Geef richting, geen regels!

Geef richting, geen regels! Praktische oplossingen om groeibelemmeringen van ambitieuze ondernemers te voorkomen drs. P.M. de Jong-'t Hart dr. J. Meijaard Zoetermeer, december 2006

ISBN: 90-371-0979-9 Bestelnummer: A200613 Prijs: 30,- Dit onderzoek maakt deel uit van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap, dat wordt gefinancierd door het Ministerie van Economische Zaken. Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: www.eim.nl/mkb-en-ondernemerschap. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM bv. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM bv. EIM bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with EIM bv. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM bv. EIM bv does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Groeibelemmeringen 7 2.1 Algemeen 7 2.2 Arbeidsovereenkomst: het aannemen en het kwijtraken van personeel 8 2.3 Veranderingen wet- en regelgeving: uniformiteit en stabiliteit 10 2.4 Regels rond procedures bouw- en bestemmingsplannen 11 3 Oplossingen voor groeibelemmeringen 13 3.1 Algemeen 13 3.2 Arbeidsovereenkomst: het aannemen en het kwijtraken van personeel 15 3.3 Veranderingen wet- en regelgeving: uniformiteit en stabiliteit 17 3.4 Regels rond procedures bouw- en bestemmingsplannen 19 4 Conclusie 21 Literatuurlijst 23 Bijlage I Methodologie 25 3

1 Inleiding Economische groei wordt doorgaans voor het grootste deel gegenereerd door een relatief kleine groep jonge ondernemingen die de ambitie hebben om te groeien en deze groei ook weten te realiseren. Lang niet alle bedrijven die een ambitie tot groei hebben realiseren deze groei ook. Nederland is de laatste tijd zelfs een land met een relatief laag percentage snelgroeiende bedrijven. In een internationale benchmark naar snelgroeiende bedrijven in de periode 2000-2003 wordt Nederland met 10 andere landen vergeleken en komt Nederland uit de bus met bijna het laagste percentage snelgroeiende bedrijven. Alleen Japan scoort lager. Veel factoren kunnen deze beperkte groei verklaren. Zo is er al veel onderzoek gedaan naar wat de kenmerken van de groeiende bedrijven zijn ten opzichte van de andere, 'normale' bedrijven. Veel verklaringen hebben betrekking op bedrijfsspecifieke aspecten zoals het niet kunnen inspelen op een veranderende vraag, een slecht gekozen strategie etc. (zie Gibcus, De Jong en Kemp, 2006). Er is echter nog nauwelijks gefocust op de institutionele belemmeringen die de bedrijven die gegroeid zijn en die de bedrijven die hadden willen groeien zijn tegengekomen. Dit rapport behandelt daarom enkele belemmeringen waarmee ondernemers geconfronteerd (kunnen) worden wanneer zij willen groeien. Tevens biedt dit rapport handvatten voor beleidsmakers om deze belemmeringen te voorkomen of te beperken. De oplossingen in dit rapport zijn niet de weerslag van de mening van EIM, maar de samenvatting van de oplossingen zoals die door ondernemers zelf worden aangedragen. 5

2 Groeibelemmeringen 2.1 Algemeen Naast een korte introductie van algemene institutionele belemmeringen, beperkt dit rapport zich tot een drietal groeibelemmeringen: (1) problemen met arbeidsovereenkomsten, (2) verandering van wet- en regelgeving en (3) regels rond procedures bouwplannen. Dit zijn alle door ondernemers heel erg belangrijk gevonden groeibelemmeringen 1 die hun oorzaak vinden in de institutionele randvoorwaarden rond ondernemerschap en die mogelijk verholpen kunnen worden door (verminderd of aangepast) ingrijpen van de overheid. Wet- en regelgeving Wet- en regelgeving is de grootste belemmering die ondernemers ondervinden als zij willen uitbreiden. Maar liefst 21% van de ondernemers die wilden uitbreiden heeft wet- en regelgeving als knelpunt ervaren bij het uitbreiden. Figuur 1 Knelpunten bij uitbreiding Cultuur 2% Derden 2% Zakelijke partners 8% Tegenwerking personeel 4% Anders 6% Intern 2% Kredietverstrekking 9% Subsidieverstrekking 4% Verkijgen van vierkante meters/og 14% Kennis en vaardigheden 11% Wet- en regelgeving overheid 21% Verkijgen van personeel 17% Bron: EIM MKB-Beleidspanel (2001) en Mensen (2002). Dit geeft aan dat er door de overheid nog veel te doen is in het voorkomen of beperken van groeibelemmeringen van bedrijven. Het volgende hoofdstuk biedt daarom oplossingen om deze groeibelemmeringen zo veel mogelijk op te heffen. 1 Dit onderzoek is gebaseerd op een elektronisch gefaciliteerde branstorm met ondernemers uit diverse sectoren van het MKB met een concrete groeiambitie. Deze brainstorm vond plaats in het najaar van 2006. In bijlage 1 is de gehanteerde methodologie nader toegelicht. 7

2.2 Arbeidsovereenkomst: het aannemen en het kwijtraken van personeel Het knelpunt 'arbeidsovereenkomst: het aannemen en het kwijtraken van personeel' is een verzamelnaam voor verschillende knelpunten. Een viertal belemmeringen is in deze context het meest beperkend: 1 Ontslagrecht 2 Maatwerkovereenkomst werknemer-werkgever niet mogelijk door wetgeving 3 Aanname- en ziektebeleid 4 Belemmeringen voor wisselingen van baan (o.a. verlaging productiviteit) Ontslagrecht Door het ontslagrecht is het voor een ondernemer risicovol om een werknemer aan te nemen. Het is risicovol omdat bij een tegenzittende markt een onderneming, door het ontslagrecht, moeilijk kan krimpen (door werknemers te ontslaan). Daardoor zal de ondernemer minder snel iemand aannemen, wat de groei van het bedrijf beperkt. Vooral kleine bedrijven ondervinden groeibelemmeringen door het ontslagrecht. Bijvoorbeeld een bedrijf met zes medewerkers in dienst waarvan één van de medewerkers een burnout krijgt. Het percentage zieke medewerkers in dat bedrijf is dan zeer hoog en dit drukt zwaar op de winstgevendheid van het bedrijf. De verwachting is dat het ontslagrecht niet alleen een knelpunt is, maar ook de groei van bedrijven beperkt. Uit verder onderzoek volgt bovendien dat bijna de helft (48%) van de Nederlandse werkgevers denkt dat de economische groei groter is in landen met weinig ontslagbescherming dan in landen met een hoge ontslagbescherming (FME, 2005). Maatwerkovereenkomst werknemer-werkgever niet mogelijk door wetgeving Als een werknemer twee kortlopende contracten heeft gehad, is een ondernemer nagenoeg verplicht de werknemer een vaste aanstelling te geven. Vooral kleine bedrijven durven het risico vaak niet aan om een werknemer aan te nemen, en moeten daarom de werknemer vroegtijdig laten gaan. Het komt vaak voor dat naast de ondernemer ook de werknemer geen behoefte heeft aan een vast contract, en op basis van minder vastigheid door had willen werken. De werknemer wordt in dit geval volgens ondernemers te goed beschermd. Aanname- en ziektebeleid Uit onderzoek wordt duidelijk dat het hebben van genoeg geschoold personeel nodig is om snel te kunnen groeien (Blees et al., 2003). Ook de ondernemers uit dit onderzoek onderschrijven deze noodzaak. Zij hebben daarom bijvoorbeeld problemen met de regels die de komst van buitenlandse geschoolde medewerkers beperken. Op welk niveau een medewerker geschoold moet zijn verschilt per sector. Vooral bij sectoren die laaggeschoold personeel nodig hebben, is een verschuiving te zien van het verplaatsen van de werkplek naar het buitenland. Er zijn vrij weinig laaggeschoolden in Ne- 8

derland, bovendien zijn laaggeschoolden in het buitenland goedkoper. Niet al het 'laaggeschoolde' werk kan echter worden verplaatst naar het buitenland. Daarom blijft ook laaggeschoold personeel in Nederland een noodzaak. Belemmeringen voor wisselingen van baan (gevolg o.a. verlaging productiviteit) Veel werknemers voelen zich belemmerd om van baan te wisselen. Vaak komt het voor dat werknemers niet durven te wisselen, omdat ze houden van vastigheid. Bovendien denken werknemers vaak dat het slecht is om van baan te veranderen. In enkele gevallen is het voor werknemers daadwerkelijk nadelig om van baan te wisselen. Voorbeelden hiervan zijn de pensioenbreuk en problemen met het verkrijgen van een hypotheek. Werknemers zijn dus niet flexibel. Ondernemers moeten daarom soms werken met werknemers die niet goed (genoeg) zijn in hun vak. Daardoor ontstaat een verlaging van de arbeidsproductiviteit. Eén ondernemer noemt dat deeltijdwerkers niet de oplossing bieden voor het probleem. Dit wordt als een inefficiënte oplossing gezien. Krapte op de arbeidsmarkt Anno 2006 zien veel ondernemers zichzelf in hun groei belemmerd omdat zij geen geschikt en bekwaam personeel kunnen vinden. De dreigende krapte op de arbeidsmarkt blijkt voor veel ondernemers al flink voelbaar. Een ondernemer in de zakelijke dienstverlening in Rotterdam vertelt over het feit dat hij op gepubliceerde vacatures erg weinig reacties krijgt en dat de mensen die reageren onvoldoende gekwalificeerd zijn: 'Je moet op dit moment echt geduld hebben en bereid zijn om zelf je mensen op te leiden. Veel van de sollicitanten zijn niet goed genoeg, er is mis mee of ze hebben te weinig motivatie'. Het zelf opleiden levert ook weer extra risico's op. De ondernemer vertelt verder: 'Het gebeurt steeds vaker dat werknemers waar je veel tijd in hebt gestopt toch opeens een betere baan vinden. Het lijkt echt een uitdaging om de goede mensen vast te houden en om via via aan nieuwe mensen te komen. Het probleem is dat ikzelf en mijn partner door dit soort gedoe erg weinig tijd overhouden om strategisch na te denken over uitbreidingen en overnames. We moeten soms echt kansen laten lopen'. Het lijkt een vicieuze cirkel waar het voor ondernemers moeilijk is om aan te ontsnappen. Met betrekking tot ziekmeldingen en arbeidszekerheid heeft deze ondernemer ook negatieve ervaringen die volgens zeggen de bedrijfsprestaties flink nadelig beïnvloeden. 'Anders zou ik echt nog veel meer kans hebben om nieuwe dingen op te starten. Vooral bij het jonge personeel is de motivatie en de houding matig. Op maandag melden ze zich ziek omdat bij het sporten een spier is verrekt of omdat er in het weekend te veel is gedronken. Op dinsdag komen ze dan fit en vrolijk weer binnen. Natuurlijk probeer ik het op het werk zo leuk mogelijk te maken, maar volgens mij weten ze dat ik niet al te veel keus heb dan het te accepteren. Ik ben in elk geval blij dat er nog niemand echt ziek is geworden, want daar hoor je helemaal horrorstories over.' 9

2.3 Veranderingen wet- en regelgeving: uniformiteit en stabiliteit In termen van de veranderingen in wet- en regelgeving hadden de ondernemers vooral moeite met de volgende twee knelpunten, die onder het knelpunt 'verandering wet- en regelgeving' vallen. 1 Administratieve lasten 2 Wetgeving van overheid zwalkt afhankelijk van politieke voorkeuren, waardoor wijzigingen binnen de onderneming noodzakelijk zijn. Administratieve lasten Administratieve lasten veroorzaken vaak knelpunten. Uit eerder onderzoek blijkt dat administratieve lasten door 15% van de Nederlandse bedrijven als erg grote belemmering worden gezien (European Communities, 2002). In de zorgsector zit bijvoorbeeld veel tijd in het voldoen aan de regelgeving. De irritatie bij de ondernemers ligt vaak bij de kleine regeltjes. Het niet meer mogen geven van een kerstpakket naar keuze en het niet meer 'gratis' met zijn werknemers kunnen lunchen (wel cup-a-soup, geen echte soep) stuit de ondernemers tegen de borst. Wetgeving van overheid zwalkt afhankelijk van politieke voorkeuren, waardoor wijzigingen in ondernemingen noodzakelijk zijn Een tweede knelpunt is het constant veranderen van wetten en regels (weinig stabiliteit), vooral op het gebied van administratie. Wetgevingen worden steeds gerepareerd. Als voorbeelden worden de AWBZ- en de WAOregelgeving genoemd. Een ondernemer merkte op dat hij liever één 'slechte' regel heeft die niet wordt aangescherpt, dan een regel waar constant wat aan geschaafd wordt. Daarnaast vormt de geringe uniformiteit van procedures rond wetten en regels per gemeente een groeibelemmering. Wanneer een ondernemer van locatie verandert moet de hele organisatie worden gewijzigd. De overheid wordt op dit gebied als een zeer onbetrouwbare partner gezien. Toch maar weer anders Als ondernemer ben je sterk afhankelijk van de randvoorwaarden van weten regelgeving, zeker in de handel en in de industrie. De overheid hecht veel belang aan de vermindering van regeldruk, maar in de praktijk lijkt het nog niet minder te worden. Een productie- en handelsonderneming in Arnhem vertelt dat de veranderende regels veel klanten hebben weggejaagd: 'Door het hier duur te maken ten opzichte van Duitsland gaan nu veel van mijn klanten naar Duitsland. Het meest frustrerende is dat in 2007 de regeltjes alweer veranderd worden. Het is echt stom. Die klanten krijg je natuurlijk niet zo één twee drie weer terug'. Dezelfde ondernemer klaagt ook over zijn ervaringen met de Belastingdienst: 'Het duurt zo lang voordat iemand iets kan beslissen of toezeggingen kan doen. Het terugdraaien van een aanslag voor kopieerkosten was een drama. De gebruikersvergunning is ook zo'n knipperlichtverhaal'. De ondernemer moppert verder over de scheefheid in de kosten van de regeltjes voor een klein bedrijf: 'Ik vind eigenlijk zelf dat ondernemen vooral een kwestie van doen is en dat je niet te veel moet klagen, maar het is 10

wrang dat ik evenveel moet administreren als Akzo. Het loont voor mij niet om een consultant in te huren, maar ikzelf kan het ook niet meer bijhouden. Vooral ook de regels rond het aannemen van personeel, verzekeringen en loonbelastingen zijn steeds weer anders. Je wordt gepusht om zo min mogelijk nieuws te beginnen'. 2.4 Regels rond procedures bouw- en bestemmingsplannen Andere knelpunten worden veroorzaakt door 'regels rond procedures van bouw- en bestemmingsplannen'. Niet alle sectoren hebben met regels rond procedures van bouw- en bestemmingsplannen te maken. De knelpunten op dit gebied zijn daarom erg sectorafhankelijk. Verschillende sectoren, zoals de maakindustrie en de zorg, zijn sectoren die wel veel te maken hebben met deze knelpunten. De twee grootste knelpunten zijn: 1 Trage en ingewikkelde bouwprocedures 2 Belemmerende bestemmingsplannen Trage en ingewikkelde bouwprocedures De procedures voor het aanvragen van een bouwvergunning worden als erg ingewikkeld beschouwd. Daarbij duurt de behandeling van de aanvraag te lang. Als ondernemers een stijgende vraag zien, willen zij daar direct op inspelen. Het kan echter meer dan een jaar duren voordat de ondernemer de bouwvergunning krijgt. Daarnaast heeft de ondernemer te maken met tegenstrijdige wetten en regels. Het is voor de ondernemer dan niet meer duidelijk aan welke voorschriften hij moet voldoen. Belemmerende bestemmingsplannen Bij het vestigen, uitbreiden of verplaatsen van hun bedrijf krijgen veel ondernemers te maken met het bestemmingsplan. Zij vinden dan ook vaak dat het bestemmingsplan hen onnodig belemmert in de realisatie van hun wensen, bijvoorbeeld wanneer de oppervlakte bebouwd terrein aan grenzen is gebonden, of wanneer de bouwstijl aan bepaalde voorwaarden moet voldoen (EZ, 2003). Ongeïnteresseerd? Wanneer het gaat om trage en ingewikkelde bouwprocedures is er maar een deel van de ondernemers dat daar heel concreet mee te maken heeft. Daar waar problemen optreden is het meteen ook wel weer een gróót probleem. Een ondernemer in Den Haag moest meer dan een jaar wachten om zijn uitbreiding te regelen: 'Wanneer je wilt uitbreiden of groeien zijn er veel verschillende procedures en regels die inperken wat mag en wat niet mag. Als je dat hebt uitgedokterd duurt de echte aanvraag absurd lang. Als je aanpassingen moet doen blijkt bovendien niemand geïnteresseerd en dat is nog het meest frustrerend. Het lijkt er soms op alsof ze je expres sarren. Er is meer dan een jaar overheen gegaan, maar gelukkig is het wel gelukt. Dat jaar is natuurlijk belachelijk en doodzonde van de moeite. Ik krab mezelf 11

wel twee keer achter de oren vóór ik nog eens uitbreid. En als de gemeente dan zelf gaat bouwen gooien ze de halve wijk open en laten het gewoon drie maanden braak liggen. Mijn klanten moesten maandenlang honderden meters van mijn bedrijf parkeren'. Dat de regels rond procedures bouw- en bestemmingsplannen niet alleen knelpunten zijn, maar ook de groei van bedrijven belemmeren blijkt uit onderzoek van F.W. van Uxem (1999). In dit onderzoek werd duidelijk dat 40% van de ondernemers 'huisvesting' als grootste groeiknelpunt ziet. Ook andere, nieuwere onderzoeken van EIM bevestigen dat deze regels de groei van bedrijven belemmeren. Zo geeft 13% van de ondervraagde bedrijven die wilden uitbreiden of verhuizen aan niet uitgebreid en/of verhuisd te zijn omdat de bouwvergunning niet verleend is. Nog eens 18% is niet uitgebreid omdat de bestemmingsplannen geen ruimte gaven (Figuur 2). Figuur 2 Redenen voor het niet doorgaan van bedrijfsuitbreiding en/of verhuizing afgelopen 4 jaar bouwvergunning werd niet verleend bestemmingsplan bood geen ruimte 0 5 10 15 20 percentage Bron: EIM MKB-Beleidspanel, 2001 12

3 Oplossingen voor groeibelemmeringen 3.1 Algemeen Naast een algemene beschouwing van oplossingen voor groeibelemmeringen veroorzaakt door instituties worden er in dit hoofdstuk oplossingen geboden voor een drietal concrete groeibelemmeringen. Deze groeibelemmeringen zijn dezelfde als in het voorgaande hoofdstuk besproken: (1) problemen met arbeidsovereenkomsten, (2) verandering van wet- en regelgeving en (3) regels rond procedures bouwplannen. In hoofdstuk 2 worden deze groeibelemmeringen toegelicht. Categorieën oplossingen Door de ondernemers zijn verschillende oplossingen aangedragen. Enkele daarvan worden kort toegelicht. De oplossingen zijn in verschillende categorieën op te delen. 1 Oplossing die niet al te verstrekkende (negatieve) gevolgen heeft 2 Oplossing die (gedeeltelijk) ligt bij de ondernemer 3 Oplossing met verstrekkende gevolgen Ad 1. Vooral deze oplossingen zijn de moeite waard om te bestuderen en mogelijk in te voeren. Daarbij moet opgemerkt worden dat met de aangeboden oplossing de groeibelemmering niet altijd vervalt, maar wel wordt verminderd. Ad 2. De groeibelemmeringen kunnen ook verminderen wanneer de ondernemer zelf een aantal wijzigingen doorvoert. Vaak kan de oplossing alleen doorgevoerd worden wanneer de overheid ook bijdraagt aan de oplossing. Ad 3. Deze categorie bevat de meer rigoureuze oplossingen, zoals het afschaffen van het ontslagrecht. Deze suggesties dragen vaak bij aan een grote vermindering van de groeibelemmering, maar hebben wel verstrekkende gevolgen voor bijvoorbeeld de werknemers. Toch wordt deze categorie in ogenschouw genomen omdat uit eerdere situaties gebleken is dat het doorvoeren van de wat 'zwaardere' oplossingen positief kan uitpakken; zie bijvoorbeeld de volgende paragraaf onder het kopje 'voorbeeld doorgevoerde oplossing'. De volgende paragrafen bieden concrete oplossingsrichtingen voor een drietal groeibelemmeringen. Deze paragraaf vat de algemene tendens van de geboden oplossingen samen. Geef richting, geen regels! De meeste groeibelemmeringen ontstaan door een teveel aan regels. Daarbij zijn de regels per regio vaak niet uniform en zeker ook niet stabiel. Ondernemers zijn het over het algemeen eens met de 'geest' van een regel, en zijn bereid zich daaraan aan te passen. De regels hebben per bedrijf echter verschillende effecten. Het is onmogelijk in een regel alle bedrijven op een 13

goede manier in te passen. Vaak worden de regels na invoering dan ook aangescherpt. Een ondernemer noemde deze gang van zaken 'funest' voor het bedrijfsleven. De ondernemers pleiten dan ook voor meer vrijheid. Zij hebben er geen problemen mee een bepaalde richting op gestuurd te worden, maar ze hebben wel problemen met een veelheid van steeds wijzigende, elkaar tegensprekende regels. Daarom zou een groot deel van de problemen opgelost kunnen worden wanneer de overheid minder regels en meer richting zou geven. Vooral de kleine, steeds wijzigende en weinig doelgerichte regels wekken de irritatie op. Voorbeeld doorgevoerde oplossing: verandering Arbowetgeving De overheid heeft al eerder bepaalde wetgeving omgebogen naar richting geven in plaats van regel geven. Zo heeft de overheid naar aanleiding van vele vragen vanuit de ondernemerswereld de Arboregelgeving aangepast (zie 'herziene arbeidsomstandighedenwet', onderaan deze paragraaf). De ondernemers zien de Arboregelgeving nu ook minder als een belemmering, zo blijkt ook uit het resultaat van Tabel 1 in bijlage I. Enkele jaren geleden zou dit punt zonder twijfel hoog in de lijst verschijnen. Dat de Arboregelgeving nu als een relatief minder grote belemmering wordt gezien, toont aan dat de overheid groeibelemmeringen kan beperken en dus de groei van ondernemingen positief kan beïnvloeden. Herziene arbeidsomstandighedenwet De Tweede Kamer heeft op 26 september 2006 ingestemd met het wetsvoorstel voor een herziene Arbowet. Als dit wetsvoorstel ook door de Eerste Kamer wordt goedgekeurd, vindt inwerkingtreding van de wet per 1 januari 2007 plaats. Deze herziene Arbowet geeft werknemers en werkgevers meer mogelijkheden en verantwoordelijkheid bij het invullen van het arbeidsomstandighedenbeleid in de onderneming of sector. Er zal een onderscheid gemaakt worden tussen het publieke domein en het private domein. In het publieke domein zorgt de overheid voor een helder wettelijk kader met zo min mogelijk overbodige regels en zo weinig mogelijk administratieve lasten. In het private domein maken werkgevers en werknemers samen afspraken over de wijze waarop zij aan de door de overheid gestelde voorschriften willen voldoen. Deze afspraken kunnen zij vastleggen in zogenoemde arbocatalogi.. Bron: www.arbonieuwestijl.nl Dus Het feit blijft dat voor de meeste regels geen oplossingen te vinden zijn die voor iedereen goed of slecht zijn. Als regels voor de ondernemers gunstig uitpakken, hebben dezelfde regels vaak negatieve gevolgen voor werknemers of bijvoorbeeld het milieu. Er dient altijd gestreefd te worden naar een 14

afgewogen oplossing. Dat betekent niet dat de ogen gesloten moeten worden voor oplossingen vanuit de hoek van de ondernemers. Oplossingen die gunstig zijn voor ondernemers zijn vaak ook gunstig voor de economie. Er vindt meer groei van bedrijven plaats en er is een toename van de werkgelegenheid. Bovendien bestaan er ook oplossingen waar alle partijen beter uitkomen. Deze oplossingen verdienen natuurlijk prioriteit. 3.2 Arbeidsovereenkomst: het aannemen en het kwijtraken van personeel Het punt 'arbeidsovereenkomst: het aannemen en kwijtraken van personeel' brengt verschillende groeibelemmeringen met zich mee. In het vorige hoofdstuk werd duidelijk dat er vooral een viertal groeibelemmeringen wordt ondervonden: (1) door het ontslagrecht, (2) omdat sommige arbeidsovereenkomsten door de wetgeving niet mogelijk zijn, (3) door ziekte- en aannamebeleid en (4) omdat werknemers zich belemmerd voelen om te wisselen van baan. De ondernemers hebben voor deze vier punten een aantal oplossingen aangedragen. De oplossingen worden aan de hand van de in de vorige paragraaf genoemde categorieën ingedeeld. 3.2.1 Ontslagrecht Oplossingen die niet al te verstrekkende (negatieve) gevolgen hebben Het CWI (Centrum voor Werk en Inkomen) zou actief naar nieuwe banen kunnen zoeken in plaats van te wachten op wat er langskomt. Oplossingen die (gedeeltelijk) liggen bij de ondernemer Bij ontslag een verplichte exit-begeleiding van de werknemer door de werkgever, naar betaald werk, baan of zelfstandig ondernemerschap instellen; hier ligt kans voor reïntegratiebedrijven; de werkgever betaalt dus nog steeds geld maar is eerder zijn 'probleem' kwijt. Ondernemers kunnen aan outplacement doen. Werkgevers stimuleren om een volgende baan te vinden voor de werknemer. Kostbare procedures/advocatengevechten voorkomen: eerder schikken. Oplossing met verstrekkende gevolgen Bij bedrijfsproblemen mogen de besten blijven. Bescherming werknemer versoepelen en de rol werkgever in ontslag vergroten. Meerdere jaarcontracten mogen aanbieden alvorens over te gaan op contracten voor onbeperkte tijd. Consequenties van ongevallen buiten werktijd voor last van de werknemer maken. Afschaffen ontslagrecht. 15

3.2.2 Maatwerkovereenkomst werknemer-werkgever niet mogelijk door wetgeving Oplossingen die niet al te verstrekkende (negatieve) gevolgen hebben Buitenlandse krachten niet beperken. Buitenlandse diploma's erkennen. Proeftijd bijvoorbeeld niet in aantal maanden, maar garantie keer aantal uren tegen tarief (dus een salaris met glijdende loop- of werktijd). Op meer manieren kunnen belonen (variabel en via verschillende financieringsvormen). Visieverandering: Overheid en vakbonden moeten de werknemer meer zien als denkend mens en niet als kleuter. Oplossing met verstrekkende gevolgen Wetgever dient een balansmogelijkheid te scheppen tijdens arbeidsmarktkrapte en -ruimte. Meer lokaal en binnen het bedrijf kunnen en mogen maken van passende afspraken. Meer vrijheid geven bij het maken van variabele afspraken. Stukloon toestaan, met eventueel toetsing achteraf op wantoestanden door branchevereniging of arbeidsdeskundige. Langere werkweek. Minder verplichte vakantiedagen. 3.2.3 Aanname- en ziektebeleid Oplossingen die niet al te verstrekkende (negatieve) gevolgen hebben Meer onderzoek doen naar oorzaken ziekte en dan oorzaak bestrijden en niet de gevolgen. Eigen verantwoordelijkheid van de ziekte meer benadrukken. Maar wel zorgen dat de werkgever de rekening krijgt gepresenteerd in het geval van wanbeleid, slechte werksfeer, arbeidsomstandigheden. Oplossing met verstrekkende gevolgen Werknemers sneller zorg laten krijgen door ze voorrang te geven. Paternalisme kwijtraken door beschermingsregels af te schaffen. Werknemer zichzelf laten verzekeren tegen ziekte. De werkgeverslasten niet door laten lopen bij ziekte en een maximalisering van de 70%. Aannames makkelijker maken door veel meer contractvormen mogelijk te maken. 3.2.4 Belemmeringen voor wisselingen van baan (gevolgen o.a. verlaging productiviteit) Oplossingen die niet al te verstrekkende (negatieve) gevolgen hebben Pensioenrechten makkelijker overdraagbaar maken. Werknemers stimuleren meer risico te nemen. 16

Communiceren dat mensen die risico nemen de nieuwe helden zijn. Meer laten zien hoe de rest van de wereld werkt: redelijkheid laten zien. Oplossingen die (gedeeltelijk) liggen bij de ondernemer Werkgever stelt zich garant voor de hypotheek, en bij ontslag moet hij dat ook nog een 'x'-aantal maanden doen. Meer telewerken (in flexkantoren, Van der Valk hotel) of thuiswerken: daardoor minder noodzaak tot verhuizen. Slimme werkgevers zouden werk bewust kunnen verplaatsen naar prettige woonregio's inclusief package: huis tuin, kinderoppas. Bijvoorbeeld Drenthe of de Achterhoek. Oplossing met verstrekkende gevolgen Door minder vastigheid te creëren in de bestaande baan zal de werknemer sneller geneigd zijn een risico te nemen. WW afhankelijk maken van omstandigheden (gezin, leeftijd werknemer, etc.). WW-periode verkorten tot 6 maanden. Pensioenrechten moeten te allen tijde worden overgenomen. Inkomstenbelasting verlagen en dividendbelasting nog meer. 3.3 Veranderingen wet- en regelgeving: uniformiteit en stabiliteit Ook het punt 'verandering wet- en regelgeving: uniformiteit en stabiliteit' brengt verschillende groeibelemmeringen met zich mee. In het vorige hoofdstuk hebben de ondernemers aangegeven vooral een tweetal groeibelemmeringen te ondervinden: groeibelemmering (1) doordat wetgevingen afhankelijk zijn van politieke voorkeuren, waardoor wijzigingen binnen de onderneming noodzakelijk zijn, en (2) door administratieve lasten. De ondernemers hebben voor deze twee punten een aantal oplossingen aangedragen. De oplossingen worden aan de hand van de in de inleiding genoemde categorieën ingedeeld en in enkele gevallen kort toegelicht. 3.3.1 Wetgeving van overheid zwalkt afhankelijk van politieke voorkeuren, waardoor wijzigingen in ondernemingen noodzakelijk zijn Oplossingen die niet al te verstrekkende (negatieve) gevolgen hebben Vervang regels door principes (bijvoorbeeld: klanttevredenheid, goed zijn voor medewerker; duurzaam voor milieu) en bied maximale vrijheid. Wel sancties invoeren n.a.v. tussentijdse toetsen op excessen. Maak wetgeving minder afhankelijk van kleur door meerjarenvisie. Niet direct bij ieder splinterbelang de wet repareren. Minder kiezerspeilingen publiceren waardoor politici niet achter de waan van de dag aanlopen. 17

Oplossing met verstrekkende gevolgen Maak salaris politici afhankelijk van de lastendruk op bedrijfsleven of samenleving. Verleng de regeringstermijn zodat de gevolgen van het beleid zichtbaar worden en de politici echt afgerekend kunnen worden op hun beleid. 3.3.2 Administratieve lasten Oplossingen die niet al te verstrekkende (negatieve) gevolgen hebben Afstemming door verschillende instanties rond controle. Samenvoegen van regels. Ophouden met veranderen om te veranderen. Meer vóórinvullen van formulieren omdat de overheid de meeste gegevens al heeft. Vooral veel elektronisch doen, bijvoorbeeld bij aanvraag bouwvergunningen. Accountants niet alleen laten controleren of verantwoording juist is, maar ook laten beoordelen of dat slim gebeurt 1. Bij toetsbare afspraken ook de naleving handhaven. Meer convenanten 2. Publicaties maken over effect van de voorstellen van politici, uitgevoerd door onafhankelijk orgaan. Rekenkamer er mensen bij geven! 3 Oplossingen die (gedeeltelijk) liggen bij de ondernemer Bedrijven dienen convenanten serieus te nemen. Verantwoording in verslaglegging bij ondernemer leggen. Oplossing met verstrekkende gevolgen Afschaffen van regelingen die meer kosten dan opbrengen. Wetgeving toetsen op administratieve druk en niet toelaten als die hoger dan een norm is. Afschaffen meeste regels, en hooguit boetes op onzorgvuldigheid: omstandigheden/werksfeer medewerkers, kwaliteit dienstverlening aan klant, belasting omwonenden, milieu/duurzaamheid. Laat fiscus schatting maken van BTW-afdracht; alleen verrekenen als je als bedrijf kunt aantonen dat hij er 10% naast zit. 1 Het vergroten van de verantwoordelijkheid van de accountants is mogelijk. Dit vergt enige inzet. Ze kunnen daarvoor bijvoorbeeld opgeleid worden. Ondernemers kunnen ook worden opgeleid, maar daar zijn onafhankelijken voor nodig. 2 Meer werken met conventanten is niet voor alle sectoren een goede oplossingsrichting, zoals in de gezondheidszorg. 3 De Rekenkamer is bij de controle van de overheid erg belangrijk en moet daarom onder de Raad van State vallen, en niet onder Economische Zaken. Ook kan het onder de Europese Centrale Bank vallen. Niet alles is echter te objectiveren naar cijfermatige zaken. De impact op de samenleving is hier een voorbeeld van. 18

25% van de ambtenaren ontslaan, zodat ze het drukker krijgen en zich minder met 'geneuzel' bezighouden 1. 3.4 Regels rond procedures bouw- en bestemmingsplannen Tot slot brengt ook het punt 'regels rond procedures bouw- en bestemmingsplannen' verschillende groeibelemmeringen met zich mee. In het vorige hoofdstuk hebben de ondernemers aangegeven vooral een tweetal groeibelemmeringen te ondervinden: groeibelemmering door (1) bouwplannen en (2) bestemmingsplannen. De ondernemers hebben voor deze twee punten een aantal oplossingen aangedragen. De oplossingen worden aan de hand van de in de inleiding genoemde categorieën ingedeeld en in enkele gevallen kort toegelicht. 3.4.1 Bouwplannen Oplossingen die niet al te verstrekkende (negatieve) gevolgen hebben Keuzes maken en niet altijd hybride oplossingen zoeken. Adviserende gemeente: aan ondernemers laten zien dat bouwplannen. soms niet nodig zijn als je slimmer je bedrijf inricht en flexibeler personeel en productie huisvest over meer locaties (die vaak leeg staan). Laat overheid soort standaardmodules aanleveren (digitale LEGO formats/3-d), waarmee de klant of architect snel aan gang kan. Zorg dat bouwbedrijven en architecten iets als standaard goedgekeurde Legoblokken hebben waarmee ze vergunningloos (na toetsing) bouwen. Stimuleer het hergebruiken van bedrijfsgebouwen en schaf daarvoor allerlei bouwbeperkingen af (de ideeën zijn er wel). Verbouwen goedkoper maken. 3.4.2 Bestemmingsplannen Oplossingen die niet al te verstrekkende (negatieve) gevolgen hebben Keuzes maken en niet voortdurend zoeken naar compromissen. Transparanter maken van bestemmingsplannen en de gevolgen, gebruik van internet en van echte tekstschrijver i.p.v. ambtenaren. Het zou prettig zijn als gemeentes bij (actueel) zijn bij de indiening van bestemmingsplannen. Bestemming van industrieterrein behouden voor industrieterrein en niet lichtere vormen gedogen. Verander bestemmingsplannen niet ten nadele van bestaande bedrijven Natuur integreren in bouwterreinen in plaats van tegen elkaar zetten. 1 Het voorstel '25% van de ambtenaren afschaffen' is volgens een aanwezige ondernemer haalbaar (noot: het CPB heeft later uitgerekend dat dit percentage te hoog is om uit te voeren, maar er kan wel geschrapt worden in het aantal ambtenaren). Het afschaffen van ambtenaren kan gelijk verdeeld worden over de instanties in de beleidsmakersfeer. Behalve bij de rekenkamer, daar mogen zelfs wat ambtenaren bij. Zij kunnen doorrekenen of de voorstellen van de ambtenaren zin hebben. 19

Proactieve clustervorming bedrijventerreinen, vraag bedrijven voordat ze groeien om ze te laten verhuizen (subsidie), en geef ze daar langetermijngarantie voor niet-wijziging bestemmingsplan (op essentiële delen). Oplossing met verstrekkende gevolgen Milieuregelgeving voor industrieterreinen niet laten beïnvloeden door natuurwetgeving. 20