Compendium van het burgerlijk procesrecht door Mr. P.A. Stein Hoogleraar in het burgerlijk recht, handehrecht en burgerlijk procesrecht aan de Universitet van Amsterdam NEGENDE DRUK KLUWER-DEVENTER-1992
INHOUD A. INLEIDING Hoofdstuk 1 DE FUNCTIE VAN HET BURGERLIJK PROCESRECHT IN ONS RECHTSSTELSEL 1 Algemeen karakter van het burgerlijk procesrecht 1 Betekenis van het burgerlijk procesrecht; verbod van eigenrichting 2 Wisselwerking tussen formeel en materieel recht 4 Bronnen van het burgerlijk procesrecht 5 Wijzigingen van de wetgeving betreffende burgerlijk procesrecht 6 Handleidingen en modellenboeken 7 Hoofdstuk 2 EIGENLIJKE EN ONEIGENLIJKE RECHTSPRAAK 9 Oneigenlijke rechtspraak 9 Het verschil in behandeling tussen de eigenlijke en de oneigenlijke rechtspraak 12 Hoe moet het verschil tussen eigenlijke en oneigenlijke rechtspraak worden gemaakt? 14 Hoofdstuk 3 ENKELE HOOFDBEGINSELEN VAN HET BURGERLIJK PROCESRECHT 15 Vijf beginselen 15 Ad I. Openbaarheid van de behandeling en motivering van de beslissing 16 Ad II. Het hören van beide partijen 19 Ad III. De verplichte procesvertegenwoordiging 20 Ad IV. De niet-kosteloosheid der procedure 23 Ad V. De lijdelijkheid van de rechter 26 De procederende partijen 32 Misbruik van procesrecht 34 VII
Hoofdstuk 4 DE RECHTERLIJKE MACHT EN HAAR BEVOEGDHEID 35 Onafhankelijkheid, onpartijdigheid en deskundigheid 35 De inrichting van de zittende magistratuur 37 De bevoegdheid van de rechterlijke macht 38 De bevoegdheid van de rechterlijke macht ten opzichte van de wetgever 38 De rechterlijke bevoegdheid ten opzichte van de administratie 39 De bevoegdheid van de Nederlandse rechter ten opzichte van vreemde mogendheden 41 De rechtsvordering ter behartiging van een algemeen belang 42 De absolute en de relatieve competentie 44 De procedure in twee instanties 45 Beroep in cassatie, functie 45 Absolute competentie; de rechtsmacht van het kantongerecht 47 De rechtsmacht van de rechtbank 49 De rechtsmacht van de gerechtshoven 49 De rechtsmacht van de Höge Raad 50 De relatieve competentie (distributie van rechtsmacht) 51 Woonplaats (domicilie) 53 Het domicilie van de rechtspersoon 53 Het EEG-Verdrag betreffende bevoegdheid en tenuitvoerlegging (EEX) 54 Wat gebeurt, wanneer voor een onbevoegde rechter gedagvaard is? 56 Herziening van de inrichting van de rechterlijke macht 57 Hoofdstuk 5 KQ ADVOCATEN, PROCUREURS EN DEURWAARDERS * Advocaten en procureurs 59 Bezoekende advocaten "" De toelating tot de functie van advocaat of procureur 60 De orde van advocaten 61 Tuchtrechtspraak 62 De Raad van Toezicht 62 De gedragsregels voor advocaten 62 Deurwaarders 63 Het uitbrengen van exploten 63 Andere verrichtingen van deurwaarders ten verzoeke van partijen "4 De dienst ter terechtzitting 65 De aanstelling en de bevoegdheid van de deurwaarders 65 VIII
B. DE RECHTSINGANG De regeling van het civiele geding in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering 67 De behandeling van het civiele geding in dit boek 68 Hoofdstuk 6 DE DAGVAARDING 69 De dagvaarding; aard en omschrijving 69 Rechtsingang zonder dagvaarding 70 De voorschriften omtrent het uitbrengen van dagvaardingen en andere exploten 71 Bijzondere regelingen omtrent het uitbrengen van dagvaardingen en andere exploten 73 De inhoud van de dagvaarding 74 De anonieme dagvaarding ingeval van het kraken van woningen 75 Aanwijzing van de rechter en van de rechtsdag waartegen de gedaagde wordt opgeroepen 75 De procureurstelling in de dagvaarding 76 De middelen en het onderwerp van de eis (fundamentum petendi, art. 5 lid 1, sub 3 Rv) 76 Een duidelijke en bepaalde conclusie (petitum) 77 De termijn van dagvaarding 81 Betekenis van de bepalingen betreffende de dagvaarding 81 C. DE RECHTBANKPROCEDURE IN EERSTE AANLEG Hoofdstuk 7 VAN DE VERWERING EN HET VOLDINGEN DER ZAAK 84 Verschijning van de gedaagde 84 Niet-verschijning van de gedaagde 84 De conclusies 85 De rolrechter 86 De rolwaarnemer 86 De conclusie van eis 86 De conclusie van antwoord 87 Regels betreffende het verweer van de gedaagde 87 Erkenning, referte 89 Conclusies van repliek en dupliek, comparitie na antwoord 90 De termijn voor het nemen van de conclusies, peremptoirstelling 90 EX
Recht op de stukken of pleidooi 91 Eindvonnis of tussenvonnis 93 Vermindering van de eis en afstand van instantie 93 Gebeurtenissen betreffende een procespartij tijdens het geding 94 Rechtsovergang tijdens het geding 98 Hoofdstuk 8 DE BEWIJSLEVERING 100 De wettelijke regeling van het bewijsrecht 100 De bewijsmiddelen 100 De waardering van het bewijs door de rechter 101 Gedingen waarin de wettelijke bewijsregels niet tot toepassing kornen 101 Bewijsovereenkomst 102 Het vaststaan van feiten zonder bewijslevering 102 De hoofdregels van het bewijsrecht 103 De regels van bewijslastverdeling 104 De waardering van het bewijs door de rechter 10' schriftelijk bewijs en getuigenbewijs Geschriften, onderhandse en authentieke akten 107 Bewijslevering door middel van geschrift 113 Inzageverlenen van åkte aan derden 114 De bewijskracht van vonnissen H4 Getuigenbewijs H5 Eigen waarneming H5 Partijen als getuigen H" De verplichting om als getuige op te treden en verklaringen af te leggen H' Het tussenvonnis (interlocutoir) bij getuigenverhoor H" De inhoud van het interlocutoir vonnis tot getuigenverhoor H" Het oproepen van de getuigen 1^0 Het hören van de getuigen 1" Na afloop van het getuigenverhoor 1^ De invloed van het interlocutoir vonnis op het eindvonnis 1^ Rogatoire commissie ** Deskundigenbericht (expertise) ^ Het door de deskundige te verrichten onderzoek ^ Geen eenzijdigheid 1^ Het rapport van deskundigen 1^ Het honorarium van deskundigen De overige bewijsmiddelen ^ X
Hoofdstuk 9 SAMENVOEGING VAN RECHTSVORDERINGEN 129 Overzicht 129 Ad 1. De eiser stelt meerdere vorderingen tegen de gedaagde in 129 Ad 2. De tegenvordering van de gedaagde (reconventie) 130 Ad 3. Subjectieve cumulatie 134 Ad 4. Vrijwaring 136 Ad 5. Interventie 142 Hoofdstuk 10 HET VONNIS 145 Het vonnis als overheidshandeling 145 De aansprakelijkheid van de staat voor het vonnis 145 De rechtsgevolgen van het vonnis 146 Rechtsgevolgen, verbonden aan vonnissen in het algemeen; gezag van gewijsde 146 Positief en negatief gezag van gewijsde 148 Gezag van gewijsde en kracht van gewijsde 149 Andere rechtsgevolgen van het vonnis dan het gezag van gewijsde 150 Condemnatoire, constitutieve en declaratoire vonnissen 150 Belang van de aangebrachte onderscheiding 151 Het zuiver declaratoire vonnis (sententia mere declaratoria) 152 Eindvonnissen en tussenvonnissen 153 De uitvoerbaarverklaring bij voorraad 155 Tenuitvoerlegging van een vonnis, dat nadien ten gevolge van het instellen van een rechtsmiddel wordt vernietigd 157 De kostenveroordeling 158 De niet-verhaalbare proceskosten 158 De rechtsgrond van de veroordeling in de proceskosten 160 De inhoud van het vonnis 160 Toe- of afwijzing van de vordering; ontvankelijkheid 161 Het bemiddelend vonnis 162 Nietigheid van het vonnis 163 Schriftelijke vastlegging van het vonnis 164 Hoofdstuk 11 DE REKESTPROCEDURE 165 Oneigenlijke rechtspraak en rekestprocedure 165 XI
De wettelijke regeling van de verzoekschriftprocedures 165 De zaken die zijn onderworpen aan de verzoekschriftprocedure 166 Bevoegde rechter 167 De vorm van het verzoekschrift 168 De behandeling 169 De beschikking 170 Höger beroep en cassatie 170 D. BIJZONDERE PROCESVORMEN Hoofdstuk 12 DE RECHTSMIDDELEN 174 Overzicht Beperking van rechtsmiddelen 1. Verzet Verstek Zuivering van verstek Verzettermijn Verzet; op welke wijze in te stellen 2. Höger beroep Wettelijke regeling Höger beroep van tussenvonnissen De appeltermijn Rechtspleging in höger beroep 3. Cassatie Termijnen Rechtspleging in cassatie Cassatie, behandeling 4. Derdenverzet Omschrijving Beperkte toelating van derdenverzet Gevolg van toewijzing van derdenverzet 5. Rekest-civiel Functie van rekest-civiel Gronden voor rekest-civiel Onvolkomenheden van de huidige regeling van het rekest-civiel 174 174 175 175 176 176 178 178 178 179 181 183 184 184 184 186 187 187 187 189 189 1 QQ I QQ 190 XII
Hoofdstuk 13 DE KANTONGERECHTSPROCEDURE EN SPECIALE RECHTBANKPROCEDURES 192 A. DE KANTONGERECHTSPROCEDURE 192 Indeling 192 Afwijkingen ten opzichte van de rechtbankprocedure 192 De rechtsingang bij het kantongerecht 194 Het antwoord van de gedaagde 196 Het verloop van de kantongerechtsprocedure na het antwoord van de gedaagde 197 Voorlopige voorzieningen bij de kantonrechter 197 Kantongerechtsprocedures met een bijzonder belang 198 Procedure betreffende arbeidszaken 198 Ontbinding van arbeidsovereenkomst wegens gewichtige redenen 199 Pachtgedingen 200 Gedingen betreffende huur en verhuur van bedrijfsruimte 200 Gedingen betreffende huur en verhuur van woonruimte 201 B. SPECIALE RECHTBANKPROCEDURES 201 Rechtbankprocedures met een speciale regeling 201 1. Kort geding 202 Functie van het kort geding 202 Toegenomen betekenis van het kort geding 202 De vereisten voor toelaatbaarheid van het kort geding 204 Beslissingen, waarvan de kort-gedingrechter zich dient te onthouden 205 Samenhang tussen voorziening in kort geding en beslissing in de hoofdzaak 206 De absolute en relatieve competentie van de president in kort geding 207 Afwijkingen van de normale procesvormen 207 Tenuitvoerlegging van een kort-gedingvonnis, terwijl in het bodemgeschil änders wordt beslist 209 Rechtsmiddelen tegen het vonnis in kort geding 210 Het kort geding tegen de overheid 210 2. Procedures met betrekking tot een gemeenschap 212 Tot stånd brengen van de verdeling; zwarighedenprocedure 212 3. Scheidingsgedingen tussen echtgenoten 214 De regeling van het echtscheidingsrecht 215 De eis tot opheffing van de huwelijksgemeenschap 216 Echtscheiding 217 - De rechtsmacht van de Nederlandse rechter en de competentie inzake echtscheiding 217 XIII
- De echtscheidingsprocedure 218 - Nevenvoorzieningen 220 - Voorzieningen gedurende het echtscheidingsgeding 222 Inschrijving van het echtscheidingsvonnis 224 Schorsing van de ouderlijke macht tijdens het echtscheidingsgeding 224 Scheiding van tafel en bed 225 4. Alimentatiegedingen 225 Gedingen waarvoor de speciale procedure geldt 226 Afwijkingen ten opzichte van dagvaardings- en verzoekschriftprocedure 227 5. Voorlopig getuigenverhoor, plaatsopneming en deskundigenbericht 228 Functie van het voorlopig getuigenverhoor 228 In welke gevallen te houden 229 Misbruik van voorlopig getuigenverhoor 230 Kosten van voorlopig getuigenverhoor 230 Procedure 231 Voorlopige plaatsopneming, bezichtiging en deskundigenbericht 231 Hoofdstuk 14 ARBITRAGE EN BINDEND ADVIES 232 1. Arbitrage 232 Wettelijke regeling 232 Voordelen en bezwaren van arbitrage 233 Institutionalisering van de arbitrage en de zgn. 'partij'-arbitrage 234 Overwegende invloed 235 De toelaatbaarheid van arbitrage 235 De overeenkomst tot onderwerping van het geschil aan scheidslieden 237 Karakter van de overeenkomst tot arbitrage 238 Benoeming van scheidsrechters 238 Wraking van arbiters 239 Het geding ten overstaan van arbiters 239 Door arbiters bij hun beslissing in acht te nemen regels 242 De inhoud van het vonnis van arbiters 245 Het depot van het vonnis ter griffie 245 Het exequatur van de president 246 Aanvullend arbitraal vonnis 247 Rechtsmiddelen tegen het arbitrale vonnis 248 Gronden voor vernietiging van arbitrale vonnissen 248 De vordering tot vernietiging 250 Gevolgen verbonden aan het instellen van de eis tot vernietiging 250 Rekest-civiel 251 Arbitraal kort geding 251 XTV
Arbitrage buiten Nederland 252 2. Bindend advies 254 Omschrijving 254 De geoorloofdheid van de clausule van bindend advies en van bindende partijbeslissing 254 Rechterlijke toetsing 256 Onderscheid tussen bindend advies en arbitrage 258 Wat verdient de voorkeur, arbitrage of bindend advies? 259 E. EXECUTIE- EN BESLAGRECHT Hoofdstuk 15 DE HOOFDREGELS VAN HET EXECUTIERECHT 265 Uitwinning en executie 265 Reéle executie en zijdelingse dwangmiddelen 265 Wat is beslag 270 Beslaglegging als vorm van uitwinning 270 Eigendom van debiteur 272 Beslaglegging als blokkering van vermogensbestanddelen 273 Wat is het belangrijkste effect van beslaglegging, uitwinning of blokkering? 275 De executant als vertegenwoordiger 276 Executoriaal en conservatoir beslag 277 Conservatoire beslagen met een bijzonder karakter 280 Executoriale titel 281 Parate executie 284 Het keuzerecht van de schuldeiser 286 Beslaglegging of faillissementsaanvraag 286 Overwegingen ten gunste van faillissementsaanvraag 287 Overwegingen ten gunste van beslaglegging 289 Is beslag een zakelijk recht? 290 Executiegeschillen 290 De rol van de deurwaarder bij de beslaglegging 291 Hoofdstuk 16 EXECUTORIAAL BESLAG EN INDIRECTE DWANGMIDDELEN 293 1. Executoriaal beslag op roerende zaken die geen registergoederen zijn 293 Functie van het beslag op roerende zaken die geen registergoederen zijn 293 In acht te nemen formaliteiten 294 XV
Toegang verschaffen 295 De zorg voor de zaak waarop het beslag rust 296 Goederen, niet vatbaar voor beslag 297 Beslag op aandelen in naamloze en besloten vennootschappen 297 Verwikkelingen bij de beslaglegging veroorzaakt door derden 298 Goederen, toebehorend aan derden 298 De revindicatieprocedure ingeval van beslag 300 Verhaal op niet aan debiteur toebehorende zaken 300 Het fiscaal bodembeslag en bezitloos pandrecht 303 Verhaalsbeslag op andermans roerende zaak 303 Medebeslag 304 Bezitloos pandrecht 304 Beslag tot afgifte van roerende zaken 304 Tenietgaan of beschadiging van de zaak na beslag 307 2. Executoriaal derdenbeslag 307 Functie van derdenbeslag 307 In acht te nemen formaliteiten 308 Beschikkingsonbevoegdheid van de beslagene bij derden-beslag 309 Beslagexploit: geen gespecificeerde opgave van beslagen vordering 311 De buitengerechtelijke verklaring van de derde-beslagene 311 De verklaringsprocedure 312 - De positie van de beslaglegger; uitoefening van wilsrechten van de beslagene door de beslaglegger 313 - Positie van de derde-beslagene 314 - Positie van de beslagene in de verklaringsprocedure 316 Beslag voor en op toekomstige vorderingen 317 Vereenvoudigde vormen van verhaal onder derden 31 - Het alimentatiebeslag 319 - De fiscale vordering krachtens art. 19 Inv. wet 320 - Korting op bezoldiging en pensioen van ambtenaren 321 Derdenbeslag en beslag op zaken 321 Verloop van de vordering in plaats van inning 323 Beslag op effecten gedeponeerd bij een bank 324 Hoogstpersoonlijk karakter 325 Faillissement van beslagene en van derde-beslagene 3Ä Internationale verwikkelingen bij het derdenbeslag ^^ 3. Executoriaal beslag onder de schuldeiser 3^' Belang van beslag onder de schuldeiser (eigenbeslag) *^ 4. Uitwinning van onroerende goederen *^ Betekenis van beslag op onroerend goed 328 In acht te nemen formaliteiten bij beslag op onroerend goed * Rechten van medecrediteuren * Beschikkingshandelingen van de beslagene ^ - Handelingen, waarvoor de beschikkingsonbevoegdheid geldt ^ XVI
- Bepaling van het tijdstip, waarop de beschikkingsonbevoegdheid van de beslagene ingaat 331 - Relativiteit van de nietigheid der beschikkingshandeling 333 De ontruiming van het goed, waarop beslag werd gelegd 333 Opvordering van eigendom 334 5. Hypothecaire uitwinning 334 Executoriaal beslag op schepen 337 Betekenis van beslag op schepen 337 7. Indirecte dwangmiddelen; lijfsdwang en dwangsom 337 Betekenis van lijfsdwang en dwangsom 337 Dwangsom 338 Dwangsom en algemeen verbod 338 Dwangsom en schadevergoeding 339 Vonnissen waarin niet een dwangsom kan worden opgelegd 339 Dwangsom niet of niet langer verbeurd 340 Hoofdstuk 17 CONSERVATOIR BESLAG 342 1. Wettelijke regeling 342 2. Algemene regels bij conservatoir beslag 342 Wettelijke waarborgen bij conservatoir beslag 342 Tussentijdse verkoop 347 Conservatoir beslag voor een niet-opeisbare of voorwaardelijke vordering 347 Schadevergoeding voor beslagene 348 3. Conservatoir verhaalsbeslag op zaken 348 Summiere regeling 348 Conservatoir verhaalsbeslag op roerende zaken die geen registergoederen zijn 348 Conservatoir beslag op onroerende zaken 349 4. Conservatoir beslag onder derden 349 5. Conservatoir beslag onder de schuldeiser 350 6. Conservatoir beslag tot afgifte of levering 350 7. Vreemdelingenbeslag 353 Beslag dat competentie vestigt 353 Op welke goederen te leggen 354 8. Maritaal beslag 355 Karakter en functie 355 Formaliteiten bij beslaglegging 357 Maritaal beslag en verdelingsbeslag 358 Maritaal beslag en executierechten 358 XVII
BIJLAGE. FORMULIER VAN DAGVAARDING 360 LIJST VAN VERKORT AANGEHAALDE LITERATUUR 363 AANGEHAALDE WETTELIJKE BEPALINGEN 369 RECHTERHJKE UITSPRAKEN 383 TREFWOORDENREGISTER 389 XVIII