BOUWEN MET BAKSTEEN 3/10 Baksteen in alle eenvoud nr 132 - driemaandelijks tijdschrift - juli-augustus-september 2010 - afgiftekantoor 8000 Brugge 1-2de afdeling 093857_OM_NL_1_4_ioIC - 15-SEP-10-15:01:00 - pagar@lannooprint
BOUWEN MET BAKSTEEN is het driemaandelijks tijdschrift van de Belgische Baksteenfederatie. Voor meer informatie, aarzel niet ons te contacteren. Abonnement: Catherine Bral Redactie: Laurie Dufourni Verantwoordelijke uitgever: Jozef Van Den Bossche http://www.baksteen.be e-mail: info@baksteen.be Adres: Kartuizersstraat, 19 bus 19 1000 Brussel tel. (02) 511 25 81 ~ fax (02) 513 26 40 Druk: INHOUD Baksteen in alle eenvoud..................................... 1 Kerk in Oupeye Architectes Associés..................................... 2 Restaurant Massembre in Heer-Agimont Stramien, Architectuur en Ruimtelijke Planning................. 4 Gemeenschapscentrum in Luik Atelier d Architecture Daniel Delgoffe........................ 6 Drie woningen en commercieel gelijkvloers in Antwerpen Mys&Bomans architectuurkantoor........................... 8 Binnenlandse architectuur.................................. 10 Woning in Diepenbeek De Gouden Liniaal Architecten bvba Buitenlandse architectuur................................... 12 Architecten Randic-Turato Techniek................................................ 14 Baksteen en milieu-informatie Belgische dakpan- en baksteenfabrikanten 093857_OM_NL_1_4_ioIC - 15-SEP-10-15:01:00 - pagar@lannooprint
BAKSTEEN IN ALLE EENVOUD Foto: Serge Brison Een gebouw ontwerpen in zuivere vormen is niet eenvoudig. Voor de architect is het immers een delicate oefening want hij kan zich niet wegsteken achter overbodige details. Het is echter wel belangrijk dat het overgebrachte beeld van een constructie ons naar het essentiële ervan terugbrengt. Omwille van deze reden moet er over een ontwerp ook altijd grondig nagedacht worden zodat het er stevig en duidelijk uitziet. In dit nummer van Bouwen met Baksteen worden enkele karakterontwerpen voorgesteld waarbij men in deze oefening in eenvoud werkelijk perfect is geslaagd!
2 BOUWEN MET BAKSTEEN Kerk in Oupeye Architectes Associés Foto s: Serge Brison Dit project met verfijnde lijngeving bevindt zich op het grondgebied van het kasteel van Oupeye, waarin tegenwoordig het gemeentehuis ondergebracht is. Iets afgelegen van de hoofdweg die de gemeente doorkruist, geeft de eenvoudige architectuur deze hedendaagse kerk op natuurlijke wijze zijn plaats.
BOUWEN MET BAKSTEEN 3 Na de afbraak van de oude kerk in de jaren 70 omwille van structurele problemen, hebben de architecten geopteerd voor een herinterpretatie van het beeld dat een plaats van verering en zijn hiertoe uitnodigende omgeving met zich meebrengt. Het opzet werd totaal gewijzigd. Het altaar neemt een centrale plaats in en wordt omringd door de stoelen. Het enige herkenningspunt: de oost-west oriëntatie werd behouden en een wandelgang scheidt de kerk van een kleine aangrenzende kapel. Aan de buitenzijde is het hoofdvolume opgebouwd met een dak met één enkele helling terwijl de klokkentoren slank en bescheiden blijft. De kerk baadt in het licht. Een groot verticaal glasraam, dat zich voortzet in het dak, creëert een apart licht en onthecht de muur van de onderzijde van de kerk waardoor deze onder de aandacht gebracht wordt. Bovendien draagt de keuze van eenvoudige materialen bij tot de sereniteit van de plaats. De rode baksteen die gebruikt werd voor het gevelmetselwerk, vindt men tevens aan de binnenzijde terug en is in harmonie met het witgeverfde plafond. Vandaag de dag is het bouwen van nieuwe kerken weinig populair. De architecten zijn er in geslaagd om dit type gebouw op een uiterst fijnzinnige wijze te herzien. www.aasa.be
4 BOUWEN MET BAKSTEEN Restaurant Massembre in Heer-Agimont Stramien, Architectuur en Ruimtelijke Planning Foto s: Serge Brison Dit nieuwe restaurant voor de christelijke mutualiteiten vormt de laatste fase van het masterplan dat voor het vakantiedomein Massembre door Stramien werd uitgetekend. In nauwe samenwerking met de directie hebben de architecten-stedenbouwkundigen van het bureau Stramien cvba de verschillende functies van het domein opnieuw uitgedacht en herschikt. Als eerste fase werd de huisvestingscapaciteit in de bestaande paviljoenen gereduceerd en gemoderniseerd. Gekoppeld aan een nieuwe visie voor het groenbeheer en de natuurbeleving in en om het domein, wordt de gehele onthaalzone met parking, administratie en restaurantgebouw integraal herschikt. De bouw van dit nieuwe restaurant met 400 plaatsen luidt de laatste fase in van het masterplan, dat 10 jaar geleden werd opgestart. Het nieuwe restaurant geniet van een bevoorrechte situatie op het domein. De architecten hebben op een leuke manier gebruik gemaakt van de glooiing van het terrein. De keukens en het restaurant, die zodanig werden ontworpen dat men kan genieten van een fantastisch uitzicht op het landschap, bevinden zich op het bovengedeelte terwijl het benedengedeelte als een bar met terras werd ingericht. Het domein is naast groepen van kinderen ook
BOUWEN MET BAKSTEEN 5 toegankelijk voor gezinnen. Het nieuwe restaurant is het hart van het domein geworden. Naast de plaats waar het restaurant zich vandaag de dag bevindt, verfraait een grote speelruimte (tuinterras, sleeën, petanqueterrein,...) zijn toegang. Deze neemt de ruimte in waar zich voordien een overdekt zwembad bevond. Dit zwembad werd afgebroken wegens verouderd en niet meer rendabel. Een parcours met waterpunten en speelvijver werd daarentegen op een andere plaats op het terrein ingericht. De materiaalkeuze voor het restaurantgebouw bestaat uit baksteen waarvan de kleuren aan de lokale natuursteen doen denken. Het ruwe aspect van het metselwerk wordt bovendien fel geaccentueerd door een uitvoering met diepe voegen. Dankzij de sobere architectuur die in de inrichting van de ruimten, in de L-vorm van het plan en in de doorgangen terug te vinden is, vormt het nieuwe gebouw een harmonieus geheel met het domein. Men vindt er een ritme terug dat op zijn beurt nog eens door een reeks van zuilen wordt benadrukt. www.stramien.be
6 BOUWEN MET BAKSTEEN Gemeenschapscentrum in Luik Atelier d Architecture Daniel Delgoffe Foto s: Alain Janssens Dit gemeenschapscentrum, dat zich te midden van een sociale wijk in Luik bevindt, werd ontworpen als bijeenkomstruimte voor de organisatie van verschillende activiteiten. Door zijn eenvoudige en hedendaagse architectuur wil het gebouw een open ruimte zijn voor de buitenwereld zodat de hele wijk een nieuwe dynamiek kan worden ingeblazen. Door zich bezig te houden met de jeugd uit de omgeving neemt het gemeenschapscentrum een bevoorrechte positie in. Het gebouw bevindt zich in de nabijheid van de school, het speelplein, het sportterrein en het jeugdhuis. De zeer polyvalente ruimte aan de voorzijde van het gebouw kan een verscheidenheid aan activiteiten huisvesten exposities, toneelvoorstellingen, workshops, enz. Het gebouw geeft blijk van een grote flexibiliteit bij de lokaalinrichting. Daarom ook zijn er verwijderbare scheidingswanden op het gelijkvloers voorzien. Bovendien laat
BOUWEN MET BAKSTEEN 7 een ruimte met dubbele hoogte een visueel contact toe met de lokalen die zich op de eerste verdieping bevinden. Het gemeenschapscentrum wil ook open zijn naar de buitenwereld toe. Een terras dat zich aan de achterzijde bevindt en toegankelijk is via de eerste verdieping, heeft rechtstreeks contact met het speelplein. Door zijn eenvoudige architectuur en zonder overbodige details beantwoordt dit project aan zijn functie om dicht bij de wijk te staan, dit zonder arrogantie of excentriciteit, maar wel door de hele wijk en zijn inwoners te respecteren. www.delgoffe-architecture.be
8 BOUWEN MET BAKSTEEN Drie woningen en commercieel gelijkvloers in Antwerpen Mys&Bomans architectuurkantoor opdrachtgever: AG Vespa Foto s: Niels Donckers Als aanzet voor een stapsgewijze ontwikkeling van de voormalige prostitutiebuurt aan de Sint-Paulusplaats worden drie percelen ingevuld. Het historisch waardevol hoekpand wordt behouden en geflankeerd door twee nieuwe panden. Monumentenzorg wilde graag dat het hoekpand bewaard werd en de logica van de percelen zichtbaar bleef. De smalle gevels moesten dus ook in het nieuwe ontwerp zo blijven. Mys&Bomans besloten daarom om verticaal te bouwen. De architectuur van het nieuwe gebouw wordt afgestemd op de oorspronkelijke typologie van het historische pand. De nieuwe gevels onderstrepen de opde-
BOUWEN MET BAKSTEEN 9 ling in drie zelfstandige woningen en vervolledigen op die manier het historische straatbeeld. De architecten tekenden een commercieel gelijkvloers met daarboven verticaal georganiseerde woningen, waarbij de toegang wordt voorzien via een gemeenschappelijk binnenplein. De patio is opgevat als een semipublieke ruimte, met bewust een doorkijk naar achteren vanaf de straat. De woningen zelf beginnen op niveau +1, en ook dit is bewust zo gekozen om de privacy te maximaliseren. www.mys-bomans.be
10 BOUWEN MET BAKSTEEN Woning in Diepenbeek De Gouden Liniaal Architecten bvba Foto s: Bram Rumbaut De woning is gelegen binnen een nieuwe verkaveling met kleine percelen en een mix van compacte vrijstaande woningen in hoge dichtheid. Ze heeft een typische, herkenbare vorm, die getransformeerd werd om in te spelen op de context: door de specifieke dakvorm ontstaat aan straatzijde een wand met twee volwaardige bouwlagen en wordt het volume afgebouwd aan tuinzijde.
BOUWEN MET BAKSTEEN 11 In de zuidelijke hoek van de woning is een terraszone uitgespaard, waarbij de afgeschuinde en uitkragende bovenverdieping een dakoversteek vormt die het lage winterzonlicht binnenlaat en tegelijk bescherming biedt tegen oververhitting van de zomerzon. In tegenstelling tot de opengewerkte, naar de tuin gerichte eethoek en keuken werd aan de straatzijde een meer geborgen zithoek voorzien. In de voorgevel werd een dieper liggend raam geplaatst, met één dagkant diagonaal uitgelijnd op de rechterhoek, zodat een gearticuleerd zicht naar de straat ontstaat en ook de laatste avondzon nog in de leefruimte wordt binnengeleid. Er is getracht de identiteit van het vervormde, herkenbare basisvolume te versterken door gebruik te maken van een robuuste, oranjerode baksteen voor de gevel. Door het schrijnwerk in het gevelvlak te plaatsen en te werken met verholen goten wordt de gaafheid en massiviteit van het volume verder versterkt. www.degoudenliniaal.be
12 BOUWEN MET BAKSTEEN Religieus centrum in Kroatië Architecten Randic-Turato Foto s: Sandro Lendler Dit historisch klooster is een belangrijk bedevaartsoord in Kroatië. In 2003 is Paus Johannes-Paulus II hier komen mediteren en heeft hij de eerste steenlegging van het nieuwe gebouw bijgewoond. Dit pausbezoek aan Rijeka heeft een belangrijke betekenis gehad voor de bevolking. De bouw van het nieuw religieus centrum, bedoeld voor het ontvangen van bedevaarders en voor religieuze bijeenkomsten, kon op grote bijval rekenen. 093857_BW_NL_01_16_ioIC - 16-SEP-10-08:08:46 - pagar@lannooprint
BOUWEN MET BAKSTEEN 13 Een uitgebreide religieuze ruimte werd bijgevolg voorzien voor de bedevaarders. Bovendien creëert een rij kolommen, aangebouwd aan het gebouw, een wandelweg aan de buitenzijde, met als doel de stroom bezoekers vlotter te absorberen. Door de L-vorm in het ontwerp wordt er tevens een kleine plaats gecreëerd voor het houden van religieuze bijeenkomsten. De eenvoudige volume-opbouw wordt gecombineerd met een gewaagd gebruik van baksteen. Volledig omhuld met uitgewerkt metselwerk (claustra) voor de muren en het dak, onstaat er binnen in het nieuwe gebouw een atmosfeer die aanzet tot bezinning. www.randic-turato.hr 093857_BW_NL_01_16_ioIC - 16-SEP-10-08:08:46 - pagar@lannooprint
14 BOUWEN MET BAKSTEEN TECHNIEK Baksteen en milieu-informatie Sedert enkele jaren gaat de sensibilisering van bouwprofessionelen en kandidaat-bouwers, op gebied van milieu en het rationeel gebruik van energie, in stijgende lijn. Termen zoals ecologisch bouwen, passief-woningen, lage-energie woningen vinden ook hun intrede bij het grote publiek. Daaruit komt ook een steeds opvallender interesse voor de milieugegevens van bouwmaterialen voort, meer in het bijzonder voor de grijze energie gerelateerd aan hun fabricage/ productie. Grijze energie staat voor de energie nodig voor de winning en het transport van grondstoffen, de fabricage van het product en zijn transport naar de plaats van toepassing (de bouwplaats voor bouwmaterialen) alsmede de energie nodig voor het gebruik en de recyclage. Theoretisch dient dus een grote hoeveelheid gegevens verzameld te worden om de totale hoeveelheid grijze energie weer te geven aangezien het geheel van de levencyclus van een product dient beschouwd te worden. In de praktijk blijkt echter dat men regelmatig enkel de nadruk legt op de energie nodig voor de fabricage. In het beste geval wordt ook de energie nodig voor het transport in rekening gebracht. Een gefundeerde aanpak? De grijze energie van een materiaal mag niet op zich worden geïnterpreteerd. Ze dient te worden beschouwd op gebouwniveau en in de ideale situatie is het de energetische balans namelijk gebouw/grijze energie, maar ook het energieverbruik en de energiebesparing die dienen beschouwd te worden. Vervolgens dient men ook rekening te houden met de technische kwaliteit van de materialen die hen toelaat een lange levensduur te bereiken. De impact van het energieverbruik voor de fabricage vermindert sterk bij een langdurig gebruik van het materiaal. Op deze wijze daalt dan ook de relatieve belangrijkheid van de grijze energie naar mate de levensduur toeneemt. In ieder geval, des te meer men evolueert in de richting van passief bouwen, des te meer zal de grijze energie een belangrijk deel van de globale energiebalans van een gebouw innemen en dit om twee redenen; de hoeveelheid benodigd materiaal stijgt (isolatie, driedubbele beglazing, uitrustingen, ) maar ook door het feit van een toenemende daling van het energetisch verbruik van het gebouw. In functie van het project dient een optimaal evenwicht gezocht te worden tussen al deze gegevens en dit zonder enig vooroordeel: een materiaal waarvan de grijze energie hoger is kan toch bijdragen tot een betere energiebalans indien men dit over de volledige levenscyclus van het gebouw beschouwd. Representativiteit van de gegevens De dag van vandaag is het een algemeen trend om iedereen er toe aan te zetten om rationeel met energieverbuik om te gaan. Het gevolg van deze verhoogde aandacht voor energie is dat men becijferde waarden verwacht. Nochtans stelt men vast dat bij het communiceren van deze gegevens men kiest voor de eenvoudigste en snelste manier en dat dit afbreuk doet aan de kwaliteit van de informatie. We stellen bijgevolg vast dat in een groot aantal recent verschenen technische artikels in verschillende publicaties (professionele of voor het grote publiek), om dan nog te zwijgen van het internet, het regelmatig voorkomt dat de grijze energie van om het even welk materiaal wordt becijferd. Wanneer we echter de cijfers gaan vergelijken, stellen we grote verschillen vast. Nemen we het voorbeeld van baksteen. 093857_BW_NL_01_16_ioIC - 16-SEP-10-08:08:46 - pagar@lannooprint
BOUWEN MET BAKSTEEN 15 Men vermeldt waarden van 2,5 MJ/kg of 5,2 MJ/kg of 5200 MJ/m³ - 600 kwh/m³. Verschillende eenheden en waarden die tot 100% verschillen. Wat moeten we hierover nog meer zeggen? Daarenboven wordt in bepaalde publicaties zelfs de informatiebron niet vermeld. Om te weten waarover men precies spreekt (de aangenomen hypothesen, op welke stappen van de levencyclus deze gegevens betrekking hebben, de energetische mix van het betreffende land, ) dient de lezer toegang te hebben tot deze basisinformatie. Dit wordt echter niet vermeld en de lezer dient deze gegevens blindelings te gebruiken zonder enige kritische benadering. Canadese, Zwitserse, Franse databanken zonder hun waarde met betrekking tot de eigen lokale context te betwisten, kan men toch in twijfel trekken of zij relevant zijn voor onze eigen, lokale, context. In het geval van baksteen, gaan sommigen wellicht uit van de idee een baksteen blijft toch een baksteen Wanneer men echter de diversiteit kent van keramische producten, alleen reeds op Europees niveau, kan men niet anders dan te reageren tegen het gebruik van deze exotische gegevens, gevalideerd door om het even welk instituut, en waarvan de toepasbaarheid in onze lokale situatie niet gegarandeerd is. Op deze wijze worden de milieugegevens veel te frequent uit hun context gelicht zonder de noodzakelijke hypothesen voor een correcte interpretatie te vermelden. Gegevens voor de Belgische baksteensector In het kader van de duurzaamheidsstudie, uitgevoerd door de sector in het kader van het DuCoClay Duurzame constrcutie Clay (klei) - project, werd er een onderzoek uitgevoerd door VITO (Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek) bij de Belgische baksteenfabrikanten, op gebied van hoeveelheden gewonnen grondstoffen, hun herkomst, de gebruikte winningsinstallaties alsmede op gebied van de nodige energie voor productie. Gemiddelde transportafstanden van de afgewerkte materialen werden eveneens berekend. Het VITO, auteur van dit deel van de studie die gaat van wieg tot klant heeft gebruik gemaakt van zijn generische databank (transport, infrastructuur, ) om het energieverbruik gelegen aan de productie en dit voor het tranport naar de bouwplaats te berekenen voor een ton gevelstenen, een ton snelbouwstenen en een ton lichtgewicht snelbouwstenen. Daarentegen houden de cijfers van de grijze energie geen rekening met de constructie van een gebouw, het eventueel onderhoud noch met de recyclage van de materialen De lezer beschikt op deze wijze over de noodzakelijke aannames. Communicatie van gegevens De sector maakt momenteel werk van een correcte communicatie van gegevens aan de hand van een milieuverklaringsfiche (EPD), gebaseerd op de in opmaak zijnde Europese normen. Het zal binnenkort niet meer nodig zijn om de informatie elders te gaan zoeken. Het energieverbruik voor het transport en de productie (grijze energie) zal hierin verschijnen en dit gegeven zal werkelijk representatief zijn voor de Belgische baksteenmarkt. 093857_BW_NL_01_16_ioIC - 16-SEP-10-08:08:46 - pagar@lannooprint
BELGISCHE DAKPAN- EN BAKSTEENFABRIKANTEN Bakstenen voor gewoon metselwerk: V : volle baksteen voor gewoon metselwerk P : geperforeerde baksteen voor gewoon metselwerk L : geperforeerde baksteen met lichte scherf Bakstenen voor gevelmetselwerk S : strengpersgevelsteen ( machinale gevelsteen) H : handvorm en vormbakperssteen K : klampsteen A : andere soorten (traditionele en rustieke gevelstenen zoals veldovensteen, baksteen op basis van leisteen, enz.) Andere producten: W : welfsels D : dakpannen en muurdeksels T : Boomse kerktegels, ongeglazuurde tegels O : straatklinkers Voor details over het productiegamma van elke fabriek, kan men zich best rechtstreeks tot de bedrijven wenden. De lijst is samengesteld op basis van de ledenlijsten van de B.B.F. Vele producenten verkopen hun producten al dan niet exclusief, via een afzonderlijke verkoopsorganisatie. In de gevallen waar dit nuttig lijkt, is de naam tussen haakjes bijgevoegd. Oost- Vlaanderen Kleiprodukten HOVE bvba Lindendreef 101 9400 Ninove Tel. (054) 33 26 67 Fax (054) 32 82 38 (V-H-A) Steenfabriek VANDE MOORTEL nv Scheldekant 7 9700 Oudenaarde Tel. (055) 33 55 66 Fax (055) 33 55 70 www.vandemoortel.be (H-O) SVK nv Aerschotstraat 114, 9100 Sint-Niklaas Tel. (03) 760 49 00 Fax (03) 777 47 84 www.svk.be (V-P-L-S-H-W) Wienerberger nv - divisie STEENDORP Kapelstraat 112a 9140 Steendorp (V-P-L) West- Vlaanderen Wienerberger nv - Steenbakkerij EGEM nv Brugsesteenweg 170 8740 Egem (Pittem) Tel. (051) 46 07 01 Fax (051) 46 07 04 (V-P-L-S) Wienerberger nv - Desimpel KORTEMARK Industries nv Hoogledestraat 92, 8610 Kortemark Tel. (051) 57 57 00 Fax (051) 57 57 02 (V-P-L-S-H) Wienerberger nv - Terca ZONNEBEKE nv Ieperstraat 186 8980 Zonnebeke Tel. (051) 78 80 60 Fax (051) 77 10 38 (V-P-S) Steenbakkerij DE KEIGNAERT nv Stationsstraat 30, 8460 Oudenburg Tel. (059) 25 50 50 Fax (059) 26 89 87 www.dekeignaert.be (V-S-H) Steenbakkerij DUMOULIN nv Rollegembosstraat 9 8880 Ledegem Tel. (056) 50 98 71 Fax (056) 50 41 92 (V-P) WIENERBERGER nv Terca, Desimpel, Porotherm, Koramic Kapel ter Bede 86 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 96 35 Fax (056) 51 92 75 (V-P-L-S-H-A-O) Limburg Steenfabriek HEYLEN nv 2de Carabinierslaan 145 3620 Veldwezelt-Lanaken Tel. (089) 71 51 38 Fax (089) 72 28 80 www.heylen-bricks.be (H) Steenfabrieken NELISSEN nv Kiezelweg 460 3620 Veldwezelt Tel. (012) 45 10 26 Fax (012) 45 53 89 www.nelissen.be (H) Wienerberger nv - divisie Terca SCHOUTERDEN Venlosesteenweg 70 3680 Maaseik Tel. (089) 56 40 38 Fax (089) 56 81 83 (H-A) Steenfabrieken VANDERSANDEN nv Riemstersteenweg 300 3740 Spouwen Tel. (089) 51 01 40 Fax (089) 49 28 45 www.vandersanden.be (H) Steenfabriek VANDERSANDEN nv Nijverheidslaan 11 3650 Lanklaar Tel. (089) 79 02 50 Fax (089) 75 41 90 www.vandersanden.be (H) Wienerberger nv - divisie Terca TESSENDERLO Havenlaan 10 3980 Tessenderlo Tel. (013) 35 91 60 Fax (013) 35 91 61 (P-L) Antwerpen Wienerberger nv - divisie NIEL Landbouwstraat 98 2845 Niel Tel. (03) 880 70 61 Fax (03) 880 70 66 (H) Wienerberger nv - divisie RUMST Nieuwstraat 44 2840 Rumst Tel. (03) 880 15 20 Fax (03) 844 28 11 (V-P-L-S) Swenden Nieuwstraat 2 2840 Rumst Tel. (03) 844 22 22 Fax (03) 844 38 02 DESTA nv Heerle 11 2322 Minderhout (Hoogstraten) Tel. (03) 315 70 99 Fax (03) 315 81 48 www.desta.be (S-O) Steenbakkerij FLOREN nv Vaartkant Rechts 4 2960 St.-Lenaarts Tel. (03) 313 81 98 Fax (03) 313 71 56 www.floren.be (V-S) Wienerberger nv - divisie Terca NOVA Steenbakkersdam 10 2340 Beerse Tel. (014) 61 10 99 Fax (014) 61 04 32 (V-P-L-S) Wienerberger nv - divisie Terca SAS Sint Jozefslei 6 2310 Rijkevorsel Tel. (014) 62 20 10 Fax (014) 61 22 33 (H-A) Wienerberger nv - divisie Terca BEERSE Absheide 28 2340 Beerse Tel. (014) 61 19 75 Fax (014) 61 22 33 (H) Wienerberger nv - divisie Terca QUIRIJNEN Sint Jobbaan 58 2390 Westmalle Tel. (03) 311 51 12 Fax (03) 311 62 56 (V-S-H-A) Brabant Steenfabrieken VANDERSANDEN nv Kortenbos 14 1790 Hekelgem Tel. (053) 66 85 51 Fax (053) 66 71 41 www.vandersanden.be (H) Henegouwen Wienerberger nv - divisie Terca PERUWELZ Rue de l Europe, 11 7600 Péruwelz Tel. (069) 77 97 10 Fax (069) 77 97 11 (H) Briqueterie de PLOEGSTEERT sa 'Barry' Chaussée de Bruxelles 33 7534 Barry Tel. (069) 53 26 00 Fax (069) 53 26 09 www.ploegsteert.com (S) Wienerberger nv - divisie Terca WARNETON Chaussée du Pont Rouge 57 7784 Warneton (Comines) Tel. (056) 58 88 10 Fax (056) 58 85 35 (H) Briqueterie de PLOEGSTEERT sa Touquetstraat 228 7782 Ploegsteert Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 01 www.ploegsteert.com (P-L-W) Namen Wienerberger nv - divisie WANLIN Rue de la Briqueterie, 28 5564 Wanlin Tel. (082) 66 55 00 Fax (082) 66 55 17 (S-A-O) 093857_BW_NL_01_16_ioIC - 16-SEP-10-08:08:46 - pagar@lannooprint
Pour recevoir cette revue en français, contactez-nous au 02/511.25.81 093857_OM_NL_1_4_ioIC - 15-SEP-10-15:01:00 - pagar@lannooprint