Onderzoek Migratie Snoekbaars

Onderzoek Migratie Snoekbaars

1 Inleiding 1.1 Doel en vraagstellingen Het doel van het onderzoek is om inzicht te krijgen in het migratiegedrag van snoekbaars in het Benedenrivierengebied van Rijn en Maas en eventuele uitspoeling naar zee, gedurende minimaal één geheel jaar. Na het instellen van de Kier kan het onderzoek herhaald worden om inzicht te krijgen in wat dit nieuwe beheerscenario betekent voor de migratie van snoekbaars in het Benedenrivierengebied en de uitspoeling naar zee. Het onderzoek maakt het mogelijk om antwoord te krijgen op de volgende deelvraagstellingen: 1). Over welke afstanden migreren snoekbaarzen in het Benedenrivierengebied? 2). Heeft deze migratie een seizoenaal patroon? 3). Wat is de home range van de populatie en is sprake van gescheiden populaties in het Benedenrivierengebied vergeleken met meer stroomopwaarts op de rivieren? 4). Welke aantallen snoekbaarzen worden teruggevangen door beroeps- en sportvisserij? 5). Wat is de omvang van de uitspoeling van snoekbaars onder het normale regime van bediening van de Haringvlietsluizen? 6). Vermindert de uitspoeling van snoekbaars (en dus ook andere vis) door het toepassen van de het Kier regime? 7). Is snoekbaars (en dus ook ander vis), na uitspoeling, in staat terug te keren naar het Haringvliet? a) onder het normale regime? b) onder het Kier regiem? Alleen een visstandbemonstering geeft te weinig inzicht in de dynamiek van de snoekbaars in tijd en ruimte. Daarvoor is aanvullend onderzoek nodig. Om met name de migratie, maar ook de eventueel resulterende uitspoeling van snoekbaars te onderzoeken, is gekozen voor het NEDAP Trail telemetriesysteem. Bij dit systeem worden vissen voorzien van een transponder (zender). Als deze getransponderde vissen detectiestations op de rivieren passeren, wordt dit geregistreerd. Aan de hand van de verzamelde detecties op de stations kan inzicht worden verkregen in de routes waarlangs snoekbaarzen migreren in het Benedenrivierengebied en of deze eventueel uitspoelen bij de Haringvlietdam als gevolg van grote afvoeren. In eerder onderzoek van de OVB is gebleken dat in de winterperiode bij hoge afvoeren tot tonnen vis per dag kunnen uitspoelen (Kemper, 1997). Snoekbaars spoelt zelfs in die mate uit dat er op sommige dagen wel tot drie kotters aan de buitenzijde van het Haringvlietdam er op vissen. Dit laatste heeft een duidelijke relatie met de toekomstige Kier. De verwachting is dat snoekbaars (maar natuurlijk ook andere vissoorten) als gevolg van dit beheerscenario minder gevoelig zijn voor uitspoeling, omdat zij beter in staat zijn de overgang naar het zoute water waar te nemen. Tevens is het waarschijnlijk dat zij, zelfs als ze al zijn uitgespoeld, in staat zijn via de geopende deuren terug te keren. De aanwezigheid van de stations 21 en 22 in de Haringvlietdam (zie afbeelding 1) maakt het mogelijk dit op detailniveau waar te nemen.

1.2 Belanghebbenden bij het onderzoek Vanuit meerdere partijen is belangstelling voor de resultaten van het onderzoek. Het onderzoek wordt uitgevoerd vanuit een samenwerkingsverband tussen Rijkswaterstaat Zuid-Holland vanuit het project De Kier, de Federatie Zuidwest Nederland en Sportvisserij Nederland. Het project zal worden uitgevoerd door Visadvies. Sportvisserij Nederland coördineert samen met het NKS (Nederlands Kampioenschap Snoekbaarsvissen) en de BVSV (Belangen Vereniging Snoekbaars Vissers) en de Federatie Zuidwest Nederland de wedstrijddagen, de terugvangdagen en de gehele communicatie van het project, Rijkswaterstaat, RIZA stelt het meetnet van detectiestations ter beschikking en de menskracht om de data te verzamelen. Bovendien levert RWS een ponton om de merkacties op uit te voeren. 1.3 Uitgevoerd vooronderzoek Voordat de migratie van snoekbaars gevolgd kan worden, is het noodzakelijk om inzicht te hebben in de overleving van snoekbaars na het implanteren van transponders. Hiertoe is in 2006 een nieuw onderzoek uitgevoerd op het Viskweekcentrum Valkenswaard (Caldenhoven & Vriese, 2006). Gedurende 3 maanden werd een groep van 15 snoekbaarzen geïmplanteerd met een transponder en een controle groep van eveneens 15 dieren gevolgd, waarbij werd gekeken naar overleving, groei en eventueel transponderverlies. In totaal was er een sterfte van 3 snoekbaarzen (één met transponder en twee zonder). Tevens werden 2 transponders gevonden in de bekkens waarin de snoekbaarzen waren opgeslagen. Voor wat betreft groei waren er geen verschillen tussen de groep geïmplanteerd met transponders en de controlegroep. De genezing van de operatie was voorspoedig. De resultaten van het experiment zijn van dien aard dat deze geen belemmering vormen voor het migratie onderzoek. Wel moet rekening gehouden worden met enig verlies aan transponders.

2 Uitvoering van het experiment 2.1 Inleiding Deens onderzoek (Koed et al., 2000) laat zien dat snoekbaars in een riviersysteem zich in het najaar verplaatst naar de meer benedenstroomse delen van het systeem. In het voorjaar vertoont snoekbaars een stroomopwaartse migratie. Ook in andere buitenlands onderzoek is aangetoond dat snoekbaars over langere afstanden migreert en kwetsbaar kan zijn voor overbevissing wanneer de snoekbaars bovenstrooms en de snoekbaars benedenstrooms als twee aparte bestanden worden beheerd (Saulamo & Thoressen, 2005). Een dergelijke situatie zou zich in Nederland ook voor kunnen doen met de snoekbaars in het Benedenrivierengebied. Daarnaast loopt snoekbaars in het Haringvliet ook nog eens het risico te worden uitgespoeld naar zee waarbij in de huidige situatie waarschijnlijk geen terugkeer meer mogelijk is. Beheer volgens de Kier zou hierin verandering kunnen brengen. 2.2 Aanpak van het experiment In 2007 zal een praktijkproef in het Benedenrivierengebied worden uitgevoerd. Het gaat om het migratiegedrag van de snoekbaarzen die voorkomen in het Haringvliet enerzijds en snoekbaarzen in de Oude Maas anderzijds. Hier worden, middels de inzet van de sportvisserijsector (zie hoofdstuk 3), snoekbaarzen gevangen en voorzien van transponders en/of een uitwendig merkje (Floyd-tag). Er worden in totaal 150 snoekbaarzen voorzien van een transponder (75 stuks per locatie). De groep snoekbaars met transponders die wordt teruggezet in de Oude Maas, weet zich omringd door de stations 5, 6, 7, 8 en 14 (zie figuur 1 en tabel 1). De snoekbaars op het Haringvliet zal worden gevangen en teruggezet in de nabijheid van de Haringvlietdam om het effect van uitspoeling in beeld te kunnen brengen. Tevens kunnen door deze aanpak relatief kleinschalige migraties in beeld worden gebracht op de Oude Maas en wat grootschaliger (stroomopwaartse) migraties in het Haringvliet (registraties op stations 5, 6, 8, 10 en 11 en wellicht verder). Stroomafwaarts kan detectie plaatsvinden op de stations 21 en 22. Om een nog meer dekkend netwerk van terugmeldingen te krijgen, zullen alle gevangen snoekbaarzen (zie hoofdstuk 3) worden voorzien van een uitwendig merk (Floy-tag). Verwacht wordt tussen de 500 en 1000 snoekbaarzen te kunnen merken met een Floyd-tag. Gezien de omvang van het gebied en de intensiteit van de sport- en beroepsvisserij wordt verwacht dat het rendement van terugvangsten aanzienlijk kan zijn. Communicatie hierover is noodzakelijk. Gegevens van het telemetriesysteem zullen worden verkregen van het RIZA. Start van het onderzoek is in juni. Naar verwachting zijn de vissen dan minder kwetsbaar. De looptijd is minimaal 1 jaar. Op deze manier wordt een beeld verkregen van de migratie in de zomer, het najaar, de winter en voorjaarsperiode. Daar de transponders 2 jaar meegaan, zal de uiteindelijke periode van het onderzoek tot maximaal 2 jaar kunnen zijn.

Figuur 1. Ligging van de detectiestations en de locaties waar de vissen gemerkt zullen worden. Haringvliet, Hellevoetsluis Oude Maas, Heerjansdam

Tabel 1. Namen en locaties van de detectiestations. Detectiestation Rivier(tak) of meer Locatie Start datum 2 IJssel Kampen 01-12-96 5 Spui Zuidland 01-12-96 6 Dordtsche Kil s-gravendeel 01-12-96 7 De Noord Alblasserdam 01-12-96 8 Beneden Merwede Boven Hardinxveld 01-12-96 9 Lek Nieuwegein 01-12-96 10 Waal Vuren 01-12-96 11 Bergsche Maas Capelse Veer (Dussen) 01-12-96 12 Grensmaas Stevensweert 01-12-96 13 Rijn Xanten (BRD) 22-05-97 14 Oude Maas Spijkenisse 03-11-97 15 Roer St. Odiliënberg 19-06-98 16 Sieg Menden (BRD) 01-07-98 19 IJsselmeer Den Oever 24-02-00 18 IJsselmeer Kornwerderzand 24-02-00 25 Maas Sambeek 21-09-00 23 Maas Balgoij 21-09-00 26 Maas Afferden 21-09-00 24 Maas Sambeek beneden stuw 01-10-01 22 Haringvliet Stellendam zuid 01-11-01 21 Haringvliet Stellendam noord 03-12-01 28 Maas Borgharen 10-10-01 27 Maas Itteren 01-05-03 K4 Maas Linne wkc 04-09-02 R2 Maas Linne vistrap 09-09-03 33 Maas Linne dorp 27-08-02 K2 Maas Alphen wkc 04-09-02 R1 Maas Alphen vistrap 09-09-03 32 Maas Lith dorp 27-08-02 31 Nederrijn Arnhem 24-02-05 30 Nederrijn Maurik 16-03-05 29 Nederrijn Hagestein 17-03-05 Foto 1: Floyd-tag

3 Inzet van de sportvisserijsector Wedstrijddagen om vis te merken Er zullen in het project ongeveer 140 vrijwilligers vanuit de sportvisserij (NKS en BVSV) ingezet worden om de snoekbaarzen te vangen voor het merken. Er zullen twee grootste wedstrijddagen worden georganiseerd in juni, één op het Haringvliet vanuit Hellvoetsluis (10 juni), één op de Oude Maas, vanuit Heerjansdam (24 juni). De wedstrijd zal meetellen voor het NKS en het is de bedoeling dat extra prijzen beschikbaar komen voor de boten die de meeste vis aanleveren die dag. Rijkswaterstaat heeft toegezegd om een ponton beschikbaar te stellen waarop de vissen kunnen worden opgeslagen en kunnen worden gemerkt. De kans om de sportvisserij neer te zetten als een betrokken, positieve en coöperatieve sector die investeert in kennis en mede daardoor een waardig gesprekspartner is. Voor de extra prijzen voor de twee wedstrijddagen worden sponsors gezocht. Uiteraard zal aan beide evenementen volop aandacht worden besteed in de bij Sportvisserij Nederland beschikbare media. Monitoring Naast de waarneming via de detectiestations zullen er ook veel snoekbaarzen met een (kleur)merk en/of transponder worden waargenomen. Snoekbaarsvissers die deze vissen vangen dienen deze zo snel mogelijk levend terug te zetten op de plek waar ze zijn gevangen en de gegevens op het (kleur)merk en de lengte van de vis door te geven aan de organisatie. Snoekbaarzen die onverhoopt worden meegenomen voor consumptie dienen ook te worden geregistreerd. De eventueel aangetroffen transponder dient te worden teruggezonden naar de organisatie. Snoekbaarsvissers kunnen ook actief worden ingezet om op gemerkte snoekbaarzen te vissen en zo gericht verblijfsinformatie te verzamelen. Om dit vorm te geven is onlangs al een oproep geplaatst in Het Visblad. De mogelijkheid bestaat om een website(gedeelte) voor dit onderzoek in te richten. Hier kunnen vissers maar ook andere partijen lezen over het onderzoek en de vorderingen. In de regio Zuid-west Nederland zijn ongeveer 200.000 sportvissers die of lid zijn van een HSV dan wel een kleine vispas hebben. Deze mensen worden gevraagd om hun vangsten van gemerkte snoekbaarzen te melden. Om de meldingen te stimuleren zal Sportvisserij Nederland een prijzenpakketje samenstellen met kleinere prijzen. Daarnaast zullen enkele grotere prijzen worden verloot. Hiervoor worden sponsors gezocht. Wedstrijddagen, terugvangsten Gedurende het 18 maanden durende project wordt een nog nader te bepalen aantal zogenaamde terugvangdagen georganiseerd. Op deze dagen wordt gericht geprobeerd om gemerkte snoekbaarzen te vangen. De locaties van deze dagen zullen worden bepaald aan de hand van de kennis die wordt opgedaan over eventuele migratie van de gemerkte snoekbaarzen. Voor deze terugvangdagen zijn sponsors nodig voor de organisatie en prijzen.