Over de appel en de boom: kenmerken van autisme in het gezin. Prof. Jean Steyaert KU Leuven Leuven Autism Research & Expertisecentrum Autisme Leuven
Historisch Leo Kanner, 1943 in: Autistic disturbances of affective contact:. This much is certain, that there is a great deal of obsessiveness in the family background.
Historisch Susan Folstein & Michael Rutter, 1977, Infantile autism: a genetic study of 21 twin pairs. Tweelingen, waarvan 1 autisme: Eeneiige: 4/11 paren allebei autisme Twee-eiige : 0/10 paren allebei autisme
Invloed van genen op ASS (heritabiliteit) 100% E 50% 0% 100% 80% 100% 60% 80% 40% 60% 20% 40% G E G E G 20% 0% Sandin S, 2014 The familial risk of autism
Invloed van genen op ASS (heritabiliteit) 100% 80% 60% 40% E G^E G 20% 0% Tweelingstudies bij ASS
Herhalingsrisico Ozonoff S, 2011. Recurrence Risk for Autism Spectrum Disorders: A Baby Siblings Research Consortium Study Opvolgingsonderzoek van baby s geboren in gezin waar één of meer oudere kinderen ASS hebben: hoeveel baby s ontwikkelen ASS tegen kleuterleeftijd?
40 Herhalingsrisico bij jongere brusjes 35 30 25 20 15 10 5 0 Alg.bevolking Brussen gemiddeld Brussen als >1 kind reeds ASS
3,5 Gemiddeld herhalingsrisico 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Jongens meisjes
Simplex gezin (SPX) Multiplex (MPX)
Varianten en problemen Simplex gezin?? Multiplex (MPX)
En dan dit: Roelfsema MT, 2011: Are Autism Spectrum Conditions More Prevalent in an Information-Technology Region? A School- Based Study of Three Regions in the Netherlands
Nature or nurture? DNA
Het breder fenotype van autisme Bolton P, 1994: A case-control family history of autism Le Couteur A, 1996: A broader phenotype of autism: the clinical spectrum in twins Piven J, 1997: Broader autism phenotype (BAP): evidence from a family history study of multipleincidence autism families.. autisme Breder fenotype van autisme - 12-20% van de brussen vertonen auti-kenmerken - Eerstegraadbloedverwanten hebben vaker dwangstoornis, stemmingsstoornissen, communicatiemoeilijkheden,.
BAP in Leuven De la Marche W, et al. 2012. Quantitative autism traits in first degree relatives: Evidence for the broader autism phenotype in fathers, but not in mothers and siblings. Social Responsiveness Scale (SRS) in ASS-gezinnen: ouders en typisch ontwikkelende brussen van kind met ASS Algemene populatie: ouders en kinderen
BAP in Leuven Bevindingen: QAT in vaders Kind met ASS QAT in moeders Kind zonder ASS Kind met BAP
ASS-kenmerken: vallen de appelen overal? En wie komt dan van welke boom? Ronald, A. 2006, JAACAP; Happé, F. 2006, Nat.Neurosc. Tweelingstudies in algemene populatie ASS-kenmerken gemeten via Breder CAST fenotype? Niet-gemiddelde ontwikkeling?
Informant effects De la Marche, W., e.a. 2015 Measuring quantitative autism traits in families: Informant effect or intergenerational transmission? Quantitative Autism Traits (QAT), gemeten met Social Responsiveness Scale (SRS) bij: Ouders: self & other report Alle kinderen, door Beide ouders Leerkracht
Informant effects
Informant effects Score afhankelijk van wie invult (informant) Overeenkomst tussen scoring door verschillende informanten afhankelijk van ASS / geen ASS: betere overeenkomst bij kinderen zonder ASS
Tussentijdse conclusies Het herhalingsrisico voor ASS bij eerstegraadsbloedverwanten is hoog: bij brussen gemiddeld 18,7% Er bestaat een Breder Fenotype van Autisme, bij 12-20 % van de brussen Over herhalingsrisico (ASS of BAP) ouder -> kind is minder onderzoek. Dit lijkt niet beduidend lager dan bij brussen.
Hoe gaat die overerving in zijn werk? Mendeliaanse overerving: via één gen
Hoe gaat die overerving in zijn werk? Additieve effecten van meerdere genen: quantitative traits
Genetische heterogeniteit: gekende ASS loci in genoom 23
Oude hypothese Simplex gezin (SPX) Multiplex (MPX) De novo mutatie, enkelvoudige genetische oorzaak > gemakkelijk aantoonbaar Afwijkingen komen van beide ouders. Additieve mechanismen > Moeilijk / niet aantoonbaar
Allele frequency in gen. Pop. Klassiek gedacht Rare variant, rare disorder - major impact - single gene disorders Common variant, common disorder - Many genes together - Additif effects Prevalence of disorder
Allele frequency in gen. Pop. Nieuwe visie bij ASS Common variant, common disorder - Many genes together - Additif effects Rare variant, common disorder - major impact - many different genes: genetic heterogeneity Prevalence of disorder
Bij hoeveel kinderen is er een genetische bevinding? Enkelvoudig oorzaken (circa 20%) polygeen (voorlopig moeilijk/niet aantoonbaar) 27
Bij wie klinisch genetisch onderzoek? Ethisch: familie kiest Richtlijnen voor genetisch onderzoek bij ASS: Bij alle personen met ASS Zeker als: Familiaal Kinderwens Lichamelijke kenmerken Andere ontwikkelingsstoornis erbij 28
Chromosoom16p-familie Heeft ASS
Chromosoom16p-familie Heeft ASS heeft 16p deletie
Chromosoom16p-familie Heeft ASS heeft 16p deletie
Chromosoom16p-familie: fenotypische heterogeniteit Heeft ASS heeft 16p deletie
Fenotypische heterogeniteit Zelfde genetisch kenmerk leidt bij verschillende individuen tot andere gedragskenmerken: Kwantitatief: bv wel / geen expressie van een kenmerk Qualitatief: bv. ASS & ADHD in zelfde gezin
Fenotypische heterogeniteit ASS & ADHD in zelfde families? Bv.: van Steijn D, e.a., 2012: The co-occurrence of autism spectrum disorder and attentiondeficit/hyperactivity disorder symptoms in parents of children with ASD or ASD with ADHD
Een bijzondere gen^omgevingsinteractie? ASS-genen Ouder met ASS (-kenmerken) opvoeding zuigeling Peuter met verhoogd risico voor ASS??
Conclusies ASS is in hoge mate door genetische mechanismen bepaald We weten nog maar weinig over omgevingsinvloeden Er zijn erg veel verschillende auti-genen Auti-genen komen in wisselende mate tot uiting Overerfbaarheid en herhalingsrisico verschillen van gezin tot gezin
Klinische implicaties Niet alle gezinsleden van een kind met ASS hebben ASS! Let op voor informant bias. Herhalingsrisico is niet te onderschatten! Denk ook aan de goed functionerende meisjes BAP kan de communicatie aanzienlijk beïnvloeden