9.15 uur: Inloop, koffie en oriëntatie op de programma onderdelen

Inhoud Conferentie Jij maakt het uit. 9.15 uur: Inloop, koffie en oriëntatie op de programma onderdelen Plenaire gedeelte 10.00 uur: Welkom en samen zingen o.l.v. Matthijs Overmars 10.15 uur: Inleiding door Clarine Campagne Keuze activiteiten 10.45 tot 16.00 uur: velerlei programma onderdelen met een doorlopende lunch tussen 12.30 en 14.45 uur 16.00 uur: koffie en thee Plenaire gedeelte 16.30 uur: Kleine groep gesprekjes o.l.v. Clarine Campagne 16.45 uur: Uitleiding door Machteld Huber 17.15 uur: Afsluiting Keuze activiteiten Werkgroepen: Meditatie werkplaaten: Lezingen: om 11.15 uur, 13.45 uur en 14.45 uur duur: 75 minuten om 11.15 uur, 13.45 uur en 14.45 uur duur: 75 minuten om 11.15 uur, 12.15 uur, 13.15 uur, 14.15 uur en 15.15 uur duur: 45 minuten Kunstzinnige- of om 11.15 uur, 12.15 uur, 13.15 uur, 14.15 uur en 15.15 uur Doe Werkgroepen: duur: 45 minuten Ervaringsverhalen: om 11.15 uur, 12.15 uur, 13.15 uur, 14.15 uur en 15.15 uur duur: 45 minuten U kiest uw activiteiten zelf. Er zullen voor elke activiteit toegangskaartjes liggen die men pakken kan. Daarbij geldt: vol is vol. Andere activiteiten: film, boekentafel, inwrijvingen etc. : doorlopend Schema van het volledige programma is te downloaden: zie de website www.conferentie- ag.nl, onderaan de pagina Praktisch

Pagina 1 We beginnen in de zaal met zingen onder leiding van: Matthijs Overmars Inleidingen: De inleidingen zijn aan het begin en aan het eind van de dag en worden plenair (in de zaal) gehouden. Clarine Campagne Clarine is organisatieontwikkelaar en coach. Daarnaast is zij bestuurlijk actief in oa de IONA stichting en de Antroposofische Vereniging in Nederland. Machteld Huber Machteld Huber is arts en senior onderzoeker voedingskwaliteit & gezondheid aan het Bolkinstituut. Zij promoveerde onlangs op een nieuw dynamisch concept van gezondheid. Lezingen: De lezingen worden gedurende de dag gehouden voor telkens maximaal 50 deelnemers. 1. Van vorm naar vormkracht Pim Blomaard Reisverslag van de Raphaëlstichting die onderzoekt hoe de verbinding tussen de eigen bron en de grote maatschappelijke beweging gestalte kan krijgen vanuit de open ruimte. Ervaringen en voorbeelden hoe je samen kunt leren vernieuwen. Pim Blomaard is bestuurder van de Raphaëlstichting. 2. Schenken is geven waar een ander werkelijk om vraagt Ron Dunselman Een lezing over innerlijke scholing. Ron Dunselman is voormalig voorzitter Antroposofische Vereniging in Nederland. 3. Over vitaliteit en gezondheid Petra Essink Vitale (of levenskrachtige) voeding zou wel eens minstens zo belangrijk voor onze gezondheid kunnen zijn als de op voedingswaardetabellen vermelde inhoudsstoffen. In deze lezing, inclusief proeverij, krijg je handvatten om daar over na te denken en mee aan de slag te gaan! Petra Essink is voedingskundige en journaliste.

Pagina 2 4. Wat heeft antroposofie als wetenschap te bieden voor mijn dagelijks werk? Erik Baars Antroposofie is niet zo maar een bron, een leefstijl of een hype. Antroposofie is een geesteswetenschap met een specifieke kentheorie, specifieke methoden en kennis waarmee we de wereld en het leven beter kunnen begrijpen en vruchtbaarder kunnen handelen. In mijn lezing ga ik in op de achtergronden, de fundamenten, de betekenis en het belang van antroposofie als wetenschap in het algemeen en voor mijn eigen leven in het bijzonder. Erik Baars is epidemioloog, lector antroposofische gezondheidszorg Hogeschool Leiden. 5. Voor jezelf zorgen met het zesvoudige pad Henk Schutte Een voordracht met gesprek over de volgende vraag: Wat kan het zesvoudige pad en de terugblik op de dag betekenen voor hulpverlener en cliënt in de GGZ? Als inleiding vertel ik over mijn eigen praktische ervaringen met deze oefeningen, in de omgang met mijn bipolaire stoornis. Henk Schutte is bioloog/ auteur. 6. Leiding geven: de kracht van het verbinden Ed Taylor Een interactieve lezing over de verbinding als sturend element in de leefwerkgemeenschap en in je zelf. Ed Taylor is bestuurder van Urtica de Vijfsprong. 7. Strijdbaarheid Tom Peetoom In deze lezing vertelt Tom Peetoom over bevindingen van zijn promotieonderzoek naar zorgwerkers met een dragende rol. Onderzocht is hoe zij hun eigenheid tot uitdrukking brengen, zowel privé als op het werk. Deze mensen werken bij drie grote Rotterdamse zorginstellingen met cliënten met een psychische of verstandelijke beperking en/of verslavingsproblematiek. De verkennende gesprekken die hij met hen voerde hebben waren een eye opener, voor de wijze waarop zij een klimaat van persoonlijk groei voor cliënten realiseren. Voor hoe zij zelf strijdbaar, gepassioneerd en gezond blijven in een turbulente omgeving met protocollen, bezuinigingen, zorgethische eisen en fusies. Zij hebben de waarde en kracht van het gewoon mens zijn laten zien. Welke zijn sociaal-menskundige principes, waarmee zij hun strijdbaarheid verbinden met persoonlijke groei van cliënten en met geprotocolleerde zorgprocessen? Hoe creëren zij een balans tussen zorgethiek en bedrijfsmatig werken? Tom Peetoom (1951) studeerde elektrotechniek en bedrijfskunde. Vanaf 1978 werkt hij als managementtrainer en crisismanager. In 2011 is hij het promotieonderzoek bij de Universiteit voor Humanistiek begonnen (Utrecht). Thuis zorgt hij samen met Puck voor vier prachtige pleegdochters.

Pagina 3 Meditatie werkplaatsen De meditatie werkplaatsen duren 75 minuten en er kunnen maximaal 20 mensen aan deelnemen. 1. Matthijs Chavannes Mediteren kan een belangrijke plaats innemen in het leven van de vaak nerveuze en gehaaste moderne mens. Het is een krachtig en positief antwoord op de leegheid en de innerlijke armoede van het dagelijkse leven. Een regelmatig uitgevoerde meditatie biedt de mogelijkheid een rijk innerlijk leven op te bouwen. 2. Hilda Boersma Meditatie kan je leren. Welke stappen kan je onderscheiden en oefenen om de weg van de meditatie te gaan? Met bewegingsoefeningen ( euritmie) 3. Madeleen Winkler Een rustpunt in jezelf vinden in het drukke bestaan van alledag. Meditatie en andere oefeningen kunnen ons daarbij helpen. Wat is meditatie? We gaan oefeningen doen en leren een eenvoudige meditatie. 4. Ron Dunselman Innerlijke scholing en meditatie als bron van professioneel handelen. Met oefeningen. 5. Clarine Campagne Meditatie: Een moment van rust; of liever nog van verstilling en verdieping. Of eigenlijk zo n moment van samenvallen met jezelf en met je vragen, en kunnen kijken met een ruime blik. Je concentreren op een vraag, een beeld, een zin. Open voor wat zich aandient in een ongehoorde taal. In je werk (of in een conferentie) kunnen meditatieve momenten versterkend zijn. Voor jezelf en ook voor de mensen en de vragen waar je mee te maken hebt. Het helpt je om authentieker en adequater te handelen. Een workshop om oefenend ervaring op te doen. 6. Joukje Pothoven Meditatie vraagt rust en aandacht. Dat kunnen we oefenen. Als het lukt geeft het een vaste basis ook voor ons werk en de omgang met onszelf en andere mensen.

Pagina 4 Werkgroepen De werkgroepen duren 75 minuten en er kunnen maximaal 20 mensen aan deelnemen. 1. Hoe ontmoet je de ander vanuit jezelf? (2x) Albert de Vries In de ontmoeting met de ander kun je de authenticiteit van die ander zien en versterken en tegelijkertijd je eigen authenticiteit ontdekken en ontwikkelen. Dat vraagt moed en een positieve inzet. Met de middelen van je vak (kunstzinnige oefeningen en technieken, geneesmiddelen, handgrepen, e.d.) kun je jouw inzet inhoud geven en zo de intuïtieve handeling met de ander voorbereiden. Met de door jullie ingebrachte verhalen en beschrijvingen gaan we, ondersteund door een werkblad, aan het werk. 2. Door de bewuste ontmoeting maak ik uit wie ik wil worden. Christoph Rosenkransz In de ontmoeting met de wereld en de ander (mijn cliënt, collega, partner, buurman,.) kom ik mezelf en mijn diepste ontwikkelwens tegen! Hoe kan ik die wens beter waarnemen, verduidelijken en in toenemende mate verwerkelijken in mijn dagelijks leven? Zowel in het werk,- als in het privéleven zijn er voldoende kansen om te leren en mijzelf te ontwikkelen, tot wie ik wilde worden. Onderzoekend en ontdekkend oefenen wij hoe denken, voelen en handelen bron van inspiratie worden om levensthema en ontwikkelwens te verwerkelijken. In deze workshop maak jij het uit. Christoph is Supervisor en Heilpedagoog. Hij werkt als docent en trainer voor het Edith Maryon College. 3. In je element! Werken vanuit wie jij bent: Arianne Collée Een workshop autobiografisch schrijven Tijdens de workshop onderzoeken we aan de hand van korte schrijfopdrachten wanneer jij in je kracht staat in je element bent. Wat is er nodig om te kunnen werken vanuit wie jij bent? Op welke momenten draag jij jouw authentieke kleur bij? Schrijvend blijk je je (m.b.v. de methodiek die je aangereikt krijgt) vaak gemakkelijker te kunnen verbinden met een bron die wijzer is dan jijzelf, dan pratend. Iedereen kan meedoen aan deze workshop. Schrijftalent of -ervaring is absoluut niet nodig. Verras jezelf met je eigen teksten! Arianne Collee ia biografisch coach en schrijfdocent (er kunnen maximaal 15 mensen meedoen) 4. Ontwikkelen door intervisie Derk Klein Bramel Bij intervisie gaat het om het samen met collega s te reflecteren op wat je hebt gedaan en om het ontdekken van nieuwe mogelijkheden Vaak is een situatie die niet goed ging vertrekpunt bij intervisie. Maar je kunt ook veel leren van de momenten waarop het juist goed ging. Wat

Pagina 5 zette je daarvoor in en wat kun je doen om dat een volgende keer ook weer te realiseren?. We gaan oefenen en reflecteren. 5. Hoe verantwoord je jouw professioneel handelen? Erik Baars (lector) De huidige tijd vraagt om transparantie en verantwoording. De vraag is dan ook: hoe doen we dat binnen de antroposofische gezondheidszorg (AG)? Het lectoraat heeft de afgelopen jaren met het AG veld gewerkt aan het ontwikkelen van AG zorgprogramma s als een alternatief voor en aanvulling op protocollen en richtlijnen. AG zorgprogramma s laten de eigenheid van de AG intact en kunnen zowel voor afzonderlijke beroepsgroepen als voor multidisciplinaire teams ontwikkeld worden. Ze kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de communicatie over AG met gemeenten, zorgverzekeraars, cliënten, etcetera. In deze workshop zullen onderdelen van zorgprogramma s gedemonstreerd worden en gaan we in gesprek over de bijdrage van zorgprogramma s aan (1) de eigen ontwikkeling (IK), (2) het werken met cliënten en collega s (SAMEN) en (3) de vragen van en verantwoording naar de wereld (WERELD). Erik is lector Antroposofische Gezondheidszorg aan de Hogeschool Leiden. 6. Onderzoek in de werkbiografie met behulp van een drieluik (2x) Hannie Bakker (biografisch coach en fysiotherapeut) Met behulp van enkele biografische werkvormen gaan we op zoek naar een persoonlijke dynamiek in het werk, naar belangrijke personen in de werkbiografie en naar een aantal kwaliteiten en karakteristieken die in het werkleven een rol spelen. Door een belangrijk keerpunt te onderzoeken met behulp van een drieluik-oefening, kunnen ontwikkelingsthema s die een rol spelen in de werkbiografie, aan het licht komen. Hoe blijken we al werkend aan onszelf te werken? Hannie Bakker is fysiotherapeut en biografisch consulent. 7. Speelruimte voor professionele authenticiteit (2x) Hans Schenkels ( ) de mens speelt immers alleen indien hij in de volle betekenis van het woord mens is, en hij is alleen dan geheel mens, indien hij speelt. Friedrich Schiller (uit: Über die ästhetische Erziehung des Menschen, brief XV) In deze workshop onderzoek je spelenderwijs hoe je jouw authentieke speelruimte kunt vergroten. Hans Schenkels is workshopleider, coach, regisseur en docent met een ruime ervaring in het werken met spraak en drama. 8. Authentiek vanuit mijn eigen levensfase (2x) Jacques en Jill Meulman Wat heb ik te bieden in de zorg vanuit mijn levensfase? Welke vermogens nam ik mee of heb ik ontwikkeld? Wat kunnen oudere en jongere collega s in dit opzicht voor elkaar betekenen? Jaques is psycholoog biografieconsulent, Jill is euritmietherapeut en biografieconsulent.

Pagina 6 9. De beeldvormend bespreking Marko van Gerven In deze werkgroep is de bedoeling onderzoek te doen naar de relevantie van een oervorm van de beeldvormende bespreking. Naast een persoonlijke ervaring wordt gekeken naar de volgende punten: kan iedereen deelnemen; het mensbeeld achter de bespreking; welke voorwaarden zijn nodig om de patient er te kunnen laten zijn; relevantie van de BB buiten het AG veld? Marko is psychiater 10. Zullen we het opnieuw proberen? 2x Myrthe Amons Verbindende communicatie in de praktijk In de communicatie met cliënten, ouders en collega s kunnen we iedere dag opnieuw proberen om een wezenlijke ontmoeting tot stand te brengen. Verbindende communicatie kan hierbij een krachtig middel zijn. Verbindende communicatie is een methode om met elkaar in gesprek te komen en te blijven, met respect voor de ander en jezelf. Dat willen we natuurlijk allemaal maar de dagelijkse praktijk is vaak weerbarstig. In deze workshop zullen we aan de hand van situaties uit de praktijk oefenen met verbindende communicatie. Myrte Amons, docent drama, verzorgt verschillende lessen en trainingen voor het EMC op het gebied van communicatie. Praktisch, met humor en respect voor ieders eigenheid. 11. Hoe kun je over het antroposofische in de zorg spreken met mensen die onbekend zijn met de antroposofie? (2x) Rosalind Veltman Hoe bereik je jouw publiek met een verhaal over antroposofische zorg werkwijze? Hoe vermijd je jargon maar kan je toch het verschil met andere benaderingen duidelijk maken? Hoe sluit je aan bij je doelgroep/publiek van dat moment? Kan je persoonlijk enthousiasme overbrengen zonder de ander te willen bekeren of te betuttelen? Aan deze vragen gaan we zo effectief mogelijk en vooral heel praktisch werken. 12. IK in de ruimte, IK in verbinding Sara Uffen en Marlies t Hart Er wordt gewerkt met veel klei. Door ritmisch te bewegen met de klei komt er een proces op gang. Door uiterlijk en innerlijk in beweging te komen kan het gaan stromen en worden blokkades opgeheven. Het werken met een grote hoeveelheid klei helpt bij het aarden, in het hier en nu in balans zijn en maakt het hoofd leeg. Sara en Marlies hebben de afgelopen 7 jaar therapeutische boetseercursussen gevolgd in Nederland en Dornach onder leiding van Elke Dominik en Jurg Schwab. De oefeningen en oefeningreeksen zijn gebaseerd op de grondbeginselen van Raoul Ratnowsky die hij voor kunstzinnig therapiewerk heeft ontwikkeld.

Pagina 7 13. De beeldvormende bespreking. Wilfried Minne De Beeldvormende Bespreking is een hulpmiddel zowel voor de cliënt als voor het team om contact te krijgen met de wilsimpuls van de cliënt. Door de Beeldvormende Bespreking op een gestructureerde wijze te doen, ontstaan er handvatten waar zowel de cliënt als het behandelend team houvast aan heeft. Tijdens de werkgroep beoefenen we concreet de Beeldvormende Bespreking. Wilfried is psychiater bij Lievegoed. 14. Gezondheid en vitaliteit Machteld Huber Hoe blijf ik als professional gezond en vitaal? Wat heeft antroposofie in dit verband te bieden? Machteld is arts, zij promoveerde op een nieuw dynamisch concept van gezondheid Korte Kunstzinnige (doe)workshops: De kunstzinnige werkgroepen duren 45 minuten en er kunnen maximaal 15 mensen aan deelnemen. 1. Euritmie therapie 2x Martine Meursing Hoe zou het zijn zo met opdracht en feedback te werken dat de bewegingen zich verdiepen en een innerlijke authentieke, betekenisvolle ervaring ontstaat. 2. Samen en alleen: Iedere stap maakt uit! 2x Alexandra Buijsman Fitness voor de ziel is een verfrissende vorm van met elkaar bewegen en tegelijkertijd het bewustzijn richten op wat er gebeurt in je eigen beweging en in de samenwerking. We onderzoeken vragen als: Hoe kan ik mijzelf fysiek managen? Hoe zien rondom mij de sociale en organisatieprocessen eruit? Hoe kan ik bewustzijn ontwikkelen voor het tussenmenselijke en de gemeenschapsvormende kracht? Wat zijn (mijn) opgaven in de samenwerking? Doel is de deelnemers te laten ervaren hoe iedere stap/beweging samen met die van anderen de (draag)kracht, het plezier en de potentie van de groep versterkt. Tenslotte reflecteren we op een methodische wijze op wat er geoefend en ervaren is, wat de essentie is en wat je ermee kunt in je werk. 3. Verbinding door muziek 2x Marcella van der Heijden Muziek maken zorgt voor een samenwerking en verbinding met anderen en daarnaast ook het kunnen gaan staan voor je eigen kracht. Maak in deze muzikale workshop kennis met je eigen kwaliteiten en het groepsproces en laat het samen tot klinken komen.

Pagina 8 Storytelling: Om het thema Authenticiteit beleefbaar en bespreekbaar te maken, hebben we gekozen om dit onder meer aan de hand van het vertellen van persoonlijke verhalen te doen, het zogenaamde storytelling. Op deze dag zijn er 7 mensen die een deel van hun werkbiografie vertellen waaruit duidelijk naar voren komt op welke wijze inzicht is verkregen in de eigen authenticiteit en hoe dit bij heeft gedragen aan de ontwikkeling van de professionaliteit, dus hoe verbind jij je eigenheid en identiteit met je eigen professionele inzet. Voor iedere storyteller is 45 minuten uitgetrokken en hierin wordt het verhaal verteld met ondersteuning van een vragensteller (we creëren een soort Adriaan van Dis situatie). Na een korte introductie van de storyteller zal een gesprek volgen met de conferentiegangers die hierbij aanwezig zijn. Het gehoorde verhaal roept reacties op, vragen, herkenning, inspireert. Natuurlijk zal steeds de vraag komen wat nu authenticiteit is en hoe dit enerzijds vanuit de eigen identiteit vorm krijgt en anderzijds bijdraagt aan de professionele inzet. 1. Wietse de Lege bestuurder/ directeur Stichting Orion Rotterdam 2. Jessica van Dijk manager Werken Stichting Olmenes Appelscha 3. Lilian Dijkema kunstzinnig therapeut werkzaam bij therapeutica in Haarlem en Gouda, 4. Nely van Dijk initiatiefneemster en directeur Parzival Wonen Oudenhoorn en ouder van Joran 5. Ad van der Hulst Eigenaar Adjustintime, adviseur/ trainer/ coach, muzikant en jongleur, 6. Nada Budmir en Ilse Vervoort groepsleiders Stichting Orion Rotterdam, 7. Erwin Janssen boer op Bronlaak

9.15 uur 10.00 10.30 11.00 11.30 12.00 12.30 13.00 13.30 14.00 14.30 15.00 15.30 16.00 16.30 17.00 Rosalind Veltman: "Hoe bereik je 1 Rosalind Veltman: "Hoe bereik je 11 Inloop Welkom Inleiding je publiek met een verhaal over je werk? je publiek met een verhaal over je werk? Koffie Kleine Inleiding Hans Schenkels: "Speelruimte 2 Hans Schenkels: "Speelruimte 12 Clarine Machteld Campagne Jacques en Jill Meulman: "Authen- 3 Jacques en Jill Meulman: "Authen- 13 Huber en Zingen tiek vanuit mijn eigen levensfase". tiek vanuit mijn eigen levensfase". Thee gesprek- Hannie Bakker: "Onderzoek in de 4 Hannie Bakker: "Onderzoek in de 14 Thee werkbiografie mbv een drieluik". werkbiografie mbv een drieluik". jes Myrthe Amons: "Zullen we 5 Myrthe Amons: "Zullen we 15 Matthijs het opnieuw proberen?". het opnieuw proberen?". olv Machteld Huber: "Gezondheid en 6 Erik Baars: "Hoe verantwoord je 16 Clarine Overmars Vitaliteit". jou professionele handelen?" Campagne Christoph Rosenkranz: "Door de 7 Sara Uffen en Marieke 't Hart: 17 bewuste ontmoeting maak ik uit.". "IK in de ruimte, IK in verbinding". Arianne Collée: "In je element! 8 Wilfried Minne: " 18 Werken vanuit wie je bent." "De beeldvormende bespreking" Derk Klein Bramel: "Ontwikkelen 9 Marko van Gerven: " 19 door intervisie". "De beeldvormende bespreking" Albert de Vries: "Hoe ontmoet je 10 Albert de Vries: "Hoe ontmoet je 20 de ander vanuit jezelf?". de ander vanuit jezelf?". Ron Dunselman Madeleen Winkler Hilda Boersma Matthijs Chavannes Clarine Campagne Afsluiting Joukje Pothoven Ed Taylor: "Leding geven: de kracht van het verbinden Pim Blomaard: "Van Henk Schutte: "Voor Erik Baars: "Wat heeft Petra Essink: "Gezond- Ron Dunselman: "Schenken vorm naar vormkracht" jezelf zorgen met het zes- antroposofie te bieden voor heid en vitaliteit" is geven waar een ander voudige pad max 50 mijn dagelijks werk?" max 50 werklijk om vraagt"max 50 Tom Peetoom Alexandra Buijsman: "Strijdbaarheid" Alexandra Buijsman: Marcella van der Heijden: "Samen en alleen: elke Martine Meursing: "Samen en alleen: elke "Verbinding door muziek" "Euritmie therapie" Martine Meursing: Marcella van der Heijden: "Euritmie therapie" "Verbinding door muziek" Koffie en voor je professionele authenticiteit." voor je professionele authenticiteit." en groep Machteld Lilian Dijkema, Nada Budmir, Ilse Vervoort Wietse de Lege Jessica van Dijk Kunstzinnig therapeute Nely van Dijk, ouder en groepsleiders Orion directeur/bestuurder van manager werken van initiatiefnemer Parzival Orion in Rotterdam OlmenEs in Appelscha Ad van der Hulst, adviseur Wonen in Oudenhoorn Erwin Janssen trainer, coach, jongleur. Boer op Bronlaak Doorlopend: alternatieve activiteiten, zoals boekentafels, films, inwrijvingen. Geel: werkgroep (groot of klein) Bruin: Lezingen Lunch (Een soort doorlopende soep en broodjesmaaltijd) Paars: Meditatie werkplaatsen Blauw: Ervaringsverhalen 9.15 uur 10.00 10.30 11.00 11.30 12.00 12.30 13.00 13.30 14.00 14.30 15.00 15.30 16.00 16.30 17.00