Prof. Dr. Diane Breesch Vakgroep Accountancy, Auditing en Bedrijfsfinanciering (ACCO, faculteit ESP) Vakgroep Sportbeleid en management (SBMA,

Prof. Dr. Diane Breesch Vakgroep Accountancy, Auditing en Bedrijfsfinanciering (ACCO, faculteit ESP) Vakgroep Sportbeleid en management (SBMA, faculteit LK) diane.breesch@vub.ac.be Tel. (02) 629.24.28 versie oktober 2009

Financieel Management -3- Inhoudstafel INHOUDSTAFEL Inleiding tot het bedrijfsbeheer 2 Finance 2 Deel 1 Boekhouden en Jaarrekeningen 5 Hoofdstuk 1 : De functie en het juridisch kader van boekhouden. 6 A Waarom is het voeren van een boekhouding belangrijk? 6 B Financieel en analytisch boekhouden 6 C De boekhouder in de praktijk 7 D Het juridische kader 7 1 Het Belgisch boekhoudrecht 7 2 De onderworpen organisaties 8 Hoofdstuk 2 : Volledige Boekhouding: de Balans. 12 A Inleiding 12 B Algemeen aanvaarde boekhoudkundige beginselen 12 1 Inleiding 12 2 De boekhoudkundige entiteit 12 3 Objectiviteitsbeginsel (boekhoudkundige transactie - monetaire eenheid) 13 C Definities 13 D De boekhoudkundige gelijkheid 15 1 Het stelsel van dubbel boekhouden 15 2 Uitgewerkt voorbeeld: transacties m.b.t. de balans 15 Hoofdstuk 3 Volledige Boekhouding: De Resultatenrekening 20 A Definities 20 B Voorstelling van de resultatenrekening 20 C Overgedragen resultaat 22 D Algemeen aanvaarde boekhoudkundige beginselen 24 1 De realisatie 24 2 De overeenstemming 25 E Uitgewerkt voorbeeld: transacties m.b.t. de resultatenrekening 25 F De cash basis versus de accrual basis 35 G Dividenden en overgedragen resultaat 36 Hoofdstuk 4 : Enkele bijzonderheden 39 A Immateriële vaste activa 39 B Leasing 41 C Kosten en schulden betreffende het personeel met een arbeidsovereenkomst 43 Deel 2 Belastingen 44

Financieel Management -4- Inhoudstafel Hoofdstuk 5 : Directe Belasting - inkomstenbelasting 45 A Directe inkomstenbelasting: vennootschapsbelasting 45 B Directe inkomstenbelasting: personenelasting 46 1 Belastbare basis (eenmanszaak) 46 2 Belastingstructuur 47 C Kiezen voor een eenmanszaak of een vennootschap? 48 1 Voordelen van het oprichten van een vennootschap 48 2 Nadelen van het oprichten van een vennootschap 48 Hoofdstuk 6 : Indirecte belasting: Belasting op de toegevoegde waarde (BTW) 50 1 Principe van de BTW 50 2 Juridische achtergrond 52 Deel 3 Jaarrekingen Interpreteren en Bedrijfskapitaal beheren 53 Hoofdstuk 7 : Analysetechnieken. Over liquiditeit, rentabiliteit en solvabiliteit. 54 A Inleiding 54 B Horizontale en verticale analyse 57 1 Horizontale analyse of trendanalyse 57 2 Verticale analyse 60 C Ratioanalyse 62 1 Begrip 62 2 Bronnen 62 3 Evaluatie 63 4 Liquiditeit 66 5 Exploitatie 70 6 Solvabiliteit 74 7 Rentabiliteit 79

Inleiding tot het bedrijfsbeheer -5- Finance Deel 1 Boekhouden en jaarrekeningen

Inleiding tot het bedrijfsbeheer -6- Hoofdstuk 1 Finance Deel 1 Boekhouden en jaarrekeningen Functie en juridisch kader Hoofdstuk 1: De functie en het juridisch kader van boekhouden. A Waarom is het voeren van een boekhouding belangrijk? Een goede boekhouding voeren is meer dan een wettelijke verplichting. Het is onontbeerlijk, want het geeft het een realistische kijk op de financiële situatie van een organisatie. Zonder goede boekhouding is een gezond bedrijfsbeheer onmogelijk. De bij een organisatie betrokken personen, de bedrijfsleiding, de aandeelhouders, de schuldeisers, en heel wat andere belangstellenden (o.a. concurrenten, werknemers, de overheid) - wensen informatie over het reilen en zeilen van deze organisatie. Ze stellen zich hierbij twee fundamentele vragen. In de eerste plaats wensen ze informatie over de financiële positie en het vermogen (patrimonium) van de organisatie. Waar staat de organisatie op een bepaalde dag? In de tweede plaats stellen ze belang in de resultaten 1 van de vennootschap. Hoe goed of slecht boerde de organisatie over een bepaalde periode. De boekhouder geeft het antwoord op beide vragen. Daartoe stelt hij twee financiële staten op, respectievelijk de balans en de resultatenrekening. Samen met een toelichting vormen zij de jaarrekening. Het boekhoudproces omvat eigenlijk vier componenten. Zoals onder schematisch weergegeven zal de boekhouder reële gebeurtenissen analyseren en boekhoudkundig verwerken. Hij vat het geheel dan op regelmatige tijdstippen samen in financiële staten die kunnen worden geraadpleegd door iedere belangstellende. Gebeurtenis > Boeking Financiële > staten > Gebruikers B Financieel en analytisch boekhouden Ter verduidelijking moeten we vooraf een onderscheid maken tussen twee onderscheiden disciplines in het domein van het boekhouden. 1 In geval van een vennootschap betreffen de resultaten eerder winst of verlies, zijnde het verschil tussen de opbrengsten en de kosten. In geval van een vereniging worden veeleer de termen surplus of tekort gebruikt, zijnde het verschil tussen de inkomsten en de uitgaven.

Inleiding tot het bedrijfsbeheer -7- Hoofdstuk 1 Finance Deel 1 Boekhouden en jaarrekeningen Functie en juridisch kader Financieel of algemeen boekhouden (en de ermee verbonden openbaarmaking) is in hoofdzaak gericht naar buiten het bedrijf staande betrokkenen, zoals aandeelhouders, leveranciers, banken en de fiscus en behelst voornamelijk het registreren en verwerken van gebeurtenissen. Analytisch boekhouden daarentegen voldoet in hoofdzaak aan de informatiebehoeften van interne betrokkenen, zoals het topmanagement en de afdelingshoofden en omvat onder meer het opmaken van budgetten, een analyse van de kostprijzen Dit boek gaat uitsluitend in op de praktijk van het financieel boekhouden. Ter vereenvoudiging korten we dit in het vervolg gewoon af als boekhouden. C De boekhouder in de praktijk In de bedrijfswereld komt men boekhoudkundig geschoolde mensen in verschillende functies tegen. Een belangrijk onderscheid kan gemaakt worden naargelang de verhouding die bestaat ten opzichte van de onderneming waarvoor de boekhouding wordt gevoerd of waaraan de diensten worden aangeboden. 1) Heel wat kantoren of zelfstandigen voeren boekhoudkundige prestaties uit voor een onderneming in ruil voor een honorarium. In België maakt men op dat vlak nog een onderscheid tussen drie wettelijk beschermde beroepscategorieën. Het gaat om boekhouders, accountants en bedrijfsrevisoren. Boekhouders moeten lid zijn van het BIBF (Beroepsinstituut van erkende Boekhouders en Fiscalisten). Accountants behoren tot het IAB (Instituut van de Accountants en de Belastingsconsulenten). Bedrijfsrevisoren maken deel uit van het IBR (Instituut van de Bedrijfsrevisoren). 2) In alle andere situaties voert de boekhoudkundig gekwalificeerde persoon zijn arbeid in dienstverband uit binnen een vennootschap. Hij ontvangt een loon en geen honorarium. Ter vereenvoudiging zal de verantwoordelijke voor de boekhouding in dit boek steeds worden aangeduid met het woord boekhouder. D Het juridische kader 1 Het Belgisch boekhoudrecht Het Belgisch algemeen boekhoudrecht is het geheel van wettelijke en reglementaire bepalingen in verband met: 1. de boekhouding; 2. het opstellen van de (enkelvoudige en geconsolideerde) jaarrekening; 3. de controle van de (enkelvoudige en geconsolideerde) jaarrekening Alle wettelijke en reglementaire bepalingen die te maken hebben met het vennootschapsleven werden in 2001 herschikt en samengebracht in het Wetboek van Vennootschappen (W.Venn.) en zijn uitvoeringsbesluiten. Daar vinden we voortaan ook de wetgeving op de jaarrekeningen terug. De wetgeving inzake de boekhouding van de ondernemingen blijft evenwel afzonderlijk bestaan. Alzo ligt het Belgische algemeen boekhoudrecht vandaag vervat in verscheidene wetteksten, met name: 1. de Wet van 17 juli 1975 op de boekhouding van de ondernemingen (kortweg Boekhoudwet).

Inleiding tot het bedrijfsbeheer -8- Hoofdstuk 1 Finance Deel 1 Boekhouden en jaarrekeningen Functie en juridisch kader De boekhoudwet bepaalt onder meer dat elke onderneming een passende boekhouding moet voeren, dat elke boekhouding door middel van een stelsel van boeken en rekeningen moet worden gevoerd met inachtneming van de gebruikelijke regels van het dubbel boekhouden; dat elke onderneming in principe ten minste eens per jaar een inventaris moet opmaken, enzovoort. 2. Het KB van 12 september 1983 tot uitvoering van de Boekhoudwet. Dit uitvoeringsbesluit geeft onder meer details over de vereenvoudigde boekhouding en over het houden en bewaren van de boeken. 3. Het KB van 12 september 1983 tot bepaling van de minimumindeling van een algemeen rekeningstelsel. In dit uitvoeringsbesluit zijn alle rekeningen van het genormaliseerd rekeningstelsel opgenomen. 4. Het Wetboek van Vennootschappen. In Boek IV van dit wetboek vinden we bepalingen over de jaarrekening die gemeenschappelijk zijn voor de vennootschappen met rechtspersoonlijkheid. 5. Het KB van 30 januari 2001 tot uitvoering van het Wetboek van Vennootschappen. Dit uitvoeringsbesluit geeft onder meer details over de waarderingsregels die bij een volledige boekhouding dienen gehanteerd te worden. Daarnaast publiceert de Commissie voor Boekhoudkundige Normen (CBN) regelmatig adviezen. Hoewel de adviezen van het CBN juridisch niet bindend zijn, hebben zij wel een grote morele waarde. Zij geven alleszins een indicatie van wat als de goede praktijk inzake boekhouding en jaarrekening moet worden beschouwd. Vaak liggen de adviezen van de Commissie rechtstreeks aan de basis van latere wetswijzigingen. Uiteindelijk dient opgemerkt dat ook de boekhoudprincipes aan internationalisering toe zijn. De International Accounting Standards Board (IASB) wil de financiële verslaggeving over de ganse wereld harmoniseren. Dit doet ze door het opstellen en publiceren van normen, de zogenaamde International Financial Reporting Standards (IFRS) of International Accounting Standards (IAS) zoals de voor 2002 gepubliceerde normen blijven heten. De IASB bracht 41 IAS uit, waarvan de meeste vandaag nog van toepassing zijn, en al 8 IFRS. Het naleven van de IAS / IFRS getuigt van goed boekhoudkundig gedrag in de gevallen waar geen afwijkende nationale wetgeving of normen bestaan. Vanaf 2005 kregen de IAS / IFRS ook wettelijke erkenning. Sindsdien moeten alle binnen de Europese Unie beursgenoteerde ondernemingen hun geconsolideerde jaarrekening opstellen in overeenstemming met de IAS / IFRS. Ondanks de nationale verschillen, zijn de onderliggende basisprincipes wereldwijd in belangrijke mate gelijkaardig. De einddoelstelling is immers steeds dezelfde: de gebruikers bruikbare en nuttige informatie verstrekken zodat ze goede beslissingen kunnen nemen. 2 De onderworpen organisaties Boven werden reeds de verschillende juridische vormen van organisaties besproken. Daarnaast werd ook het beginsel van de boekhoudkundige entiteit geïntroduceerd. Het Belgische boekhoudrecht bepaalt evenwel specifiek welke organisaties onderworpen zijn aan de verplichting een boekhouding te voeren. Het gaat meer bepaald om handelaars, handelsvennootschappen en VZW s. Ten aanzien van de feitelijke verenigingen en maatschappen bestaan er geen specifieke wettelijke boekhoudkundige verplichtingen.

Inleiding tot het bedrijfsbeheer -9- Hoofdstuk 1 Finance Deel 1 Boekhouden en jaarrekeningen Functie en juridisch kader a Handelaars en zeer kleine ondernemingen Elke organisatie moet een voor de aard en haar omvang passende boekhouding voeren. Naargelang de grootte van de organisatie neemt het aantal boekhoudkundige verplichtingen toe. Handelaars (eenmanszaken), vennootschappen onder firma (VOF) en gewone commanditaire vennootschappen (GCV), met een omzet van minder dan 500.000 EUR volstaat een vereenvoudigde boekhouding, gebaseerd op het principe van het enkelvoudig boekhouden. Dit betekent onder meer: dat ze slechts een beperkt aantal dagboeken moeten bijhouden: financieel boek, inkoopboek en verkoopboek. dat ze geen rekeningen moeten openen en dus geen rekeningstelsel toepassen; dat ze wel ten minste eens per jaar een inventaris moeten opmaken van alle bezittingen (bv. voorraad), vorderingen, schulden en verplichtingen (over te schrijven in een inventarisboek) maar de wet stelt wel geen eisen inzake waarderingsregels; en dat ze hun jaarrekening niet moeten opstellen volgens een bepaald schema en evenmin openbaar maken. De vereenvoudigde boekhouding is slechts een gunstregime toegestaan aan zeer kleine ondernemingen. De administratieve verplichtingen zijn er beperkter, evenals de in de boekhouding opgeslagen informatie. b Handelsvennootschappen Tot deze groep behoren alle handelsvennootschappen en burgelijke vennootschappen die de rechtsvorm van een handelsvennootschap hebben aangenomen (bijvoorbeeld BVBA of NV). De handelsvennootschappen dienen een volledige boekhouding te voeren, gebaseerd op het principe van het dubbel boekhouden. De wetgever maakt voor de handelsvennootschappen wel het onderscheid tussen kleine en grote vennootschappen. Kleine vennootschappen overschrijden de omzetlimiet voor zeer kleine ondernemingen (namelijk 500,000 euro, zie hoger) of hebben niet de vereiste rechtsvorm (VOF of GCV) maar blijven onder bepaalde drempels van balanstotaal, omzet en personeelsbestand. Zij mogen een verkorte jaarrekening publiceren. Alle andere ondernemingen zijn dan grote ondernemingen. Beursgenoteerde vennootschappen moeten, zelfs indien ze voldoen aan de criteria voor kleine vennootschappen, de bepalingen volgen die van toepassing zijn op grote vennootschappen. De jaarrekening dient binnen de dertig dagen na goedkeuring door de algemene vergadering te worden neergelegd bij de Nationale Bank van België. Schematisch kan dit alles als volgt in kaart worden gebracht:

Inleiding tot het bedrijfsbeheer -10- Hoofdstuk 1 Finance Deel 1 Boekhouden en jaarrekeningen Functie en juridisch kader Handelaars en handelsvennootschappen: Handelaars en zeer kleine handelsvennootschappen Kooplui (handelaars), VOF of Comm. V. 2 met omzet (excl. BTW) per jaar 500,000 euro (620,000 euro voor tankstations) Kleine handelsvennootschappen Ondernemingen die niet meer dan één van de volgende drempels overschrijden 3 : - personeel 50 - omzet 7,300,000 - balanstotaal 3,650,000 tenzij personeel > 100 Grote handelsvennootschappen Alle andere ondernemingen Vereenvoudigde (enkelvoudige) boekhouding Volledige boekhouding (dubbele) Volledige boekhouding (dubbele) Jaarrekening niet volgens een bepaald schema opstellen en niet neerleggen Verkort schema jaarrekening Neerlegging bij de Balanscentrale van de NBB Volledig schema jaarrekening Neerlegging bij de Balanscentrale van de NBB c Andere Sommige ondernemingen vallen slechts ten dele onder de algemene boekhoudwetgeving. Zij zijn door hun bijzondere aard aan specifieke regels onderworpen. Enkele vertegenwoordigers uit deze groep zijn de financiële instellingen, de portefeuillemaatschappijen, de verzekeringsmaatschappijen en de ziekenhuizen. Ook de Verenigingen Zonder Winstoogmerk (VZW s) zijn ingevolge de wet van 2 mei 2002 onderworpen aan de algemene 2 VOF: Vennootschap Onder Firma Comm. V. : Gewone Commanditaire Vennootschap Voor beide vennootschapsvormen geldt de onbeperkte aansprakelijkheid van de vennoten. 3 Deze grensbedragen zijn in België overgenomen uit het Europese recht en gelden voor boekjaren die aanvangen op of na 1 januari 2004. Recentelijk voerde Europa echter een tussentijdse verhoging van 20% door (Europese Richtlijn 2006/46/EG, PB L 224/1 16/8/2006). Door deze Europese besluitvorming zijn deze grensbedragen verhoogd naar - jaargemiddelde van het personeelsbestand: 50; - jaaromzet (excl. BTW): 8.800.000 euro; - balanstotaal: 4.400.000 euro

Inleiding tot het bedrijfsbeheer -11- Hoofdstuk 1 Finance Deel 1 Boekhouden en jaarrekeningen Functie en juridisch kader boekhoudwetgeving met inachtneming van een aantal afwijkende regels. In het bijzonder maakt de wetgever daarbij een onderscheid tussen kleine en grote VZW s. In dit boek wordt de aandacht echter verder toegespitst op handelsvennootschappen met een volledige boekhouding gebaseerd op het principe van het dubbel boekhouden.

Inleiding tot het bedrijfsbeheer -12- Hoofdstuk 2 Finance Deel 1 Boekhouden en jaarrekeningen De Balans Hoofdstuk 2: Volledige Boekhouding: de Balans. A Inleiding De kleine en grote handelsvennootschappen dienen een volledige dubbele boekhouding te voeren en een jaarrekening op te stellen volgens een wettelijk verkort of volledig schema. De jaarrekening van deze organisaties bevat een balans (vermogensstaat), een resultatenrekening en een toelichting. In de toelichting verstrekt een onderneming meer detail en verduidelijking bij rubrieken uit de balans en de resultatenrekening. In België omvat de toelichting ook een sociale balans. Hierin hoort specifieke informatie over het personeel zoals het aantal tewerkgestelden, het personeelsverloop en de opleidingsinspanningen. In het buitenland behoort dergelijke informatie niet tot de standaardjaarrekening. Internationaal is het wel gebruikelijk dat een kasstroomtabel deel uitmaakt van de jaarrekening. In wat volgt bespreken we de balans (hoofdstuk 4), de resultatenrekening (hoofdstuk 5) en de kasstroomtabel (hoofdstuk 7). B Algemeen aanvaarde boekhoudkundige beginselen 1 Inleiding In tegenstelling tot wat vele mensen denken is boekhouden geen exacte wetenschap. De jaarrekening is het resultaat van een gedeeltelijk subjectief waarderingsproces. Om toch enige consistentie te bereiken, werden in de loop der jaren heel wat richtlijnen en regels naar voren geschoven. Het geheel van deze principes noemt men de algemeen aanvaarde boekhoudkundige beginselen (a.a.b.b.). Deze boekhoudkundige beginselen stellen een afgesproken manier voor ter behandeling van de feiten die zich binnen de onderneming hebben voorgedaan. De meeste landen ontwikkelden hun eigen algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving of Generally Accepted Accounting Principles (GAAP). Zo zijn er de Belgische GAAP of de US GAAP. In België zijn verschillende van die principes in wettelijke voorschriften (zie hoger) omgezet. Doorheen dit deel zullen we enkele van de basisconventies onder de aandacht brengen. We openen met de principes van boekhoudkundige entiteit en het objectiviteitesbeginsel. 2 De boekhoudkundige entiteit Een boekhoudkundige entiteit is een onderneming (of een deel van een onderneming) die apart staat van andere ondernemingen of individuen als een afzonderlijke

Inleiding tot het bedrijfsbeheer -13- Hoofdstuk 2 Finance Deel 1 Boekhouden en jaarrekeningen De Balans economische eenheid. De boekhoudkundige entiteit betreft naargelang het geval een financiële groep, een rechtspersoon, een technische eenheid of een handelaar. Voor de start van iedere boekhoudkundige registratie moet duidelijk zijn welke entiteit bedoeld wordt. De boekhouder moet dan nagaan of de gerapporteerde feiten binnen of buiten de entiteit vallen. In een handelszaak of vereniging moeten wij aldus een duidelijk onderscheid maken tussen verrichtingen met betrekking tot de organisatie zelf en transacties ten persoonlijke titel van de eigenaars of de leden. 3 Objectiviteitsbeginsel (boekhoudkundige transactie - monetaire eenheid) Een boekhoudkundige transactie is een gebeurtenis die de financiële toestand van de vennootschap beïnvloedt en die op betrouwbare wijze in geldswaarde kan worden uitgedrukt. Objectiviteit speelt hier een grote rol. Feiten moeten verifieerbaar zijn. De persoonlijkheid van de boekhouder mag met andere woorden geen invloed hebben op de inhoud van de financiële overzichten. Een jaarrekening is objectief indien twee boekhouders uitgaande van een zelfde set transacties komen tot rekeningen die niet materieel van elkaar verschillen. Gebeurtenissen die niet met een redelijke precisie in geldswaarde kunnen worden uitgedrukt, worden niet geboekt. Zo zal het overlijden van de algemeen-directeur van een organisatie of het optreden van een economische recessie geen aanleiding geven tot een boekhoudkundige registratie. Op deze wijze vormen de geregistreerde transacties, weliswaar een soms onvolledige, maar objectievere weergave van de bedrijfsactiviteiten. Sommige feiten die de onderneming niet in cijfers kan weergeven, kan ze ter informatie in de toelichting beschrijven (bijvoorbeeld de onzekerheid omtrent de rechtsgeldigheid en het bedrag van een schadeclaim). C Definities De balans geeft een momentopname van de financiële toestand (of patrimonium) van een onderneming weer op een bepaald ogenblik, meestal het einde van het boekjaar bijvoorbeeld 31 december. Het woord 'balans', in de zin van weegschaal, drukt goed uit waar het in feite om gaat: aan de ene kant zijn er de bezittingen of activa van een organisatie. Aan de andere kant van de weegschaal zijn er de financieringsbronnen of de passiva van de onderneming. De activa of bezittingen van een onderneming zijn economische middelen die (naar verwachting) toekomstige kasinkomsten zullen genereren of toekomstige kasuitgaven zullen verminderen. Enkele voorbeelden van bezittingen zijn machines, voorraden, handelsvorderingen en bankrekeningen (met een positief saldo). De passiva tonen ons hoe een onderneming haar activiteiten financiert. We onderscheiden hierbij twee grote bronnen van financiering met name de schulden en het eigen vermogen.

Inleiding tot het bedrijfsbeheer -14- Hoofdstuk 2 Finance Deel 1 Boekhouden en jaarrekeningen De Balans De schulden (of het vreemd vermogen) van een onderneming zijn haar economische verplichtingen ten opzichte van buitenstaanders. Voorbeelden hiervan zijn leveranciersschulden en leningen bij banken. Het eigen vermogen van een onderneming is het overblijvende belang in de bezittingen van de onderneming, na aftrek van de schulden. Bij de oprichting van de vennootschap is het eigen vermogen precies gelijk aan het door de aandeelhouder(s) geïnvesteerde bedrag. Deze component van het eigen vermogen is het kapitaal van de vennootschap. De latere winsten van de vennootschap komen ten goede aan de aandeelhouders. Zij kunnen beslissen om deze uit te keren onder de vorm van een dividend als vergoeding voor hun ingebracht kapitaal. Indien echter besloten wordt om dit niet uit te keren maar binnen de vennootschap te houden, betreffen deze winsten uiteraard ook een mogelijke bron voor de financiering van bezittingen en verhogen zij het residuele belang van de aandeelhouders. Dit bestanddeel van het eigen vermogen is het overgedragen resultaat. In de balans worden al deze activa en passiva netjes gerangschikt in rubrieken. De bezittingen worden onderverdeeld in vlottende en vaste activa. Onder de vlottende activa vinden we alle min of meer liquide bezittingen, d.w.z. de dadelijk beschikbare fondsen of de bezittingen die naar verwachting in geld zullen worden omgezet binnen het volgende jaar. Voorbeelden van vlottende activa zijn het geld in kas, de girorekening bij de bank, de handelsvorderingen en de voorraden. Vaste activa zijn dan activa met een langere levensduur dan een jaar. Voorbeelden van vaste activa zijn gebouwen, terreinen, materiaal. De vaste activa bestaan niet noodzakelijk enkel uit materiële bezittingen. Een onderneming kan in bepaalde gevallen ook immateriële zaken zoals goodwill, licenties en patenten in de balans opnemen. De toepassing van het hogergenoemde objectiviteits beginsel vormt in deze een belangrijk boekhoudkundig beginsel (zie verder). Naar analogie van de bezittingen worden ook de schulden onderverdeeld in schulden op korte termijn en schulden op lange termijn. Schulden op korte termijn vervallen naar verwachting binnen het jaar. Voorbeelden van vlottende schulden zijn de schulden aan leveranciers en het kaskrediet bij de bank. Al de schulden met een langere looptijd zijn langetermijnschulden. Voorbeelden zijn investeringsleningen bij de bank. In België worden de componenten van het actief en het passief gewoonlijk gerangschikt in volgorde van toenemende liquiditeit, d.w.z. eerst de vaste activa en dan de vlottende activa, eerst het eigen vermogen, dan de langetermijnschulden en ten slotte de vlottende schulden. Onder tonen we een vereenvoudigde balans volgens het horizontaal en het verticaal schema.

Inleiding tot het bedrijfsbeheer -15- Hoofdstuk 2 Finance Deel 1 Boekhouden en jaarrekeningen De Balans Balans (horizontaal) Balans (verticaal) Actief Vaste activa Vlottende activa Totaal actief Passief Eigen vermogen LT-schulden Vlottende schulden Totaal passief Actief Vaste activa Vlottende activa Totaal actief Passief Eigen vermogen LT-schulden Vlottende schulden Totaal passief D De boekhoudkundige gelijkheid 1 Het stelsel van dubbel boekhouden Aangezien elke bezitting op een of andere manier is gefinancierd, en alle financiële middelen voor iets zijn aangewend, is het totaal van alle activa gelijk aan het totaal van alle passiva. Actief = Passief bezittingen = eigen vermogen + schulden Deze boekhoudkundige gelijkheid verklaart de benaming balans en legt stelsel de basis voor het stelsel van dubbel boekhouden. Dit laatste concept houdt in dat er met iedere transactie minstens twee veranderingen gepaard gaan. Elke transactie in een onderneming heeft immers een invloed op minstens twee componenten van de bezittingen en/of financieringsbronnen. Elke verrichting moet dubbel geanalyseerd worden: van welke twee (of meer) rekeningen stijgt of daalt het saldo? 2 Uitgewerkt voorbeeld: transacties m.b.t. de balans Verrichting 1: Op 1 januari 20X1 wordt een fitnessclub onder de juridische vorm van een handelsvennootschap B.V.B.A. (Besloten Vennootschap met Beperkte Aansprakelijkheid) opgericht. De aandeelhouders Janssens en Peeters investeren 75,000 in de vennootschap. De boekhoudkundige gelijkheid ziet er uit als volgt:

Inleiding tot het bedrijfsbeheer -16- Hoofdstuk 2 Finance Deel 1 Boekhouden en jaarrekeningen De Balans BEZITTINGEN = EIGEN VERMOGEN + SCHULDEN Bank Kapitaal (1) +75,000 = +75,000 75,000 = 75,000 Het totale bedrag aan de linkerzijde van de gelijkheid moet overeenstemmen met het totale bedrag aan de rechterzijde van de gelijkheid. Verrichting 2: Op 2 januari 20X1 leent de bank 25,000 aan de vennootschap. Het effect van deze transactie op de boekhoudkundige gelijkheid is: BEZITTINGEN = EIGEN VERMOGEN + SCHULDEN Bank Kapitaal Lening (1) +75,000 = +75,000 (2) +25,000 = +25,000 Saldo +100,000 = 75,000 25,000 100,000 = 100,000 Verrichting 3: Op 2 januari 20X1 koopt de fitnessclub allerlei fitnesstoestellen aan. De gefactureerde som is 20,000. De fitnessclub betaalt onmiddellijk 5,000. Het overblijvende saldo is verschuldigd binnen de zestig dagen. BEZITTINGEN = EIGEN VERMOGEN + SCHULDEN Uitrusting Bank Kapitaal Lening Handelsschul -den (1) +75,000 = +75,000 (2) +25,000 = +25,000 (3) +20,000-5,000 +15,000 Saldo +20,000 +95,000 = 75,000 25,000 +15,000 115,000 = 115,000 In de praktijk vinden de meeste aan- en verkopen tussen vennootschappen plaats op krediet. Onmiddellijke betaling vormt, zeker bij grote ondernemingen en voor grote bedragen, de uitzondering. Kenmerkend bij deze transactie is dat meer dan twee componenten van de balans tegelijkertijd worden beïnvloed. Dit vormt geen bezwaar, zolang de boekhoudkundige gelijkheid blijft gelden.

Inleiding tot het bedrijfsbeheer -17- Hoofdstuk 2 Finance Deel 1 Boekhouden en jaarrekeningen De Balans Materiële vaste activa worden in principe gewaardeerd tegen aanschaffingswaarde. Na elke transactie kunnen we opnieuw een balans opstellen. Op 2 januari 20X1 krijgen we bijvoorbeeld het volgende beeld. Activa Vaste Activa Installaties, 20,000 machines en uitrusting Vlottende activa Bank 95,000 Balans per 2-1-X1 (in ) Passiva Eigen vermogen Kapitaal 75,000 Schulden Banklening 25,000 Handelsschulden 15,000 Totaal activa 115,000 Totaal passiva 115,000 Merk nog op dat in de balans het totaal der activa steeds gelijk is aan het totaal der passiva. Deze overeenstemming vloeit automatisch voort uit de boekhoudkundige gelijkheid. Verrichting 4: Op 3 januari koopt de fitnessclub kantinebenodigdheden (koffie, soepjes, andere dranken, versnaperingen, ) aan, nu voor een totale waarde van 3,000. Betaling dient te geschieden binnen de dertig dagen. BEZITTINGEN = EIGEN VERMOGEN + SCHULDEN Uitrusting Voorraad Bank Kapitaal Lening Handelsschul -den (1) +75,000 = +75,000 (2) +25,000 = +25,000 (3) +20,000-5,000 +15,000 (4) +3,000 +3,000 Saldo +20,000 +3,000 +95,000 = 75,000 25,000 +16,000 118,000 = 118,000 In dit overzicht wordt de boekhoudkundige verwerking van voorraden vereenvoudigd voorgesteld. We gaan ervan uit dat aankopen als een toename in de bezittingen worden voorgesteld en dat bij verkopen een afname van de bezittingen optreedt. Aanen verkopen kunnen ook op een andere manier verwerkt worden. Ook de BTW (Belasting op de Toegevoegde Waarde) besproken in deel 3 - laten we hier buiten beschouwing.

Inleiding tot het bedrijfsbeheer -18- Hoofdstuk 2 Finance Deel 1 Boekhouden en jaarrekeningen De Balans De waardering van voorraad gebeurt tegen aanschaffingswaarde of marktprijs. We waarderen de goederen in voorraad aan marktprijs wanneer die lager ligt dan de aanschaffingswaarde. De marktprijs moet bekeken worden volgens de normale aankooppolitiek van de onderneming, d.w.z. met de gebruikelijke aankoopvoorwaarden, leverancierskortingen, bestelgroottes,... De regel lower-ofcost-or-market (laagste van de aanschaffingswaarde of marktprijs) is een toepassing van het voorzichtigheidbeginsel in het boekhouden. Dit principe gebiedt dat we bij twijfel tussen mogelijke waarderingen uit voorzichtigheid kiezen voor de laagste waarde. In verband met de toepassing van het voorzichtigheidbeginsel op voorraden dienen we wel te vermelden dat de waardering tegen de lagere marktwaarde niet mag worden gehandhaafd indien achteraf de marktwaarde hoger is dan de lagere waarde waartegen de voorraad werd gewaardeerd. In dat geval keren we normaal terug tot de aanschaffingswaarde van de goederen, maar in geen geval naar een nog hogere waarde. Verrichting 5: Op 15 januari betaalt de fitnessclub de leverancier van de kantinebenodigdheden (zie verrichting 4 3,000). BEZITTINGEN = EIGEN VERMOGEN + SCHULDEN Uitrusting Voorraad Bank Kapitaal Lening Handelsschul -den (1) +75,000 = +75,000 (2) + 25,000 = +25,000 (3) +20,000-5,000 +15,000 (4) +3,000 +3,000 (5) -3,000-3,000 Saldo +20,000 +3,000 +92,000 = 75,000 25,000 +15,000 115,000 = 115,000 Deze transactie vermindert de waarde van een bezitting (Bank) en van een schuld (Handelsschulden). Verrichting x: Aandeelhouder Janssens voert aanpassingswerken uit aan zijn eigen huis ten bedrage van 10,000. Deze verrichting is geen boekhoudkundige transactie voor de fitnessclub. De verrichting is alleen van belang voor de aandeelhouder/zaakvoerder van de vennootschap; de financiële positie van de vennootschap zelf wordt helemaal niet beïnvloed. Deze situatie is een duidelijke illustratie van het boekhoudkundige principe

Inleiding tot het bedrijfsbeheer -19- Hoofdstuk 2 Finance Deel 1 Boekhouden en jaarrekeningen De Balans van de boekhoudkundige entiteit (afscheiding tussen natuurlijke persoon en rechtspersoon). Na elke transactie kan een balans worden opgesteld. In de praktijk heeft dat vanzelfsprekend weinig zin. Vennootschappen maken minstens een maal per jaar een balans op. Daarnaast zijn er dikwijls nog semestriële of maandelijkse balansen. De balans per 30 januari ziet er uit als volgt: Activa Vaste Activa Installaties, 20,000 machines en uitrusting Vlottende activa Voorraad 3,000 Balans per 30-1-X1 (in ) Passiva Eigen vermogen Kapitaal 75,000 Lange schulden Termijn Banklening 25,000 Bank 92,000 Handelsschulden 15,000 Totaal activa 115,000 Totaal passiva 115,000

Inleiding tot het bedrijfsbeheer -20- Hoofdstuk 3 Finance Deel 1 Boekhouden en jaarrekeningen De resultatenrekening Hoofdstuk 3 Volledige Boekhouding: De Resultatenrekening A Definities De resultatenrekening geeft een overzicht van de opbrengsten (inkomsten) - en kosten (uitgaven)stromen gedurende een bepaalde periode, een boekjaar, bijvoorbeeld van 1 januari tot 31 december. Andere afsluitdata komen nochtans voor. Dikwijls stemt het boekhoudjaar dan overeen met een natuurlijk jaar voor de onderneming, waarbij de jaarrekening sluit op een traditioneel kalme activiteitsperiode. Het gaat dus niet over het vermogen, maar wel over de prestaties, de kosten en opbrengsten van een onderneming. Een voetbalclub zou, gelet op het seizoen, bijvoorbeeld het gebruik van een boekhoudjaar van 1 augustus tot 31 juli kunnen overwegen. De opbrengsten bestaan grotendeels uit de verkoop van de goederen en/of diensten. Tot de kosten van een onderneming behoren bijvoorbeeld de aankoopkosten van de verkochte goederen, kosten van huur, de personeelskosten, administratiekosten (bijvoorbeeld postzegels, copies, drukwerk,.). Het verschil tussen de opbrengsten enerzijds en de kosten anderzijds vormt het resultaat over de periode, zijnde winst of verlies. De resultatenrekening vormt de schakel tussen twee opeenvolgende balansen. Balans op 31-12-X0 Balans op 31-12-X1 Balans op 31-12-X2 Resultatenrekening voor 20X1 Resultatenrekening voor 20X2 B Voorstelling van de resultatenrekening De opbrengsten en de kosten van de onderneming kunnen op verschillende manieren logisch worden gerangschikt. De twee belangrijkste zijn de categorische groepering van de resultaten en de organische groepering van de resultaten. 1. Categorische onderverdeling van de resultaten (groepering volgens kostensoort). De opbrengsten en de kosten van de onderneming worden gescheiden naar hun

Inleiding tot het bedrijfsbeheer -21- Hoofdstuk 3 Finance Deel 1 Boekhouden en jaarrekeningen De resultatenrekening oorsprong of naar hun aard, ongeacht hun bestemming binnen de onderneming. Deze werkwijze leidt bijvoorbeeld tot een onderverdeling in bedrijfsresultaten, financiële resultaten, uitzonderlijke resultaten en belastingen op het resultaat. De bedrijfsresultaten vloeien voort uit de opbrengsten en de kosten die verband houden met de bedrijfsactiviteit van de onderneming. Voorbeelden zijn de lidgelden en de loonkosten. De financiële resultaten houden verband met de opbrengsten en de kosten die het gevolg zijn van de financiële beleggingen en van de financieringsstructuur van de onderneming. Voorbeelden zijn de interestopbrengsten op de zichtrekeningen de interestlasten op uitstaande leningen. De uitzonderlijke resultaten betreffen de opbrengsten en de kosten die vallen buiten het kader van de normale bedrijfsactiviteit van de onderneming. Voorbeelden zijn gerealiseerde meerwaarden op de verkoop van een gebouw (voor niet-vastgoedmaatschappijen) en de verliezen door een brand in de fabriek. De belastingen op de winst slaan bijvoorbeeld op de vennootschapsbelasting die op het resultaat van de onderneming wordt gelegd of op regularisaties die terugbetaald worden door de fiscale administratie. Categorische indelingen van de resultatenrekening vergemakkelijken de onderlinge vergelijking van de resultaten van verschillende ondernemingen. Voor externe rapportering zijn zij dan ook het beste geschikt. Voor interne rapportering zijn andere groeperingen evenwel dikwijls nuttig. 2. Organische onderverdeling van de resultaten (groepering volgens kostenplaats). Deze groepering rangschikt de opbrengsten en de kosten naar hun plaats binnen de structuur van de onderneming. Hiertoe dient de onderneming te worden opgesplitst in meerdere bedrijfsafdelingen, zoals bijvoorbeeld verkoop, productie, magazijn, administratie en directie. Iedere van deze bedrijfsafdelingen heeft zijn eigen opbrengsten en kosten die er exclusief aan worden toegewezen. Gemeenschappelijke opbrengsten of kosten worden op basis van omslagsleutels doorberekend. De organische onderverdeling past eerder in het kader van een analytische boekhouding dan van een algemene boekhouding. Onder tonen we schematisch een resultatenrekening met categorische onderverdeling (zoals in België vereist is).