28 verdiepingen duurzaam wonen

WOONTOREN TERRAS AAN DE MAAS IN SPIJKENISSE 28 verdiepingen duurzaam wonen `WONEN IN JE ELEMENT` PRIJKT OP DE PROJECTWEBSITE WAARMEE DE VIJF PARTNERS GEMEENTE SPIJKENISSE, VORM ONTWIKKELING, MAASDELTA, DURA VERMEER EN BALLAST NEDAM HUN GEZAMENLIJKE NIEUWBOUWPLAN DE ELEMENTEN PRESENTEREN. BETER KUNNEN WIJ DIT OMVANGRIJKE PROJECT IN SPIJKENISSE NIET OMSCHRIJVEN. DE MARKANTE PLEK AAN DE OUDE MAAS HEEFT DE PARTIJEN GEÏNSPIREERD TOT VIER UNIEKE DEELPROJECTEN WAARIN WONEN, RECREATIE EN ZORG OP SPEELSE WIJZE SAMENKOMEN: DE INMIDDELS OPGELEVERDE WOONTOREN ROKADE MET VRIJE SECTOR HUUR- EN KOOPAPPARTEMENTEN, HET LAND ; EEN PRACHTIGE WOONWIJK IN JAREN DERTIG STIJL, HET APPARTEMENTENCOMPLEX DAT DE NAAM DE VIER WERELDEN KREEG EN DE 28 VERDIEPINGEN TELLENDE WOONTOREN TERRAS AAN DE MAAS DAT MEDIO 2013 PLAATS ZAL BIEDEN AAN 212 RIANTE APPARTEMENTEN EN DIVERSE OPENBARE VOORZIENINGEN. SAMEN MET PARTNERS HUYGEN INSTALLATIEADVISEURS EN STEWITECH DUURZAAM VERZORGT DE NATHAN GROUP DE DUURZAME VERWARMING, KOELING EN WARM TAPWATERVOORZIENING VAN DEZE WOONTOREN. 44 Nathan

FOTO LINKERPAGINA: NIEUWBOUWPLAN DE ELEMENTEN MET LINKS DE TWEE TOEKOMSTIGE TORENS VAN HET TERRAS AAN DE MAAS, IN HET MIDDEN DE INMIDDELS OPGELEVERDE TOREN ROKADE EN RECHTS HET EVENEENS OPGELEVERDE COMPLEX DE VIER WERELDEN. Werk in uitvoering NIET ZONDER NATHAN In Rotterdam worden we vriendelijk ontvangen door Wout Huijgens, projectleider van Huygen Installatieadviseurs. De heer Huijgens steekt enthousiast van wal over het Terras aan de Maas : Dit project had niet uitgevoerd kunnen worden zonder Nathan. Met name bij de levering van de hogetemperatuurwarmtepompen, maar ook in de algehele ontwikkeling van de WKO-installatie heeft het team van Nathan een groot aandeel gehad. BOUWTEAM Voor de ontwikkeling van het project is door Vorm ontwikkeling een bouwteam samengesteld met Vorm Bouw, Spindler Installatie, Stewitech Duurzaam en Huygen Installatieadviseurs. Binnen het team is Vorm Bouw de bouwkundig aannemer, Spindler richt zich voornamelijk op de binnenhuisinstallatie en Stewitech heeft zich vastgebeten in de uitvoering van de warmte- koudeopwekking en de afgifte van het project. Ondersteund door partner Cauberg Huygen, maakte Huygen het bestek van de WKO-installatie. Huygen functioneert daarnaast als bewaker van de gehele WKO-installatie. Huijgens benadrukt dat een heel strikte afbakening van de werkzaamheden echter niet aan de orde is. Omdat de opwekking en afgifte van een goede installatie met elkaar verweven zijn, legt Stewitech EEN DETAIL VAN HET PRACHTIGE TERRAS AAN DE MAAS FUNCTIES VAN HET TERRAS AAN DE MAAS HET TERRAS AAN DE MAAS IS EEN INITIATIEF VAN VOF DE ELEMENTEN EN DE GEMEENTE SPIJKENISSE. MOMENTEEL WORDT DE EERSTE TOREN GEBOUWD, GEVOLGD DOOR EEN TWEEDE TOREN IN EEN LATER STADIUM. OP DE 5 E TOT 24 E VERDIEPING ZULLEN MEDIO 2013 60 KOOPAPPARTEMENTEN EN 100 HUURAPPARTEMENTEN TE VINDEN ZIJN. DE 20 LUXE KROON- APPARTEMENTEN MET EEN ONGEKEND UITZICHT OVER DE MAAS BEVINDEN ZICH OP DE BOVENSTE VIER VERDIEPINGEN VAN DE TOREN. VANUIT DE PLINT VAN HET TERRAS AAN DE MAAS ZAL STICHTING HUMANITAS EEN PROMINENTE ZORGFUNCTIE VOOR DE HELE NIEUWBOUWWIJK INVULLEN. BEWONERS VAN HET TERRAS AAN DE MAAS, MAAR OOK BEWONERS VAN DE OMLIGGENDE PROJECTEN KUNNEN EEN BEROEP DOEN OP VERZORGING, VERPLEGING EN BEHANDELING AAN HUIS. MET HET ALARMSYSTEEM VAN DE STICHTING KUNNEN AANGESLOTEN BEWONERS 24 UUR PER DAG (MANTEL)ZORGMEDEWERKERS VAN DE STICHTING OPROEPEN. IN DE PLINT VAN DE TOREN WORDT BOVENDIEN EEN GEZELLIG DORPS PLEINACHTIG WIJKCENTRUM GECREËERD WAARIN ZICH BIJVOORBEELD EEN RESTAURANT, KINDEROPVANG, EEN KAPSALON, EEN FITNESSCENTRUM EN VELE ANDERE VOORZIENINGEN KUNNEN VESTIGEN. DE PRECIEZE INVULLING IS NOG IN VOLLE GANG. hier niet alleen de opwekking, maar ook de afgifte aan. Op die manier zijn ze zelf verantwoordelijk voor het feit dat hun eigen opwekkingsinstallatie daadwerkelijk voldoet aan de vraag van de afgifte. Hoe vaak hoor je niet dat er door communicatiefouten tussen verschillende partijen te weinig vermogen opgesteld staat, zodat het niet warm wordt? En voor hetzelfde geld staat er anderhalf keer zo veel opgesteld en dan kost het geld. Enervision 45

WOUT HUIJGENS, PROJECTLEIDER/SPECIALIST BIJ HUYGEN INSTALLATIEADVISEURS LAGETEMPERATUURWARMTEPOMP Specifiek voor omvangrijke projecten als het Terras aan de Maas biedt Alpha-InnoTec de warmtepompserie Professional. Deze brine/water (SWP) en water/water (WWP) warmtepompen hebben een uitzonderlijk hoge COP van 4.1. Voor de verwarming van de 28 verdiepingen tellende woontoren werd gekozen voor vier 112 kw brine/water SWP lagetemperatuurwarmtepompen. Huijgens: Met aanvoertemperaturen van maximaal 40 graden kun je het hele gebouw al netjes op 20, of in dit geval op 22 graden houden. BIVALENTE INSTALLATIE? Voor de bereiding van warm tapwater, waarvoor hogetemperatuur aanvoerwater benodigd is, wordt in soortelijke grootschalige projecten veelal gekozen voor een bivalente installatie van een warmtepomp met verwarmingsketels. Huijgens geeft aan dat het bouwteam alles op alles heeft gezet om de verwarming middels ketels in dit project waar mogelijk te beperken. Dit bleek een succesvol streven. Huijgens: In veel projecten verzorgt de warmtepomp de lagetemperatuurverwarming en zorgen de gasketels voor de piekbelasting en de volledige verwarming van het tapwater. Er zijn maar weinig warmtepompen op de markt die de voor warm tapwater noodzakelijke temperaturen halen. De meeste blijven hangen op 50 graden. Dat is te laag voor de productie van warm tapwater. Vaak wordt er dan een ketel toegevoegd, waardoor er vaak veel meer ketelvermogen opgesteld staat dan warmtepompvermogen en dat wilden we hier voorkomen. DENKTANK WARMTAPWATERVOORZIENING Voor het duurzaam verkrijgen van warm tapwater werd een denktank opgezet met daarin specialisten van Huygen, Stewitech en Nathan. Aan de hand van verschillende tests en simulaties werd de beste oplossing voor het project gevonden. Huijgens: We hebben er samen heel sterk aan zitten rekenen. Allereerst hebben we met Nathan en Stewitech gekeken welke temperatuur we moeten aanleveren om in de bovenste verdieping de voor warm tapwater benodigde 58 graden te kunnen garanderen. Dat kwam uit op 68 graden. Dat betekent dat we heet water moeten opwekken en naar de bovenste woning moeten pompen. Onderweg is er uiteraard een bepaald warmteverlies. Als er geen warm tapwater afgenomen wordt en het opgewarmde water dus veel langzamer door het heetwatercircuit stroomt, daalt de temperatuur van het water het meest. Door hoogwaardige isolatie toe te passen hebben we dat warmteverlies zo veel mogelijk beperkt. Als we rekening houden met de minst gunstige circulatiesituatie op het moment dat er helemaal geen warmtapwatervraag is, blijkt een aanvoertemperatuur van 72 graden noodzakelijk. Dat houdt in dat een warmtepomp aan de productiezijde water van 72 graden moet leveren. Uit onze simulaties blijkt dat de hogetemperatuurwarmtepompen van Alpha-InnoTec dat feitelijk wel kunnen, maar omdat ze 46 Nathan

officieel zijn ontworpen tot 70 graden, kan die 72 graden niet formeel door de fabrikant gegarandeerd worden. Voor die laatste paar graden en tevens ter ondersteuning van de warmtepomp, hebben we gekozen voor twee kleine 45 kw gasketels. Die twee gasketels leveren waar nodig de aanvullende paar graden op het moment dat er een minimale warmtapwatervraag is en zorgen ervoor dat de warmtepomp niet constant op topvermogen hoeft te draaien. Door 68 in plaats van 70 graden van de warmtepompen te vragen, dragen we bij aan een langere levensduur van de zeven toestellen. Vergelijk het met je auto. Af en toe even flink het pedaal intrappen is technisch geen probleem, maar hele dagen onafgebroken op maximale snelheid rondracen, is niet bevorderlijk voor je motor en je verbruik. Werk in uitvoering DELTA AMSTEL ECO 2.0 WARM TAPWATERUNIT Het uiteindelijke concept dat zowel tegemoetkomt aan de wens naar volledige duurzaamheid als de strikte wettelijke eisen omtrent warm tapwater, werd gevonden in een combinatie van de vier lagetemperatuurwarmtepompen voor de verwarming en koeling van het pand, de zeven hogetemperatuurwarmtepompen voor de bereiding van warm tapwater, een back-up middels twee kleine 45 kw gasketels en een Delta Amstel 2.0 warm tapwaterunit in elke woning. Dankzij de Delta Amstel Eco 2.0 tapwaterunits, wordt het verse drinkwater van ongeveer 10 à 15 graden pas opgewarmd, zodra het daadwerkelijk in de woning getapt wordt. Er is hierdoor geen circulatie van warm tapwater dat legionellavorming zou bevorderen en toch heeft de bewoner binnen een minuut beschikking over 55 graden warm tapwater. Huijgens licht toe: Gebaseerd op de samen uitgevoerde berekeningen, heeft Nathan een proefopstelling gemaakt, die ze helemaal uitgemeten hebben. We hebben gemeten of de gewenste waarden bereikt worden, wat de retourtemperatuur is en hoe snel de unit opwarmt. Omdat dat laatste gezien de wettelijke voorschriften heel belangrijk is, is het gebruikelijk om de unit continu op temperatuur te houden. Bij dergelijke opstellingen ligt de retourtemperatuur echter al snel tussen de 23 en 60 graden, waardoor het proces van warmteopwekking verstoord wordt. Om te verhinderen dat we grote afstanden met legionellagevoelig warm tapwater moeten afleggen en om een verstoring op de opwekkings installatie te voorkomen, hebben we er hier voor gekozen om de woninginstallatie zelf de unit te laten verwarmen. In navolging van de uigevoerde tests, werd gezamenlijk een geoptimaliseerde versie van de bestaande Delta Amstel Eco unit ontwikkeld. Resultaat van deze maatontwikkeling was de Delta Amstel Eco 2.0 unit die pas opwarmt zodra er vraag is. Na gebruik wordt het water meteen weer afgekoeld, waardoor de retourtemperatuur van het hogetemperatuurcircuit niet hoger wordt dan 23 graden en het retourwater van de hogetemperatuurinstallatie dus gezamenlijk met het retourwater van de lagetemperatuurinstallatie terug kan zonder het proces van warmteopwekking te verstoren. Huijgens geeft aan heel blij te zijn met het voor het project ontwikkelde maatproduct: De Delta Amstel Eco 2.0 blijkt zo snel te reageren, dat het met de wachttijden gewoon heel goed gaat. Enervision 47

Deze werktekeningen zijn vervolgens helemaal mijn feestje, dat regel ik met de tekenaar. heb ik het principeschema opgetuigd. Daar is dit uitgekomen. Deze werktekeningen zijn vervolgens helemaal mijn feestje, dat regel ik met de tekenaar. Pons vult zijn projectleider aan: De tekeningen worden hier gemaakt en ter goedkeuring aangeboden aan Huygen. Ook fysiek in het werk komen ze controleren of we het allemaal conform afspraak maken. Verveer: Alles gaat in overleg, ook met Nathan, vooral als het OTTO PONS, DIRECTEUR STEWITECH gaat om de aansluiting van de warmtepompen. STEWITECH EN HUYGEN Nu we toch in Rotterdam zijn, besluiten we een paar kilometer door te rijden naar Sliedrecht waar de firma Stewitech Duurzaam gevestigd is. We schuiven aan bij directeur Otto Pons en projectleider Simon Verveer, beiden een belangrijke schakel binnen het bouwteam van het Terras aan de Maas. Met een lach op zijn gezicht vat Verveer hun positie binnen het team in een zin samen: Wij zijn van het uitwerken en het bouwen, Huygen is meer van het praten. Terwijl hij wijst op een gedetailleerde tekening vervolgt hij: Samen met Wout Huijgens INSTALLATIE IN TWEE KELDERVERDIEPINGEN Gepassioneerd legt Verveer uit wat er op zijn tekening te zien is: Wat hier op tafel ligt is de kelder, daaronder is een tweede kelderverdieping met buffervaten. Terwijl hij een tweede tekening met een prachtige 3D weergave pakt, vervolgt hij zijn uitleg: Deze tekening is gegenereerd uit mijn CAD tekening. Hierop zijn de beide verdiepingen boven elkaar te zien. Links bovenin zie je de twee keteltjes die waar nodig net de laatste lift voor de hogetemperatuur kunnen geven. De warmtepomp kan feitelijk wel 73 graden water maken, dat heb ik zelf gezien toen ik DE DOOR STEWITECH GEMAAKTE WERKTEKENING VAN DE BOVENSTE KELDERVERDIEPING MET DE ELF WARMTEPOMPEN 48 Nathan

Werk in uitvoering 3D TEKENING VAN DE COMPLETE TECHNISCHE RUIMTE IN DE TWEE KELDERVERDIEPINGEN VAN DE TOREN. met Roelof Vallinga van Nathan bij de fabriek van Alpha-InnoTec was, maar dan draait hij op maximaal vermogen. Hij kan die benodigde 72 graden dus wel leveren, maar omdat hij dan echt op zijn top staat te draaien, kunnen ze die garantie niet geven. Met die kleine keteltjes erbij, hebben we die extra zekerheid voor die paar missende graden. DELTA AMSTEL 2.0 WARM TAPWATERUNITS Verveer: In verband met de energieverliezen bij het transport van de kelder naar de bovenste verdieping, hadden we speciale warm tapwaterunits nodig. Samen met Nathan en Delta voegden we een PM-regelaar toe aan de bestaande Delta Amstel Eco 2.0 units. Deze geoptimaliseerde Delta Amstel Eco 2.0 units komen nu in elke woning. DE ELF ALPHA-INNOTEC WARMTEPOMPEN COMFORTVERHOGING, ENERGIEVERLAGING Pons legt uit dat de energieverlaging in dit project feitelijk als bijzaak wordt gezien. Met een EPC van 0.52 zitten we al 35% onder de norm, een pand met zo n duurzame installatie als dit stoot uiteraard een stuk minder CO 2 uit dan een soortgelijk gebouw met een gewone centrale verwarming, maar dat wordt in dit project naar de bewoners toe niet benadrukt. Het gaat hier vooral om het extra wooncomfort dat de bewoners krijgen met de warmtepomp. Naast een constante warmte in de winter en een prettige koeling in de zomer, hebben ze helemaal geen omkijken naar de installatie. DE AANSLUITINGEN VAN DE WARMTEPOMPEN Enervision 49

50 Nathan

Werk in uitvoering FOTO LINKERPAGINA: DE TWEE TOEKOMSTIGE TORENS VAN HET TERRAS AAN DE MAAS HUYGEN INSTALLATIEADVISEURS MET CIRCA 50 MEDEWERKERS LEVERT HUYGEN INSTALLATIE- ADVISEURS ADVIES OVER GEBOUWGEBONDEN INSTALLATIES EN PROCESGEBONDEN UTILITAIRE INSTALLATIES IN PROJECTEN OP HET GEBIED VAN WONEN, WERKEN, ZORG EN RECREATIE. HET BEDRIJF, DAT ZICHZELF OMSCHRIJFT ALS EEN ONAFHANKELIJK, AUTONOOM EN BETROUWBAAR ADVIESBUREAU, STREEFT ALTIJD NAAR EEN INNOVATIEGERICHTE, HECHTE SAMENWERKING MET HAAR PARTNERS AAN DE BOVENZIJDE VAN DE MARKT. PROJECTEN VAN HUYGEN ZIJN HIERDOOR CREATIEF EN VERNIEUWEND, MAAR TOCH AUTONOOM DOOR TOEPASSING VAN EEN SYSTEMATISCHE ANALYSE VAN DE INSTALLATIE. DE 73 JAAR ERVARING EN GESPECIALISEERDE MEDEWERKERS STAAN GARANT VOOR EEN OPTIMALE BETROUWBAARHEID VAN DE INSTALLATIE. RECENT BEREIKTE VOORMALIG OPERATIONEEL DIRECTEUR JOS LEENDERS ZIJN PENSIOENGERECHTIGDE LEEFTIJD. IN JULI 2011 WERD HIJ OPGEVOLGD DOOR DE HEER ED VONK DIE TOT DIE TIJD REGIODIRECTEUR VAN DRIE HUYGEN VESTIGINGEN WAS. DOORDAT INSTALLATIETECHNIEK EN BOUWFYSICA VEELAL IN ELKAAR VERWEVEN ZIJN, WERKT HUYGEN ZEER NAUW SAMEN MET PARTNERORGANISATIE CAUBERG-HUYGEN DAT SPECIALIST IS OP HET GEBIED VAN BOUWFYSISCHE ZAKEN ALS GELUIDS- BEHEERSING, MILIEU, LUCHTKWALITEIT, BRANDVEILIGHEID. CAUBERG-HUYGEN, DAT 35 JAAR GELEDEN ONTSTOND ALS AFTAKKING VAN HUYGEN, TELT INMIDDELS 160 GEKWALIFICEERDE MEDEWERKERS. WAAR DE BEDRIJVEN OORSPRONKELIJK ONAFHANKELIJK VAN ELKAAR OPEREERDEN, WORDT DE SAMEN WERKING TEGENWOORDIG STEEDS HECHTER. STEEDS MEER VESTIGINGEN ZIJN ZICH HIERDOOR GAAN CENTRALISEREN OP EEN GEDEELD ADRES. DOOR EEN EIGEN VERDIEPING BINNEN HET BEDRIJFSGEBOUW TE BEHOUDEN, HOUDT IEDERE ORGANISATIES HAAR EIGEN SPECIALISATIE, MAAR IS ADVIES OVER EN WEER ZEER EENVOUDIG INTERN TE VERKRIJGEN. STEWITECH DUURZAAM, STEWITECH INSTALLATIESERVICE & DBO STEWITECH BESTAAT UIT DRIE ORGANISATIES EN HEEFT IN TOTAAL 40 WERKNEMERS IN DIENST. DE ORGANISATIE BESCHIKT OVER EIGEN TEKENAARS, PROJECTLEIDERS, WERKVOORBEREIDERS, MONTEURS, MONTAGELEIDERS EN ADMINISTRATIEF MEDEWERKERS. DE BEDRIJVENGROEP BIEDT BETAALBARE, BETROUWBARE INSTALLATIES WAAR MEN, VOORAL IN COMBINATIE MET DE AANGEBODEN ONDERHOUDSCONTRACTEN, ZEKER DERTIG JAAR MEE VOORUIT KAN. STEWITECH INSTALLATIESERVICE LEVERT DE ALGEMENE INSTALLATIE DIENSTEN ROND ZOWEL DUURZAAM ALS TRADITIONEEL VERWARMEN EN KOELEN. HET BEDRIJF VERVANGT KETELS, LEGT AIRCO AAN, VERRICHT LOODGIETERS- WERKZAAMHEDEN, STELT WARMTEPOMPEN IN BEDRIJF EN ONDERHOUDT TRADITIONELE INSTALLATIES EN COMPLETE WKO EN WTW INSTALLATIES. STEWITECH DUURZAAM, DAT EEN GROOT AANDEEL HEEFT IN HET TERRAS AAN DE MAAS, ONTSTOND IN 1997 UIT HET INITIATIEF VAN EEN AANTAL DESKUNDIGE STEWITECH TECHNEUTEN DIE VERDER WILDEN DAN TRADITIONELE INSTALLATIES. WAAR ANDERE BEDRIJVEN ER HUN NEUS NOG VOOR OPHAALDEN, WAS STEWITECH VIJFTIEN JAAR GELEDEN AL VOLOP AAN HET PIONIEREN MET DUURZAME TECHNIEKEN. HET BEDRIJF IS TEGENWOORDIG SPECIALIST OP HET GEBIED VAN DUURZAME INSTALLATIESYSTEMEN ZOALS WARMTEPOMPEN, WARMTE TERUGWINNING, ZONNE-ENERGIE EN BALANSVENTILATIE IN ZOWEL KLEIN- ALS GROOTSCHALIGE WONINGBOUW, KANTOREN EN UTILITEIT. IN NAUW SAMENWERKINGSVERBAND MET STEWITECH DUURZAAM ZORGT HET DERDE BEDRIJF; DUURZAAM BEHEER EN ONDERHOUD (DBO) VOOR DE CONTINUÏTEIT VAN DE DOOR STEWITECH GELEVERDE INSTALLATIES. TEVENS VERZORGT DBO GEHELE MEET- EN REGELINSTALLATIES. DAARNAAST STAAT HET BEDRIJF VOOR HAAR KLANTEN KLAAR MET EEN 24-UURS SERVICE, PERIODIEK ONDERHOUD EN INSTALLATIE OP AFSTAND. HUYGEN INSTALLATIEADVISEURS BV BOTERDIEP 48 3077 AW ROTTERDAM TEL: +31 (0) 10 47 62 32 2 E-MAIL: ROTTERDAM@HUYGEN.NET WEBSITE: WWW.HUYGEN.NET STEWITECH BV PRISMA 83-85 3364 DJ SLIEDRECHT TEL: +31 (0) 18 44 30 03 0 E-MAIL: INFO@STEWITECH.NL WEBSITE: WWW.STEWITECH.NL Enervision 51