Praktische handreiking voor het zelf geven van een les, training of workshop over radicalisering en polarisatie.

Praktische handreiking voor het zelf geven van een les, training of workshop over radicalisering en polarisatie. Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid Ministerie van Veiligheid en Justitie September 2012

Colofon Over dit rapport Deze praktische handreiking is opgesteld door RadarAdvies, in opdracht van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (ministerie van Veiligheid en Justitie). RadarAdvies heeft van 2009-2012 in opdracht van de Rijksoverheid het kennis- en adviescentrum Nuansa opgezet en uitgevoerd. De handreiking is geschreven door Steven Lenos, en is gebaseerd op de Nuansatrainingen, zoals die door hem samen met Radarcollega Iemke Janssen-de Leeuw met veel plezier zijn ontwikkeld en uitgevoerd in 2012. Het was een voorrecht om met professionals van verschillende pluimage samen slimmer en effectiever te worden in het begrijpen en voorkomen van processen van radicalisering en polarisatie. Deze publicatie had niet tot stand kunnen komen zonder het kritisch en geduldig opdrachtgeverschap van Joost van Rossum en Nathalie Vriezelaar van het NCTV. September 2012 September 2012 2

Inleiding Je hebt deelgenomen aan een Train-the-Trainer- of Teach-the-Teacherbijeenkomst (TtT) van Nuansa, het kenniscentrum van het ministerie van Veiligheid en Justitie op het gebied van radicalisering en polarisatie. Nuansa heeft in 2011 door het hele land trainingen over polarisatie en radicalisering verzorgd. In alle 25 veiligheidsregio's zijn groepen getraind. Groepen met deelnemers uit verschillende domeinen, onder andere jongerenwerk, politie, onderwijs en jeugdzorg. We hebben in die reeks trainingen veel geleerd over hoe dit onderwerp over te dragen aan niet-deskundigen. Welke oefeningen, lesvormen en filmpjes werken, en welke minder. We willen onze kennis, lessen en trainingsmaterialen overdragen aan mensen die anderen scholen of bijscholen. Dat kan binnen een opleiding, maar ook binnen hun eigen organisatie of in bijeenkomsten met partners waarmee wordt samengewerkt. Met ons trainingsmateriaal kun je een basis awareness training geven. Daarvoor heeft Nuansa eind 2011 een train-the-trainerreeks georganiseerd. Op basis van deze zes bijeenkomsten hebben we ontdekt dat de deelnemers nog een stapje verder op weg kunnen worden geholpen door ze een praktische handreiking aan te bieden. Dat is dit document. Als veronderstelde voorkennis willen je uitdrukkelijk vragen om onze tien Servicedocumenten te lezen. Het document dat je nu leest is de praktische handreiking; de Servicedocumenten zijn een beknopte versie van ons inhoudelijke verhaal over radicalisering en polarisatie. We hebben deze opgesteld samen met het Nederlands Jeugd Instituut NJI 1. De servicedocumenten staan op de stick die deelnemers aan de train-de-trainersessies hebben ontvangen. Voorts zou je gebruik kunnen maken van de elearningsite www.radicaalofpuberaal.nl, die op een toegankelijke wijze radicalisering ontsluit. We verstrekken je deze praktische handreiking en de servicedocumenten graag, aangezien we blij zijn dat jij en anderen het stokje van ons willen overnemen. Zodat meer mensen, vanuit hun eigen professionaliteit en binnen hun dagelijks werk, een bijdrage kunnen leveren aan het voorkomen en beteugelen van radicalisering en polarisatie. Dit komt de publieke veiligheid ten goede, maar kan ook voorkomen dat een aantal kwetsbare groepen of individuen hun prioriteiten verkeerd leggen en menen een of ander strijd te moeten voeren in plaats van te investeren in hun schoolcarrière of maatschappelijke succes. 1 De servicedocumenten zijn te vinden op http://www.nji.nl/ecache/def/1/32/453.html September 2012 3

Inhoudsopgave 1. Hoe dit materiaal te gebruiken? 2. Een typische Nuansa training 3. Overzicht lesmateriaal 4. Suggestie voor lengte en opbouw 5. Uitleg bij de verschillende blokken van de training September 2012 4

1. Hoe dit materiaal te gebruiken? Het aangereikte materiaal is geschikt om een basis-awarenesstraining te geven. Belangrijke onderdelen die wij in onze basis-awarenesstraining de deelnemers leren: Hoe het proces van radicalisering werkt, zodat o je het vroegtijdig kunt signaleren en samen met anderen duiden o je gepaste interventies kunt inzetten Aandacht voor de relevantie voor de eigen beroepspraktijk, vanuit de deskundigheden en ervaringen van de deelnemers De noodzaak om met anderen informatie te delen en hoe belemmeringen weg te nemen die dat remmen Basiskennis over polarisatie en de verschillende soorten radicalisering: rechts, links, en islam-geïnspireerd. praktische handreikingen voor de bejegening en weerwoord, het vroegsignaleren, informatie duiden en de aanpak. Dat wat wij aanreiken, kan op verschillende manieren worden ingezet. Je kunt het gebruiken naar je eigen behoeften en mogelijkheden. Zo kun je: Onze kennis en materialen vervlechten in je eigen (beroeps)opleiding of colleges; Een workshop of lezing van een uur of dagdeel geven voor collega s; Een workshop organiseren voor een gemengde groep met vertegenwoordigers van de ketenpartners. Er zijn vast nog wel andere mogelijke vormen van gebruik denkbaar. Deze handreiking biedt je daarvoor praktische suggesties. Je kunt zelf uit het aangereikte materiaal die delen selecteren die je daarvoor kunt gebruiken. 2. Het aangeboden lesmateriaal Je leest nu de Praktische handreiking. Daarnaast, of beter bovendien, zijn er de zogeheten Servicedocumenten met daarin de essentiële kennis van Nuansa. Deze documenten zijn eigenlijk verplicht leesvoer. Als je de servicedocumenten tot je hebt genomen, vallen de sheets en teksten op hun plaats. Deze tien servicedocumenten zijn in de bijeenkomsten uitgedeeld. Ze zijn te downloaden bij het Nederlands Jeugd Instituut: http://www.nji.nl/ecache/def/1/32/453.html en opgenomen op de USB stick. Het train-de-trainermateriaal bestaat verder uit: Een USB stick met daarop: Een korte Powerpoint presentatie Essentieel (de essentiële onderdelen) Een lange Powerpoint presentatie Grote presentatie (alle sheets) Een map Filmpjes, met diverse filmpjes en een Wordbestand Bij de filmpjes Een map Casusoefening, met daarin: o Een signalenlijst o Een invulformulier o 5 casusbeschrijvingen September 2012 5

Een map Leesvoer, met een aantal documenten, met name over salafisme en het IMESonderzoek 2 daarnaar in opdracht van de Nederlandse overheid. Daarnaast de notitie Afkalvend front, blijvend beladen van de AIVD, over rechtsextremisme en extreem-rechts. De makers van deze praktische handreiking hebben op het Internet een elearningsite gemaakt: www.radicaalofpuberaal.nl. Hier wordt in een tweetal modules van allebei circa 20 minuten met behulp van video op een laagdrempelige wijze aandacht besteed aan radicalisering. De ene module gaat over dreigende radicalisering vanuit islamistische hoek, de andere behandelt de entree en exit van rechtsextreme kringen. 3. Hoe wij trainingen uitvoeren Hieronder schetsen wij de principes die ten grondslag liggen aan een typische Nuansatraining zoals wij die uitvoeren. Deze hebben wij minstens vijftig keer gegeven en er is een aantal elementen dat bijdroeg aan een goed verloop. Gemengde groepen Er wordt getraind in groepen van professionals van verschillende organisaties: jongerenwerk, jeugdzorg, reclassering, hulpverlening, politie en bijvoorbeeld corporaties. Dit biedt kansen om het perspectief van de, soms nog onbekende, ketenpartner te leren kennen. In de pauzes worden vaak visitekaartjes uitgewisseld en soms al afspraken gemaakt. Het getraind worden in gemengde groepen draagt bij aan netwerkvorming en reikt een gezamenlijke taal aan waarmee men elkaar, over beroepsgrenzen heen, kan verstaan in de werkpraktijk. Onderwijsleergesprek Een Nuansatraining is een combinatie van een awarenesstraining, deskundigheidsbevordering en netwerkvorming. Wij werken vooral met het onderwijsleergesprek 3. De gespreksleider introduceert de stof en nodigt uit tot discussie en interactie over relevante dilemma's of zienswijzen. In de standaard Nuansatraining zetten we dus niet in op het oefenen van vaardigheden. Bij die vaardigheden kun je denken aan gespreksvaardigheden of het professioneel omgaan met emoties als je geconfronteerd wordt met verwerpelijke of aanstootgevende radicale uitingen. Als de leerdoelen op vaardigheden zitten, dan kan er in het programma het beste tijd worden ingeruimd voor het werken met een acteur. Show them, don t tell We beginnen niet met het definiëren van radicalisering en polarisatie, maar verkennen dit samen met de deelnemers. Idem dito voor de drijfveren of mogelijke motieven. Een groep weet dit over het algemeen goed in te vullen. Pas daarna concluderen wij het af, met een sheet die min of meer het door de deelnemers genoemde samenvat ( zie je, dit hadden jullie ook zo ongeveer ). Door theorie op deze manier vanuit de groep te laten komen, beklijft ze beter dan het oplepelen van kant-en-klare lijstjes en definities. Bijkomend effect is dat zichtbaar wordt dat ze inderdaad vanuit hun eigen expertise en ervaringen met het onderwerp aan de slag kunnen. Dit zou ze meer vertrouwen moeten geven in hun eigen mogelijkheden en bijdrage. Werken met rode en groene stemkaarten Om interactie uit te lokken, en mensen uit te dagen actief met de lesstof bezig te zij, werken we veel met korte stellingen of vragen, waarna de deelnemers worden gevraagd een rode of groene stemkaart op te steken. Of allebei als ze niet kunnen kiezen. Als de groep erg groot is kun je ook koppeltjes vragen om een minuut te overleggen welke kaart zij willen opsteken. Dan moeten ze 2 http://www.nuansa.nl/documentatie/onderzoeken/salafisme-in-nederland 3 http://www.kennisdelen.eu/onderwijsleergesprek/ September 2012 6

argumenten verzinnen om elkaar te overtuigen. En als ze dat niet lukt, een patstelling, dan heb je meteen een mooie discussie. Veel werken met cases We hebben verder goede ervaring met het uitdelen van een casus, dan wel het samen met de groep bespreken van levensecht gebrachte cases die de deelnemers bezig houden. Kleine groepen Wij werken het liefste met groepen van tussen de 10 en 15 deelnemers. Dit leidt tot minder ruis en biedt de deelnemers meer gelegenheid voor het onderling gesprek waarin bijvoorbeeld een politieman een onderwijsprofessional kan bevragen. Veel foto s en filmpjes Je kunt heel lang over iets praten, maar een kort filmpje vertelt vaak meer. Vandaar dat we op de uitgedeelde USB stick een mooie verzameling filmpjes hebben gezet die je kunt gebruiken. Op de stick staat ook het bestand Bij de filmpjes met korte toelichting en gebruikssuggesties. In de powerpoint zit ook allerlei prikkelend en illustratief beeldmateriaal. 4. Suggesties voor lengte en opbouw van de training Stap voor stap naar je eigen training, les of workshop. Misschien is het volgende overbodig, maar doe er anders je voordeel mee. 1. Bepalen wat je wilt doen (tijd, groep, onderwerp), al dan niet in overleg met het management of de deelnemers 2. Alle servicedocumenten lezen 3. Programma bepalen en tijd toedelen aan de onderdelen 4. Je eigen materiaal kiezen dat nodig is bij dat programma (delen van Powerpointpresentaties, filmpjes, casesoefening) 5. Een keer droog oefenen, zodat je gevoel krijgt of je alles voldoende snapt en de tijdsindeling ongeveer klopt. Nuansa geeft over het algemeen trainingen van een hele dag. 5. Uitleg bij de verschillende blokken in de training Uit de lange reeks trainingen is de volgende opbouw gekomen, die voor ons goed uitpakt: 1. Opening en welkom 2. Interactieve kennismaking 3. 'Losschudden en opwarmen' (interactief werkcollege) 4. Flitscursus Hoe en waarom van radicalisering 5. Uitleg signalenlijst en in groepjes oefenen casus 6. Minicollege over: 1. Salafisme, onderscheid orthodoxie en radicalisering 2. Extreem-rechts en rechtsextremisme in Nederland 3. Linksradicalisering (onderscheid activisme en extremisme) 7. Polarisatie en Als het spannend wordt (escalatie en polarisatie o.a. witte woede) 8. Moeilijke gesprekken en situaties (weerwoord bieden) September 2012 7

Het staat je vrij om die blokken te gebruiken of verwerken die in jouw doel van de bijeenkomst van pas komen. In ons materiaal zit een opbouw en samenhang, maar als je met radicalisering aan de gang gaat, dan zijn de vetgemarkeerde modules 4 en 5 essentieel. 5.1 opening en welkom (Kan in 10 15 minuten, of korter indien noodzakelijk) Wij geven deelnemers bij binnenkomst een naamsticker (voornaam) met daarop een kleursticker. We vragen ze deze op hun kleren te doen. Dat maakt het voor de trainer en deelnemers makkelijk anderen aan te spreken en meteen te zien welke expertise de persoon meebrengt. Wij hanteren de volgende kleurcodes om beroepsgroepen herkenbaar en aanspreekbaar te maken: Geel Blauw Rood Groen Wit Wit huisje Zwarte stip Onderwijs Politie Jongerenwerk Jeugdzorg Hulpverlening Corporaties (huisje even tekenen) Gemeente Meestal komen we hiermee uit. En we improviseren voor de beroepsgroepen die we niet hadden voorzien, of wanneer we een andere onderverdeling nuttig achten. Verder hebben we voor deelnemers deelnemerslijsten, met mailadressen. Voor een training onder collega's hoeft dat niet, maar als er mensen zijn die elkaar nog niet kennen, dan is netwerkvorming een reden om de adressen met elkaar te delen. Wij leggen op de tafels bij binnenkomst: schrijfpapier en pen en niet de hand out. Deze krijgen ze na afloop. Dit doen we om te voorkomen dat ze, in plaats van op te letten en mee te doen, in de papieren duiken en gaan meelezen. Bovendien is onze strategie voor de dag om mensen zelf met definities, zienswijzen en antwoorden te komen. Daarom willen we dat niet weggeven Rode en groene stemkaarten 3 post it velletjes en een dikke stift een kartonnen naambord waarop ze hun naam op voor- en achterkant mogen zetten. De titel 'Oog en oor? Ja.... en ook (vooral?) hand en hart' Dit is de titel die we meestal gebruiken. Het slaat op onze visie op de aanpak van polarisatie en radicalisering die start met het vroegtijdig signaleren en melden (oog en oor), maar daarnaast en, misschien wel vooral, er iets aan doen, vanuit de eigen professie. Het 'hart' slaat op onze visie dat de meeste professionals als ze hart hebben voor hun vak en professionaliteit (daarom zijn ze hier!) de beste bijdrage kunnen leveren. Dit geldt zowel voor een goede leraar met hart voor zijn leerlingen als voor een betrokken wijkagent die met de burgers samen een vreedzame wijk wil. We vragen mensen niet om meer uren te draaien of een grotere case load op zich te nemen. We reiken kennis en praktische handreikingen aan die ze kan helpen om effectiever te zijn binnen hun huidige werk. De bril wordt opgepoetst en het geleerde wordt verbonden met de eigen expertise, zodat men effectiever met (dreigende) polarisatie en radicalisering kan omgaan. September 2012 8

'Doe mee en 'Jullie dag' Onze insteek is dat de training er zijn voor de deelnemers. Dat maken we duidelijk door aan te geven: dat ze vragen mogen stellen. Aantekeningen maken ( uit onderzoek blijkt dat het maken van aantekeningen en spiekbriefjes al helpen om de stof eigen te maken, zelfs als ze daarna worden weggegooid ) we het op prijs stellen als ze elkaar bevragen en uitdagen. Informatiedelen en samenwerken zijn essentieel. Deelnemers waarderen de interactie met de andere deelnemers over het algemeen zeer. 5.2 Interactieve kennismaking Doel: Vorm: Duur: Te gebruiken middelen: Kennismaken met de deelnemers Deelnemers onderling laten kennismaken Achterhalen hoe men in onderwerp zit Al het hoe en waarom van radicalisering en polarisatie door de groep laten benoemen Voorstelrondje 60 90 minuten Ppt, Sheet 'Kennismaking' post its, 3 pp dikke stiften voor iedereen flap met onder elkaar woorden Polarisatie en Radicalisering flap met grote letters Signalen flap met grote letters Waarom / Hoe? parkeerflap Wij geven expres onze definitie van polarisatie en radicalisering pas vrij laat in de ochtend. Soms pas na een paar uur. Aanwezigen hebben heel verschillende associaties en invullingen van de brede begrippen. Om te beginnen, laat ieder voor zichzelf met stift, kort (daarom dikke stift en post it velletje) voor zichzelf de volgende drie zaken opschrijven.. En dat in een of twee woorden (dat dwingt tot scherp formuleren. 1. wat is polarisatie voor mij? 2. Wat is radicalisering voor mij? 3. Wat wil ik einde van de dag geleerd hebben of Met welke casus worstel ik mee? (kan een cliënt, leerling of groep jongeren zijn) Vervolgens haal je eerst de antwoorden op vraag 1 op. Daarbij vragen we meteen: 1. wat is je naam en wat doe je voor werk (zodat we elkaar leren kennen) 2. wat heb je als antwoord bij '1 polarisatie'? Dit kan bij onduidelijkheid verduidelijkt worden, of er kan gevraagd worden naar concrete voorbeelden. Je haalt het velletje 1 daadwerkelijk op en plaatst het bij het woord Polarisatie op de flap. Soortgelijke briefjes plak je bij elkaar. Na het eerste briefje vraag je wie er een zelfde briefje heeft. September 2012 9

Deze persoon stelt zichzelf ook voor waarna het briefje bij het andere komt te hangen. Zo ga je iedereen langs en wordt voor de deelnemers duidelijk wat het begrip inhoudt. Vervolgens doe je hetzelfde met vraag 2 radicalisering, maar dan zonder de toelichting van naam en functie. Tot slot vraag 3: wat willen mensen leren? Met welke situatie willen ze beter mee om kunnen gaan? Deze briefjes hangen wij prominent op een apart flap. En die plaatsen we duidelijk in beeld voor de trainer en de groep om door de training heen in de gaten te kunnen houden of 'geleverd' wordt. Dit kan bijvoorbeeld door, na de uitleg over signalen en de oefening naar de briefjes te verwijzen die daarover gaan en dan te checken of mensen nu het idee hebben dat ze beter kunnen signaleren. Op zoek naar interessante cases Tijdens de hele dag houden wij met een rode stift met een cirkel of sterretje op opgehangen velletjes bij wat interessante cases zijn die later kunnen worden besproken. Dat kan een persoon zijn die genoemd wordt of bijvoorbeeld een bepaalde situatie. Wij betrekken dit soort voorbeelden op het moment dat het in de dag relevant is. Voor de hand liggende momenten blijken: Wanneer verschil salafisme en radicalisering wordt toegelicht in het minicollege Wanneer het fasemodel wordt toegelicht. De vraag is dan: waar zou je die door jou genoemde leerling plaatsen in dit schema? En waarom? Mochten ze dat nog niet kunnen aangeven, dan is de vraag wat ze nog moeten weten om de persoon wel te kunnen plaatsen. Meestal is dit een goede aanleiding voor praten met en niet alleen over. Want om te weten hoe zeer iemand gelooft in het radicale verhaal, of er alleen provocatie plaatsvindt, moet iemand contact hebben en in een open gesprek hebben achterhaald wat er in de persoon omgaat. De parkeerflap Het kan gebeuren dat deelnemers lang en uitvoerig willen spreken over zaken waarin binnen het bestek van de training, met de mensen die aanwezig zijn, niet tot een bevredigende oplossing leiden. Mensen kunnen soms keer op keer terugkomen op wat 'de gemeente' of 'het management' die er allebei misschien niet zijn anders zouden moeten doen. Dit kan tijd kosten en ergernis oproepen. Hier komt BEP te hulp. BEP staat voor Benoemen, Erkennen en Parkeren. Deze zaken schrijf je met grote letters op de parkeerflap. De afspraak is dat de trainer, of een of twee van de aanwezigen die daartoe in de positie zijn, deze punten na de training op de juiste plek of moment aan de orde stellen. Lengte van voorstelrondje: 60 90 minuten, maar soms plakken we er zonder problemen een half uur aan vast. Als mensen met elkaar in gesprek raken over zaken die wij eigenlijk later hadden voorzien, dan pakken wij de actualiteit en bespreken zaken dan. Dit lijkt heel lang, maar werkt wel. September 2012 10

5.3 Losschudden en opwarmen (interactief werkcollege) Doel: Vorm: Duur: Te gebruiken middelen: Mensen in het onderwerp brengen vanuit hun eigen belevingswereld. Onderwijsleergesprek Ca 15-30 minuten Powerpoint, filmpjes en stemkaarten, Veronderstelde voorkennis: Servicedocumenten 1, 2, en 3 De eerste reeks dia s is ook zeer goed te gebruiken in een blok over signaleren en bij de groepsoefening. Hij kan ook hier in programma. Ja, is wel degelijk mogelijk. Bij de mensen die JA antwoorden vragen waaraan het is te zien. Zijn mogelijke signalen. Dit kun je inventariseren op een grote flap. Denk erom dit is niet alleen het hakenkruis, maar juist veranderingen van binnen ; mensen die beginnen te geloven. Die bozer en bozer worden. Meestal vindt de groep het waarschijnlijk dat zij die persoonlijk vertrouwen genieten zij het eerst iets zou kunnen zien. Die missen soms expertise, maar worden eerder in vertrouwen genomen September 2012 11

Hier zoomen we in binnen de professionals: wie heeft grootste kans iets te zien bij de doelgroep? Of wie krijgt het snelst signalen van die vrienden en ouders? Meestal geeft de groep aan dat dat niet de politie is, en ook niet de wijkagent. Die komen minder uren in direct contact en hebben ook nog eens een uniform aan. Vaak is er in de groep een heleboel oud zeer, cultuurverschillen, frustratie of geschonden vertrouwen. Wij sturen de discussie er naartoe dat de meeste beroepsgroepen voldoende juridische dekking (convenanten, goed behandelaarschap of de Wet Politiegegevens) hebben om te delen als ze het willen. Probleem lijkt meer bij willen dan kunnen te liggen. En als de gedeelde zorg om een afglijdende jongere centraal wordt gesteld, en niet het klikken over een mogelijke verdachte, dan blijkt het in de praktijk vaak goed te gaan. Deze dia kan ook bij moeilijke gesprekken. Wij vertellen dat iedereen in die gemeente die foto in de zaterdagkrant heeft gezien. Op maandagochtend loopt de directeur door gang en verderop komen de jongens. In echt deed de directeur niets omdat hij het belangrijker vond dat de jongens zich op school thuis voelen en positief aan toekomst werken (ze veroorzaakten geen gedoe op school) 1. Informatie inwinnen bij jongens, dat gaat minder goed in de gang. 2. Te snel confronteren en afkeuren helpt daar niet bij 3. Informatie inwinnen in team (heb ik iets gemist? Broeit het in de klassen?) 4. Eventueel de ouders consulteren. Is dit hen bekend? Wordt het op prijs gesteld dat de school als medeopvoeder meedenkt? 5. Daarna pas bedenken of er een probleem is en wie hier wat aan moet doen 6. Checken of andere leerlingen zich September 2012 12

bedreigd voelen of wellicht de jongens bedreigd worden. 5.4 Flitscursus Waarom en hoe radicaliseren mensen? Doel: Vorm: Duur: Te gebruiken middelen: Deelnemers radicalisering laten snappen om het te kunnen herkennen of er iets aan te kunnen doen. Onderwijsleergesprek Ca 30 45 minuten Powerpoint, filmpjes en stemkaarten Veronderstelde voorkennis: Servicedocumenten 1, 2, en 3 In dit blok kun je duidelijk maken waarom mensen kwetsbaar zijn voor radicalisering. Titel dia. Bij voorstelrondje is de waarom-vraag vaak een van de drie vragen. (de nr 1 meestal hoe herken ik het en de 2 e wat kan ik er aan doen) Als je in voorstelrondje de vragen van deelnemers inventariseert zit-ie er meestal tussen Filmpjes: Sharia4Holland Oema Divisie Noordland Children (ALF) Als je aandacht wil besten aan hoe (rekrutering voor of inspireren tot) radicalisering werkt of hoe mensen erin verzeild raken, dan zijn deze filmpjes zeer illustratief. Je kunt ze alle vier laten zien of een keuze maken die bij de deelnemers/problematiek/lokale situatie past. September 2012 13

Verscheen voorjaar 2011 op YouTube. Wilders moet zich tot Islam bekeren want anders moet hij vernietigd worden en verzameld worden met oa Van Gogh. Was op YouTube, is verwijderd omdat Wilders er in wordt bedreigd. Interessant is de volgende reeks vragen (let op: deze na elkaar stellen, omdat de opbouw het beste werkt als hij niet wordt getoond) De vraag is voor wie dit is gemaakt. Alle moslims? Nee Alle jonge moslims? Nee gestoorde, boze of kwetsbare, kantelbare moslims. Vervolgvraag: ken je die? Zitten die in jouw wijk, jeugdhonk, klas, caseload? Is de Noord-Nederlandse tak van Blood and Honour. Groningen, Friesland en Drenthe. Divisie Noordland maakt onderdeel uit van de internationale beweging Blood and Honour (ook wel the Brotherhood of 28), waartoe ook de Belgische paramilitaire BBET hoort. Filmpje, door henzelf op YouTube geplaatst. Gaat over broederschap, actie en maatschappelijke onvrede, kameraadschap, bier en barbecue. Een van de Duitse teksten rept over verzet, ze noemen ons crimineel en nazi-zwijn, ze drijven ons in de hoek maar wij komen eruit. Interessante discussie: is dit nu een aaneenschakeling van padvinders en activisten of meer? Gelet op gedachtegoed, gewelddadig verleden aantal leden en de internationale beweging zeer verderfelijk. Hier is de belangrijkste vraag: welk antwoord of welke oplossing vinden de jongens en meisjes die zich hierbij aansluiten? Zie ook volgende dia September 2012 14

Trainingvideo ALF Children Umma en verantwoordelijkheid Hier kun je mooi een flap voor ophangen en de antwoorden groot opschrijven. Het mooie is dat de met de deelnemers op te stellen opsomming ook het antwoord is op de vraag wat kan ik eraan doen? Want als je weet wat mensen missen en zoeken, dan kunnen de meeste professionals ook bedenken wat voor interventies kunnen werken. Je kunt vissen naar: Erbij horen je afzetten en provoceren veiligheid kick en spanning kameraadschap & alternatieve familie uitlaatklep voor onvrede vehicel voor politieke of religieuze idealen bier, barbecue en babes aandacht zingeving van zero tot hero identiteit en eigenwaarde Animal Liberation Front ALF trainingsvideo Op gelikte, manipulatieve manier wordt onrecht zo gebracht dat mensen worden verleid actie te ondernemen. Een in Duitsland geboren Jihadi vanuit een strijdgebied Umma of Oema is de wereldwijde gemeenschap van moslims. Opvallend: - Iemand heeft moeite genomen om dit naar Nederlands te vertalen. - zijn methode: wij zijn allemaal één, er is groot onrecht en we kunnen niet wegkijken. Als je niets doet, verzaak je. Verhaal gaat van groepsindentificatie, en onrecht naar de eigen verantwoordelijkheid. En dan eindigt het zelfs met zwaarbewapende mujahideen (jihad strijders). Dit is ook een relevant filmpje bij de sheet over het onderzoek van vd Bos e.a., iov de NCTb, dat Gevoelens van achterstelling mensen gevoelig maken voor radicalisering. De truc is hier om mensen te laten benoemen dat het kwetsbare jongeren zijn die binnen geharkt dreigen te worden door de gewiekste rekruteurs. Vervolgens is de suggestie om als laatste vraag de verbinding naar de eigen praktijk te maken: kennen jullie zulke boze en te beïnvloeden mensen? September 2012 15

De meeste mensen zullen hier Ja op antwoorden. En de vervolgvraag die dan, na de opsomming van redenen, een inkoppertje wordt is hoe dan. En dan kun je naar de redenen voor aansluiten kijken en de groep uitdagen of ze interventies kunnen bedenken. Bovenstaande diareeks ging over beweegredenen om toe te treden. Hierna een reeks over de definitie en het proces Bij deze dia toont de animatie eerst de arrestatie. tekst: Dit is het gezicht van radicalisering of terrorisme. De arrestatie van de duidelijke radicaal Jason W. Hij wilde politici vermoorden en gooide bij zijn arrestatie met een handgranaat. Klik: Maar hij was aanvankelijk een heel lief mannetje. Op de foto samen met zijn broertjes Germain. Zeer christelijk gelovig. Ging mis toen vader en moeder gingen scheiden (vader had ontdekt dat hij geen wees was, maar was afgestaan). Jongens bekeerden zich (niets mis mee, konden ze steun in vinden en vriendjes op straat waren ook moslim). Raakten verzeild in radicaal milieu. Een sneu verhaal van lieve jongetjes die door persoonlijke omstandigheden in een kwetsbare fase afglijden en ons ontglippen. En dat leidt tot volgende plaatje. Strijd tegen radicalisering is dus geen strijd van de goede cowboy (witte hoed) en slechte cowboy (zwarte hoed). Er is een heleboel grijs. En dat biedt mogelijkheden. September 2012 16

Niets aan de hand, weerbaren 21 Radicalisering is een proces van groeiende bereidheid om nietdemocratische middelen te gebruiken om politieke of godsdienstige opvattingen aan anderen op te leggen. Kwetsbaren of be?nvloedbaren.. Zoekend, oriënterend Mensen die aan het radicaliseren zijn, van licht naar zwaar TdT 16-01-2012 Doorgeradicaliseerden / extremisten Radicalisering is dus een proces van nul tot de heftigste doorgeradicaliseerde vorm. Je zou ook alle mensen of alle jongeren op dit continuüm kunnen plaatsen. De groepen worden naar rechts steeds kleiner en de overhangen zijn veel geleidelijker of diffuser dan hier wordt weergegeven. De overgrote meerderheid is dan weerbaar en loopt geen risico te vallen voor een radicaal verhaal. De allerkleinste groep (misschien tientallen?) komen jullie niet tegen. Dit zijn de mensen die in staat en bereid zijn geweld te gebruiken. Dit is voer voor specialisten, de AIVD en de politie. De groep (grijs) die radicaliseert zouden jullie kunnen tegenkomen. Daar valt wel degelijk mee te werken. En dan leert een blik op de flap met redenen om zich aan te sluiten, waar eventueel effectieve interventies zijn te halen. En voor de meeste professionals is vooral een taak weggelegd om te zorgen dat mensen niet kwetsbaar worden of dat de kwetsbare toch beginnen te radicaliseren. De Nederlandse overheid (de NCTb) heeft een onderzoek laten doen naar wat maakt dat mensen gevoelig worden voor radicalisering of wat maakt dat ze sneller radicaliseren. Kort samengevat: als mensen zich sterk identificeren met een groep (of belang SL) en beleven dat die groep wordt achtergesteld of zelfs bedreigd, dan is risico op radicalisering groot. Dus achterstelling, onrecht en bedreiging zijn brandstof. September 2012 17

Het titelblad van het onderzoek van Bos, Loseman en Doosje (2009) Het zogenaamde Demand Supply model. Ook wel Colin Mellis model genoemd. Ziet er in eerste instantie misschien ingewikkeld uit, maar is een modelmatige weergave van problematische identiteitsvorming. Als het blokje voor blokje wordt toegelicht is het een wonder van eenvoud en zeer werkbaar. Linksboven hebben mensen (en dan vooral zij die worstelen met hun identiteit, zoals pubers en jongvolwassenen) identiteitsvragen hebben: wie ben ik, bij welke groep hoor ik, wat is mijn rol/bijdrage bij het onrecht in de wereld. Men zoekt en vindt antwoorden op die vragen. Bij ouders, leraren, bij peers (groepsgenoten), op Internet. En helaas zijn er ook radicale antwoorden (op Internet, in de vriendenkring, een bezoeker van de moskee). Of mensen daar open voor staan wordt mede bepaald door de voedingsbodem (vooral onrecht en achterstelling). Psychosociale problematiek kan daaraan bijdragen. Velen nemen kennis van radicale boodschappen. Ze zijn er en ze zijn spannend. De meesten geloven het niet en beginnen niet te radicaliseren. Dat komt doordat ze weerbaar zijn (verschil kennen tussen goed-fout en op andere manieren omgaan met onrecht). Als weerbaarheid een knauw krijgt, zouden mensen ten prooi kunnen vallen. Dit zijn evenzovele plekken voor handelen van professionals en anderen in de omgeving van de betreffende persoon. September 2012 18

5.5 Uitleg signalenlijst en in groepjes oefenen met casus Doel: Vorm: Duur: Te gebruiken middelen: Oefenen in herkennen signalen, bespreking mogelijke bijdragen verschillende partijen en stappen of interventies Toelichten signalenlijst en in groepjes casus bespreken Ca 45 minuten Signalenlijst, casusbeschrijving, groepsvragenformulier Dit onderdeel wordt altijd zeer gewaardeerd. Dit komt doordat de aanwezigen zelf aan de slag kunnen gaan. Hoe kan ik het herkennen en duiden? Veronderstelde voorkennis: Servicedocument 4 Herkenning en duiding van radicalisering. Op de USB stick staat een signalenlijst. Signalenlijst Wat zie ik (staat op stick) Na het voorgaande snappen mensen wat er omgaat in de hoofden en harten van mensen die radicaliseren. Er is geen checklist Bij mensen die gaan radicaliseren valt vaak een aantal zaken op. Dit zijn mogelijke vroegsignalen: 1. Vervreemding en uitsluiting 2. Devotie en verheerlijking 3. Bedreigingen en vijanden 4. Privaat is publiek: de eigen mening wordt opgedrongen en niet meer betwijfeld 5. Uiterlijk en uitingen (denk ook aan internetsites en identiteiten) 6. Sterke loyaliteit aan de eigen groep 7. Rechtvaardiging van inzetten van ondemocratische middelen, grote urgentie Signalenlijst Casusbeschrijving (zie stick) of filmpje Prem Wij deelden eerst de signalenlijst ( Wat zie ik? ) uit. En lichtten deze kort toe Hierna deelden we of een rechtsextreme of een moslimcasus uit. De deelnemers kan een keuze aangeboden worden. Wel is het verstandig de hele groep met dezelfde casus te laten werken September 2012 19

Groepsduidingsformulier Soms is ook het Premfilmpje over de extreemrechtse jongeren als casus gebruikt. De instructie is vervolgens om in je eentje de casus te lezen en aan te strepen of je van die signalen in de tekst tegen komt. Laat ze omcirkelen of onderstrepen Nu de groep in kleine groepjes indelen, liefst van gemengde samenstelling, dus collega s verdelen. En het groepsformulier uitdelen Wat zien wij eigenlijk? Als je de groepjes 15 minuten geeft om als groep dit formulier in te vullen, dan kan het na 20-25 minuten meestal gepresenteerd worden. Hierbij de overeenkomsten en verschillen tussen groepjes uitvragen 5.6 Minicollege over verschillende vormen van radicalisering Materiaal: zie ook Servicedocument 10. Deelnemers hebben vaak behoefte aan informatie over verschillende soorten radicalisering. Wij voegen daar informatie aan toe over salafisme, de strenggelovige islamstroming die vaak verward wordt met radicalisme en zelfs terrorisme. 5.6.1 Salafisme, onderscheid orthodoxie en radicalisering Veronderstelde voorkennis: Servicedocument 8 Mannen met lange jurken en baarden? Toelichting over salafisme Veel misverstanden en argwaan wordt opgeroepen door vijandbeelden over salafisten, de strenggelovige moslims. Ook de alledaagse fricties rondom bijvoorbeeld het niet handen schudden en hoofddoeken kunnen bijdragen aan afstand. Nadat salafisten ook de door de overheid als groot probleem en mogelijke dreiging werden gezien is daar in de loop van 2009 wat verandering in gekomen. Dit wordt goed duidelijk met de twee Journaalfragmenten die beide maar een paar minuten duren. NOS journaal over salafisten, zomer 2009 In de jaren ervoor werd salafisme bekend met felle antiwesterse uitingen. De AIVD had de vrees dat dit een grote beweging zou worden. Dit NOS Journaalitem markeert een 'lossere' benadering vanuit de Nederlandse overheid richting de strenge islam in Nederland. Zoals toenmalige BVD in het item aangeeft werd in jaren daarvoor salafisme een groter probleem gezien NOS journaal over Salafismeonderzoek IMES Zomer 2010, nav IMES-onderzoek Persbericht met resultaten in mapje Filmpjes September 2012 20

Waar het om gaat is dat slechts 8% moslims als streng-orthodox is te beschouwen. Van die 8% is een heel klein aantal jihadi/takfiri (denkt strijd te moeten aangaan met ongelovigen buiten en binnen islamgemeenschap). Ook klein deel zijn de zo nu en dan in de media te vinden politieke salafisten. De grootste groep van de 8% is streng gelovig. Islam kent vele gezichten. Wellicht onder aanwezigen of onder de collega s. We kennen het ook van de beelden van 9/11 of de moord op Van Gogh. In het IMES onderzoek werd uitgevonden dat 8% van de moslims in Nederland strenggelovig is. Het grootste deel daarvan zijn niet-politieke salafisten. Bekend uit de media zijn zij die dit combineren met een politiek-activistische opstelling. Een miniem deel zijn de jihadi s en takfiri s die menen dat geweld geoorloofd zijn. Dat is dus maar een klein deel van de 8% minderheid. Er zijn ons geen preciezere gegevens bekend. Dit soort situaties wordt in het onderwijs wel meer tegengekomen. Dat gaat over gemengd sporten, handen schudden etc. Dit leidt soms tot gedoe en soms zelfs tot hoog oplopende conflicten. In dit specifieke geval is er geen sprake van radicalisering. Wel kan degelijk gedrag als radicaal ervaren worden. Maar radicaal slaat dan vooral op de extreme keuze of de drastische gedragsveranderingen. Het is door religie ingegeven en kan problemen opleveren met klanten of stagewerkgevers. De studente in kwestie heeft in ieder geval een probleem. Ze zal dit moeten uitleggen en zich bewust zijn wat de gevolgen kunnen zijn voor de opleiding, stage of arbeidsmarktkansen. September 2012 21

5.6.2 Extreem-rechts en rechtsextremisme Leesvoer vooraf: de zeer leesbare notitie Afkalvend front, blijvend beladen van de AIVD. Het goede antwoord staat op de volgende dia. 14 woorden: We must secure the existance of our race and a future for white children Voor White Power / nationaal-socialisten een belangrijke leus. Het zal de meeste deelnemers weinig zeggen, maar voor alle mensen die flirten met of actief zijn in rechtsextreme kringen is dit een veelbetekenende eed. En zo zijn er veel meer symbolen die helpen te onderkennen dat mensen flirten met rechtsextreem gedachtegoed. Op Nuansa.nl staat een mooie publicatie met een hele lijst van Art 1, de vereniging van antidiscriminatiebureaus. Deze lijst staat tevens op de USB stick Maar pas op bij het aantreffen van deze symbolen: het gebruik kan ook provocatie zijn. September 2012 22

Lees voor deze sheet Afkalvend front, blijvend beladen (2010) met duidelijke teksten over stromingen en ontwikkelingen. Tevens zijn er interessante filmpjes te vertonen: Prem Jaarverslag Divisie Noordland Interview Boutens Eenvandaag over Ulf Hednar 5.6.3 Linksradicalisering Extreemrechts is veel maatschappelijk verzet tegen; dit heeft alles te maken met een gevoeligheid in Nederland sinds de Tweede Wereldoorlog. Extreem links kan nog wel eens op stille sympathie rekenen, maar als de strijdmiddelen antidemocratisch zijn, strijdig met de Grondwet, dan is dat net zo verwerpelijk. Het zijn allemaal maatschappelijk zeer breed gedragen doelen (dierenwelzijn, medemenselijkheid voor uitgeprocedeerde vluchtelingen, milieu etc), maar de strijdwijzen van linksextremisten zijn ronduit verwerpelijk en crimineel. September 2012 23

Met name de AFA waarschuwing over geweld en intimidatie laat niets te gissen over. Dit toont voor verschillende stromingen de verschillen tussen activisme en extremisme. Terrorisme is daar de overtreffende trap van, waarbij het afdwingen en angst zaaien beoogde effecten zijn 5.6.4 Polarisatie, onrust en escalatie Veronderstelde voorkennis: Servicedocument 1: Polarisatie en radicalisering Dit is het beeld van polarisatie: een oud-en-nieuw waar delen van de Molukse en delen van de Marokkaanse gemeenschap elkaar naar het leven staan. En de politie in Culemborg moest mensen uit elkaar houden. September 2012 24

Dit is de officiele definitie uit de beleidsstukken. In de praktijk, in het land schaart men er soms ook andere tweedelingen onder, bijvoorbeeld tussen jeugd en ouderen. Polarisatie lijkt soms uit de lucht te vallen maar meestal zijn er eerder fasen te onderkennen. En het is raadzaam om de eigen school, wijk of stad eens met een groepje mensen in te schatten op de drie stadia. Onderzoek door Verwey Jonker laat de ingrediënten voor een explosief heksenbrouwsel zien. Mensen die polarisatie vrezen of willen keren, zien hier de drie elementen waar dan op kan worden ingezet. September 2012 25

Stelling die soms kan leiden tot volledig verschillende beelden over zelfde gebied en groepen uit de samenleving Deze en de twee vorigen werken vaak goed. Er kan een keus uit worden gemaakt., Bij beide is de kunst door te vragen waar de inschattingen op gebaseerd zijn. En dit vervolgens te checken bij de andere aanwezigen. September 2012 26

Oefening Als het spannend wordt (onrust en escalatie) Doel: Vorm: Duur: Te gebruiken middelen: Aanwezigen even laten fantaseren naar wat er in hun werkomgeving kan gebeuren als er een aanslag of ander incident plaatsvindt die kan leiden tot oplopende onrust en escalatie. Korte toelichting aan de hand van powerpoint, daarna kort filmpje en dan gesprek Ca 15-30 minuten Powerpoint en filmpje over dood van Fortuyn. Breng de groep terug naar de dagen van Fitna. De les was daar dat het investeren in de netwerken heeft gewerkt bij deze aangekondigde potentieel onrust veroorzakende gebeurtenis. Gevraagd kan worden of dit in hun context ook is gebeurd. Of het nog spannend is geweest. Filmpje Fortuyn Het kan ook onaangekondigd plaatsvinden. Zoals bij Fortuyn. Start filmpje. Wij stoppen het meestal bij de beelden van de arrestaties in onrustig Den Haag. We vragen soms of zij toen iets hebben meegekregen over oplopende spanningen. Maar stel je voor. Het is nu <tijd benoemen, op de minuut precies> En de TV- en radiouitzendingen worden onderbroken. Er is iets vreselijks gebeurd. September 2012 27

De vraag is wat er de komende minuten of over een kwartier gebeurt. Wordt je verondersteld naar je post te gaan? Gaan ze je bellen? Moet je wat doen? Doe je ogen dicht. Wat denk je dat er gaat gebeuren? Worden sommige groepen boos? Waar gebeurt dat? En leidt dat tot reacties? Weet je wie je kunt bellen, jongerenwerkers of vooraanstaande buurtbewoners, om de boel te sussen? Soms slaat deze oefening helemaal niet aan. Dit kan zijn omdat de verhoudingen en het temperament heel relaxed zijn. Of omdat men al vaker met dit bijltje heeft gehakt. Op andere plekken veroorzaakte de oefening onrust en was men niet gerust dat men voldoende voorbereid was. Wat aanleiding kan geven voor vervolgacties. 5.6.5 Module Moeilijke mensen, situaties en gesprekken Doel: Vorm: Duur: Te gebruiken middelen: Met de groep een aantal van hun eigen moeilijke situaties bespreken. Als er interessante gevallen naar voren wordt gebracht leidt dit meestal tot betrokken deelnemers en interessante, praktische nieuwe invalshoeken. Zeker in gemengde groepen, waarbij mensen elkaar nog niet zo goed kennen. Intervisie. Wij hadden niet de middelen om met een acteur te werken, wat ook een mogelijkheid geweest. Ca 30 45 minuten Geen Veronderstelde voorkennis: Servicedocument 6 Dit is soms het laatste onderdeel van de training. In de loop van de dag zijn er soms situaties voorbijgekomen (vaak al in kennismakingsronde) waar mensen in praktijk mee worstelen. Binnen deze handreiking zijn er geen praktische oplossingen op te schrijven. Wel hebben wij goede ervaringen met de groep de casus te laten uitvragen : waarom, hoe vaak, wanneer, etc? Vervolgens is het September 2012 28

interessant om niet een ideale aanpak of oplossing te benoemen maar juist op zoek te gaan naar verschillende aanpakken. En die naast elkaar houden. Daar komt bij dat er vaak ook niet één ideale aanpak is. Wel hebben we een aantal elementen die vaak waardevol of nuttig bleken te zijn. De OMA op de sheet staat voor de eigen Overtuigingen, Meningen en Aannames die een eerste contact en informatieverwerving kunnen verkleuren. Een belangrijk advies is om alles stapje voor stapje te doen: 1. wat is er aan de hand? 2. Is er een probleem? 3. Moet er worden gehandeld? 4. Door wie? Moet ik iets doen? Wat betreft het betrekken van anderen: gebruik hiervoor vooral de bestaande overleggen (zat, veiligheidshuis, zorgoverleggen etc) Principe zou moeten zijn See something? Say something! Deel je twijfel en schiet iemand aan. En wat betreft kennisdelen en belemmeringen: meestal kan er meer dan mensen soms denken. En als de convenanten en regels niet voldoen, stel dat aan de orde; je moet je werk kunnen doen. September 2012 29