moduleaanbod Zwaluw & Enk patiënten moduleaanbod
Inhoudsopgave Inleiding 2 Aandachtsgerichte cognitieve therapie 3 Aandachtsgerichte training 5 Agressieregulatie 7 ADHD 9 Running therapie 11 Sociale Vaardigheidstraining (SoVa) 13 VERS I 15 VERS II 18 Werken aan mijn zelfbeeld 20 Zelfbeeld Hier sta ik 22 1
Inleiding Bij Zwaluw & Enk wordt als aanvulling op het algemene ambulante en klinische aanbod gewerkt met verschillende modules. In deze brochure vind je informatie over het module-aanbod: onder andere over doel, werkwijze en duur. Mocht je na het lezen van deze informatie nog vragen hebben dan kun je hiermee altijd terecht bij je behandelaar of bij de begeleider van de betreffende module. 2
Aandachtsgerichte cognitieve therapie (Mindfulness Based Cognitive Therapy) Wat is aandachtsgerichte cognitieve therapie Cognitieve aandachtsgerichte therapie is een combinatie van aandachttraining (door middel van meditatie) en cognitieve oefeningen. In deze therapie leer je beter om te gaan met piekeren, spanningen, heftige gevoelens en stressvolle situaties. Doel Het doel van de therapie is het voorkomen van depressieve periodes en heftige gevoelens en impulsen beter te beheersen. We leren automatische negatieve gedachtenpatronen, emotioneleen lichaamssignalen, tijdig te herkennen en er anders mee om te gaan. De therapie kan je meer energie en plezier in je leven geven. Het leert je intenser te ervaren, te genieten van allerlei gewone activiteiten en contacten. Voor wie De therapie is bestemd voor mensen met angst- en depressieve klachten en voor mensen, die moeite hebben gevoelens en impulsen te beheersen. Werkwijze Centraal in de aandachttraining staat aandacht voor dit moment, zoals dit zich nu in je leven ontvouwt. Vaak dwalen we met onze gedachten af naar iets uit het verleden of iets in de toekomst en hebben we onze aandacht niet volledig bij wat er `nu gebeurt. We leven dan vaak op een automatische piloot en raken het gevoel met onszelf kwijt. Door deze automatische piloot kunnen we ongewild terugvallen in oude gewoontes en vaste negatieve denkpatronen, die ons ongelukkig doen voelen. 3
Door aandacht te geven op het moment zelf aan wat je ervaart, leer je tijdig depressief makende gedachten en spanning te signaleren en kun je er anders mee om gaan. Bewust aandacht geven op het moment zelf, zonder oordeel met mildheid en zonder hoge verwachtingen opent nieuwe wegen om met problemen om te gaan. Dit leer je door middel van meditatieoefeningen. Het kost veel tijd en inspanning om ingesleten denkgewoontes en interpretaties te veranderen en de effecten zullen langzaam en pas geleidelijk, maar zeker zichtbaar worden. Dit vergt geduld en doorzettingsvermogen. We doen gezamenlijk aandacht- en concentratieoefeningen, cognitieve oefeningen en er is gelegenheid ervaringen met andere groepsleden uit te wisselen. Duur De therapie bestaat uit acht wekelijkse bijeenkomsten op woensdagochtend van 09.30 tot 12.00 uur. Zo mogelijk zijn er in de maanden na afronding van de training enkele herhalingsbijeenkomsten. Huiswerk Buiten de bijeenkomsten om is het belangrijk om thuis te oefenen en opdrachten uit te werken, zoals een actieplan om terugval te voorkomen. Gemiddeld kost dit één uur per dag, zes dagen per week. Informatie en aanmelding Informatie is verkrijgbaar via het secretariaat, telefoon (033) 4 609 583. Aanmelding via je behandelaar of huisarts. 4
Aandachtsgerichte training Wat is aandachtsgerichte training? Misschien merk je het zelf wel: geregeld val je ten prooi aan negatieve gedachten, gevoelens en impulsen. Dit gaat meestal automatisch. Ieder mens bouwt in zijn leven zijn vaste patronen van denken, voelen en handelen op. Soms zijn ze helpend, soms niet. Ze kunnen je dan behoorlijk in de weg zitten. Bij aandachtgerichte training gaan we uit van het bewezen uitgangspunt dat hoe meer je onaangename gevoelens probeert te veranderen, hoe lastiger ze worden. Naarmate je een onaangename gast vriendelijker behandelt wordt hij langzamerhand minder vervelend. De training ontwikkelt een nieuwsgierige en accepterende houding naar jezelf. Vaak blijken niet de nare gevoelens of gedachten je pijn te veroorzaken maar juist je verzet tegen deze gevoelens en gedachten. Kun je je verzet opgeven, je patronen in denken, voelen en handelen onder ogen zien zonder er in mee of van weg te gaan. Dan heb je een hele stap gezet. Dit zal je uiteindelijk meer regie geven over jezelf zonder daarin dwingend te zijn. Doel Je leert stil te staan bij gevoelens, gedachten, lichamelijke gewaarwordingen zonder er in mee te gaan of helemaal bij weg te gaan. Hierbij oefen je mildheid naar jezelf. Je gaat zien dat je denken en voelen zich vooral in vaste patronen aan je voordoet en vaak niet veel met het huidige moment te maken heeft. Je leert om uit deze patronen te stappen door je aandacht te richten op het huidige moment en daarin te ervaren wat er te ervaren valt. 5
Werkwijze Elke bijeenkomst bestaat uit een deel theorie en een aantal praktisch oefeningen die je ook thuis kunt doen. Alle oefeningen worden in de groep nabesproken. We gebruiken woorden als observeren, aanvaarden, toelaten, erkennen en verwelkomen. Huiswerk Elke week spreek je een huiswerkopdracht af. Deze huiswerkopdrachten bespreken we met elkaar en zijn afgestemd op jouw persoonlijke doelen en wensen. Duur De training bestaat uit tien wekelijkse bijeenkomsten. Iedere bijeenkomst duurt 90 minuten. Meer informatie Heb je nog vragen? Stel ze aan je behandelaar of aan de begeleider van deze module. 6
Agressieregulatie Psychomotorische Therapie Veel mensen hebben een teveel aan spanning. Dit kan problemen opleveren: We worden kwaad op anderen, agressief, boos op ons zelf, worden angstig, krijgen last van herbelevingen, raken in de war etc. De vraag is: waar laat ik al die spanning? Deze module is er op gericht zo doelmatig mogelijk om te leren gaan met situaties die de spanning verhogen. Doel triggers opsporen die spanning opleveren zicht krijgen op de manier waarop impulscontroleverlies zich voordoet Werkwijze De werkwijze is er op gericht triggers op te sporen. We inventariseren de manier waarop impulscontroleverlies zich voordoet via huiswerkopdrachten. Met behulp van Psychomotorische technieken leer je controle te houden in stressvolle situaties die normaliter impulscontroleverlies geven. Denk hierbij aan boksen, schoppen, slaan, gooien, spelvormen of boogschieten. Tevens doen we vanuit de oosterse gevechtsport ontspanningsoefeningen en oefeningen die de kracht en stevigheid verhogen (Taichi en qigong). Dit alles om de lichaamsspanning te ervaren en er op een positieve manier mee te leren omgaan. We werken in groepsverband. Voorafgaand aan de module is er een intakegesprek. Groepsgrootte De trainingsgroep bestaat uit twee tot zes deelnemers. 7
Duur De training bestaat uit tien wekelijkse bijeenkomsten. Iedere bijeenkomst duurt 90 minuten. Meer informatie Heb je nog vragen? Stel ze aan je behandelaar of aan de begeleider van deze module. 8
ADHD Voor wie Deze module is bestemd voor mensen met ADHD of ADD. De training biedt een gestructureerde benadering om problemen die je ten gevolge van deze stoornis tegenkomt het hoofd te bieden. Ook kun je, zonder de diagnose ADHD/ADD, in overleg met je behandelaar, tóch aan deze module deelnemen. Aan deze module nemen mensen deel die veel drukte en chaos in hun hoofd ervaren. Wanneer je je leven leert structureren, komt er ook meer rust in je hoofd, en zo heb je ruimte om je met andere (nuttige) zaken bezig te houden. Doel Medicatie kan effectief zijn bij ADHD/ADD maar is vaak niet voldoende. Deze module biedt een aanpak op de volgende gebieden: organiseren en plannen afleidbaarheid verminderen functioneel leren denken Werkwijze In de module leer je praktische vaardigheden om je leven meer structuur te geven. Ook kan sprake zijn van negatieve automatische gedachten, die je belemmeren om bepaalde taken uit te voeren. Deze leer je binnen de module te identificeren en veranderen naar helpende, positievere gedachten. De basis voor deze module is een Amerikaans evidence-based Cognitief-GedragsTherapeutisch programma. 9
Duur De module bestaat uit twintig wekelijkse bijeenkomsten. Iedere bijeenkomst duurt twee uur en een kwartier. Huiswerk Na iedere bijeenkomst krijg je huiswerkopdrachten, ook vragen we je familie/naasten te betrekken bij de module. Groepsgrootte De trainingsgroep bestaat uit twee tot acht deelnemers. Meer informatie Heb je nog vragen? Stel ze aan je behandelaar of aan de begeleider van deze module. 10
Running therapie Wat is running therapie Running therapie is het therapeutisch inzetten van een rustige duurloop/intervaltraining, leren hardlopen op een manier die past bij de persoon. Doel Het doel van deze therapie is het algeheel welbevinden van de deelnemer te vergroten. Wat zijn de positieve effecten van hardlopen opbouwen van een conditie, meer energie, je fitter gaan voelen agressieregulatie en emotieregulatie lichaamsgrenzen leren kennen zelfwaardering vergroten stemming verbeteren mogelijk vermindering van eventueel medicatiegebruik Werkwijze In de eerste bijeenkomst heb je een intake gesprek en geven we informatie over wat running therapie is. De therapeut vraagt naar je lichamelijke gesteldheid en ervaring op gebied van sporten en we doen ook een looptest. Vervolgens krijg je een persoonlijk hardloop schema uitgereikt. Hierin staat hoeveel je per week moet lopen, te beginnen met bijvoorbeeld één minuut hardlopen en een minuut rustig wandelen, in principe opbouwend naar een rustige duurloop van een half uur. Het is belangrijk dat iedereen op eigen tempo kan leren lopen, het is geen wedstrijd waarvoor we trainen. Running therapie bieden we in groepsverband aan. We starten met het doornemen van de individuele schema s onder leiding van de running therapeut. 11
Vervolgens is er een warming up en staat er een half uur voor het werken aan het schema. Wanneer iedereen klaar is wisselen we bevindingen uit en volgt er een cooling down. Er is aandacht voor onder andere lichaamshouding, ademhaling, afwikkelen van de voeten, tempo, kleding en loopschoenen. Voor een goed resultaat is het van belang dat je nog minimaal één keer per week met hetzelfde schema oefent. Muziek tijdens het lopen Na de vierde training kun je eventueel met muziek op lopen. Reden daarvoor is dat je je eerst bewust moet worden van je eigen lijf: wat voel je? hoe reageert je lichaam? hoe is je ademhaling? Daarnaast is het natuurlijk ook prettig dat je tijdens het lopen kunt communiceren en aanwijzingen kunt ontvangen van de running therapeuten. Contra indicatie Wanneer je een blessure hebt of een BMI onder de achttien kun je niet deelnemen aan de training. Duur De module bestaat uit tien wekelijkse trainingen. Iedere training duurt vijf kwartier. Meer informatie Heb je nog vragen? Stel ze aan je behandelaar of aan de begeleider van deze module. 12
Sociale Vaardigheidstraining (SoVa) Wat is Sociale Vaardigheidstraining Sociale Vaardigheidstraining richt zich op de vaardigheden in het omgaan met elkaar, bijvoorbeeld een gesprek voeren, omgaan met pesten, omgaan met leidinggevenden op het werk. De training is bedoeld voor patiënten die daarin moeilijkheden ervaren en daardoor in situaties terecht komen waarin ze niet willen zijn. Doel De doelen van deze training zijn: versterken van je zelfvertrouwen op een adequate manier kunnen opkomen voor jezelf zonder de grenzen van anderen met voeten te treden rekening kunnen houden met een ander, zonder je eigen grenzen uit het oog te verliezen Werkwijze Door middel van rollenspellen en gesprekken diepen we onderwerpen die ter sprake komen verder uit. Cursisten dragen zelf onderwerpen aan uit hun dagelijkse praktijk, waar ze moeite mee hebben. We benadrukken dat SoVa een training is en geen therapie en dat we niet te diep kunnen ingaan op de achterliggende problematiek. Daarvoor verwijzen we patienten terug naar hun sturend behandelaar of behandelgroep. Huiswerk In principe wordt er geen huiswerk opgegeven, we verwachten wel een actieve bijdrage van cursisten door zelf onderwerpen aan te dragen. Groepsgrootte De trainingsgroep bestaat uit vijf tot tien personen. 13
Duur De module bestaat uit tien wekelijkse trainingen. Iedere training duurt vijf kwartier. Meer informatie Heb je nog vragen? Stel ze aan je behandelaar of aan de begeleider van deze module. 14
VERS I (Vaardigheidstraining Emotie Regulatie Stoornis) Voor wie VERS I is een vaardigheidstraining voor mensen met een Borderline Persoonlijkheids Stoornis, of daarop gelijkende problematiek. In de VERS training gebruiken we niet de term Borderline Persoonlijkheids Stoornis, maar Emotie Regulatie Stoornis (ERS). Een kernprobleem is namelijk het niet voldoende kunnen reguleren van emoties. Doelen 1. Je leert meer inzicht te krijgen in je problematiek. Bij ERS is er sprake van een aangeboren kwetsbaarheid. Deze komt tot uiting in gedrag en in de omgang met anderen. Omgevingsfactoren hebben hier invloed op. Je leert deze kwetsbaarheid te hanteren. 2. Je leert gevoelens, gedachten en gedrag te observeren en te beschrijven. Dit houd je dagelijks bij op een emotie intensiteits-schaal, waarop je je emoties scoort met een cijfer. Hierdoor signaleer je eerder dat emoties oplopen. Je krijgt inzicht in het verband tussen emoties, gedachten en gedrag en leert dit positief te beïnvloeden. 3. Je leert negatieve gedachtepatronen te herkennen die je emoties en gedrag beïnvloeden. Door het uitdagen van deze negatieve gedachten ontstaat er ruimte voor nieuwe (lees: meer positieve) denkwijzen en gedrag. 4. Je leert verschillende ontspanningstechnieken, die afleiden en helpen bij het reguleren van emoties. 5. Je leert probleemsituaties te analyseren en aan te pakken. 6. Je leert het evenwicht in je leven te verbeteren. Door dagelijkse dingen zoals eten, slapen, beweging, gezondheid en hanteren van relaties beter op orde te brengen vergroot je je draagkracht. 15
Werkwijze We bieden verschillende technieken aan waarmee de cursisten hun emoties beter leren reguleren en meer evenwicht kunnen aanbrengen in hun leven. De training bestaat uit vier onderdelen: Psycho educatie: voorlichting over emotie regulatie problematiek. Emotie regulatie vaardigheden: herkennen en beïnvloeden van het oplopen van emoties. Negatieve gedachtepatronen opsporen en veranderen. Ander gedrag toepassen waardoor er meer grip op emoties ontstaat. Gedragsvaardigheden: evenwicht leren aanbrengen in het dagelijks leven door zaken als eten/slapen/sporten/ontspanning en gezondheid op orde te brengen. Emotiehanteringsplan: het opstellen van een individueel plan waarmee je de cursus afrond. Dit plan beschrijft hoe je de geleerde vaardigheden kunt gebruiken en hoe je de omgeving daarbij kunt betrekken. Familie en andere betrokkenen worden bij de training betrokken in de vorm van een steungroep. Dit plan is ook na afloop van de VERS een blijvend hulpmiddel. Voorwaarden voor het volgen van VERS I: de cursist heeft een individuele behandelaar tijdens de VERS de cursist is voldoende gemotiveerd de cursist is bereid om huiswerk te maken de cursist erkent de emotie regulatie problematiek de cursist is bereid een steungroep samen te stellen (minimaal één persoon) Duur De training heeft achttien tot twintig wekelijkse bijeenkomsten van ieder tweeëneenhalf uur. 16
Groepsgrootte De trainingsgroep bestaat uit acht tot vijftien personen. Huiswerk Na iedere bijeenkomst krijg je huiswerkopdrachten, ook vragen we je de steungroep te betrekken bij de module en het huiswerk. Aanmelden De behandelaar verwijst naar VERS I. De trainers nodigen de patiënt uit voor een intakegesprek waarin we bespreken of VERS I geïndiceerd is. De behandelaar geeft de eerste voorlichting over de VERS. Basisvers Basisvers is de voorloper van de Verstraining. Het is een vorm van kennismaken met onderdelen uit de VERS 1. De Basisvers bestaat uit acht bijeenkomsten van anderhalf uur. Maximaal negen cursisten per groep. Meer informatie Heb je nog vragen? Stel ze aan je behandelaar of aan de begeleider van deze module. 17
VERS II Voor wie VERS II is het vervolg op VERS I, (Vaardigheidstraining Emotie Regulatie Stoornis). Als het VERS I certificaat is behaald en de cursist in staat is de VERS I vaardigheden toe te passen, dan kan VERS II hierop een vervolg zijn. VERS II is vooral bedoeld voor mensen die op zoek zijn naar herhaling en verdieping van het geleerde in VERS I. Inhoud en werkwijze In VERS II behandelen we op basis van VERS I nieuwe onderwerpen. Naast het opfrissen en herhalen van sommige VERS I vaardigheden komen de volgende onderwerpen aan bod, in de training stappen genoemd: Stap 1: doelen bepalen Stap 2: vertrouwen en risico s nemen Stap 3: hanteren van boosheid Stap 4: hanteren van impulsiviteit Stap 5: hanteren van relaties Stap 6: een draaiboek schrijven Stap 7: assertiviteit Stap 8: keuzes maken In VERS I leren de cursisten basisvaardigheden die gericht zijn op het leren reguleren van emoties en het verbeteren van het evenwicht in het dagelijks leven. In VERS II integreren we deze vaardigheden verder in het denken, voelen en handelen. Hierdoor kan er een verdieping plaatsvinden gericht op het meer sturing en kwaliteit kunnen geven aan het leven. Duur VERS II bestaat uit achttien bijeenkomsten. VERS II is anders van 18
opzet dan VERS I. De bijeenkomsten zijn eens per twee weken. De duur van de bijeenkomsten is (anderhalf à twee uur). De training heeft een cyclisch karakter, dat wil zeggen dat we de stappen steeds in dezelfde volgorde achter elkaar behandelen. Hierdoor kunnen er bij iedere nieuwe stap cursisten in- en uitstromen. We verwachten dat de cursist alle stappen volgt (afhankelijk van het moment van instroming). Voorwaarden de cursist is in het bezit van een VERS I certificaat de cursist heeft een individuele behandelaar tijdens de VERS II de cursist heeft de vaardigheden uit VERS I (enigszins) geïntegreerd (zo niet, dan kan een herhaling van VERS I een optie zijn) tussen VERS I en VERS II zit een minimale periode van drie maanden (deze periode is nodig om te ervaren wat de effecten van VERS I zijn, en om goed te kunnen indiceren voor VERS II) de cursist is bereid huiswerk te maken de cursist is bereid een steungroep samen te stellen (min. één persoon) Huiswerk Na iedere bijeenkomst krijg je huiswerkopdrachten. Ook vragen we je de steungroep te betrekken bij de module en het huiswerk. Aanmelden De individuele behandelaar verwijst naar VERS II. Er vindt een intakegesprek plaats met de VERS II trainers, voorafgaande aan instroming. 19
Werken aan mijn zelfbeeld Drama In drama is het spelelement belangrijk. Spel is een element waar niet altijd voldoende tijd en ruimte voor is geweest in ieders ontwikkeling. Het spel kan werken als een eyeopener voor de patiënt/deelnemer als het gaat om zicht te krijgen op oude patronen. Bijvoorbeeld hoe je door de gekozen rol steeds weer vervalt in bepaalde manieren van reageren, die voortkomen uit je zelfbeeld. Doel meer inzicht in blokkades en weerstanden in jezelf meer zicht op oude patronen en oude patronen kunnen vervangen door nieuwe patronen. versterken van zelfbewustzijn beter zelfbeeld Werkwijze Binnen de modules gericht op zelfbeeld gebruiken we drama en psychodrama. Psychodrama is een therapeutische methode waarin we je aanmoedigen datgene wat je bezighoudt en beweegt, in scène te zetten. Dit gebeurt door middel van rollenspellen en gedramatiseerde zelfpresentaties. Hierbij maken we gebruik van zowel verbale als non-verbale communicatie. In psychodrama werken we met verschillende rollen en rolwissel. Zo kun je inzicht krijgen in je eigen rolrepertoire, je blokkades en weerstanden die je bij specifieke rollen ervaart. Daarna kun je je heroriënteren op het rolrepertoire en je zelfbeeld. Je kunt jezelf zijn in een rol -spontaan spel en weet wat je als persoon bent en zo kun je ontdekken wat je als persoon creëert. Het doel is dat je dit uiteindelijk kunt toepassen in je eigen leven. 20
Drie modules We bieden verschillende mogelijkheden aan: 1. Ik en mijn zelfbeeld. Hierbij gebruiken we een gestructureerd model als handvat voor de deelnemers. 2. Ik en mijn schemaverandering. Hierbij gaat het om het moment van het besluit en het her-besluit. 3. Ik en de ander. Hierbij gaat het om de integratie in het leven. Meer informatie Heb je nog vragen? Stel ze aan je behandelaar of aan de begeleider van deze module. 21
Zelfbeeld Hier sta ik Psychomotorische Therapie Doelgroep Hier sta ik is bedoeld voor mensen die willen leren hun lichaam beter te voelen. Ze kunnen stappen zetten op het gebied van grenzen aangeven. Kortom het gaat om groei in autonomie, om een toenemend bewustzijn van zichzelf in de omgeving. Het betreft mensen die zichzelf moeilijk kunnen voelen, gemakkelijk vervloeien met anderen en niet of nauwelijks kunnen aarden. Doel Het doel van deze module is groei in autonomie en toenemend bewustzijn van jezelf in de omgeving. Subdoelen grond onder de voeten ervaren de grenzen van jouw lichaam ervaren bewustwording van ademhaling bewust zijn van jezelf naast anderen zo mogelijk: invloed uitoefenen op de omgeving/anderen. Werkwijze In deze module komen afwisselend situaties naar voren uit de bewegingscultuur (sport en spel, dans en bewegingsexpressie) en uit de lichaamservaringscultuur (groundingsoefeningen, ademhalingsoefeningen, meditatie, oosterse gevechtsport). Bijna alle sessies beginnen met een aardings-en/of ademhalingsoefening waarin het oefengerichte-functionele karakter centraal staat. De interventies hierbij zijn voornamelijk psycho-educatief van aard. Het ervaringsgericht-stimulerende karakter komt in de andere 22
oefeningen meer naar voren. De interventies die daar uit voortkomen zijn spiegelen, ondersteunen (helpen) begrenzen en stimuleren. Contra-indicatie Wanneer het angstniveau zo hoog is dat decompensatie of desintegratie dreigt op te treden kan iemand niet deelnemen aan deze module. Ook is er een contra indicatie wanneer sprake is van psychose, manie of acuut suicide-gevaar. Duur De module bestaat uit acht bijeenkomsten. Iedere bijeenkomst duurt zeventig minuten. Meer informatie Heb je nog vragen? Stel ze aan je behandelaar of aan de begeleider van deze module. 23
GGz Centraal, Zwaluw & Enk, augustus 2013, revisiedatum: augustus 2014, auteur: Hanneke du Mortier, documenteigenaar: directie Oostelijk Utrecht. 24
www.ggzcentraal.nl 500021