1 Stichting Socrates Bijzondere Leerstoel Filosofie van duurzame ontwikkeling, vanuit een humanistisch perspectief International Centre for Integrated assessment and Sustainable development (ICIS) - Maastricht University Graduate School of Sustainability Science (MUST) Faculty of Humanities and Sciences Universiteit Maastricht PROFIEL 1. Aanleiding Aanleiding voor het instellen van deze leerstoel vormt het gegeven dat in discussies met betrekking tot duurzame ontwikkeling voornamelijk de technologische en milieu-visie voorop staat, en veel minder de humanistische kant, de kant van de menselijke waarden. Desondanks is in de huidige duurzaamheiddiscussies dit laatste van wezenlijk belang. Ook binnen de humanistische beweging in Nederland (en daarbuiten) zijn er slechts enkele activiteiten te benoemen die zich op het gebied van de duurzaamheiddiscussie bewegen. Er is dus een duidelijke behoefte om vanuit een zekere humanistische visie geïntegreerd onderzoek te doen naar duurzame ontwikkeling, en dat dienstbaar te maken aan de maatschappij. Het vele en vruchtbare werk van de vertrekkende hoogleraar bevestigt dit. Door het opnieuw invullen van de bijzondere leerstoel Filosofie van duurzame ontwikkeling, vanuit een humanistisch perspectief kunnen nieuwe inzichten en kennis over wat men moet verstaan onder duurzame ontwikkeling en hoe het in de praktijk kan worden toegepast, verder worden ontsloten en beschikbaar worden gesteld aan derden. 2. Beknopte karakterisering van het vakgebied De essentie van duurzame ontwikkeling is: voorzien in de fundamentele behoeften van de mens - zonder geweld te doen aan de natuurlijke leefsystemen op aarde. Dit idee ontstond in de vroege jaren tachtig van de vorige eeuw en vloeide voort uit een wetenschappelijke kijk op de verhouding tussen de natuur en de maatschappij. Het concept duurzame ontwikkeling reflecteerde het streven van de wereldbevolking naar verbeterde sociale en economische leefomstandigheden én een gezond milieu. Dit
2 streven naar duurzame ontwikkeling is één van de grote uitdagingen voor onze huidige samenleving. Duurzame ontwikkeling is een complex begrip, dat niet eenduidig kan worden beschreven en toegepast. Het is een door de politiek gelanceerd begrip, dat een zekere balans nastreeft tussen economische, ecologische en sociale ontwikkeling. Het begrip duurzame ontwikkeling staat weer volop in de actualiteit, zowel internationaal, nationaal als ook lokaal. Door zijn inherente normativiteit, subjectiviteit en ambiguïteit is duurzame ontwikkeling lastig operationeel te maken in de praktijk. Bij duurzame ontwikkeling zijn namelijk veel verschillende actoren betrokken, met (sterk) uiteenlopende waarden en wereldbeelden. Voor vreedzame en breed gedragen oplossingen lijkt een pluralistische benadering, dat wil zeggen, het erkennen van de validiteit van diverse wereldbeelden, derhalve noodzakelijk. Humanisme als levensbeschouwing kent een aantal axioma s, fundamentele vooronderstellingen, over de mens. Die axioma s kunnen omschreven worden als de overtuiging dat mensen redelijke wezens zijn, dat ze gelijk of gelijkwaardig zijn, dat ze keuzevrijheid hebben, dat ze noodzakelijk onderling verbonden zijn en, in de huidige context het belangrijkst, dat ze deel uitmaken van de natuurlijk ervaarbare wereld en onderworpen zijn aan de krachten van de natuur. Onszelf begrijpen, onze vrijheid kunnen aanvaarden, autonoom kunnen zijn en verantwoordelijk zijn - alle zijn kernwaarden van het humanisme - vraagt dat we ook begrijpen wat onze relatie met, onze plaats in de natuur is. Naar aanleiding van het bovenstaande kunnen er twee - aan elkaar gekoppelde - centrale thema s van de leeropdracht geformuleerd worden. Aan de ene kant zal de bijzondere leerstoel onderzoek verrichten naar de postmoderne humanistische ethiek en filosofie in de context van duurzame ontwikkeling. Met andere woorden, een kritische reflectie op het humanisme vanuit een duurzaamheidsbril, het toetsen van het humanisme als normatief kader voor duurzame ontwikkeling, in een pluralistische context. Aan de andere kant - zeker gezien de status van het begrip duurzame ontwikkeling als essentially contested concept - kan het concept duurzame ontwikkeling zelf (in het bijzonder de normatieve aspecten) en de operationalisering daarvan in een context van normatieve diversiteit vanuit het humanistisch wijsgerig perspectief verder onderzocht, geamendeerd en aangescherpt worden. 3. Inbedding De bijzonder hoogleraar Filosofie van duurzame ontwikkeling, vanuit een humanistisch perspectief zal deel uitmaken van het onderzoeksinstituut International Centre for Integrated assessment and Sustainable development (ICIS) en MUST (Maastricht University School of Sustainability Sciences). ICIS-MUST is onderdeel van de Faculty of Humanities and Sciences (FHS). De FHS bestaat uit diverse innovatieve eenheden met hun eigen management- en beheersstructuur. De FHS omvat verder de Maastricht Graduate School of Governance (MSoG), University College Maastricht (UCM)
3 en Department of Knowledge Engineering (DKE), Maastricht Science College (MSC), Teachers Academy/Top Institute Evidence Research (TA/TIER). ICIS-MUST is een instituut dat zich richt op het bestuderen van complexe maatschappelijke problemen. ICIS is sinds 1998 een actief en dynamisch onderdeel van de Universiteit Maastricht, werkzaam op zowel nationaal als internationaal niveau; MUST is later opgericht om het master- en PhD-onderwijs in de duurzaamheidswetenschappen verder vorm te geven De missie van het ICIS-MUST is: Het bevorderen van geïntegreerd denken en handelen ten aanzien van complexe, maatschappelijke, duurzaamheidsproblemen door interdisciplinair onderzoek, onderwijs en advisering van beleid, openbaar bestuur en bedrijfsleven. ICIS-MUST is succesvol in het verwerven van tweede en derde geldstroom middelen. Verder staat het instituut midden in de maatschappij. Het vult een deel van die positie in door opdrachten voor overheden, bedrijfsleven en het maatschappelijk middenveld te verrichten. Op deze manier levert ze een bijdrage aan het (regionale) maatschappelijke draagvlak van de universiteit. Ook mengt ICIS-MUST zich regelmatig in het maatschappelijke debat door het schrijven van opiniestukken voor kranten en het geven van lezingen. ICIS-MUST richt zich op Sustainability Sciences - een nieuwe academische discipline op het vlak van integrale oplossingen voor complexe problemen- en een focus op Sustainability Assessment. Kennisproductie, kennisco-creatie, kennisintegratie samen met de duurzaamheidskennis is de core van ICIS-MUST. Deze integrale benadering wordt binnen verschillende onderwerpen (water, energie, mobiliteit, etc.), maar ook op verschillende schaalniveaus en maatschappelijke ontwikkelingen toegepast (globalization, schaarse voorraden, innovatie en bestuur) binnen het onderzoek en onderwijs. De 'vier dimensies' van duurzame ontwikkeling (milieu, economische, sociale, institutionele) verbindt de wetenschap in het brede spectrum van de natuurwetenschappen, economie en sociale wetenschappen (waarin een multi- /interdisciplinary benadering), en de focus op de productie van kennis voor beleid en actiegericht onderzoek (transdisciplinaire aanpak). Als integraal onderdeel van het ICIS-MUST-team zal de bijzonder hoogleraar optimaal gebruik kunnen maken van de resources en wetenschappelijke onderzoeksprojecten. Ook zal ICIS-MUST de inspanningsverplichting leveren om de bijzonder hoogleraar te ondersteunen middels de inzet van (junior) wetenschappelijke staf. Daarnaast is er een voldoende wisselwerking tussen de Masteropleiding Sustainablity Science and Policy die in september zijn vierde jaar ingaat, en de langer bestaande PhD-opleiding Sustainability Science and Policy. 4. Aard en omvang van taken en activiteiten van de bijzonder hoogleraar Onderzoekstaken De onderzoekstaken bestaan uit het verrichten van fundamenteel, strategisch en toegepast onderzoek naar de relatie tussen het fenomeen duurzame ontwikkeling en het humanisme. Dit onderzoek is ingebed binnen het ICIS, een kenniscentrum voor
4 duurzaamheidsvraagstukken dat onderdeel is van de Faculty of Humanities and Sciences (FHS) van de Universiteit Maastricht. ICIS participeert ook in het Maastricht University graduate School for sustainability Science and Policy (MUST). Hierin is een rol weggelegd voor de bijzonder hoogleraar, zowel in de ontwikkeling als de begeleiding van promovendi die onderzoek doen naar verschillende facetten van humanisme en duurzame ontwikkeling. Onderwijstaken De onderwijstaken bestaan uit het coördineren en verzorgen van onderwijs op het betreffende vakgebied aan verschillende doelgroepen. Tevens is belangrijk dat de humanistische visie op duurzaamheid wordt geïntegreerd in bestaande onderwijsprogramma s die het instituut ICIS-MUST onder andere doceert aan de Universiteit Maastricht. Te denken valt aan bijdragen in de blokken gedoceerd aan het University College Maastricht (Introduction to Sustainable Development; Globalisation, Environment and Society; Hands on Sustainability). ICIS-MUST is in 2011 gestart met de eenjarige Engelstalige Masteropleiding Sustainability Science and Policy waarbinnen volop aandacht is voor een integrale benadering van duurzaamheid. De bedoeling is dat de beoogde hoogleraar ook hier lectures verzorgt. Maatschappelijke dienstverlening en valorisatie Belangrijk is dat het begrip duurzame ontwikkeling ook gaat leven op de niveaus van de verschillende doelgroepen en sectoren. De reeds beschikbare kennis over duurzame ontwikkeling wordt vaak onvoldoende gedeeld en gecommuniceerd met de maatschappelijke actoren. Ook het debat in humanistische kringen met betrekking tot duurzame ontwikkeling verdient meer aandacht. Hiervoor dienen de betrokken maatschappelijke partijen te worden gemobiliseerd, zodanig dat zij zich op langere termijn committeren aan het proces van duurzame ontwikkeling. Hierin krijgt de aan te stellen hoogleraar een belangrijke entamerende en trekkende rol. Werkplan Bovenstaande onderdelen (onderzoek, onderwijs en maatschappelijke dienstverlening) kunnen projectmatig in onder andere de volgende activiteiten geconcretiseerd worden: - Organiseren (PhD)workshop Humanisme en Duurzame ontwikkeling ; - Ontwikkelen onderwijs met betrekking tot Filosofie van duurzame ontwikkeling, voor het onderwijsprogramma van ICIS-MUST; - Participeren in PhD-programma Sustainbility Science and Policy en hierin het ontwikkelen van promotieproject(en) gekoppeld aan de leeropdracht; - Opzetten eigen onderzoekslijn en begeleiden, ondersteunen en uitvoeren van duurzaamheidsprojecten die binnen ICIS-MUST plaatsvinden; - Schrijven en publiceren boek en enkele publicaties met betrekking tot Filosofie van duurzame ontwikkeling, vanuit een humanistisch perspectief.
5 Genoemde punten geven de hoofdlijnen weer voor het projectplan dat de bijzonder hoogleraar, na aanstelling, verder specificeert. Het moge duidelijk zijn dat bovenstaande activiteiten nauw in samenwerking met de stichting Socrates, de Universiteit voor Humanistiek en collega Socrates-hoogleraren plaatsvinden. 5. Profielschets van de bijzonder hoogleraar De aan te stellen bijzonder hoogleraar dient te beschikken over een breed scala aan eigenschappen en vaardigheden, die hieronder puntsgewijs zijn opgesomd: - Gedegen en brede onderzoekservaring op het gebied van duurzame ontwikkeling, met bijzondere aandacht voor de normatieve aspecten hiervan, d.w.z. de rol van menselijke waarden en de consequenties van diversiteit hierin; - Aantoonbare affiniteit met de humanistische levens- en wereldbeschouwing; - Ervaring hebben met een integrale, interdisciplinaire benadering van duurzame ontwikkeling; - Internationale uitstraling hebben en een autoriteit zijn op het onderhavige vakgebied en daarbinnen een visie creëren en uitdragen; - Gepromoveerd en wetenschappelijk productief, waarbij het aantal wetenschappelijke publicaties in nationaal en internationaal gerenommeerde tijdschriften en vakbladen minimaal voldoet aan de gangbare normen; - Beschikken over ruime onderwijservaring; - Affiniteit hebben met onderwijs, met name probleem-gestuurd en project-gericht onderwijs; - Beschikken over een (inter)nationaal netwerk van relevante contacten; - In staat zijn om op enthousiaste en inspirerende wijze onderzoekers te begeleiden, te stimuleren en te verbinden; - In staat zijn om op enthousiaste en inspirerende wijze studenten te doceren en te begeleiden; - In staat zijn onderzoeks- of onderwijsmiddelen te genereren, - In staat zijn erkende wetenschappelijke kennis en inzichten (binnen de leerstoel) te ontwikkelen, toe te passen en tot waarde te brengen voor wetenschap, maatschappij en waar mogelijk overheid en bedrijfsleven en daarin mensen weet te verbinden; - Beschikken over uitstekende contactuele eigenschappen en sociale vaardigheden. 6. Procedure De bijzonder hoogleraar zal worden benoemd (0,2 fte voor een periode van 5 jaar met mogelijkheden tot verlenging) vanwege de stichting Socrates bij de Universiteit Maastricht. Er zal een Commissie van Toezicht (CvT) worden ingesteld, waarin, naast vertegenwoordigers van betreffende organisaties (stichting Socrates, Universiteit Maastricht / ICIS-MUST), ook inhoudelijke deskundigheid en relevante maatschappelijk partners vertegenwoordigd moeten zijn.
6 Direct na de benoeming van de bijzonder hoogleraar zal er een nader meerjarenbeleidsplan en activiteitenrapport geschreven worden voor de duur van de aanstelling, waarin een verdere operationalisering van het onderliggende structuurrapport uitgewerkt wordt. Na instemming van de Commissie van Toezicht zal dit ter goedkeuring aan het bestuur van de stichting Socrates worden voorgelegd. Er wordt een open wervingsprocedure gevolgd, waarbij landelijk geworven gaat worden. Net als bij de andere Socrates-leerstoelen gaat het om een onbezoldigde functie, met jaarlijks een bescheiden onkostenvergoeding van de stichting. Voor de selectieprocedure wordt een Benoemingsadviescommissie ingesteld, die ook als Commissie van Toezicht zal fungeren, bestaande uit: - prof. dr. M. Wissenburg (voorzitter, vertegenwoordiger van de stichting Socrates), - prof. dr. P. Martens (lid, vertegenwoordiger van de Universiteit Maastricht), - prof. dr. M. Verweij, leerstoelhouder Filosofie aan de Wageningen Universiteit (lid, onafhankelijk), - prof. dr. H. Pott (lid, vertegenwoordiger van de Universiteit Maastricht), - prof. dr. H. Hospers (lid, q.q., decaan Faculty of Humanities and Sciences van de Universiteit Maastricht).