Jaarverslag 2010. Stichting Het Drentse Landschap

Jaarverslag 2010 Stichting Het Drentse Landschap

Inhoud 1 Voorwoord Verslag van de directie 3 Verslag Raad van Toezicht 5 2 Natuur en landschap Externe belangenbehartiging 7 Projectontwikkeling natuur en landschap 11 Grondverwerving 12 Beheer natuurgebieden 14 3 Cultureel erfgoed Belangenbehartiging 21 Projectontwikkeling 22 Gebouwenbeheer 23 Cultuurhistorie 24 Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds 25 Stichting Oude Drentse Kerken 26 Stichting Drentse Boerderijen 27 4 Verankering in de samenleving Projectontwikkeling 29 Steun 30 Maatschappelijk draagvlak 32 5 Personeel en organisatie Organisatieontwikkelingen 37 6 Jaarrekening 2010 Bijlagen Bestuur 68 Personeel en organisatieschema 70 Natuurgebieden in hectares 74 Overzicht archeologische objecten 75 Overzicht beelden en zwerfstenen 76 Overzicht gebouwen 77 Overlegstructuren 80 Bedrijfssponsoren 83 Lijst met afkortingen 84

Jaarverslag 2010 Stichting Het Drentse Landschap Missie Stichting Het Drentse Landschap is opgericht op 11 juni 1934. Het Drentse Landschap wil ervoor zorgen dat Drenthe mooi en leefbaar blijft. Dat doet ze door het aankopen en goed beheren van (natuur)terreinen en cultureel historisch waardevolle objecten zoals boerderijen en kerken en door het geven van educatie en voorlichting over de waarde van natuur, landschap en erfgoed. Strategisch beleid Het Drentse Landschap vindt een groot draagvlak voor de bescherming van natuur, het landschap en de cultuur in Drenthe belangrijk. Daarom opereert ze op veel verschillende werkvelden en zal ze daar waar noodzakelijk haar werkveld verbreden. Op deze wijze wil de organisatie haar positie in de sectoren natuurbeheer en cultureel erfgoed versterken zowel binnen het politieke, overheids- en provinciale beleid alsmede bij aanverwante organisaties en de Drentse bevolking. Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van: Stichting Drentse Boerderijen Stichting Oude Drentse Kerken Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds Dit jaarverslag is opgesteld volgens de Richtlijn van de Raad voor de Jaarverslaggeving en voldoet daarmee aan de eisen van het CBF-keur. Stichting Het Drentse Landschap Kloosterstraat 5 9401 KD Assen www.drentslandschap.nl

Voorwoord In de loop van 2010 werd duidelijk dat het huidige kabinet aanzienlijk wil bezuinigen op het natuurbeleid. Er mogen geen aankopen meer worden gedaan en de bestedingen voor het ontwikkelen van nieuwe projecten in het buitengebied worden stopgezet. Bovendien kwam er een stevige discussie op gang over de beheersvergoedingen die de natuurbeherende organisaties ontvangen; hierop moet waarschijnlijk ook flink gekort worden. Op 2 januari 2011 liet de Drentse groene sector met de campagnes Hart voor de natuur en Warm lopen voor de natuur weten dat ze het hier absoluut niet mee eens is. 1 4

Verslag van de directie Het Drentse Landschap kon in 2010 rekenen op een onverminderde steun van haar achterban. Het aantal begunstigers daalde licht naar 15.729 (in 2009 was dit 15.765). De stichting is verheugd dat in een periode waarin veel ideële groene organisaties leden verliezen, haar achterban nagenoeg gelijk is gebleven. Aan het einde van het jaar werden de zogeheten Lofargronden aan Het Drentse Landschap overgedragen. Hierdoor heeft de stichting maar liefst 354 hectare natuur weten te verwerven waarmee het totaal op 8269 komt. Een prachtig resultaat. Natuur en landschap In juni heeft koningin Beatrix in het bijzijn van zo n 800 wetenschappers, direct betrokkenen en hoogwaardigheidsbekleders in een grote tent midden in het LOFAR-gebied dit prachtige project feestelijk in gebruik gesteld. Meteen verschenen er voor de ogen van gewone burgers de meest bizarre en onbegrijpelijke beelden van het heelal die bij de wetenschappers tot grote opwinding leidden. Het is een met vrijwel niets te vergelijken voorbeeld van een prachtige samenwerking tussen een internationaal vermaard kennisinstituut als ASTRON met een natuurbeschermingsorganisatie als Het Drentse Landschap. Met veel steun, ook financieel door het VSBfonds en de Nationale Postcode Loterij, is de stichting er in geslaagd een 340 ha groot nieuw natuurgebied aan de Natte As van de Hunze toe te voegen. Na een langdurig onderhandelingstraject heeft het ministerie van VROM het Hunzeproject Torenveen als klimaatbuffer gehonoreerd. Doel van het beekherstel is het realiseren van een natuurlijk beekdalsysteem dat tevens randvoorwaarden biedt voor calamiteitenberging en het in neerslagarme perioden vasthouden en naleveren van water, verbetering van de kwaliteit van het oppervlaktewater, tegengaan van verdroging, verduurzaming van de drinkwaterwinning, en tevens: bevorderen van de recreatie, verbeteren woon- en leefklimaat en het verbeteren van de kavelstructuur van de landbouw. Met name de relatie tussen natuurontwikkeling, waterberging en een duurzame drinkwaterwinning was reden voor de toekenning. Naast de financiële steun van het toenmalige ministerie van VROM wordt dit project financieel mogelijk gemaakt door een bijdrage van de provincie Drenthe en vanuit de Subsidieregeling Natuur en Landschap (SNL, voorheen PSN), waterschap Hunze en Aa s, gemeente Aa en Hunze, het Helena Vrucht Fonds en Ger Jansen Fonds, zogenaamde Cultuurfondsen op Naam van het Prins Bernhard Cultuurfonds, Het Drentse Landschap en de NPL. Cultureel erfgoed De ongeveer 25 Aangewezen Organisaties voor Monumentenzorg (AOM s) hebben zich verenigd in de Federatie Instandhouding Monumenten (FIM). Zowel Het Drentse Landschap als de Stichting Oude Drentse Kerken hebben zich aangesloten bij de FIM die bij de overheid de belangen van een goed ontwikkelde en goed functionerende particuliere monumentenzorgsector bepleit. De komende twee jaar heeft het ministerie van OCW maximaal 23 miljoen extra voor monumentenbehoud ter beschikking gesteld. De komende 2 jaar is hiervan steeds 8 miljoen beschikbaar voor de AOM s. Voor het jaar 2010 en 2011 heeft Het Drentse Landschap toezeggingen gekregen voor een zestal restauraties tezamen groot 1.046.000,--. Aan het einde van het jaar werd tot ons grote genoegen de kerk in Bovensmilde aan Het Drentse Landschap overgedragen. Wooncorporatie Woonservice en de GGZ zullen achter de kerk een instelling voor ouderenzorg gaan bouwen en exploiteren. De kerk zal worden gebruikt voor culturele activiteiten. Nationale Postcode Loterij Met de flinke bezuinigingen waar het kabinet Rutte op inzet neemt het belang van particuliere fondsenwervers zoals de Nationale Postcode Loterij toe. Deze loterij is een bewezen en succesvol middel tot fondsenwerving. Inmiddels wordt er jaarlijks door de Goede Doelen Loterijen (Nationale Postcode Loterij, BankGiro Loterij en VriendenLoterij) 375 miljoen geworven voor het goede doel. Dat is meer dan een miljoen euro per dag. Bovendien is de steun meerjarig en zijn de bijdragen vrij te besteden. De drie loterijen hebben als missie het steunen van goede doelen die werken aan: een rechtvaardige en groene wereld: Nationale Postcode Loterij cultuur en behoud cultureel erfgoed: BankGiro Loterij verbetering van welzijn en gezondheid in Nederland: VriendenLoterij Maandelijks spelen miljoenen huishoudens in Nederland met deze loterijen mee, en met de helft van hun lot dragen ze bij aan een betere wereld. De kansspelwetgeving staat ook in het kabinet Rutte op de agenda; er wordt gekeken naar de inrichting van de loterijmarkt, de manier waarop vergunningen worden verleend, en de instelling van een kansspelautoriteit. Wij hopen dat de eventuele wijzigingen in de kansspelmarkt de Nationale Postcode Loterij voldoende ruimte laten om de succesvolle fondsenwerving op dit niveau voort te zetten. Zonder hen zouden wij vele van onze initiatieven immers niet (goed) kunnen realiseren! Organisatie In 2010 werden 2 nieuwe werklocaties van Het Drentse Landschap opgeleverd. Het beheercentrum van de buitendienst in Westerbork werd geopend en aan de kantoorpanden aan de Kloosterstraat in Assen werd een nieuw pand met 7 werkplekken toegevoegd. De provincie Drenthe heeft besloten de Stichting Het Drentse 5

Landschap voor het jaar 2011 een bezuiniging van 5% op te leggen. Dat is minder dan de 10% bezuiniging die de meeste andere gesubsidieerde instellingen opgelegd kregen. De reden voor deze beperkte bezuiniging was de afspraak die de provincie enige jaren geleden bij de verzelfstandiging van Het Drentse Landschap maakte. Het streven was dat het subsidiebedrag ongeveer gelijk zou blijven om Het Drentse Landschap in staat te stellen de financiële verplichtingen t.a.v. het van de provincie overgenomen personeel na te komen. Verder weet de stichting jaarlijks enige miljoenen aan extra middelen naar de provincie toe te halen en dat kan zij alleen als haar organisatie in stand kan blijven. Het Drentse Landschap waardeert de gang van zaken zeer. Resultaat 2010 De geconsolideerde jaarrekening 2010 sluit met een voordelig saldo van 444.908,--. Het enkelvoudig resultaat van Stichting Het Drentse Landschap, zijnde een batig saldo van 391.758,-- past in de lijn van de verwachtingen die gewekt zijn aan de hand van de gepresenteerde tussentijdse cijfers in de vorm van de halfjaarrapportage en de derde kwartaalrapportage. Ook de Stichting Oude Drentse Kerken en het AVJ Den Hartogh Fonds sloten het jaar met een batig saldo van respectievelijk 5.277,-- en 47.873,-- af. Het enkelvoudig batig saldo van Het Drentse Landschap is toegevoegd aan onze reserve groot onderhoud gebouwen. Noodzakelijk om aan de vele restauratieverplichtingen die de stichting heeft aangegaan, te kunnen voldoen. Nadat in het jaar 2009 al een aanzienlijk deel (62,5%) van de forse koersverliezen uit 2008 waren goedgemaakt, is het resterende koersverlies van 2008 weggewerkt door de goede beleggingsresultaten in 2010. De baten uit onze beleggingen bedroegen in 2010 444.476,-- en bestond naast rente- en dividendopbrengsten voor een bedrag van 222.589,-- uit gerealiseerde en niet gerealiseerde koerswinst. Dit gegeven heeft voor een niet onbelangrijk deel bijgedragen aan het positief geconsolideerd resultaat van 444.908,-- van Het Drentse Landschap over 2010. Een mooie prestatie zeker gezien het feit dat begin 2010 nog een bezuinigingstraject is gestart teneinde aangekondigde bezuinigingen vanuit de provincie te kunnen opvangen. Vooruitlopend op deze bezuiniging die pas in 2011 zal worden geëffectueerd hebben de reeds doorgevoerde bezuinigingen in 2010 eveneens een positief effect gehad op het uiteindelijke resultaat. Vooruitblik Het Drentse Landschap sloot 2010 af met een onzeker gevoel over haar toekomst. De impact van de aangekondigde bezuinigingen is nog niet te overzien, maar dat dit met ingrijpende bezuinigingen gepaard zal gaan staat vast. Dit heeft zeker ook gevolgen voor de biodiversiteit van onze natuurgebieden. Extra wrang is dat nu juist allerlei onderzoeken aantonen dat het Nederlandse natuurbeleid van de afgelopen jaren een positief effect hierop heeft gehad. Inmiddels zijn er in Drenthe al gesprekken aan de gang om een Groenmanifest te maken waarin samen met de landbouw een lijn voor de toekomst van natuur en platteland wordt uitgezet. Het Drentse Landschap kan nog niet overzien wat de gevolgen van de bezuinigingen voor de eigen organisatie zullen zijn, maar verwacht wordt dat er forse maatregelen moeten worden getroffen. De belangrijkste opgave blijft echter aandacht te vragen voor de waarde van natuur, landschap en erfgoed; de noodzaak hiervan is groter dan ooit. Dagelijks genieten duizenden mensen hiervan. In de natuur komen ze tot rust of ze halen er inspiratie uit. Een groene omgeving maakt bovendien mensen sneller beter. Maar ook hebben we de opdracht om het natuurschoon te koesteren voor de generaties na ons. Het kan toch niet zo zijn dat we nu beslissingen nemen waar onze kinderen later de tol voor moeten betalen. De inzet van Het Drentse Landschap zal er daarom in 2011 op gericht zijn de betrokkenheid en kennis van de samenleving bij natuuronderwerpen te vergroten. Eric van der Bilt Directeur/bestuurder 6

Verslag Raad van Toezicht De Raad van Toezicht van Het Drentse Landschap heeft in 2010 zeven maal vergaderd. Op 29 november is afscheid genomen van ons gewaardeerde lid de heer A. Bruins Slot, vanwege het einde van zijn zittingstermijn. De heer N. Vanderveen, algemeen directeur van Warenhuis Vanderveen in Assen, is op 1 maart 2010 benoemd als zijn opvolger. De leden van de Raad van Toezicht hebben een vertegenwoordigende rol gespeeld bij verschillende activiteiten van Stichting Het Drentse Landschap, zoals de presentatie van de panelen van de Prinses van Zweeloo en de opening van het eerste Vlinderreservaat van Drenthe. Er is een druk bezochte begunstigersavond gehouden in Exloo met informatie over het Hunzeproject en LOFAR. Met onze bedrijfssponsoren hebben we in het châteauhotel De Havixhorst genoten van prof. dr. Arnold Heertje, die ons zijn visie op de wereld gaf. De raad kweet zich van zijn controle- en vaststellingsverplichtingen voor de financiële en bedrijfsmatige ontwikkelingen en heeft zich daarnaast over diverse onderwerpen gebogen. Vooral de nodige investeringen voor grotere restauraties (boerderijen en kerken), die voortkomen uit onze zorg voor het culturele erfgoed in Drenthe, hebben onze aandacht. We hebben meerdere malen gesproken over de effecten van het nieuwe kabinetsbeleid en de ontwikkelingen bij De12Landschappen. Verder is onder andere besloten ons over de Stichting Harry de Vroome Penning te ontfermen en het TTconvenant te tekenen. De Raad van Advies van Stichting Het Drentse Landschap is twee keer bijeen geweest. Er is uitgebreid gesproken over de relatie tussen onze stichting en de archeologie. Tijdens een excursie in het Hunzedal is gesproken over nieuwe natuur. Ali Edelenbosch Voorzitter Raad van Toezicht en Raad van Advies Kengetallen 2009 2010 Oppervlakte in beheer/eigendom 7.913 % 8.269 Aantal begunstigers 15.765 % 15.729 Aantal vrijwilligers 240 % 235 Aantal personeelsleden 35 % 34 Aantal bedrijfsbegunstigers 36 % 36 Aantal verworven gebouwen 7 % 2 Aantal kerken SODK 2 % 3 Aantal persberichten 64 % 87 Aantal kwartaalbladen 74.000 % 76.000 Aantal excursies/lezingen 221 (8308 deelnemers) 161 (12.473) Aantal deelnemers activiteiten (incl onderwijs) 10.470 % 9.093 Bezoekers 5 informatiecentra 98.000 % 92.000 Besteding aan doelstelling 87,27 % 94,9 % Kosten eigen fondsenwerving 9,04 % 7,89 % Kosten Beheer en Administratie / reguliere baten 11,43 % 11,51 % 7

Natuur en landschap In dit hoofdstuk aandacht voor de belangen van natuur en landschap die Het Drentse Landschap in 2010 heeft behartigd. Ook wordt ingegaan op grondverwerving, de projecten en de werkzaamheden die in het natuurbeheer zijn uitgevoerd. Er is een overzicht opgenomen van de netwerkactiviteiten. 2 8

Externe belangenbehartiging Stichting Het Drentse Landschap behartigt de belangen van natuur en landschap in de ruimtelijke ordening, gebiedsgericht beleid en landinrichting. Veelal gebeurt dit in nauwe samenwerking met andere terreinbeherende organisaties en de Natuur- en Milieufederatie Drenthe (NMFD). In het hierna volgende een overzicht van de belangrijkste dossiers die in 2010 werden behandeld. Ruimtelijke ordening Gemeente Assen. Samen met Natuurmonumenten en de NMFD is bezwaar aangetekend tegen de plannen voor een nieuwe ontsluitingsweg rond de Norgerbrug zoals deze door de provincie Drenthe en de gemeenten Assen en Midden-Drenthe in procedure zijn gebracht. De stichting heeft bezwaar tegen het grote ruimtebeslag en de in haar ogen onzorgvuldige afweging van de belangen van de woningbouw in relatie tot de omliggende natuurgebieden. Bovendien betekent de komst van de weg dat de stichting haar verplichtingen voor de toekomst tot het realiseren van een bos op de gronden uit het legaat van mevrouw Stuit niet meer kan nakomen. Gemeente Westerveld. In het kader van de procedure van het Bestemmingsplan Buitengebied voor deze gemeente heeft overleg plaatsgevonden over de status en bescherming van de Ecologische Hoofdstructuur. Het Drentse Landschap is van mening dat haar eigendommen ten onrechte niet consequent tot natuurgebied zijn bestemd. Het rijks- en provinciale beleid vereisen een adequate planologische vertaling. Het Drentse Landschap is door de gemeente geïnformeerd over de plannen voor een recreatieterrein in het beekdal van de Oude Vaart direct ten zuiden van Rheebruggen. Zowel de locatie als de omvang stuiten bij de stichting op bezwaren. Voor een dergelijke grootschalige voorziening lijkt een open beekdal niet een voor de hand liggende locatie. Het betreft bovendien een locatie die een overgangsgebied vormt tussen de natuurgebieden Rheebruggen en het Uffelter Binnenveld. Gemeente Aa en Hunze. De stichting heeft een zienswijze ingediend tegen het Bestemmingsplan Gasselternijveen Dorp. De gronden in de Oude Weer, langs de Hunze, maken deel uit van dit plangebied. Ook hier richten de bezwaren zich tegen het feit dat haar eigendommen niet als natuurgebied zijn bestemd. Het Drentse Landschap heeft inbreng geleverd bij het project van de NMFD en Drents Plateau voor de toekomstige inrichting van het bedrijventerrein Gasselternijveen. Gemeente Midden-Drenthe. De diverse procedure-onderdelen voor de uitbreiding van de camping Paas in Spier leidden tot grote onduidelijkheid bij Het Drentse Landschap en de NMFD. Dit werd uiteindelijk ook door de rechter erkend waardoor de procedure opnieuw moest worden gestart. Uiteindelijk heeft deze onverkwikkelijke procedure ertoe geleid dat betrokken partijen rond de tafel zijn gaan zitten in een poging om onder leiding van de gemeente een compromis uit te werken. Het Drentse Landschap heeft samen met de NMFD gereageerd op het Bestemmingsplan Buitengebied zoals dat in procedure is gebracht. Deze procedure is overigens uiteindelijk stilgelegd. Met de gemeente Borger- Odoorn, het NHI en de provincie is een aantal keren gesproken over de wenselijkheid van uitbreiding van de parkeermogelijkheden bij het NHI. Door beloften van de gemeente over een maximale verkeersdruk aan een bewonersgroep wordt de realisatie van een alternatieve ontsluitingsweg langs of door de Bronnegermaden overwogen. Het Drentse Landschap is tegenstander van het doorkruisen van het beekdal, maar is bereid na te denken over een nieuwe ontsluitingsweg hoog op de flank van het dal. Ook tegen die oplossing bestaat overigens verzet bij de betrokken bewoners. Gemeente De Wolden. De concept structuurvisie 2010-2030 van De Wolden riep nogal wat verbazing op gezien de erg grote bouwmogelijkheden, in combinatie met een vrij negatieve houding t.a.v. natuur en landschap. Kort te karakteriseren als natuur mag wel als niemand er maar last van heeft. Eind 2010 vond er een gesprek plaats tussen de terreinbeherende organisaties, NMFD en Burgemeester en Wethouders. De scherpte van de visie werd enigszins getemperd. Onze zorgen blijven evenwel bestaan, niet in de laatste plaats gezien het voornemen om een enorm hippisch centrum bij Gijsselte tegen de Boswachterij Ruinen te ontwikkelen. Afstemmingsoverleg vond verder met de gemeente plaats over het ongelijkvloers maken van de N48 en het realiseren van twee ecoducten en twee landbouwtunnels onder deze weg. In overleg met de gemeente en de provincie zijn stappen gezet om te komen tot een concrete uitwerking voor het fonds ter compensatie van de ingrepen in de EHS bij de aanpassingen van de N48. Gemeente Tynaarlo. De stichting heeft een reactie in samenspraak met de Bond Heemschut gegeven op de visie Stedenbouwkundig kader centrum Zuidlaren. Gebiedsgericht beleid Zuidwest Drenthe Drents-Friese Wold Onderwerpen die in het overlegorgaan besproken werden zijn de pilot Wildernis, herziening BIP, N2000, de ontwikkelingen rond het bezoekerscentrum en het informatiepunt, het bestedingsplan 2010, bestuurlijk onderzoek SNP, criteria Nationale Parken, evaluatie sociaal-economische ontwikkeling van de afgelopen 10 jaar en onderzoek recreatief gebruik DFW. 9

Bestuurlijk overleg Reestdal (Water op Maat) Het projectplan Reestdal werd vastgesteld. De wateropgaven voor dit gebied kunnen alleen gerealiseerd worden als alle gronden die liggen in de Ecologische Hoofdstructuur verworven worden. Door het nieuwe beleid van de regering lijkt grondverwerving vooralsnog niet plaats te kunnen vinden waarmee ook het realiseren van de wateropgave op losse schroeven komt te staan. Gebiedscommissie Zuidwest Met de secretaris werden de financieringsmogelijkheden voor de realisatie van het Hospice Eesinge bij Meppel verkend. Andere onderwerpen die aan de orde kwamen zijn: Landbouwvisie Uffelte-Ruinen, Schaapskooi Holtinge, de landbouwtunnels onder de N48, het project Erven in het Reestdal en subsidiering van keuterij De Kiefte met Tennetgeld. Samen met het waterschap Reest en Wieden heeft Het Drentse Landschap bij de provincies Overijssel en Drenthe garanties gevraagd in verband met de hydrologische en landschappelijke effecten van de landbouwtunnels onder de N48 langs de Reest bij Zuidwolde. Bestuurlijk overleg Oude Kene Het natuurontwikkelingsproject Oude Kene werd bestuurlijk afgesloten. Feestelijk werd het project afgerond met het onthullen van informatiepanelen in het gebied. Samen met gemeente Hoogeveen en het waterschap Reest en Wieden werd meegewerkt aan een kunstproject. Daarnaast konden basisscholen in de omgeving van Oude Kene meedoen aan een educatieproject. Stuurgroep Oude Diep De stuurgroep heeft met Tennetgelden in het Oude Diep de aan- Overzicht netwerkactiviteiten Rijk Overleg VROM over project Klimaatbuffer Hunzedal. Het ministerie stelde 1 miljoen euro ter beschikking voor het project Torenveen. Periodiek overleg met Terreinbeherende organisaties en de directie LNV Noord. Onderwerpen: N2000 proces, de BOA-wet, de rol van LNV bij de WRO, Omgevingsbeleid provincies, ammoniakproblematiek en overzomerende ganzen. Linschotenoverleg. Overleg tussen het Rijk, het IPO, terreinbeheerders en vertegenwoordigers van particuliere grondeigenaren over de rol van particulieren en terreinbeheerders bij het realiseren van de Ecologische Hoofdstructuur. Bezoek van de vaste Kamercommissie Landbouw. Onderwerp: realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur is nodig voor de dynamiek in de economische ontwikkeling van het noordelijke platteland. Aan de hand van praktijkvoorbeelden werd dit aangetoond (VIEP, Dwingelderveld, Hunzedal en Fochtelooërveen). Gemeenten Gemeente Assen. HDL was betrokken bij de reactie van de NMFD op de structuurvisie Assen 2030. Indirect werd meermalen over de ontwikkelingen rond het TT-circuit en het Witterveld gesproken. Verder vonden verschillende gesprekken plaats met het Drents Archief, de Rijksgebouwendienst en de gemeente over het gezamenlijk inrichten van de tuinen langs de Kloosterstraat. Het ziet er naar uit dat er een voor alle partijen aanvaardbare oplossing kan worden gevonden. Gemeente Aa en Hunze. Al bijna twee jaar wordt met deze gemeente aan een pilotproject gewerkt gericht op het onderzoeken van de mogelijkheid om alle molens in de gemeente in de hand van één beheerorganisatie te brengen. Door uiterst trage, ambtelijke reacties is de pilot inmiddels door de tijd ingehaald. Door bezuinigingen is de kans dat de gemeente wil bijdragen aan het onderhoud van het molencomplex te Gieterveen erg klein geworden. Gemeente Midden-Drenthe. Onderwerpen: het Rock en Rolstoelfestival dat ten onrechte dichtbij het Scharreveld plaatsvond, het onttrekken aan de openbaarheid van de weg door het Scharreveld en de Leemdijk, Orvelte en subsidie aan de schaapskudde Hijkerveld. Gemeente Meppel. Onderwerpen: afstemming over de nieuwbouwplannen van het Diaconessenziekenhuis die in de Ecologische Hoofdstructuur gepland zijn en voortgang project Stadsrand Meppel. Gemeente Tynaarlo. Gezien de planontwikkeling rond Noordma vond bestuurlijk overleg plaats over de communicatie naar de inwoners van het gebied.. Waterschappen Waterschap Velt en Vecht Onder de titel Waterlandschap heeft Velt en Vecht een landschapsvisie over de ruimtelijke kwaliteit van haar waterschapsgebied uitgegeven. Met het waterschap vonden diverse gesprekken plaats over een mogelijk adviserende of uitvoerende rol die Het Drentse Landschap zou kunnen spelen inzake de te realiseren natuurgronden langs het Schoonebeeker Diep. Waterschap Reest en Wieden Samen met het waterschap heeft Het Drentse Landschap bijgedragen aan een landschap-ontwikkelingsplan van een particuliere grondeigenaar bij de Hoge Linthorst. Ook de hermeandering van de Koekanger Aa maakte hier deel van uit. Tijdens het bestuurlijk overleg vond afstemming plaats over het ontbreken van het Eggesysteem in het WOM-project, de landbouwtunnels onder de N48, het waterbergingsproject De Panjerd en het stagneren van de grondverwerving in het Reestdal. Waterschap Hunze en Aa s Bestuurlijk overleg met de TBO s vond twee keer plaats met als onderwerpen N2000, Omgevingsvisie Drenthe, KRW en normering beekdalen, aankoopbereidheid in knelpuntsituaties, aanwijzing tot TOP-gebied verdroging van het Hunzedal, klimaatbuffer, Valtherdiep, voorden in de Hunze, RZWI Gieten, Zoersche Landen. Tevens vond overleg met het management plaats over alle concrete zaken die in het Hunzedal spelen.

koop van een te saneren boerderij weten te realiseren. Verder werd een ontwikkelingsplan opgesteld voor het gebied tussen de stort van Attero Wijster en het Oude Diep reservaat. De Projectgroep Oude Diep hield zich o.a. bezig met de besteding van de Tennet-gelden. Diverse projecten zijn hiervoor in voorbereiding. Noordwest Drenthe Gebiedscommissie Noord-west Vanuit de gebiedscommissie werd steun gegeven aan de projecten Klein Soestdijk, Ter Hansouwe en achterstallig onderhoud Zwartendijksterschans van Het Drentse Landschap. Regio Groningen-Assen Vanuit het GA-fonds werden de projecten De Kleibosch, Zwartendijksterschans, Ter Hansouwe, tuinen Lemferdinge en het vitaliseren van de knapzakroutes ondersteund. Drentse Aa Gebiedscommissie Drentse Aa Op basis van een landelijk initiatief van De12Landschappen en de RABO werden voorbereidingen getroffen om een Gebiedsfonds voor het Drentse Aa gebied op te zetten. Naast de Gebiedscommissie, het Nationaal Park en SLD is ook Het Drentse Landschap hierbij betrokken. Het Gebiedsfonds gaat projecten van particulieren ondersteunen die niet met reguliere middelen gefinancierd kunnen worden maar die wel een essentiële bijdrage leveren aan het vergroten van de kwaliteit van het landschap. Hunzedal Gebiedscommissie Hunzedal Het Drentse Landschap participeert in deze gebiedscommissie. Provincie Overleg over convenant TT-CIRCUIT. Diverse bijeenkomsten met alle betrokken partijen heeft geleid tot een convenant waarin naast de ontwikkelingsmogelijkheden voor het circuit ook het terugbrengen van de geluidshinder zijn vastgelegd. De nadruk lag echter vooral op het bieden van ontwikkelingsmogelijkheden. Atelierraad Mooi Drenthe. Ingesteld door de provincie Drenthe met als doel het vaststellen van een uitvoeringsagenda voor beekdalen, opschaling van de landbouw en bedrijventerreinen. Overleg met provincie Drenthe over de erfgoedtaken. Doel was om een gezamenlijke nota op te stellen maar uiteindelijk is gekozen om dit afzonderlijk op te pakken. Onderzoek naar het indienen van bouwprojecten voor de Versnellingsagenda. De projecten van Het Drentse Landschap leken uiteindelijk niet te voldoen aan de gestelde eisen. Project Geopark Hondsrug. Het eerste geopark van Nederland moet komen te liggen op de Hondsrug. Het project is vooral gericht op het verbeteren van het toeristisch-recreatief product door de specifieke geologie van de Hondsrug in de marketing centraal te stellen. Grondwaterwinning Breevenen-Kasteelakkers. Tijdens bestuurlijk overleg tussen provincie, WMD, de NMFD en Het Drentse Landschap bleek het niet mogelijk om een accoord over de voorgenomen strategische grondwaterwinning te realiseren. De tegenvallende resultaten voor de natuur in het gebied Breevenen maken het voor Het Drentse Landschap en de NMFD weinig aantrekkelijk om te participeren in dit project. Reactie omgevingsvisie. De NMFD heeft namens de gezamenlijke natuurorganisaties een reactie gegeven op het Provinciale omgevingsbeleidsplan. Het Drentse Landschap heeft input geleverd voor de kaart van de Ecologische Hoofdstructuur die onderdeel is van het beleid. CLG. Onderwerpen: Natuurbeheerplan 2010, de Robuuste Verbindingszone Salland Drents Plateau, het inrichtingsplan Dwingelderveld, de instelling van een beheeroverleg, de Robuuste EHS, de ammoniakproblematiek (PAS), MTR-ILG, Linschoten, financiering SNL regeling, overdracht defensieterreinen, certificering beheerders, EVZ Drents-Friese Wold-Weerribben, WAV-kaart en de aanwijzing van zeer kwetsbare gebieden en gevolgen van het regeringsbeleid voor natuur en landschap. Diverse overleggen met gedeputeerde Munniksma. Onderwerpen: productenbegroting, vaststellen subsidie, N2000, het robuust maken van de Ecologische Hoofdstructuur, de ammoniakproblematiek, het hoefijzer bij Ansen, de ontwikkelingen bij Norgerbrug, het beheer van de Drentse schansen, de relatie met SLD en de omgevingsverordening. Ronde tafel conferentie regiovisie Groningen-Assen. Het Drentse Landschap heeft input geleverd voor een nieuw meerjarenperspectief op het punt van het omgaan met landschap en erfgoed. Ook de mogelijkheden inzake de verdere ontwikkeling van de benedenloop van de Hunze en het Zuidlaardermeer zijn ingebracht. Mid-term review ILG (MTR-ILG). De stichting was nauw betrokken bij de totstandkoming van de MTR-ILG door de commissie Van Dijk. De uitkomst is dat in Drenthe de realisatie van de ILG- en PMJP-doelen in het buitengebied goed op schema liggen, maar dat de bestuurlijke druk mogelijk belangrijk kan afnemen. Ronde tafelgesprek met IPO. De stichting heeft namens de terreinbeheerders gesproken over de pro s en contra s van het ILG en de realisatie van de EHS. Symposium Biodiversiteit. Het Drentse Landschap zat in het forum. Duidelijk werd hoe rijk Drenthe nog steeds is qua biodiversiteit en hoe succesvol het beheer in de afgelopen jaren is geweest in het stoppen van de verdere achteruitgang. Deelname aan Klimaatateliers Reest en Oude Vaart. Hierbij worden maatregelen uitgewerkt om te anticiperen op de gevolgen van het klimaatbeleid in beekdalen. De bijdrage van de stichting is vooral gericht op de Reest. Veenhuizen als Unesco-efgoed. De stichting heeft een bijdrage geleverd om Veenhuizen op de erfgoedlijst te krijgen. Voorts heeft de stichting op verzoek van de provincie Drenthe een toelichting op haar werk gegeven aan een delegatie van het Belgische Kempisch Landschap. Stuurgroep Aardkundige waarden. Het Drouwenerzand werd als eerste aardkundig monument van Drenthe aangewezen. De komende jaren volgen er meer. Ook hebben de aardkundige waarden een plek in de Omgevingsvisie gekregen. Herijking Ecologische Hoofdstructuur. In het kader van het nieuwe Omgevingsbeleid heeft de provincie het initiatief genomen om te komen tot een meer robuuste EHS. Dit heeft tot doel om zowel de natuur als de landbouw in de toekomst beter te laten functioneren. Staatssecretaris Bleker heeft inmiddels ook aangegeven om op basis van het regeerakkoord te willen komen tot een herijking van de EHS. Zijn inzet is echter om te bezuinigen. In 2010 moet duidelijk zijn wat de consequenties van deze maatregel zijn.

Onderwerpen die aan de orde kwamen waren: de MER Tusschenwater, project Veenkoloniaal Goud, inpassing bedrijventerrein Gasselternijveen, restauratie boerderij Nieuw-Annerveen, landmark Chris Booth, parkeerplaats NHI, serrehuisvesting, klimaatbuffer Hunzedal, informatiepanelen hunebedden, aanmelding Hunzedal als TOP-gebied verdroging en LOFAR-informatiecentrum. Gebiedspartneroverleg Zuidoevers De woonboten in de Oostermoersche Vaart bij De Groeve blijven nog een tijdje liggen zoals het er nu naar uitziet. De gemeente Tynaarlo wil een persoonsgebonden vergunning verstrekken en kiest daarmee voor een uitsterfprocedure. Waartegen de eigenaren overigens een beroep hebben ingesteld. NOM project (Noordma, Oude Weer, Mandelanden). De Grontmij heeft in opdracht van Het Drentse Landschap, het waterschap Hunze en Aa s en de provincie Drenthe het afgelopen jaar de concept-natuurontwikkelingsplannen voor 3 deelgebieden opgesteld. Mede door onvoorziene extra kosten op het punt van infrastructuur (gasleidingen) ziet het ernaar uit dat de plannen voor de Noordma aangepast moeten worden. Met de gemeente Tynaarlo, provincie Drenthe en waterschap Hunze en Aa s wordt gezocht naar een praktische oplossing. De plannen voor de Oude Weer en de Mandelanden zijn eind 2010 met de omgeving gecommuniceerd en konden op breed draagvlak rekenen. De deelgebiedscommissie Borger wilde graag betrokken worden bij de ontwikkeling van de natuurplannen in het gebied Mandelanden. Het concept rapport werd tijdens twee goed bezochte bijeenkomsten besproken. Het Drentse Landschap is bereid een aantal wensen op het punt van recreatief medegebruik in te willigen. De bewoners hadden overigens veel begrip voor onze beperkte mogelijkheden om hen tegemoet te komen. Al met al een zeer plezierige ontwikkeling. We hopen in 2011 het project Mandelanden in uitvoering te nemen. Landinrichting De meeste Drentse landinrichtingsplannen verkeren in een eindstadium en dit betekent dat ook de betrokkenheid van Het Drentse Landschap bij deze projecten afneemt. Voor Laaghalen en Odoorn is de toedeling inmiddels een feit. In Peize heeft de toedeling ter visie gelegen, maar in overleg met het Kadaster en de Landinrichtingscommissie wordt geprobeerd of voor de laatste enclaves in het Bongeveen nog alternatieven zijn te bedenken. In Blok Oost van de landinrichting Zuidwolde Noord/Beneden Egge vond overleg plaats over de toedeling in het kader van de bezwarenbehandeling. In Zuidwolde Zuid is de stichting vertegenwoordigd in de herverkavelingcommissie die tot taak heeft een toedelingsplan voor dit gebied te maken. De stichting heeft tot taak ervoor te zorgen dat er een goede toedeling voor de natuurgebieden (met name Reestdal) komt zodat de natuuren waterdoelen voor dit gebied gerealiseerd kunnen worden. 12

Projectontwikkeling natuur en landschap Stichting Het Drentse Landschap is jaarlijks betrokken bij allerlei initiatieven die mogelijk tot een concreet project leiden. Het ontwikkelen van projecten voor natuur en landschap komt meestal voort uit de beleidsdoelen van de rijksoverheid. In het hierna volgende een overzicht van de meest in het oog springende nieuwe projecten van 2010. Biomassa-onderzoek Samen met de KNHM is bij de RUG een onderzoek gestart naar de mogelijkheden om via bijmenging van nutteloze biomassastromen energie op te wekken. Het probleem hierbij is dat reststoffen zich in de verbrandingsovens ophopen en het proces stagneren. Hoe onderzoek richt zich op de vraag of de vorming hiervan is te voorkomen. Klimaatbuffer Hunzedal Vanuit de grote terreinbeheerders, waaronder ook De12Landschappen, is op verzoek van het ministerie van VROM een aantal zogeheten klimaatbufferprojecten voorgedragen. Dit zijn vernieuwende projecten waar natuurontwikkeling aan andere maatschappelijke belangen wordt gekoppeld met als doel een positief effect op de klimaatsveranderingen te bewerkstelligen. VROM heeft uiteindelijk ook het Hunzedal als klimaatbuffer aangemerkt. Natuurontwikkeling Bonnerklap Door de aankoop van de laatste percelen in het deelgebied Bonnerklap ten noorden van Gieterveen ter hoogte van de N33, kon een start gemaakt worden met de voorbereidingen voor het maken van een natuurontwikkelingsplan. De financiering om het plan te kunnen uitvoeren, ontbreekt nog. Natuurontwikkeling Zoersche Landen Door Oranjewoud wordt gewerkt aan een natuurontwikkelingsproject Zoersche Landen nabij Exloo in het Hunzedal. De financiering is nog niet helemaal rond, maar door een forse bijdrage van het PBCF lijkt het plan wel in 2011 te kunnen worden uitgevoerd. Waterbergingsproject De Panjerd Met het waterschap Reest en Wieden wordt gesproken over de inrichting van de plas Veeningen of De Panjerd als waterbergingsgebied. Het Drentse Landschap zal alleen meewerken indien er ook winst voor de natuur in zit. Verder wordt met de Roelofsengroep, de zandwinner in het naastgelegen gebied Traandijk, gesproken over het bergen van zand in De Panjerd, het inrichten van beide winplassen en de overdracht van de Traandijk na inrichting. 13

Grondverwerving In 2010 is het reguliere aankoopbeleid op basis van het overheidsbeleid vrijwel tot stilstand gekomen. Toch heeft Het Drentse Landschap 354 hectare weten te verwerven. Natuurmeting Januari was een belangrijke peildatum voor de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur. In de zogenaamde Natuurmeting op kaart (NOK 2010) is door de Dienst Landelijk Gebied in opdracht van rijk en provincies per provincie een overzicht gemaakt van de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur. Hierbij is aangegeven welke delen gerealiseerd zijn en welke delen nog niet klaar zijn. Het gaat hierbij om de zogenaamde nieuwe natuurgebieden, d.w.z. landbouwgronden die omgevormd zijn, c.q. moeten worden tot natuurgebied. Deze doelstellingen zijn vastgelegd in het Natuurbeheerplan Drenthe van de provincie. Mid-term review Uitgaande van alle beschikbare hectares voor nieuwe natuur in Drenthe, inclusief de nog maar ten dele uitgewerkte Robuuste verbindingen, is ongeveer 66% aangekocht. De inrichting van deze gebieden blijft hierbij achter, maar dit heeft met name te maken met het gegeven dat gebieden pas kunnen worden ingericht als ze volledig zijn verworven. Voor Drenthe betekent het bovenstaande dat de komende jaren nog ongeveer 1/3 van alle nieuwe natuur moet worden aangekocht. In de zogenaamde Mid-term review is inmiddels vastgelegd welke financiële gevolgen en inspanningsverplichtingen dit met zich meebrengt. Hieruit blijkt dat het rijk voor de komende periode aanvullende geldmiddelen beschikbaar zou moeten stellen, zodat de laatste gebieden ook verworven kunnen worden. Inmiddels is duidelijk dat het rijk en de provincie hierover geen financiële afspraken hebben kunnen maken, waardoor de grondverwerving vertraging oploopt. Eind 2010 was er nog geen zicht op hoe de toekomst er voor de Ecologische Hoofdstructuur uit zal komen te zien. Waarvan akte Tegen de hierboven geschetste achtergrond is er in het verslagjaar een zeer terughoudend aankoopbeleid gevoerd. Het Drentse Landschap heeft dan ook weinig gronden binnen de Ecologische Hoofdstructuur kunnen verwerven. Zowel in het Reestdal als in het Hunzedal is de stichting als grondeigenaar betrokken geweest bij kavelruilen. Hierbij werd ruilgrond ingebracht waardoor nog wat gronden binnen de Ecologische Hoofdstructuur verworven konden worden. Daarnaast is de stichting op diverse plekken in de provincie intensief betrokken geweest bij de afwerking van lopende verplichtingen en de afronding van kavelruilen. Ook langs deze weg zijn nog wel wat gronden verworven, maar in overleg met de provincie zijn deze gronden voorlopig op naam Overzicht aankopen 2010 Scharreveld 2,41.25 ha bos Reestdal Verkoop 13,92.ha ruilgrond bij Linde 15,39.80 ha gras- en bouwland 0,59.35 ha grasland Hijkerveld 0,06.40 ha kerk Bovensmilde Drouwenerzand 0,08.35 ha bos Doldersummerveld 4,75 ha bouwland Landgoed Rheebruggen 1,04.40 ha grasland + woning Orvelterzand 1,47.60 ha natuurterrein en bos Esbosjes Zuidwolde 0,45.61 ha bosgrond Boerenveensche Plassen 0,09.55 ha erf en boerderij Hunzedal 2,52.60 ha bosgrond bij Gieten 2,22.45 ha bouwland bij Westdorp 0.05.90 ha grasland bij Spijkerboor 3,96.60 ha grasland bij Gieterveen 0,75.00 ha natuurterrein op de Noordes van Zuidlaren 340,90.85 ha natuurgebied bij Exloo Verkoop ruilgronden Hunzedal 7,16.25 ha bouwland bij Annen 14

gesteld van het Bureau Beheer Landbouwgronden (BBL). Een groot contrast met het overheidsbeleid vormde het LOFARgebied. In de laatste dagen van 2010 werd dit 340 hectare grote natuurgebied bij Exloo door Astron aan de stichting overgedragen. Het was daarmee een van de grootste grondaankopen uit de geschiedenis van Het Drentse Landschap. De wens om door middel van geschakelde antennevelden de grootste radiotelescoop te bouwen in een stil en weids gebied, vormde de aanleiding tot deze unieke samenwerking. Naast Astron en de stichting waren ook de provincie Drenthe en het waterschap Hunze en Aa s nauw betrokken bij het realiseren van dit bijzondere natuurgebied dat hierdoor veel groter werd dan in het overheidsbeleid was voorzien. Voor het hele traject van verwerving van dit gebied tot en met de inrichting, voor zowel de techniek als de natuur, hebben ha 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 1965 1968 1971 1974 1977 1980 1983 Oppervlakte in beheer en eigendom 1986 Jaar 1989 1992 1995 1998 2001 2004 2007 Astron en Het Drentse Landschap intensief samengewerkt. De inrichting en overdracht als natuurgebied aan Het Drentse Landschap werd mede mogelijk gemaakt dankzij bijdragen van de Nationale Postcodeloterij en 1 miljoen euro van het VSBfonds. De uiteindelijke eigendomsoverdracht aan Het Drentse Landschap getuigt van vertrouwen, zeker van Astron, en tekent de onderlinge verhoudingen. Het eigendom van het gebied berust nu bij de stichting die daarmee de plicht op zich heeft genomen om het gebied tot in lengte van jaren als natuurgebied te beheren. In de notariële akte is vastgelegd dat Astron het gebied voor de komende 20 jaar kan gebruiken voor het internationaal belangwekkende astronomische onderzoek. 2010 15

Beheer natuurgebieden Stichting Het Drentse Landschap beheert verspreid over Drenthe 8269 hectare natuurgebieden. De inzet voor het beheer is per natuurgebied verschillend. Echter in veel terreinen wordt bij het beheer gebruik gemaakt van grote en kleine grazers. Dit gebeurt vanuit een van de beheerboerderijen of schaapskooien van de stichting. In het navolgende wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste taken die op dit gebied in 2010 zijn uitgevoerd. Financiering De middelen voor het beheer van natuurgebieden kwamen in 2010 waarschijnlijk voor de laatste keer uit het Programma Beheer via de PSN. Vanaf 2011 wordt deze vervangen door de Subsidieregeling Natuur en Landschap (SNL). Medewerkers van de afdeling Onderzoek en Planning hebben zowel landelijk, via De12Landschappen, als via de provincie Drenthe (beheerdersoverleg) en het IPO inbreng geleverd inzake de aanpassingen voor het nieuwe subsidiestelsel. Ook voor het opstellen van een systeem van kwaliteitsklassen t.b.v. de monitoring is advies gegeven over heiden, venen en graslanden. Tot aan het einde van het verslagjaar is onduidelijk gebleven hoe de nieuwe regeling uitpakt voor het beheren van de natuurgebieden van de stichting. Vanuit Brussel is nog steeds geen goedkeuring voor de nieuwe subsidieregeling gegeven. Alle lopende PSN beschikkingen lopen echter door tot 31 december 2011 of langer. Dit betekent dat het beheer via de PSN gewaarborgd is. Hieronder een stand van zaken m.b.t. deze subsidie. Daarna wordt nog even stilgestaan bij de OBN/EGM-regeling. Subsidieregeling Natuur en Landschap In 2010 is nog een aantal gronden aangevraagd volgens de oude systematiek van het Programma Beheer. Dit laatste betrof ruim 85 hectare bos, half natuurlijk grasland en natuurlijke eenheid zonder begrazing. Tevens zijn alle beschikkingen uit 2004 die afliepen afgehandeld. De provincie Drenthe werkt voor de nieuwe Subsidieregeling Natuur en Landschap met een beheertypen- en ambitiekaart. De afdeling Onderzoek en Planning heeft alle gegevens voor de nieuwe ambitiekaart in overleg met de provincie uitgewerkt en aangeleverd. Uiteindelijk is gekozen om alleen die percelen die binnenkort ingericht kunnen worden, op de ambitiekaart aan te geven. Verdere verfijning van de ambitiekaart zal in 2011 geschieden. De stichting heeft aanvragen ingediend voor het inrichten van voormalige landbouwgronden gelegen op het Scharreveld, Bouwersveld, Boerenveensche Plassen en Hijkerveld. Tevens is een digitaal bestand uitgewerkt en aangeleverd waarin alle landschapselementen en poelen staan weergegeven. Ook is in samenwerking met de provincie de uitgewerkte kwaliteitssystematiek voor heidevegetaties getoetst in de Gasterse Duinen. OBN/EGM Sinds 2010 is de OBN/EGM-subsidie komen te vervallen. Met deze succesvolle regeling konden veel extra herstel- en beheermaatregelen worden uitgevoerd om de negatieve effecten van verdroging, verzuring en vermesting tegen te gaan. Het is zeer de vraag of deze beheertaken uit de nieuwe Subsidieregeling Natuur en Landschap kunnen worden bekostigd. De kosten van een op afvoer van voedingsstoffen gericht beheer zijn veel hoger dan de beheervergoeding vanuit de SNL-regeling. In de natuurgebieden Scharreveld, Doldersummerveld, Takkenhoogte-Meeuwenveen en het Groote Zand zijn dankzij een OBN-subsidie uit 2009 nog een aantal werkzaamheden uitgevoerd, zoals het plaggen en afvoeren van 10,4 hectare heide. Op het Scharreveld is 2 ha ontdaan van opslag. Natura-2000 Vanuit de provincie Drenthe wordt gewerkt aan de definitieve uitwerking van de bij het ministerie ingediende concepten van 8 Natura-2000 gebieden. De afdeling Onderzoek en Planning leverde hier extra gegevens voor aan en beoordeelde de nieuwe plannen. Beheerwerkzaamheden Heidebeheer In een groot aantal reservaten zijn diverse plag- en maaiwerkzaamheden uitgevoerd. Voor een groot deel in het kader van de hierboven beschreven OBN-regeling en voor een deel door medewerkers van Het Drentse Landschap. Plaggen wordt gedaan enerzijds om door een sterke afvoer van voedingsstoffen meer structuur in de vegetatie te brengen en anderzijds om de door het Heidehaantje aangetaste heidevegetatie vitaal te houden. Er is geplagd in het Scharreveld (1,5 ha), Hijkerveld (2,1 ha), Smilder Oosterveld (0,7 ha), Elper Westerveld (0,2 ha), Drouwener- 16

zand (0,2 ha), Orvelterzand (0,2 ha), Uffelter Binnenveld (0,6 ha), Doldersummerveld (3 ha). Waar vergrassing door Pijpenstrootje de vitaliteit van de heide bedreigt, is deze vegetatie gemaaid en afgevoerd. Dit gebeurde in de reservaten: Kampsheide (1,2 ha), Scharreveld (6 ha), Hijkerveld (21 ha), Landgoed Vossenberg (1,3 ha), Dalerpeel (1,3 ha) en Doldersummerveld (13,5 ha). Ondanks de begrazing die in de meeste terreinen wordt toegepast, moeten soms de zaailingen van Vliegdennen bestreden worden om de heidevelden voldoende open te houden. Daarom is in de reservaten Drouwenerzand, Groote Zand, Steenberger Oosterveld, Nuilerveld, Bongeveen en het Hijkerveld de opslag verwijderd. Door de reclassering zijn de rasters in Landgoed Rheebruggen, Boerenveensche Plassen, Nuilerveld en het Uffelter Binnenveld weer vrij gemaakt van begroeiing. Ook diverse vrijwilligers die gegroepeerd in enkele beheerteams opereren, houden in veel reservaten de rasters vrij van begroeiing. Zij zorgen er ook voor dat de bebording schoongemaakt wordt en dat de infrastructuur in de terreinen er netjes bij ligt. Om de grazers te kunnen opvangen als ze verplaatst of veterinair behandeld moeten worden, zijn er in de Boerenveensche Plassen en de Gasterse Duinen nieuwe vangkooien gemaakt. Beheer cultuurlandschap Veel (beekdal)graslanden worden beheerd middels zogeheten grasop-stam contracten met boeren. Naast de gebruikelijke voorwaarden worden ook afspraken gemaakt over flora en fauna zoals die zijn vastgelegd in de Gedragscode Natuurbeheer. Vanwege het natte najaar is een aantal percelen niet meer gemaaid. Deze zullen zo mogelijk in de winter tijdens een vorstperiode alsnog gemaaid worden. In het Reestdal en het Hunzedal is gewerkt met een rupsmaaier. De zeer natte percelen in deze gebieden zouden door de zware machines die normaal worden gebruikt, te veel beschadigd worden. Deze dure beheermaatregel wordt vanwege de hoge kosten maar beperkt ingezet. Veel van het gewas dat pas in de nazomer gemaaid kan worden, is niet meer geschikt voor voederconservering en wordt afgevoerd naar composteerbedrijven of naar biovergisters. De vraag naar materiaal uit natuurgebieden neemt toe door deze nieuwe vorm van energieopwekking hetgeen een gunstig effect heeft op de afvoerkosten. Beheer van bos- en landschapselementen In 2010 zijn er weer over enkele tientallen hectares in diverse reservaten dunningen uitgevoerd. Het betrof de reservaten Nuilerveld, Hunzedal, Groote- en Witte 17

Zand, Hijkerveld, Smilder Oosterveld, Landgoed Vossenberg en Drouwenerzand. In totaal is er 2050 m3 hout op stam geveld en verkocht. Daarnaast is er 500 m3 brandhout op stam aan particulieren verkocht. Het betreft hier vaak werkzaamheden aan wallen of singels. Het bestrijden van de prunus is het afgelopen jaar door medewerkers zelf uitgevoerd in de reservaten Drouwenerzand, Holtherzand, Landgoed Vledderhof, Steenberger Oosterveld en Landgoed Rheebruggen. Bij de jaarlijkse schouw van de wandelroutes worden ook dode, voor wandelaars gevaarlijke, bomen geruimd. Onderhoud aan wallen en landschapselementen wordt uitgevoerd als er overlast ontstaat bij de aangrenzende percelen. Indien mogelijk worden de gebruikers van deze percelen of buurtbewoners betrokken bij het snoeiwerk of het afzetten van de beplanting. Vrijwilligers en mensen van de reclassering hebben in diverse reservaten vele meters afrastering vrijgesteld van begroeiing. Natuurontwikkeling In het Hunzedal worden in de deelgebieden waar hermeandering van de rivier of natuurontwikkeling is uitgevoerd, in het najaar vele hectaren gemaaid en afgevoerd. Naast begrazing gedurende de zomerperiode blijft afvoer van maaisel in de eerste jaren na inrichting nodig. In het Lofargebied is in beperkte mate een wetlandmaaier ingezet om zo de erg natte percelen te kunnen maaien en afvoeren. Het pilotproject met de WMD waarin Het Drentse Landschap het beheer uitvoerde voor de eigendommen van de WMD in het Hunzedal, wordt niet voortgezet. Voor een 3-tal aangekochte landbouwpercelen die grenzen aan het natuurgebied Zoersche Landen is door Oranjewoud een inrichtingsplan en bestek gemaakt. Zodra de financiering rond is, kan met de uitvoering hiervan worden gestart. Voor het zogenaamde NOM project in het Hunzedal zijn de inrichtingsplannen in 2010 gereed gekomen. Voor de deelgebieden Mandelanden en Oude Weer zijn er voorlichtingsavonden gehouden. Op enkele opmerkingen na, die veelal betrekking hadden op recreatief medegebruik, zijn de plannen goed ontvangen. Beide projecten worden ten uitvoer gebracht zodra de financiering rond is. Voor het deelgebied Noordma is de informatie-avond uitgesteld in verband met gewijzigde plannen van de gemeente Tynaarlo om in dit gebied een nieuwe hoge mast route aan te leggen. Vanwege de aanwezigheid van een gasleiding zou het uitvoeren van de oorspronkelijke plannen onevenredig veel geld gaan kosten. Voor het deelgebied Tusschenwater is een MER-rapportage uitgevoerd. Initiatiefnemer hiervoor was het waterschap Hunze en Aa s. Naast het Waterbedrijf Groningen, de gemeente Tynaarlo en vertegenwoordigers uit de landbouw was ook Het Drentse 18

Landschap vertegenwoordigd in de projectgroep die verantwoordelijk is voor het opstellen van de MER. Vanwege procedurele redenen is de rapportage niet gereed gekomen in 2010. Het natuurontwikkelingsproject Stroetenveld kon in 2010 nog niet helemaal worden afgerond. Vanwege de lange sneeuwperiode kon alleen het geplande boswerk niet meer uitgevoerd worden. De overige inrichtingswerkzaamheden zijn voltooid. In samenwerking met het waterschap Reest en Wieden is de voorbereiding gestart om voor het deelgebied Pesserma in het beekdal van het Oude Diep nog meer water te kunnen bergen. Een in 2009 al gerealiseerde aankoop maakt dit mogelijk. Ook zal de beek over een behoorlijke lengte worden gedempt. De afvoer van water zal plaatsvinden in een nieuw te graven meanderende beek. Zowel de planvorming als ook de uitvoering wordt mogelijk gemaakt middels de zogenaamde Tennetgelden die beschikbaar zijn voor dit gebied. Toezicht Het Drentse Landschap is van mening dat haar natuurterreinen vooral voor extensieve recreatie, zoals wandelen, geschikt moeten zijn. De laatste jaren wordt de recreatiedruk op diverse natuurterreinen echter groter. Crossmotoren, loslopende honden en snelle mountainbikes zorgen voor steeds meer overlast. Maar ook het storten van afval in en rond diverse terreinen komt vaker voor. De stichting moet hoge kosten maken om het vuil weer weg te halen. Borden met gedragsregels bij de ingang van terreinen alleen lijken niet meer toereikend. Daarom worden de beide rayonbeheerders vooral in de weekeinden ondersteund door vrijwillige toezichthouders. Naast toezicht, treden deze ook op als gastheer en worden zij regelmatig door het publiek benaderd voor uitleg over het beheer van het natuurterrein, de voorkomende flora en fauna en eventueel geconstateerde overtredingen. In 2010 is in een tiental terreinen totaal 200 keer geconstateerd dat de geldende regels waren overtreden. Dit heeft geleid tot het uitdelen van 70 waarschuwingen en 40 processenverbaal. Eigen bedrijven In mei werd de gecombineerde opgave 2010 ingeleverd bij de Dienst Regelingen. Middels het intekenen van 475 percelen, op 104 kaarten, werd 2383 hectare areaal aangemeld voor eigen gebruik. Hiermee kunnen o.a. de toeslagrechten worden uitbetaald en de oppervlakte kan meelopen in de mestboekhouding. De stichting zette op dat moment 675 runderen en 1010 schapen als eigen vee in bij het beheer. Verheugend was de uitspraak van het College van Beroep voor het Bedrijfsleven in Den Haag. Zij heeft de stichting in het gelijk gesteld inzake de in 2006 gestarte procedure over de toekenning van onze toeslagrechten. De nabetaling van 3 jaar (inclusief rentebetaling) heeft inmiddels plaatsgevonden. De Europese regelgeving omtrent de biologische bedrijfsvoering is aangescherpt. Dit betekende voor de stichting enkele aanpassingen op de eigen bedrijven. Met de Gezondheidsdienst voor Dieren is het eerste jaar van het project Monitoring diergezondheid natuurlijke grazers Het Drentse Landschap geëvalueerd. Jaarlijks vindt bloedonderzoek plaats naar de infectieziekten IBR, Leptospirose, BVD, Salmonella, Neospora en Paratuberculose. Ook wordt bloed van dieren met klinische verschijnselen onderzocht op Anaplasma-, Babesia- en Coxiella-infecties. Bij de schapen wordt het bloed onderzocht op Paratuberculose en Chlamydophila. Mineraalonderzoeken vinden plaats aan de hand van levermonsters. Ook wordt er op sommige dieren sectie verricht. In 32 natuurgebieden zijn teken gevangen en gedetermineerd en is gekeken of ze besmet zijn met Babesia, Anaplasma, Borrelia en/ of Coxiella. Het onderzoek moet in 2011 worden afgerond. De vier beheerboerderijen hebben 115 hectare akkerbouw en ongeveer 520 hectare (schraal) grasland beheerd. De 122 limousinezoogkoeien kregen 111 kalveren (91%). Het koude voorjaar en de droge zomer zorgden voor lagere opbrengsten: koren 1720 kg/ha en stro 1625 kg/ha. 44 stieren werden verkocht aan Proviande met een gemiddeld gewicht van 533 kilogram. Aan de begunstigers zijn tijdens de vleesactie 43 Limousins geleverd. Biologische slagers hebben daarnaast nog 27 dieren afgenomen. Schaapskudden Lammetjesdag kon in het voorjaar van 2010 geen doorgang vinden. De dieren waren niet tegen de Q-koorts gevaccineerd omdat er geen vaccin beschikbaar was. Er waren 992 ooien en 725 lammetjes (73%). Een lage 19

In 2010 is in diverse terreinen onderzoek uitgevoerd. Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste. Broedvogels De meeste broedvogelkarteringen worden uitgevoerd volgens de BMP-methode. De gegevens worden in dat geval ook doorgeleverd aan SOVON. In 2010 is in de volgende gebieden onderzoek gedaan naar broedvogels: Oude Diep/ Oude Kene, Oude Diep/Pesserma, Doldersummerveld, Bouwersveld, Takkenhoogte- De Wildenberg, Landgoed Vledderhof, Uffelter Binnenveld, Boerenveensche Plassen, Kremboong, Hijkerveld/Diependal, Kampsheide, Scharreveld, Bongeveen, Landgoed Rheebruggen, Hunzedal/Annermoeras, Hunzedal/Zoersche Landen, Hunzedal/Lofargebied, Gasterse Duinen en Drouwenerzand. Eigendommen in het Hunzedal bij Buinen en Westdorp draaien mee in het landelijk weidevogelmeetnet. Reptielen In diverse terreinen worden reptielen gemonitord volgens de RAVON-transsectmethode. In de volgende terreinen wordt de adderpopulatie met behulp van fotografie en individuele herkenning bestudeerd: Hijkerveld, Gasterse Duinen, Bouwersveld, Doldersummerveld, Scharreveld, De Kleibosch, Landgoed Vledderhof. Zoogdieren In de meeste terreinen wordt de ontwikkeling van de dassenstand gemonitord door periodiek de burchten te karteren. Een toenemend aantal burchten in terreinen van de stichting draait ook mee in het Kleintjes-dassenproject. Dit behelst o.a. een gezamenlijke dassentelavond met inzet van veel vrijwilligers samen met Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. In de Gasterse Duinen vindt jaarlijks een konijnentelling plaats i.h.k.v. landelijke konijnenmonitoring van de VZZ. In het Annermoeras, Kampsheide en delen van het Oude Diep zijn kleine zoogdieren geïnventariseerd met life traps. Vanuit Het Groninger Landschap en Het Drentse Landschap is een werkgroep bevermonitoring samengesteld. Deze groep volgt de ontwikkelingen van uitgezette Bevers om het uitzetproject te kunnen evalueren. Vlinders, libellen en sprinkhanen In 2010 werden onder meer het Hijkerveld, Drouwenerzand, delen van het Hunzedal en het Elper Westerveld geïnventariseerd op vlinders en/of libellen. In het Doldersummerveld en Bouwersveld is de vlinder- en libellenstand gekarteerd door de Vlinderstichting als onderdeel van een uitgebreidere inventarisatie van het Drents-Friese Wold. In de kartering werden voor alle open heidevegetaties in het Drents-Friese Wold ook de sprinkhanen meegenomen. In de Gasterse Duinen werd een nachtvlinderinventarisatie uitgevoerd. Gericht onderzoek naar het voorkomen van Kommavlinder en Heivlinder werd uitgevoerd in Elper Westerveld, Doldersummerveld en Gasterse Duinen. Uit onderzoek blijkt dat op het Doldersummerveld alle vlindersoorten die in de Nederlandse heidevelden te verwachten zijn, in levensvatbare populaties voorkomen. Flora en vegetatie Kartering van meetsoorten of de vegetatie vond onder meer plaats in het Scharreveld inclusief de recent uitgevoerde natuurontwikkelingsprojecten, Hijkerveld, Oude Diep/Zuidmaten, delen van het Hunzedal, De Palms, Nuilerveld, Smilder Oosterveld, natuurontwikkelingsgebieden van het Bongeveen, Takkenhoogte, Uffelter Binnenveld, Landgoed Vossenberg, Heidenheim en het Doldersummerveld. De volgende kwetsbare soorten werden in verschillende terreinen gekarteerd: Kwartelkoning Grauwe klauwier Gentiaanblauwtje Oeverzwaluw Heivlinder Kommavlinder Veenvlinders Das reproductie, deels veroorzaakt door de inzet van aangekochte dekrammen die onvoldoende in conditie waren. Vanuit het ILG kreeg de stichting een subsidie voor de te maken kosten toegekend. Dit gebeurde op basis van het jaarverslag van de herders. De schapen van het Doldersummerveld mogen sinds het najaar van 2010 vrij grazen over de Huenderweg. Het Doldersummerveld en het Wapserveld zijn namelijk niet meer van de weg gescheiden door een afrastering. Schotse Hooglanders Het afkalfseizoen is goed verlopen. Van de 62 zoogkoeien bleken er 60 drachtig. Twee koeien stierven tijdens het afkalven samen met het kalf. Er werden 29 stieren en 29 vrouwelijke kalveren geboren. Een uit Schotland geïmporteerde dekstier werd verkocht aan een boer in België en een eigen stiertje is naar een liefhebber in Nederland gegaan. Pachtcontracten Ook dit jaar is veel grond uitgegeven aan agrariërs die nabij natuurgebieden van de stichting hun bedrijf hebben. Het ging hierbij om akkerbouwgrond en gras- en inscharingscontracten. Ook werden er diverse jachtcontracten opnieuw afgesloten. Onderzoek In opdracht van Het Groninger Landschap en Het Drentse Landschap is onderzoek verricht naar de herstelkansen voor de Roerdomp in het Natura-2000 gebied het Zuidlaardermeer. De laatste jaren broedden hier in de oeverlanden slechts 1 of 2 paartjes. De Roerdomp is een zeldzame reigersoort die hoge eisen stelt aan zijn broedgebied. Een belangrijke reden voor het lage aantal broedparen is het ontbreken van overjarig Riet op kletsnatte plekken. De rietlanden rondom het meer zijn te sterk verdroogd. Het onderzoek brengt in kaart wat er zoal nodig 20