Waarom is er (nog steeds) op grote schaal honger en armoede in de wereld en hoe kunnen armoede en onderontwikkeling worden bestreden in een globaliserende wereld? Essay door Jojanneke Scheepers September 2006 1
Inleiding Honger, armoede en onderontwikkeling zijn problemen die niet goed op te lossen zijn. Deze onderwerpen zijn al jarenlang de oorzaken van vele discussies in vele landen, maar deze discussies hebben niets veranderd aan de situatie in nog steeds te veel landen. Dit essay schrijf ik niet omdat ik er verwacht de wereld mee te veranderen. Ik schrijf het om mijn mening uiteen te zetten, en om te bekijken of ik de werkelijke oorzaken van dit internationaal probleem kan vinden en mogelijke oplossingen kan noemen. Het zal nooit lukken om alle leed de wereld uit te helpen, maar we kunnen wel proberen om het leed te verzachten en de levens van miljoenen mensen wat beter te maken. Want: een mens is geen mens, als die de wereld niet een beetje beter probeert te maken. Jojanneke Scheepers, Haaren, september 2006. 2
Lui en egoïstisch Ik ben geboren en getogen in een welgesteld land. Mijn ouders hebben financieel moeilijke tijden meegemaakt, maar honger of armoede heb ik nooit gekend. Wel heb ik me vaak afgevraagd of ik er iets aan zou kunnen doen om honger en armoede in bijvoorbeeld derdewereldlanden te bestrijden. Egoïstisch genoeg wilde ik nooit in het Rode Kruis of een dergelijke organisatie. En mijn huidige leeftijd staat het niet toe om zoiets te doen. Maar wel zou ik graag iets willen doen op míjn manier. Ik voel me machteloos en schuldig als ik beelden uit Irak of Iran zie. Maar als je het goed beschouwt zijn de mensen in Irak of Iran vaak zélf de oorzaak. Het probleem is dat zoveel onschuldige mensen, burgers die niks met de oorlogen te maken hebben en er ook niet om gevraagd hebben, er de dupe van worden. En wij, de luie en egoïstische Nederlanders, trekken ons daar niks van aan. Wij kijken het journaal, of Netwerk, zeggen: Goh, wat erg en gaan weer vrolijk verder met onze onbenullige leventjes. Er zijn maar zó weinig mensen die er echt iets aan doen, en dát moet veranderd worden. En dan heb ik het niet alleen over de Nederlanders, want lui en egoïstisch is de halve wereld met ons. Oorzaken Als je iemand in een derdewereldland zou vragen wat de oorzaken zijn van het feit dat hij het moeilijk heeft, zal hij niet zeggen dat dat de schuld is van de westerse wereld. Dat is het ook niet, maar, zoals ik al eerder heb gezegd, we dóén niets. In plaats van dat we wachten met het ontwikkelen van een nóg kleinere en een nóg betere mobiele telefoon en ons geld besteden aan betere voorzieningen in de derde wereld gaan we vrolijk door met het uitbrengen van het ene belachelijke elektronische speeltje na het andere. Het is trouwens niet alleen de derde wereld die problemen heeft. Ik weet nog wel dat mijn aardrijkskundeleraar op de middelbare school ons een keer vroeg of we vonden dat Amerika welvarend was. Tot op dat moment had ik altijd gedacht van wel, dat moet ik eerlijk toegeven. Maar hoeveel werklozen zijn er wel niet in Amerika? Hoeveel gezinnen wonen er wel niet in caravans? Waarom zou het zijn dat ze in Amerika zoveel criminaliteit hebben? We gehoorzamen aan elk bevel dat Amerika aan ons geeft, waarom? Eigenlijk is er geen enkel land, zelfs niet in de westerse wereld, dat geen honger of armoede kent, al is het maar een klein beetje. Waarom is er honger en armoede? Goede vraag. Gelovigen zeggen vaak dat wij, zondaars, God iets hebben aangedaan waardoor mensen op de wereld het zo slecht hebben. Maar: waarom hebben wij het niet slecht, en in de derde wereld wel? En als we niets hebben gedaan: wat voor een God is Hij dan om honger, armoede en oorlog te laten gebeuren? Als we het hele antwoord op de vraag van vandaag gaan geven, denk ik dat er oorzaak op oorzaak zal volgen. Je zou kunnen zeggen dat veel mensen slecht of zelfs geen werk hebben. Dit is weer omdat ze geen scholing hebben gehad. De oorzaak van dat ze geen scholing hebben gekregen, is weer omdat ze het niet kunnen betalen. De 3
economie is slecht, en zolang mensen geen scholing of belasting kunnen betalen, komt de economie er nooit bovenop. Geen of weinig scholing Mensen kunnen het niet betalen. Oorzaak Mensen hebben geen werk. Slechte economie, dus de overheid kan goede scholing ook niet betalen. Kringloop van geen werk, dus geen eten en armoede. Honger is een deel van de kringloop die je hierboven ziet. Mensen hebben geen werk, dus geen geld en dus geen eten. Vaak is er in technologisch ontwikkelde landen als Japan (bijvoorbeeld Yamaha en GameBoy) wel ongeschoold werk te vinden, maar deze fabrieken zijn vaak gestationeerd in de grote steden. Hier zijn de prijzen voor een klein stukje woongrond torenhoog, wat mensen niet kunnen betalen. De hoofdoorzaken van honger en armoede lijken vaak terug te slaan op het gebrek aan geld. Daarom denk ik dat het hard nodig is dat de rijke landen proberen om de arme landen er financieel bovenop te helpen. En dan bedoel ik niet dat we weer een girorekening zoals Giro 555 voor de tsunami moeten openen. Dit getuigt van dat we wel móéten, omdat andere landen het ook doen. Laten we gewoon eens spontaan een land een bedrag schenken waarmee ze hun onderwijs en voorzieningen kunnen verbeteren. Mensen zullen dan wel zeggen dat arme landen niet te vertrouwen zijn en dat ze het geld voor andere doeleinden zullen gebruiken. Dit kan dan wel zo zijn, maar er zijn vast wel genoeg oplossingen om dit te voorkomen. En laten we zo n bedrag nu eens gewoon in goed vertrouwen geven. We zijn al veel te achterdochtig. Om honger te beperken zouden we eens overschotten uit bijvoorbeeld alle Europese landen naar een centraal punt kunnen brengen en vanuit daar naar die landen distribueren die het het hardst nodig hebben. Gezond voedsel is hard nodig om ziekten te kunnen voorkomen, wat de hoge kindersterfte in sommige landen zou kunnen beperken. Onderontwikkeling is ook een zeer groot probleem. Zonder een goede opleiding kun je nergens een goede baan krijgen, waardoor iemand zelf ook slecht voor zijn of haar toekomstige kinderen kan zorgen. Wat ik een goede maatregel hiervoor vind is dat docenten een periode (tijdens hun studie of voor oudere docenten tijdens hun werk) naar het buitenland gaan om daar andere kinderen voor een half jaar tot een jaar les te geven. Dit geeft de docent meer ervaring, en hij of zij laat de leerlingen wat proeven van het westerse onderwijs. Ik zeg niet dat deze docent dan de leerlingen moet onderwijzen in het christendom, zoals dit vroeger vaak is gegaan. Ik vind dat de kinderen hun eigen godsdienst moeten houden. De docent moet hen onderwijzen in de basiskennis, zoals leren schrijven, wiskunde, aardrijkskunde en Engels. Deze vakken zijn belangrijk om een fatsoenlijke baan te kunnen krijgen in je latere leven. 4
Er zijn genoeg docenten in Nederland en andere landen, dus deze kunnen elkaar aflossen. Zo krijgen de leerlingen goed onderwijs en dit kan ook gratis worden gedaan. Althans, voor de kinderen en hun ouders. De docenten kunnen worden doorbetaald vanuit hun eigen land, zodat dit verder niets kost voor de bewoners van het land waar de docenten naartoe gaan. Dus er zijn genoeg oplossingen voor deze internationale problemen. Het enige wat ervoor nodig is, is een beetje wilskracht en gulheid. We moeten ons niet laten verblinden door het feit dat het misschien een beetje geld en moeite kost. Dat is misschien wel zo, maar we krijgen er zoveel voor terug. Het zal over een tijd wel zijn vruchten afwerpen. Mensen klagen er vaak over dat er niets dan ellende in de krant staat. Maar als we er niets aan doen, zullen we tegen die ellende aan blijven kijken. Dus: doe er iets aan! We willen toch allemaal deze wereld wel wat beter maken? 5