Twenterand Maakt deel uit van de Twentse Gezondheids Verkenning Colofon Samenstelling F.D.H. Koedijk, C.L.A.J. Boom Uitgave GGD Twente, oktober 2013 / januari 2014 Copyright GGD Twente, 2013 Overname is toegestaan, mits volledige bron wordt vermeld.
Inhoudsopgave Kernboodschappen Twenterand... 5 1 Kenmerken van de bevolking van Twenterand... 7 1.1 Bevolkingskenmerken... 7 1.2 Vergrijzing... 8 1.3 Sociaal economische status en uitkeringen... 9 2 Gezondheid... 11 2.1 Levensverwachting, sterfte en ziekte... 11 2.2 Functioneren en kwaliteit van leven... 13 2.3 Psychische gezondheid... 14 3 Leefstijl... 17 3.1 Overgewicht, beweging en voeding... 18 3.2 Roken, alcohol- en drugsgebruik... 18 3.3 Seksuele gezondheid... 19 4 Sociale omgeving... 21 4.1 Eenzaamheid en sociale woonomgeving... 21 4.2 Vrijwilligerswerk en mantelzorg... 21 4.3 Huiselijk geweld en pesten... 22 5 Fysieke omgeving... 23 5.1 Groen in de omgeving... 23 5.2 Milieu... 24 5.3 Leefomgeving... 25 6 Zorg en voorzieningen... 27 6.1 Zorggebruik eerste lijn... 27 6.2 Jeugdzorg... 29 6.3 Voorzieningen... 31 Appendix 1: Gegevensbronnen... 33 Monitoren... 33 Landelijke gegevensbronnen... 33 Regionale gegevensbronnen... 34 Appendix 2: Interventies... 36 Twentse interventies... 36 Landelijke interventies... 36
4 van 36
Kernboodschappen Twenterand Lage SES, bevolkingskrimp en vergrijzing punt van aandacht in Twenterand In de gemeente Twenterand wonen 33.929 mensen; 17.193 mannen en 16.736 vrouwen. Als we de verschillende kenmerken van de bevolking in Twenterand vergelijken met Twente en Nederland, vallen een aantal zaken op. Ten opzichte van Twente wonen er relatief veel jongeren onder de 15 jaar in de gemeente Twenterand. Twenterand heeft een hoger percentage autochtone Nederlanders (95%), dan Twente (83%) en Nederland (79%). Ook wonen er meer gehuwden en huishoudens met kinderen in Twenterand in vergelijking met Twente en Nederland. Op een aantal aspecten wijkt Twenterand ook negatief af ten opzichte van Twente en Nederland. Het percentage laagopgeleiden is in Twenterand hoger (44%) dan in Twente (34%) en Nederland (27%) en er zijn minder mensen met een hoog inkomen (13%) in vergelijking met Twente (16%) en Nederland (20%). In 2040 zal de bevolking van de gemeente Twenterand gekrompen zijn met 13% vergeleken met 2012; in de rest van Twente en in Nederland zal de bevolking tot deze tijd nog groeien, met respectievelijk 3% en 7%. Dit, in combinatie met de grotere daling van 0-19 jarigen en 20-64 jarigen en grotere stijging van 65+ers, zijn ontwikkelingen die aandacht behoeven. De gezondheid blijft achter in Twenterand De bevolking uit de gemeente Twenterand doet het op aantal gezondheidsaspecten slechter dan Twente en/of Nederland: Zowel bij mannen als vrouwen is de gemiddelde levensverwachting in de gemeente Twenterand lager dan gemiddeld in Twente en Nederland. Inwoners van de gemeente Twenterand leven gemiddeld 0,9 jaar korter dan de Twentenaren en 1,4 jaar korter dan de gemiddelde Nederlander. Bekend is dat levensverwachting sterk samenhangt met opleidingsniveau. De totale sterfte ligt in Twenterand hoger dan in Twente en Nederland. Over de periode 2007-2010 was de sterfte gemiddeld 86 per 10.000 inwoners in Twenterand. In Twente en Nederland was dit respectievelijk 76 en 72 per 10.000 inwoners. De sterfte aan hart- en vaatstelsel is aanzienlijk hoger in de gemeente Twenterand in vergelijking met Twente en Nederland en behoeft aandacht! Bij ouderen in Twenterand wordt de gezondheid vaker als matig tot slecht beoordeeld (35%). Dit is hoger dan in Twente (29%). Met name bij de 75-plussers in Twenterand wordt de gezondheid als matig tot slecht ervaren: 44%. Ervaren gezondheid hangt samen met opleidingsniveau. Door de sterkere vergrijzing in Twenterand is de verwachting dat mobiliteitsbeperkingen en chronische aandoeningen zoals Diabetes Mellitus sterk zullen toenamen in de toekomst. Leefstijl in Twenterand kan beter Op landelijk niveau ontwikkelt aantal leefstijlaspecten zich gunstig; (overmatig) alcoholgebruik neemt af bij jongeren en het ontbijt wordt minder vaak overgeslagen dan een aantal jaren geleden. Toch behoeft de leefstijl aandacht. Een ongezonde leefstijl kan namelijk op latere leeftijd voor gezondheidsproblemen zorgen. De gemeente Twenterand scoort slecht op het percentage van de bevolking met overgewicht: zowel kinderen, volwassenen als ouderen in Twenterand hebben vaker overgewicht dan de rest van de Twentse bevolking. Bij volwassen en kinderen geldt dat overgewicht meer voorkomt bij lager opgeleiden. Van de deelnemers aan E-MOVO uit Twenterand voldoet slechts 11% aan de strenge beweegnorm van minimaal een uur per dag beweging; van de Twentse deelnemers is dit 18%. Daarentegen voldoet 73% van de leerlingen uit Twenterand aan de soepele beweegnorm van meer dan 7 uur matig intensieve beweging per week. Tweederde van de volwassenen en de helft van de ouderen in Twenterand voldoet aan de beweegnorm, vergelijkbaar met dat in de rest van Twente. Het aandeel volwassenen dat lid is van een sportvereniging is de afgelopen jaren toegenomen in Twenterand. Te weinig beweging, maar daarnaast ook een ongezond voedingspatroon leidt tot overgewicht. Het grootste deel van zowel de jongeren, volwassenen en ouderen geeft aan minimaal 5 dagen per week te ontbijten, vergelijkbaar met de rest van Twente. Het dagelijks eten van groente en fruit wordt weinig gedaan door jongeren en volwassen en blijft achter bij de rest van Twente. Ook bij ouderen blijft het dagelijks eten van groenten achter bij de rest van Twente. Het percentage rokers onder jongeren, volwassenen en ouderen in Twenterand is vergelijkbaar met de rest van Twente. 5 van 36
Bijna de helft van de respondenten (48%) van E-MOVO in Twenterand (13-16 jarigen) geeft aan in de afgelopen 4 weken alcohol te hebben gedronken (Twente is 44%). Eenendertig procent geeft aan de afgelopen 4 weken aan binge-drinken (vijf om eer alcoholische drankjes bij één gelegenheid) te hebben gedaan; 24% van de leerlingen uit klas 2 en 73% van de leerlingen uit klas 4. De meest genoemde plekken waar alcohol wordt gedronken zijn thuis en in een discotheek (beide 27%). Zeventien procent geeft aan meestal alcohol te drinken in een drinkkeet, dit is hoger dan in de rest van Twente (11%). Van de volwassenen rapporteert 11% overmatig alcoholgebruik, bij ouderen is dit 7%. Van alle leerlingen uit klas 2 en 4 uit Twenterand die hebben deelgenomen aan E-MOVO, gaf 7% aan wel eens softdrugs te hebben gebruikt, vergelijkbaar met Twente. Twee precent gaf aan in de laatst 4 weken softdrugs te hebben gebruikt. Aandacht voor seksuele gezondheid in de gemeente Twenterand is van belang. Van de leerlingen die meededen aan E-MOVO die ooit geslachtsgemeenschap hebben gehad zegt 26% niet altijd een condoom te gebruiken; 23% zegt nooit een condoom te gebruiken, dit is hoger dan in de rest van Twente. Vergeleken met de rest van Twente, heeft een hoger percentage jongeren in Twenterand een negatieve houding ten aanzien van homoseksualiteit. Landelijke cijfers laten zien dat één op de vijf meiden (tot 25 jaar)wel eens wordt gedwongen om seksuele handelingen te doen die ze eigenlijk niet wil. In Twenterand gaf 4% van de respondenten uit het E-MOVO onderzoek aan wel eens een seksuele ervaring te hebben gehad tegen hun zin in. Aandacht voor sociale omgeving blijft belangrijk De meerderheid van de inwoners van Twenterand is tevreden met het aantal sociale contacten. Eenzaamheid neemt toe met de leeftijd, en van de ouderen geeft 10% aan zich (zeer) ernstig eenzaam te voelen, meer dan in de rest van Twente. Bij volwassen geven laag opgeleiden vaker aan zich eenzaam te voelen dan hoog opgeleiden. 38% van de volwassen in Twenterand doet vrijwilligerswerk, en dit wordt vaker door hoogopgeleiden gedaan dan door laag opgeleiden. Ruim één op de tien leerlingen in Twenterand geeft aan recentelijk gepest te zijn. Dit is iets lager dan in de rest van Twente, maar behoeft wel aandacht. Pesten gebeurt vaker op het vmbo dan op de havo/vwo. Fysieke omgeving in Twenterand Openbaar groen in Twenterand blijft achter bij de rest van Twente en Nederland; in Twenterand is de gemiddelde afstand tot het dichtstbijzijnde bos 1,6 kilometer; in Nederland is dit 2,1 kilometer. Wanneer werd gevraagd naar de tevredenheid met groen in de omgeving, gaf 91% aan hier tevreden over te zijn, hoger dan het landelijke gemiddelde (81%). Buiten spelen is een belangrijke factor voor de ontwikkeling van kinderen. In de gemeente Twenterand is het gemiddeld aantal kinderen per hectare speelruimte 87; dit is meer dan het gemiddelde voor Overijssel (55) en Nederland (49). Zorgvraag zal toenemen in de toekomst Hoewel de cijfers laten zien dat sterfte hoger is in Twenterand vergeleken met Nederland, laten schattingen over zorggebruik zien dat inwoners in Twenterand minder vaak de huisarts bezoeken en minder medicijnen gebruiken dan de rest van Nederland. Toekomstramingen laten zien dat de zorgvraag voor chronische aandoeningen de komende jaren zal toenemen in Twenterand, mede door de sterke vergrijzing. In 2011 was 4% (305 kinderen) van de 0-17 jarigen in Twenterand in zorg bij Bureau Jeugdzorg, vergelijkbaar met de rest van Twente. Daarnaast waren nog 21 jongeren tussen de 18 en 23 jaar in zorg bij Bureau Jeugdzorg. Ruim de helft van de 0 tot 23 jarigen (52%) hiervan maakt gebruik van ambulante zorg. 6 van 36
1 Kenmerken van de bevolking van Twenterand 1.1 Bevolkingskenmerken In de gemeente Twenterand wonen 33.929 mensen;17.193 mannen en 16.736 vrouwen (2012). Zevenentwintig procent behoort tot de groep 0-19 jarigen (24% in Twente); 58% is tussen de 20 en 65 jaar (59% in Twente), en 15% is 65 of ouder (17% in Twente).Ten opzichte van Twente wonen er relatief veel jongeren onder de 15 jaar in de gemeente Twenterand (figuur 1.1). Percentage 10,0 8,0 Mannen 6,0 4,0 2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 <5 5-10 10-15 15-20 20-25 25-30 30-35 35-40 40-45 45-50 50-55 55-60 60-65 65-70 70-75 75-80 Vrouwen Vrouwen Vrouwen 80-85 85-90- >95 90 95 Leeftijd in jaren Twenterand Twente Nederland Figuur 1.1: Bevolkingsopbouw Twenterand, Twente en Nederland in 2012 (CBS-Statline, 2012) In Twenterand meer laag opgeleiden vergeleken met Twente en Nederland Tabel 1.1 geeft de belangrijkste karakteristieke van de bewoners weer. In de gemeente Twenterand wonen meer autochtone Nederlanders, gehuwden en laag opgeleiden, en zijn meer huishoudens met kinderen vergeleken met de rest van Twente en Nederland. 7 van 36
Tabel 1.1 Kenmerken (%) van de bewoners van gemeente Twenterand, ten opzichte van Twente en Nederland (Bron: CBS Statline, 2012) Twenterand (n=33.929) % Twente (n=626.586) % Nederland (n=16.727.255) % Geslacht Man 51 50 50 Vrouw 49 50 51 Etniciteit Nederlands 95 83 79 Allochtoon - Westers* - niet-westers** 3 2 Burgerlijke staat Ongehuwd 43 45 47 Gehuwd 48 43 41 Verweduwd 6 6 5 Gescheiden 4 6 7 Huishoudensamenstelling Eenpersoonshuishouden 23 34 37 Meerpersoonshuishouden - zonder kinderen - met kinderen 31 46 Opleiding (volwassenen) Laag 44 34 27 Midden 40 38 41 Hoog 16 28 32 Inkomen*** Laag 44 44 40 Midden 43 41 60 Hoog 13 16 20 * Westers: Europa (exclusief Turkije), Noord-Amerika, Oceanië, Japan en Indonesië ** Niet-Westers: Afrika, Latijns-Amerika, Azië (exclusief Indonesië en Japan) *** Laag: <19 200 euro, hoog: >41300 euro 9 9 30 36 9 12 29 34 1.2 Vergrijzing Vergrijzing in Twenterand sterker dan in Twente en Nederland In 2040 zal de bevolking van de gemeente Twenterand gekrompen zijn met 13% vergeleken met 2012; in de rest van Twente en in Nederland zal de bevolking tot deze tijd nog groeien, met respectievelijk 3% en 7%. Figuur 1.2 geeft de prognose voor 2040 naar leeftijdsverdeling weer. Het aandeel 0-19 jarige in Twenterand zal dalen van 26% in 2012 naar 20% in 2040; deze daling is groter dan in de rest van Twente en Nederland. Ook zal het aandeel 20-64 jarigen sterker dan gemiddeld dalen in Twenterand; van 58% naar 49%. Daarentegen stijgt het aandeel 65+ers sterker in Twenterand: van 15% in 2012 naar 30% in 2040. 8 van 36
Twenterand Twente Nederland 2040 2012 2040 2012 2040 2012 3831,1 3894,1 139,9 153,2 5,9 8,7 9384,3 10124,3 329,1 369,4 14,3 19,3 4625,2 2714,8 175,9 106,2 8,8 5,1 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 0-19 20-64 65+ Figuur 1.2: Bevolkingsprognose 2040 naar leeftijd (in de balkjes de aantallen inwoners x 1000) (Bron: CBS Statline, 2012) 1.3 Sociaal economische status en uitkeringen Sociaal economische status relatief laag in Twenterand Sociaaleconomische status (SES) en gezondheidheidstoestand zijn aan elkaar gerelateerd. Er bestaan in Nederland aanzienlijke verschillen in gezondheid tussen verschillende SES-groepen. De SES wordt berekend uit vier gegevens: het gemiddelde inkomen in een wijk, het percentage mensen met een laag inkomen, het percentage laag opgeleiden en het percentage mensen dat niet werkt. Figuur 1.3 laat zien dat de SES in Twenterand in de meeste gebieden lager is dan in de rest van Nederland. Figuur 1.3: Sociaal economische status op 4-cijferig postcodeniveau; gemiddelde score voor Nederland=0; hoe hoger de score, hoe hoger de SES, en andersom. (Bron: SCP, bewerkt door Arcon) 9 van 36
Relatief veel personen werkzaam via sociale werkvoorziening in Twenterand Figuur 1.4 laat zien dat het percentage personen van de beroepsbevolking dat een werkloosheidsuitkering (WWB/WIJ-uitkering) had in 2011 in de gemeente Twenterand 1,6% was. Twenterand scoort hiermee iets lager dan de rest van Twente (2%). Het percentage personen dat een Wajong-uitkering kreeg in Twenterand is vergelijkbaar met het gemiddelde in Twente: 2,4%; in 2011 betrof dit 490 personen. In de gemeente Twenterand waren in 2011 423 personen werkzaam via een sociale werkvoorziening (Wsw); 2,0% van de beroepsbevolking. Hiermee is Twenterand de hoogst scorende gemeente binnen Twente; het gemiddelde voor Twente is ongeveer 1,3%. Figuur 1.4: Percentage uitkeringen per gemeente, Twente 2011 (Bron: CBS, bewerkt door Arcon) 10 van 36
2 Gezondheid Gezondheid is op verschillende manieren te meten. Vaak wordt gekeken naar het voorkomen van ziekten en aandoeningen, de levensverwachting, sterfte en doodsoorzaken, maar daarnaast wordt ook de ervaren gezondheid als maat voor gezondheid gezien. 2.1 Levensverwachting, sterfte en ziekte Figuur 2.1: Gemiddelde levensverwachting bij geboorte (in jaren) per gemeente in Twente, 2007-2010 (Bron: Nationale Atlas Volksgezondheid, bewerkt door Arcon) Mensen in Twenterand leven korter Zowel bij mannen als vrouwen is de gemiddelde levensverwachting in de gemeente Twenterand lager dan gemiddeld in Twente en in Nederland (zie figuur 2.1). Inwoners van de gemeente Twenterand leven gemiddeld 0,9 jaar korter dan de Twentenaren, en 1,4 jaar korter dan de gemiddelde Nederlander. Onderzoek laat ook zien dat levensverwachting samenhangt met opleidingsniveau: laagopgeleiden leven gemiddeld 7 jaar korter dan hoogopgeleiden en wanneer gekeken wordt naar de levensverwachting in goed ervaren gezondheid is dit verschil zelfs 20 jaar (Bron: CBS/RIBM). 11 van 36
leeftijd in jaren 83 82 81 80 79 78 77 76 75 74 Mannen Vrouwen Totaal Twenterand Twente Nederland Figuur 2.2: Gemiddelde levensverwachting bij geboorte (in jaren) naar geslacht, 2007-2010 (Bron: Nationale Atlas Volksgezondheid) Relatief veel sterfte aan hart en vaatziekten in Twenterand In 2010 zijn in de gemeente Twenterand in totaal 299 mensen overleden. Over de periode 2007-2010 was de sterfte gemiddeld 86 per 10.000 inwoners, wat hoger was dan de rest van Twente en Nederland. In 2010 was de kindersterfte (1-14 jarigen) in Twenterand 9,3 per 100.000 kinderen, dit is lager dan in de rest van Nederland en in de rest van Overijssel (beiden 14,0). Voor Twente zijn deze cijfers niet bekend. De zuigelingensterfte in Twenterand in 2010 was 4,7 per 1000 levendgeborenen (in 2010 betrof dit 2 kinderen), dit is hoger dan dat in Nederland (3,3) (Bron: Kinderen in Tel). Tabel 2.1 laat zien dat sterfte aan ziekten van het hart- en vaatstelsel aanzienlijk hoger was in de gemeente Twenterand vergeleken met Twente en Nederland. Sterfte aan kanker in Twenterand is vergelijkbaar met Twente en Nederland. Tabel 2.1: Sterfte naar doodsoorzaak, 2007-2010 (Bron: Nationaal Kompas Volksgezondheid) Twenterand Twente Nederland CMF* Per CMF* Per CMF* Per 10.000** 10.000** 10.000** Totale sterfte 119 86 105 76 100 72 Ziekten van hart- en 140 30 108 23 100 21 vaatstelsel Kwaadaardige nieuwvormingen 103 23 101 23 100 22 * Comparative Mortality Figure, index met NL=100 ** Gestandaardiseerde sterfte per 10.000 per jaar. Diabetes neemt sterk toe met de leeftijd Van de volwassenen (20-65 jaar) in Twenterand geeft 66% aan een chronische ziekte of aandoening te hebben, al dan niet door een arts vastgesteld. Deze percentages zijn vergelijkbaar met Twente. Van de 65-74 jarigen geeft 84% aandoening te hebben; bij 75+-ers is dit 92%. 12 van 36
Door de vergrijzing zal het aantal ouderen met suikerziekte in Twenterand stijgen van bijna 1000 gevallen in 2010 naar ruim 1750 gevallen in 2040! Tabel 2.2: Veel voorkomende chronische ziekten en aandoeningen (%) in de afgelopen 12 maanden naar leeftijd (Bron: Volwassenenonderzoek 2012, ouderenonderzoek 2010) Heeft een chronische aandoening 20-65 65-74 75+ Totaal 65+ Totaal Twenterand 20+ Totaal Twente 20+ 61 84 92 88 66 66 Diabetes Mellitus /suikerziekte 4 19 22 20 7 7 Hoge bloeddruk 18 43 42 43 25 22 Beroerte, hersenbloeding, 2 o 2 10 5 4 o 3 o herseninfarct of TIA Hartinfarct 1 o 9 8 9 3 o 3 o Andere ernstige hartaandoening 1 11 14 12 1 2 Een vorm van kanker 4 o 6 9 7 8 o 7 o Astma, CARA of COPD 11 14 14 14 14 11 Gewrichtsslijtage van heupen of knieën (artrose, slijtagereuma) Ernstige of hardnekkige aandoening van de rug Ernstige aandoening van de nek of schouder o ooit gehad 11 30 43 36 12 17 10 18 17 17 11 13 9 13 14 13 9 13 2.2 Functioneren en kwaliteit van leven Een maat die veel gebruikt wordt voor het meten van gezondheid is de ervaren gezondheid, ook wel subjectieve gezondheid of gezondheidsbeleving genoemd. Uit onderzoek is gebleken dat ervaren gezondheid een sterk voorspellende maat voor sterfte is: hoe slechter de ervaren gezondheid, hoe groter de kans op overlijden. Ouderen ervaren hun gezondheid vaak als matig tot slecht Het grootste deel van de jongeren, volwassenen en ouderen in Twenterand ervaart hun eigen gezondheid als goed (figuur 2.3). Dit verschilt niet veel van de rest van Twente. Bij ouderen in Twenterand wordt de gezondheid vaker als matig tot slecht beoordeeld (35%), dit is hoger dan in de rest van Twente (29%). Met name bij de 75-plussers in Twenterand wordt de gezondheid als matig tot slecht ervaren; 44%. Bij volwassenen is de situatie wat positiever in Twenterand dan in Twente. Ervaren gezondheid hangt samen met het opleidingsniveau: van de laag opgeleide volwassenen in Twenterand rapporteert 16% een matig tot slechte ervaren gezondheid; bij midden en hoog opgeleiden is dit 6%. Ook bij ouderen is te zien dat hoger opgeleiden meer tevreden zijn over hun gezondheid dan lager opgeleiden. 13 van 36
% 90 80 70 Twenterand Twente 60 50 40 30 20 10 0 Uitstekend tot zeer goed Goed Matig tot slecht Zeer goed tot goed Gaat wel Slecht Uitstekend tot zeer goed Goed Matig tot slecht Jongeren Volwassenen Ouderen Figuur 2.3: Ervaren gezondheid van jongeren, volwassenen en ouderen (Bron: E-MOVO 2011, Volwassenenonderzoek 2012, volwassenen- en ouderenonderzoek 2010) Bijna de helft van de 75+ers heeft een mobiliteitsbeperking Lichamelijk functioneren is een maat voor kwaliteit van leven en verwijst naar het kunnen uitvoeren van lichamelijke functies en dagelijkse routineactiviteiten. Van de ouderen in Twenterand geeft 29% aan één of meerdere mobiliteitsbeperkingen te hebben, iets hoger dan de rest van Twente (26%). Dit probleem speelt vooral bij de 75+ers: van hen geeft 46% een beperking te hebben, ten opzichte van 16% van de 65-74 jarigen. Meest genoemde beperkingen bij de 75+ers zijn beperkingen bij het verrichten van zware huishoudelijke werkzaamheden (52%), bedden verschonen en opmaken (45%), kleren wassen en strijken (36%) en gebruik maken van eigen of openbaar vervoer (37%). Door de vergrijzing zal, gebaseerd op de huidige gegevens, het aantal ouderen met een mobiliteitsbeperking stijgen tot ruim 2500 gevallen in 2040! 2.3 Psychische gezondheid Psychische gezondheid is eveneens een maat voor de kwaliteit van leven. Psychische klachten omvatten gevoelens van psychische verstoring zoals angst, depressie, slaapverstoring en stress. Dit kan leiden tot (gedeeltelijk) onvermogen tot functioneren en een verhoogd risico op sterfte, pijn en beperkingen. Vrouwen rapporteren vaker psychische ongezondheid Van de volwassenen in Twenterand rapporteert 3% matig tot ernstig psychisch ongezond te zijn, vergelijkbaar met de rest van Twente. Van de ouderen in Twenterand rapporteert 5% matige tot ernstige psychische ongezondheid te ervaren, vergelijkbaar met de rest van Twente. Het zijn vooral vrouwen die dit rapporteren (7%); van de mannen rapporteert slechts 1% matige tot ernstige psychische ongezondheid. 14 van 36
Depressie in Twenterand vergelijkbaar met Twente Een derde van de volwassenen en de ouderen in Twenterand heeft een matig risico op depressie of een angststoornis, vergelijkbaar met de rest van Twente. Vijf procent heeft een hoog risico; vergelijkbaar met Twente. Figuur 2.4 laat zien dat in Twenterand 7% van de leerlingen van klas 2 en 4 van de middelbare school die hebben deelgenomen aan E-MOVO rapporteerden last te hebben van matige tot ernstige depressieve gevoelens. Dit is gemeten volgens een gestandaardiseerde vragenlijst en is vergelijkbaar met het percentage van de deelnemers in heel Twente. Meisjes rapporteren vaker depressieve gevoelens dan jongens: 9% versus 4%. Er werden geen verschillen gevonden naar opleidingsniveau. Jongeren Volwassen Ouderen 3% 4% 30% 5% 32% 3% 93% 65% 65% Geen of licht Matig Hoog Geen of laag Matig Hoog Geen of laag Matig Hoog Figuur 2.4: Risico op angststoornis of depressie (volwassenen), psychische gezondheid (ouderen) en depressieve gevoelens (jongeren) (Bron: E-MOVO 2011, Volwassenen- en ouderenonderzoek 2012, Ouderenonderzoek 2010) 15 van 36
16 van 36
3 Leefstijl Uit verschillende landelijke en regionale rapporten blijkt dat veel mensen er een leefstijl op na houden met negatieve gevolgen voor de eigen gezondheid. We zijn te zwaar, eten ongezond, bewegen te weinig en roken en drinken te veel. In tabel 3.1 worden per leeftijdsklasse een aantal leefstijlfactoren weergegeven voor de gemeente Twenterand en geheel Twente. Tabel 3.1: Leefstijl kenmerken naar leeftijd en geslacht voor Twenterand en Twente (Bron: Twente in Balans 2011, E-MOVO 2011, Volwassenenonderzoek 2008, Volwassenen- en ouderenonderzoek 2012) Twenterand Twente Man Vrouw Totaal Man Vrouw Totaal Overgewicht (matig/ernstig) 3 jarigen 14 11 13 9 12 11 5-6 jarigen 18 15 17 13 18 15 10-11 jarigen 19 24 21 18 19 19 13-14 jarigen 17 22 20 20 18 19 20-65 jarigen 55 51 53 56 42 49 65+ ers 77 68 72 64 58 61 Voldoet aan beweegnorm 13-16 jarigen * 14 9 11 18 18 18 20-65 jarigen ** 67 60 63 70 65 67 65+ ers *** 62 51 56 60 54 57 Ontbijt minimaal 5 dagen pw 13-16 jarigen 92 83 87 88 82 85 20-65 jarigen O 82 92 87 84 91 87 65+ ers 97 94 95 96 96 96 Eet dagelijks groente 13-16 jarigen 31 27 29 38 32 40 20-65 jarigen 25 31 28 37 44 41 65+ ers 60 70 65 69 74 72 Eet dagelijks fruit 13-16 jarigen 23 28 26 31 36 33 20-65 jarigen 23 33 28 23 37 35 65+ ers 69 82 77 68 81 75 Roken (wel eens/dagelijks) 13-16 jarigen 20 19 19 18 17 17 20-65 jarigen 26 23 24 25 22 23 65+ ers 16 6 11 14 10 12 Alcoholgebruik 13-16 jarigen # 32 30 31 32 27 29 20-65 jarigen ## 16 6 11 14 6 10 65+ ers ## 10 4 7 11 7 8 * dagelijks minimaal 1 uur matig intensief bewegen **voldoet aan NNGB *** ten minste 5 dagen minimaal 30 minuten matig intensief bewegen O Onderzoek 2010 # binge-drinken: (5 of meer alcoholische drankjes bij één gelegenheid) in de afgelopen 4 weken ## overmatig alcoholgebruik (>21 glazen per week voor mannen, > 14 voor vrouwen) 17 van 36
3.1 Overgewicht, beweging en voeding Ruim de helft van de volwassen in Twenterand te dik De gemeente Twenterand scoort slecht op het percentage van de bevolking met overgewicht; zowel kinderen, volwassen als ouderen in Twenterand hebben vaker overgewicht vergeleken met de rest van de Twentse bevolking. Bij volwassen en kinderen geldt dat overgewicht meer voorkomt bij lager opgeleiden (~vmbo voor jongeren) dan bij hoger opgeleiden (~havo/vwo voor jongeren). Driekwart van de volwassenen en ouderen haalt beweegnorm Tweederde van de volwassenen en ruim de helft van de ouderen in Twenterand voldoen aan de beweegnorm, wat minder dan in Twente. Onderzoek van Sportservice Overijssel laat zien dat het aandeel volwassenen in Twenterand dat minimaal één maal in de week sport, lager is dan gemiddeld in Overijssel; 57% versus 61%. Wel is het aandeel dat aan sport doet (minimaal 12 keer per jaar één of meerdere sporten beoefenen) gestegen van 68% in 2010 naar 74% in 2012 en ook het aandeel volwassenen dat lid is van een sportvereniging is in deze periode gestegen; van 48% naar 59%. Van de deelnemers aan E-MOVO uit Twenterand voldoet slechts 11% aan de strenge beweegnorm van minimaal een uur per dag beweging; van de Twentse deelnemers is dit 18%. Daarentegen voldoet 73% van de leerlingen uit Twenterand aan de soepele beweegnorm van meer dan 7 uur matig intensieve beweging per week. Gegevens uit de Jeugdsportmonitor van Sportservice Overijssel laten zien dat 89% van de 4-17 jarigen in Twenterand minimaal 12 keer per jaar sport; 86% van de leerlingen van het basisonderwijs en 93% van de leerlingen uit het voortgezet onderwijs. Voor heel Overijssel was dit 92%. Tweeënzeventig procent van de jeugd in Twenterand is lid van een sportvereniging, vergeleken met 74% in Overijssel. In de Jeugdsportmonitor is ook gevraagd naar sedentair gedrag (televisie kijken en computeren). Vijfendertig procent van de 4-17 jarigen in Twenterand geeft aan hier meer dan 2 uur per dag mee bezig te zijn, voor heel Overijssel was dit 41%. Er wordt te weinig groente en fruit gegeten Te weinig beweging, maar daarnaast ook een ongezond voedingspatroon leidt tot overgewicht. Het grootste deel van de zowel de jongeren, als de volwassenen en ouderen geeft aan minimaal 5 dagen in de week te ontbijten, vergelijkbaar met de rest van Twente (zie tabel 3.1). Voor het ontbijten werd een relatie gevonden met opleidingsniveau: lager opgeleiden ontbijten minder vaak dan hoger opgeleiden. Het dagelijks eten van groente en fruit wordt weinig gedaan door jongeren en volwassenen, en blijft achter bij de rest van Twente. Ook bij ouderen blijft het dagelijks eten van groenten achter bij de rest van Twente: 65% in Twenterand eet dagelijks groente, vergeleken met 72% in de rest van Twente. Het dagelijks eten van fruit wordt wel door driekwart van de ouderen in Twenterand gedaan, evenals in de rest van Twente. 3.2 Roken, alcohol- en drugsgebruik Lager opgeleiden roken vaker Negentien procent van de leerlingen uit klas 2 en 4 uit Twenterand geeft aan wel eens te roken; 9% zegt dagelijks te roken. Dit is vergelijkbaar met de rest van Twente. Een kwart van de volwassenen geeft aan te roken, eveneens vergelijkbaar met de rest van Twente, en van de ouderen geeft 10% aan te roken. Voor jongeren en volwassenen geldt ook dat er een relatie is met opleiding: vmbo-ers geven vaker aan dagelijks te roken dan havo/vwo leerlingen: 14% versus 6%. Bij volwassenen geeft 35% van de laag opgeleiden aan te roken ten opzichte van 28% en 18% van de midden- en hoogopgeleiden. Een derde van de jongeren doet aan binge-drinken Bijna de helft (48%) van de respondenten van E-MOVO in Twenterand gaf aan in de afgelopen 4 weken alcohol te hebben gedronken (Twente: 44%); 24% van de leerlingen uit klas 2 en 73% van de deelnemers uit klas 4. Vmbo-ers geven dit vaker aan (58%) dan Havo/vwo-ers (39%). Wanneer gevraagd wordt waar alcohol gedronken wordt, zijn de meest gegeven antwoorden thuis en in een discotheek (beide 27%). Zeventien procent gaf aan meestal alcohol te drinken in een drinkkeet, dit was hoger dan in de rest van Twente (11%). 18 van 36
Eenendertig procent geeft aan de afgelopen 4 weken aan binge-drinken (vijf of meer alcoholische drankjes bij één gelegenheid) te hebben gedaan; 24% van de leerlingen uit klas 2 en 73% van de leerlingen uit klas 4. Van de volwassenen rapporteert 11% overmatig alcoholgebruik, bij ouderen is dit 7%. Mannen rapporteren dit vaker dan vrouwen. Meisjes rapporteren vaker softdrugs gebruikt te hebben dan jongens Net als alcohol drinken en roken, kan druggebruik onderdeel zijn van een bepaalde leefstijl. Van alle leerlingen uit klas 2 en 4 uit Twenterand die hebben deelgenomen aan E-MOVO, gaf 7% aan wel eens softdrugs te hebben gebruikt, vergelijkbaar met Twente. Onder de deelnemers in Twenterand gaven meisjes vaker aan gebruikt te hebben dan jongens: 9% versus 5%, en vmbo-ers rapporteerden iets vaker softdrugs te gebruiken dan havo/vwo-ers: 8% versus 6%. Twee procent gaf aan in de laatste 4 weken softdrugs te hebben gebruikt. Drinktest.nl: een advies-op-maat over alcoholgebruik via internet 3.3 Seksuele gezondheid Seksuele gezondheid is een breed onderwerp Het terrein van seksuele gezondheid bestrijkt een breed en divers gebied. Hieronder vallen relationele en seksuele vorming, anticonceptie, soa en hiv, maar ook weerbaarheid, onbedoelde zwangerschappen, seksueel grensoverschrijdend gedrag en acceptatie van homoseksualiteit. Seksuele gezondheid is een individuele aangelegenheid, maar raakt ook het sociale domein. Hiv en andere soa zijn infectieziekten: de verspreiding ervan heeft gevolgen voor de volksgezondheid. Tienerzwangerschappen leiden tot schooluitval en een slechter toekomstperspectief voor jonge moeders. Incidenten van grensoverschrijdend seksueel gedrag kunnen ernstige lichamelijke en psychosociale problemen met zich meebrengen voor het individu, de partner en de omgeving. Maar ook sociaal maatschappelijk zijn de gevolgen verstrekkend. Te denken valt aan isolement, uitsluiting, schooluitval, geringe arbeidsparticipatie en kan leiden tot een maatschappelijk gevoel van onveiligheid. Een kwart van de jongeren uit Twenterand gebruikt nooit een condoom Van de deelnemers aan het E-MOVO onderzoek uit Twenterand uit klas 2 geeft 3% aan ooit geslachtsgemeenschap te hebben gehad.; in klas 4 is dit 24%. Van de leerlingen die ooit geslachtsgemeenschap heeft gehad zegt 51% altijd een condoom te gebruiken en geeft 23% aan nooit een condoom te gebruiken (19% voor heel Twente). Bij de laatste keer geslachtsgemeenschap heeft 76% een condoom gebruikt en was 96% beschermd tegen zwangerschap. 19 van 36
Aantal uitgevoerde soa consulten in 2011 wederom gestegen Door de GGD worden soa-spreekuren gehouden, bedoeld voor hoog-risicogroepen zoals jongeren, mannen die seks hebben met mannen, prostituees, mensen met wisselende contacten, mensen met soa-klachten of personen die gewaarschuwd zijn voor een soa. In 2011 is het aantal soa-consulten in Twente wederom gestegen, en ook steeg het aantal opgespoorde en behandelde soa; bij 16% van de bezoekers werd één of meerdere soa gevonden. In 2011 hebben 43 personen uit de gemeente Twenterand dit soa-spreekuur bezocht, in 2010 waren dit er 45. Bekendheid Sense spreekuur laag Sinds 2008 worden er door de GGD spreekuren (zogeheten Sense-spreekuren) georganiseerd waar jongeren (gratis) terecht kunnen met vragen over seksualiteit. Aan de leerlingen die meededen met E- MOVO is gevraagd in hoeverre ze bekend zijn met deze spreekuren: in Twenterand gaf 5% aan hier bekend mee te zijn; in Twente was dit 9%. In 2011 hebben 3 personen uit de gemeente Twenterand een Sense spreekuur bezocht. Iets meer tienermoeders in Twenterand Gegevens uit Kinderen in tel laten zien dat het percentage tienermoeders (15-19 jarigen) in Twenterand 0,74% is (2009: 0,91%). Dit komt neer op 7 tienermoeders in het jaar 2010. Het percentage is iets hoger dan het gemiddelde voor Overijssel (0,58%) en dat voor Nederland (0,65%). Bijna kwart van de jongeren heeft een negatieve houding ten aanzien van homoseksualiteit Binnen E-MOVO is ook gevraagd naar de houding van leerlingen ten opzichte van homoseksualiteit. Van de leerlingen uit Twenterand vindt 36% dit normaal, 42% vindt het een beetje raar en 22% vindt het erg raar of verkeerd. Van alle deelnemers uit heel Twente vindt 46% homoseksualiteit normaal, 37% vindt het een beetje raar en 16% vindt het erg raar of verkeerd. Seksueel grensoverschrijdend gedrag behoeft aandacht Recente landelijke cijfers laten zien dat seksuele grensoverschrijding onverminderd hoog blijft en zorgwekkend is. Bijna één op de vijf meiden (tot 25 jaar) wordt wel eens gedwongen om seksuele handelingen te doen die ze eigenlijk niet willen. Uit het E-MOVO onderzoek komt naar voren dat 4% van de deelnemers uit Twenterand wel eens een seksuele ervaring heeft gehad tegen hun zin in; dit zijn 18 jongeren. In Twente was dit 7%. Binnen E-MOVO is ook gevraagd naar ongewenste seksuele voorstellen via internet: 11% van de deelnemers uit Twenterand gaf aan hier een enkele keer mee te maken te hebben gehad en 3% meerdere keren. De Week van de Lentekriebels is een projectweek over relaties en seksualiteit in het basisonderwijs. De basis voor relatievorming en gezond seksueel gedrag wordt gelegd lang voordat van seksuele relaties sprake is. Bovendien ervaren kinderen al op jonge leeftijd verliefdheid en seksuele gevoelens. In elke groep komen onderwerpen aan de orde die op de leeftijd toegesneden zijn. Over kriebels in je buik, het verschil tussen vriendschap en verliefdheid en waar die schattige lammetjes, maar ook baby s, vandaan komen. 20 van 36
4 Sociale omgeving De sociale omgeving is een verzamelnaam voor de deelname, betrokkenheid en binding van mensen met het sociale leven. Het hebben van voldoende en goede sociale relaties gaat gepaard met een gunstige lichamelijke en psychische gezondheid. 4.1 Eenzaamheid en sociale woonomgeving Eenzaamheid neemt toe met de leeftijd Van de volwassenen in Twenterand geeft 2% aan (zeer) ontevreden te zijn met hun sociale contacten, bij ouderen is dit 1%. Daarentegen gaf 5% van de volwassenen in Twenterand aan zich ernstig tot zeer ernstig eenzaam te voelen, vergelijkbaar met de rest van Twente (7%). Van de ouderen gaf 10% aan zich (zeer) ernstig eenzaam te voelen, dit was hoger dan in de rest van Twente (6%). Zoals te zien in figuur 4.1 neemt eenzaamheid toe met de leeftijd: 2% van de 19-34 jarigen geeft aan zicht (zeer) ernstig eenzaam te voelen, ten opzichte van 13% van de 75+ers. Opleidingsniveau speelt bij ouderen geen rol, bij volwassenen rapporteren laag opgeleiden vaker dan hoog of middel opgeleiden zich (zeer) ernstig eenzaam te voelen. % 80 70 60 50 40 30 20 10 0 19-34 35-49 50-64 65-74 75+ Niet Matig (zeer) ernstig leeftijd (jaren) Figuur 4.1: Gevoelens van eenzaamheid naar leeftijd in de gemeente Twenterand (Bron: Ouderenonderzoek 2010, Volwassenen- en ouderenonderzoek 2012) Grootste deel tevreden over de buurt waarin ze wonen In de veiligheidsmonitor is gevraagd een cijfer te geven voor de sociale woonomgeving: in Twenterand was dit een 7,0, voor heel Twente was dit een 6,6 (Bron: Veiligheidsmonitor 2011, I&O Research). Zesenzeventig procent gaf aan dat de mensen in de buurt op een prettig manier met elkaar omgaan, dit was vergelijkbaar met de rest van Twente, en 50% gaf aan veel contact te hebben met andere buurtbewoners, iets hoger dan in heel Twente (46%). 4.2 Vrijwilligerswerk en mantelzorg Hoogopgeleiden doen vaker vrijwilligerswerk Van de volwassenen in Twenterand (2010) gaf 38% aan vrijwilligerswerk te doen; 35% van de mannen en 41% van de vrouwen, vergelijkbaar met de rest van Twente. Het doen van vrijwilligerswerk neemt toe met de leeftijd bij volwassenen en ook met het opleidingsniveau: van de laag opgeleiden geeft 38% aan vrijwilligerswerk te doen, bij hoogopgeleiden is dat 55%. Van de ouderen in Twenterand geeft 16% aan vrijwilligerswerk te doen; dit neemt af met de leeftijd: 23% van de 65-74 jarigen en 8% van de 75+ers. Deze cijfers zijn vergelijkbaar met de rest van Twente. 21 van 36
Meerderheid ziet het geven van mantelzorg nauwelijks als belasting Van de volwassenen in Twenterand geeft 16% aan het afgelopen jaar mantelzorg te hebben gegeven, vergelijkbaar met de rest van Twente. Bij ouderen in Twenterand is dit 13%. Er is ook gevraagd naar de belasting van de mantelzorg. Van de volwassenen die mantelzorg geven in Twenterand, geeft tweederde aan dit niet of nauwelijks als belasting te zien. Een kwart voelt zich enigszins belast en 5% tamelijk zwaar belast. Bij ouderen voelt 50% zich niet belast, 40% voelt enige belasting en 10% tamelijk zware belasting. Vijf procent van de volwassenen in de gemeente Twenterand ontving het afgelopen jaar mantelzorg, vergelijkbaar met de rest van Twente. Van de ouderen ontving 22% mantelzorg; 13% van de mannen en 30% van de vrouwen). Dit was hoger dan in de rest van Twente (18%). 4.3 Huiselijk geweld en pesten Minder meldingen van huiselijk geweld in Twenterand In 2011 zijn er 91 meldingen van huiselijk geweld gerapporteerd in Twenterand (2,7 per 1000 inwoners). Dit is lager dan het gemiddelde aantal in Twente (5,4 per 1000 inwoners). (Bron: Intraval Monitor 2012). Gegevens uit E-MOVO laten zien dat 2% procent wel eens lichamelijk mishandeld wordt en 3% van de jongeren in Twenterand rapporteert wel eens geestelijk te zijn mishandeld. Van de volwassenen in Twenterand geeft 7% aan wel eens slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld (4% mannen, 11% vrouwen) en bij ouderen is dat 2%, vergelijkbaar met de rest van Twente. Ruim één op de tien leerlingen recentelijk wel eens gepest Van de leerlingen uit Twenterand uit klas 2 en 4 van de middelbare school geeft 11% aan de laatste 3 maanden wel eens gepest te zijn; dit is lager dan het Twentse gemiddelde (13%). Één procent van de leerlingen in Twenterand gaf aan meerdere keren per week gepest te worden. Vmbo leerlingen gaven vaker aan gepest te zijn dan havo/vwo leerlingen: 15% versus 8%. Negen procent van de leerlingen gaf aan gepest te worden via digitale communicatie (internet, MSN, chatbox of sms). In E-MOVO is ook gevraagd naar geestelijke mishandeling. Drie procent van de jongeren in Twenterand geeft aan geestelijk mishandeld te worden op dit moment, en daarnaast zegt 14% nu niet meer mishandeld te worden, maar vroeger wel. Voor heel Twente zijn deze percentages respectievelijk 3% en 11%. In de meeste gevallen werd de mishandeling gedaan door een jongere op school of in de buurt. 22 van 36
5 Fysieke omgeving Fysieke omgeving wordt bepaald door het milieu en de inrichting van de leefomgeving. Milieufactoren dragen 5 tot 10% bij aan de ziektelast in Nederland. Naast milieufactoren is leefomgeving een belangrijk onderdeel van fysieke omgeving. Hierbij gaat het onder andere om de woonsituatie, gevoelens van veiligheid en de toegankelijkheid van voorzieningen. 5.1 Groen in de omgeving Groen positief effect op gezondheid De aanwezigheid van groen in de directe omgeving heeft een positief effect op de ervaren gezondheid van mensen. Niet alleen bos- en natuurgebieden hebben een positieve invloed, ook stadsparken en agrarische gebieden dragen hieraan bij. Dat niet alleen: ze zijn ook gezonder, want ze bezoeken minder vaak de huisarts met gezondheidsklachten. Met name angststoornissen en depressies komen minder vaak voor in groene omgevingen. Maar ook gezondheidsproblemen als hoge bloeddruk, hartklachten, rug- en nekklachten, ademhalingsproblemen, darmstoornissen, migraine en duizeligheid doen zich minder vaak voor. Openbaar groen in Twenterand blijft op een aantal aspecten achter bij de rest van Twente en Nederland In Nederland is de gemiddelde afstand tot het dichtstbijzijnde bos 2,1 kilometer. Voor inwoners van Twenterand is de gemiddelde afstand tot het dichtstbijzijnde bos 1,6 kilometer. Figuur 5.1 toont per woning de beschikbaarheid van het openbaar groen binnen 500 meter van de woning. In de gemeente Twenterand was dit in 2006 45 vierkante meter, waarmee het onder de norm uit de Nota Ruimte van 75 vierkante meter groen per woning zit. Ten opzichte van 2003 is de hoeveelheid met 0,7% afgenomen. Wanneer werd gevraagd naar de tevredenheid met groen in de omgeving (gegevens uit 2009), gaf 91% aan hier tevreden over te zijn, hoger dan het landelijke gemiddelde (77%). Gegevens uit de Veiligheidsmonitor uit 2011 laten zien dat in Twenterand 45% het er mee eens is dat parken, perken en plantsoenen goed zijn onderhouden, lager dan in de rest van Twente (61%). Figuur 5.1: Beschikbaarheid openbaar groen per gemeente, 2006 (Bron: Nationale Atlas Volksgezondheid) 23 van 36
Minder ruimte om buiten te spelen voor kinderen in Twenterand vergeleken met Nederland Buiten spelen is een belangrijke factor voor de ontwikkeling van kinderen. Spelen stimuleert de creativiteit, scherpt de intelligentie en vormt de basis van morele en sociale ontwikkeling. In de gemeente Twenterand is het gemiddeld aantal kinderen per hectare speelruimte 87; dit is meer dan het gemiddelde voor Overijssel (55) en Nederland (49). Voor Twente zijn deze cijfers niet beschikbaar (Bron: Kinderen in Tel, 2012). In de Veiligheidsmonitor is gevraagd naar de speelplekken voor kinderen: 44% in Twenterand is het er helemaal mee eens dat er goede speelplekken zijn; dit is lager dan in de rest van Twente ( 55%). Een groene gezonde wijk De inspiratiebrochure Een groene gezonde wijk is tot stand gekomen met behulp van verschillende gezondheids- en groenorganisaties. De brochure is bestemd voor gemeenten en GGD-en en laat voorbeelden zien van mogelijkheden om een groenere leefomgeving te realiseren in en rondom de wijk. 5.2 Milieu Landbouw In het reconstructieplan Salland-Twente zijn er in 2010 drie landbouwontwikkelingsgebieden (LOGs) aangewezen in de gemeente Twenterand: Fortwijk, Daarlerveen en Weitemanslanden. De LOGs zijn primair aangewezen voor de ontwikkeling van de intensieve veehouderij. Intensieve veehouderij kan risico's met zich mee brengen voor de volksgezondheid, zoals zoönosen en antibioticaresistentie, maar ook door overschrijding van wettelijke normen voor fijnstof, geluid en geur en dergelijke kunnen negatieve gezondheidseffecten optreden. Figuur 5.2: Landbouwontwikkelingsgebieden in de gemeente Twenterand (Bron: Grontmij) Fijnstof Fijnstof bestaat uit verschillende stoffen die op allerlei manieren in de buitenlucht terechtkomen: dit kan zijn door bijvoorbeeld uitstoot door het verkeer of door de industrie, maar ook door uitstoot door veebedrijven via stro of gedroogde mest. Fijnstof heeft effect op onder andere hart- en longfuncties. Er zijn geen veilige drempels aan te wijzen. Wel daalde de concentraties in de afgelopen 10 jaar. De concentratie fijnstof in de regio Twenterand is ten opzichte van de rest van het land vrij laag. 24 van 36
Van dier op mens overdraagbare infectieziekten mogelijk risico Een inmiddels veel voorkomende vorm van verspreiding van infectieziekten is die van mens op dier, de zogenaamde zoönosen. Een bekende zoönose is Q-koorts, die vooral via besmette geiten op mensen kan worden overgebracht. Andere voorbeelden van zoönosen die een risico kunnen vormen voor de gezondheid zijn tekenbeten, vogelgriep en BSE. Het blijft van belang hier alert op te blijven, zeker in gebieden met intensieve landbouw. 5.3 Leefomgeving Mensen in Twenterand tevreden met hun woning De leefbaarheid in de buurt en de woonomgeving in Twenterand wordt beoordeeld met een gemiddeld rapportcijfer van 7,5, vergelijkbaar met de rest van Twente (Bron: Veiligheidsmonitor 2011). Het grootste deel van de volwassenen in Twenterand heeft een koopwoning; 82%. Dit is hoger dan in de rest van Twente, waar 76% van de volwassenen rapporteert een koopwoning te hebben. Vijfennegentig procent van de volwassenen geeft een voldoende voor hun woning, vergelijkbaar met de rest van Twente. Van de ouderen in Twenterand geeft 60% aan een koopwoning te hebben, vergelijkbaar met de rest van Twente. Van de ouderen geeft 81% aan niet te willen verhuizen. Drie procent van de volwassenen en 4% van de ouderen geeft aan zich overdag wel eens onveilig te voelen; s avonds of s nachts voelt 10% van zowel de volwassenen als de ouderen zich wel eens onveilig. Bij zowel volwassenen als ouderen, rapporteren vrouwen vaker zich onveilig te voelen dan mannen. Gegevens uit de Veiligheidsmonitor laten zien dat de inwoners van Twenterand de veiligheid ni hun buurt gemiddeld een 7,1 geven, vergelijkbaar met Twente. Hierin is ook gevraagd op welke plekken men een gevoel van onveiligheid heeft: in Twenterand dit zijn met name plekken waar jongeren rondhangen (34% geeft zich hier soms/vaak onveilig te voelen) en treinstations (17%), vergelijkbaar met de rest van Twente. Het meest genoemde buurtprobleem in Twenterand is te hard rijden; 36% geeft aan dat dit vaak voor komt. Daarnaast geeft een groot deel aan last te hebben van hondenpoep (29%), parkeeroverlast (18%) en rommel op straat en geluidsoverlast door verkeer (beiden 15%).Dit zijn ook de vijf meest genoemde problemen in de rest van Twente. 25 van 36
26 van 36
6 Zorg en voorzieningen 6.1 Zorggebruik eerste lijn Huisartsen vormen de spil van de eerstelijnszorg. De huisarts is het eerste aanspreekpunt voor mensen met vragen of problemen over gezondheid en ziekte. De gemiddelde afstand tot de dichtstbijzijnde huisartsenpraktijk in de gemeente Twenterand is minder dan 1 kilometer, vergelijkbaar met de rest van Twente (Bron: CBS, 2010). Inwoners Twenterand minste contactminuten met huisarts In figuur 1 is per gemeente de vraag naar huisartsenzorg weergegeven doormiddel van de contacttijd in minuten per inwoner per jaar. In de gemeente Twenterand was dit gemiddeld 30,4 minuten per inwoner per jaar in 2010. Voor heel Twente en voor Nederland ligt dit hoger, namelijk 32,1 en 34,4 minuten. Het gemiddeld aantal contacten per inwoner van de gemeente Twenterand was 2,04, dit was ook iets lager dan gemiddeld voor Twente (2,11) en Nederland (2,17). Toekomstramingen voor 2015 laten zien dat de contacttijd zal toenemen met 1,9% in Twenterand, voor Twente is dit 3,5% en voor Nederland is dit 3,7% (Bron: VAAM/NIVEL). Figuur 6.1: Contactminuten met de huisarts per inwoner per gemeente (Bron: LINH 2008/CBS 2010) Zorgvraag voor chronische aandoeningen het hoogst Figuur 6.2 geeft een overzicht van de geschatte vraag naar huisartsenzorg opgesplitst naar het geschatte aantal contacten met de huisartsenpraktijk per ziektecluster per 1000 inwoners. Op deze manier wordt een indicatie gegeven van de totale zorgvraag die wordt gepresenteerd in de eerste lijn. In Twenterand is de zorgvraag voor chronische ziekten het hoogst, net zoals in de rest van Twente in Nederland. Hieronder wordt onder andere diabetes, allergie, astma, COPD en andere chronische aandoeningen geschaard. Overige lichamelijk aandoeningen (onder andere geneesmiddelbijwerking, bloedarmoede, maagzweer, staar, longembolie, moedervlek en overgewicht) is na chronische aandoeningen de meest voorkomende categorie. Toekomstramingen laten zien dat de zorgvraag voor chronische aandoeningen in 2015 met 6% zullen stijgen in Twenterand. Prognoses laten zien dat het aantal contacten met de huisartspraktijk voor chronische aandoeningen in Twenterand in 2015 met 6,4% (circa 2100 bezoeken) zal stijgen ten opzichte van 2010! 27 van 36
1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Infectieziekten Chronische ziekten Aandoeningen bewegingsapparaat Acute letsels Psychische en sociale problemen Vruchtbaarheid en geboorte Overige lichamelijke klachten Overige lichamelijke aandoeningen Twenterand Twente Nederland Figuur 6.2: Geschatte aantal (deel)contacten met de huisartsenpraktijk per 1000 inwoners per jaar per ziektecluster (Bron: LINH 2008/CBS 2010) Minder medicijngebruik in Twenterand Het aantal prescripties dat voorgeschreven wordt in de huisartsenpraktijk kan als indicatie dienen voor de vraag naar farmaceutische zorg in de apotheek. In Twenterand werden naar schatting in 2010 6465 prescripties van geneesmiddelen per 1000 inwoners per jaar voorgeschreven, dit was lager dan gemiddeld in Twente (7057). Kalmeringsmiddelen waren de meest voorgeschreven geneesmiddelen, gevolgd door antibiotica en medicijnen voor astma of COPD (figuur 6.3). 450 400 350 300 250 200 150 Twenterand Twente Nederland 100 50 0 Maagmiddelen Cholesterolverlagers Antibiotica Insuline Kalmeringsmiddelen Antidepressiva Astma/COPD-middelen Figuur 6.3: Geschatte aantal voorschriften van geneesmiddelen in de huisartsenpraktijk per 1000 inwoners per jaar (Bron: LINH 2008/CBS 2010) 28 van 36
Ruim een kwart van de inwoners van Twenterand ervaart psychisch onwelbevinden In de gemeente Twenterand ervaart naar schatting 28% psychisch onwelbevinden, iets lager vergeleken met Twente (30%) en Nederland (31%). Naar schatting heeft 5% van de inwoners van Twenterand last van stemmingsstoornissen, 9% angststoornissen en 4% alcoholafhankelijkheid. De prognose voor 2015 laat zien dat de zorgvraag voor psychisch onwelbevinden met 1% zal afnemen. Figuur 6.4: Percentage inwoners met psychisch onwelbevinden per gemeente (Bron: POLS 2004/Nemesis 1996-1999/CBS 2010) Vraag naar huishoudelijke hulp en verzorging lager in Twenterand Huishoudelijke hulp wordt gefinancierd vanuit de Wmo en verzorging/verpleging via de AWBZ. Tabel 6.1 geeft het aantal uren huishoudelijke hulp en het aantal geschatte uren verpleging/verzorging weer, wat een indicatie is voor de geschatte vraag naar huishoudelijke hulp en verpleging. Zowel het gemiddelde aantal uren huishoudelijke hulp als het aantal uren dagelijkse verpleging of verzorging in de gemeente Twenterand is lager dan dat in de rest van Twente en in Nederland. Tabel 6.1. Geschat aantal uren huishoudelijke hulp en verzorging/verpleging per inwoner per jaar (Bron: Tweede Nationale Studie NIVEL 2001/CBS 2010) Aantal uren huishoudelijke hulp Aantal uren dagelijkse verzorging/verpleging Twenterand 8,7 2,3 Twente 9,4 2,7 Nederland 9,3 2,7 6.2 Jeugdzorg In Nederland is het niet mogelijk rechtstreeks te verwijzen naar de geïndiceerde hulpverlening, dit doet het Bureau Jeugdzorg. Bureau Jeugdzorg registreert het verzoek om hulp en stelt vervolgens de juiste zorg vast. Bureau Jeugdzorg dient vast te stellen of de jongere: jeugdzorg nodig heeft, geestelijke gezondheidszorg nodig heeft of zorg voor licht gehandicapte jeugdigen nodig heeft. In verband met de aanstaande transitie van de Jeugdzorg, is onderzoek gedaan om inzicht te krijgen in het huidige zorggebruik naar aantal unieke cliënten (Bron: Factsheets Transformatie Jeugdzorg, 29 van 36
November 2012, I&O Research). In totaal zijn bij 25 instellingen in Twente gegevens opgevraagd, en 17 instellingen hebben gegevens aangeleverd. In 2011 waren 305 kinderen van 0 tot en met 17 jaar, waarvan de ouders in de gemeente Twenterand wonen, in Jeugdzorg; 4% van het totaal aantal kinderen. Daarnaast waren ook nog 21 kinderen van 18-23 jaar geregistreerd (dit laatste is een onderschatting, omdat deze gegevens niet door Mediant geleverd worden omdat deze jongeren niet meer onder jeugdzorgindicaties vallen). Van deze 326 kinderen was 64% man en 36% vrouw. In 2011 liepen voor deze 326 kinderen in totaal 577 zorgtrajecten. Van de jeugdigen in Twenterand die zorg ontvingen, kregen de meesten dit via Dimence (22%), gevolgd door trajecten die Bureau Jeugdzorg uitvoert in het kader van Advies Meldpunt Kindermishandeling (AMK), Jeugdbescherming en Jeugdreclassering (16%). Elf procent kreeg zorg via Jarabee, en 10% via Ambiq. Ongeveer een kwart van de jeugdigen heeft te maken met meerdere instellingen waarvan ze zorg ontvangen. De meest voorkomende zorgvorm in Twenterand is ambulante zorg (52%, n=301), wat betekent dat de cliënten periodiek contact hebben met een professionele hulpverlener. Twenterand heeft een lage jeugdscore Het Verwey-Jonker Instituut onderzoekt ieder jaar de leefsituatie van jongeren, waarbij op basis van twaalf indicatoren wordt geprobeerd de leefsituatie van jongeren per gemeente in beeld te brengen. De thema's van deze indicatoren variëren van jeugdcriminaliteit tot tienermoeders. Op basis van alle indicatoren wordt vervolgens een zogenaamde overall score berekend, waarmee uiteindelijk een rangorde is bepaald. Figuur 6.4 laat zien dat de gemeente Twenterand op basis van deze indicatoren slecht scoort. Figuur 6.5: Jeugdscore 2010 (Bron: Verwey-Jonker Instituut, bewerkt door het RIVM) 30 van 36
6.3 Voorzieningen Bekendheid Wmo hoog in Twenterand De bekendheid van het Wmo/zorgloket onder ouderen in Twenterand is hoog: 90% geeft aan bekend te zijn met deze voorziening. Deze bekendheid is hoger vergeleken met de rest van Twente (82%). Veertien procent van de ouderen geeft echter wel aan dat het loket te ver weg is. De bekendheid bij volwassenen met het Wmo/zorgloket is lager: 71% in Twenterand is hier bekend mee, lager dan gemiddeld in Twente (75%). Gebruik en behoefte aan voorzieningen bij ouderen In onderstaande tabel staat de top 5 van voorzieningen waar ouderen in Twenterand behoefte aan hebben en/of gebruik van maken. Ouderen maken vooral veel gebruik van hulp bij administratieve of financiële activiteiten. Verder wordt regelmatig aangegeven behoefte te hebben aan sport- of bewegingsactiviteiten, hulp van een vrijwilliger en hulp bij sociale contacten. Het gebruik van voorzieningen neemt sterk toe met de leeftijd: voor alle voorzieningen geldt dat dit met name gebruikt wordt door de groep van 75 jaar en ouder. Tabel 6.2: Behoefte en gebruik van voorzieningen door ouderen (Bron: Ouderenonderzoek 2010) Twenterand Twente Gebruik Behoefte Gebruik Behoefte Hulp bij administratieve/ financiële 36 4 33 3 activiteiten Vervoer naar voorzieningen 15 3 16 4 Sport/bewegingsactiviteiten voor 14 6 16 5 ouderen van activiteitencentrum Hulp in en om huis van vrijwilliger 3 5 4 7 Hulp bij sociale contacten 1 4 1 3 31 van 36