Leeratelier Strategisch hogeronderwijsbeleid Nederlandse School voor Openbaar Bestuur
Inleiding Strategisch belang hoger onderwijs In een kenniseconomie is hoger onderwijs van strategisch belang. Tegelijkertijd veranderen kennis, kennisproductie en kennisdistributie in een kennisdemocratie razendsnel. Dat moet gevolgen hebben voor instellingen van hoger onderwijs en voor de ontwikkeling van beleid: demografische en sociaal-culturele ontwikkelingen beïnvloeden de studentenpopulaties, arbeidsmarkten veranderen. De wijze waarop wij in de (nabije) toekomst geld willen en kunnen verdienen is voor hoger onderwijs niet alleen een cruciale factor, maar ook van beslissende betekenis voor het Nederlandse verdienmodel. Nieuwe vormgeving van het onderwijs En niet alleen verandert de wereld rondom het hoger onderwijs, ontwikkelingen in informatie- en communicatietechnologie beïnvloeden de directe vormgeving van hoger onderwijs. Internationale topdocenten boren via MOOC s en sociale media een massapubliek aan. Hebben zij nog een instelling voor hoger onderwijs nodig, of kunnen ze als ondernemers een eigen verdienmodel ontwikkelen en worden instellingen vooral leveranciers van merkwaarde? Wat betekent dat dan weer voor het stelsel van hoger onderwijs, voor toegankelijkheid en kwaliteitsbewaking, voor identiteit en institutionele overleving? Dynamische bestuurlijke context De besturing van hoger onderwijs vindt plaats in deze turbulente omgeving in netwerken van private en publieke actoren, in een samenleving die steeds meritocratischer wordt met de daarbij behorende verharding door ongelijkheid. Sociale stijging is niet langer vanzelfsprekend en in multiculturele samenlevingen is de vanzelfsprekende samenhang tussen verlichting, emancipatie en vooruitgang op zijn minst discutabel geworden. Het publieke en politieke debat over hoger onderwijs kan gemakkelijk politiseren, zeker ook in een mediasamenleving. Sturingsvragen zijn er volop, al kost het soms moeite de klassieke kwesties van kwaliteit, toegankelijkheid en doelmatigheid van antwoorden te voorzien in politieke en maatschappelijke arena s die niet alleen sterk zijn veranderd, maar ook de neiging hebben steeds te wisselen in urgenties en relevanties. Inhoudelijke verdieping Voor strategische beleidsadviseurs, leidinggevenden en beslissers is inhoudelijke verdieping daarom van het grootste belang. Wat weten we en vooral ook, wat weten we nog niet? In welke context van turbulentie en complexiteit moet beleid worden gemaakt? Welke grenzen doemen daarbij op en welke actoren en factoren hebben doorzettingsmacht? Als de problemen wicked zijn, waardenoriëntaties concurreren en het beleidsveld volop reflexief is, wat valt er dan te doen en wat te laten? 1
en opdoen van nieuwe inzichten en perspectieven Maar het atelier kenmerkt zich niet alleen door kennisoverdracht, deelnemers zullen kennis maken met nieuwe, vernieuwende of in ieder geval relevante perspectieven van hoofdrolspelers binnen het hoger onderwijs. Na het volgen van dit leeratelier kennen deelnemers de relevante spelers, hun vocabulaire en hun bijzondere perspectief. NSOB leeratelier strategisch hoger onderwijsbeleid Onder begeleiding van topdocenten uit wetenschap en praktijk, die buiten- en binnenwereld kennen en doorgronden en die verrassende en wijze lessen te vertellen hebben gaan deelnemers aan de slag in deze leergang waarin reflectie en casuïstiek met elkaar worden verbonden. In de leergang gaat het steeds om trends, strategische kwesties en handelingsrepertoires. Maatschappelijke trends zijn uitgangspunt, maar worden steeds geconfronteerd met ontwikkelingen en grenzen in het stelsel van hoger onderwijs. Wij nodigen u van harte uit om deel te nemen. Het programma zal u inspireren, in contact brengen met bijzondere personen, maar óók veel van u vragen. Vorm volgt in dit programma de inhoud: uw inbreng, uw ervaringen en uw vermogen om in een collaboratieve leersetting te groeien vormen de ankerpunten voor de opbouw en vormgeving van het programma. Prof. dr. Paul Frissen Decaan en bestuursvoorzitter NSOB 2
Algemeen Leerdoelen De opleiding heeft drie leerdoelen: 1. Deelnemers verwerven inzicht in de bestuurlijke, technologische en maatschappelijke ontwikkelingen die op korte én lange termijn relevant zijn voor het hoger onderwijs. 2. Deelnemers verwerven inzicht in de consequenties, opgaven én uitdagingen van bovengenoemde ontwikkelingen voor het hoger onderwijs; ze kunnen deze bezien en doordenken vanuit het perspectief van de onderwijsinstelling, de student en de docent. 3. Deelnemers vergaren inzicht in wat strategisch handelen betekent en verkennen een bijpassend instrumentarium (zoals de kunst van het adviseren, framing). Doelgroep Het leeratelier is ontworpen voor (strategische) beleidsadviseurs en leidinggevenden die zich bezig houden met het hoger onderwijs. Deelnemers kunnen komen van kennisinstellingen (HBO of WO), maar ook van ministeries of onderwijsgerelateerde instellingen (Vereniging Hogescholen/VSNU). Aanmelding Deelnemers kunnen zich aanmelden door het aanmeldingsformulier naar de NSOB te sturen. Het aanmeldingsformulier is te verkrijgen via: http://www.nsob.nl/onderwijs/opleidingen/leeratelierstrategisch-hoger-onderwijs-beleid/aanmelden/. Voor een aanmeldingsformulier kunnen deelnemers ook contact opnemen met Marije Plooij-van Ruiten via 070 3024921 / plooij@nsob.nl. De deadline voor aanmelding is maandag 2 maart 2015. Investering De kosten voor de opleiding bedragen 3.950,-. Het bedrag is BTW vrij. Daarnaast dienen de deelnemers bij alle opleidingsdagen aanwezig te zijn. Naast deze dagen wordt er beperkte inzet en tijd gevraagd voor het maken van opdrachten. Locatie De bijeenkomsten vinden plaats bij de NSOB aan het Lange Voorhout 17 in Den Haag. Daarnaast zijn er twee praktijkdagen op locatie in Den Haag en Amsterdam. Informatie Voor meer inhoudelijke informatie kunt u contact opnemen met de leermanager van de opleiding, Daphne Bressers, via 070 3024927 of bressers@nsob.nl. Voor organisatorische vragen kunt u contact opnemen met projectmanager Marije Plooij-van Ruiten: plooij@nsob.nl of70 3024921. Of ga naar de website voor meer informatie: http://www.nsob.nl/onderwijs/opleidingen/leeratelier-strategisch-hoger-onderwijs-beleid/ 3
Programma (overzicht) Tijd Onderwerp Docent Dag 1 09.30-10.00 Voorstel, introductie, uitleg programma Paul Frissen & Daphne Bressers 10.00-12.00 Inspiratiecollege 1: sociaal- culturele ontwikkelingen: Kim Putters trends in de samenstelling en karakter van de samenleving 12.00-13.00 Lunch 13.00-14.30 Deelnemers interviewen ervaringsdeskundige: de Gast: Leonard Geluk impact van groot stedelijke vraagstukken op het hoger onderwijs 14.30-16.00 Inspiratiecollege 2: Onderwijs & sociale scheidslijnen: de consequenties van de diplomademocratie Mark Bovens 16.00-17.00 Wrap-up: wat betekenen deze trends voor het Hoger Onderwijs? Paul Frissen & Daphne Bressers Dag 2 Dag 3 Dag 4 09.00 12.00 Hoe maak je strategisch beleid: tijd, volgorde en framen Jaap Boonstra 12.00-13.00 Lunch 13.00-17:00 Een kijkje in de keuken bij OCW: deelnemers krijgen een strategische opdracht uitgewerkt en interviewen daarna verschillende stakeholders op het departement. Aan het einde van de dag presenteren zij hun bevindingen aan de opdrachtgever. Jaap Boonstra in samenwerking met de afdeling Kennis & strategie van Min OCW 09.00-10.30 Inspiratiecollege 1: flexibilisering van het onderwijs Nader bekend te maken 10.30-12.00 Deelnemers interviewen ervaringsdeskundige: digitalisering en informatisering 12.00-13.00 Lunch Gast: Anka Mulder 13.00-17.00 Inspiratiecollege 2: Politiek-bestuurlijke ontwikkelingen Paul Frissen 17.00-17.30 Terugkoppeling: wat betekenen deze trends voor het Hoger Onderwijs? 13.00-15.00 Inspiratiecollege 1: Hoe leert men deel I Onderwijskundige over didactische vormen 15.00-17.00 Inspiratiecollege 2: Hoe leert men deel II (Onderwijs) psycholoog over de werking van de hersenen. 17.30-20.30 Diner gesprek: wat moet onderwijs bieden? Wat is het doel? Paul Frissen & Daphne Bressers Lyanda Vermeulen-Kerstens Susan te Pas Paul Frissen & Willem Schinkel Dag 5 09.00 18.00 Ontwikkelingen in het stelsel en het bestuur van onderwijsinstellingen. De dag begint met een presentatie van Louise Gunning, daarna reikt ze de deelnemers een strategische opdracht uit. Onder leiding van de leermanager en de docent werken deelnemers in groepen aan de opdracht, de onderwijsstaf organiseert hiervoor een serie gesprekken met docenten en studenten van de HVA en de UvA. Aan het einde van de dag presenteren groepen hun bevindingen aan Louise Gunning. Louise Gunning, Jaap Boonstra & Daphne Bressers Dag 6 12.30-15.00 Bespreking afsluitende opdracht Paul Frissen 15.00-17.00 Wat hebben we geleerd? Welke strategische lessen zijn er te trekken? Presentatie aan een forum. 17.00 Borrel Paul Frissen 4
Toelichting programma Dag 1: Ontwikkelingen in en rondom het hoger onderwijs Na een korte voorstelronde en uitleg van het programma ontmoeten deelnemers de eerste gast, die een inspiratiecollege verzorgt. De deelnemers maken kennis met de meest relevante ontwikkelingen rondom het hoger onderwijs. Prof. dr. Kim Putters zal vanuit zijn rol als directeur van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) zijn kennis over de veranderende samenleving met ons delen. Vervolgens interviewen deelnemers de voorzitter van het college van bestuur van de Haagse hogeschool Leonard Geluk, voormalig Wethouder in de gemeente Rotterdam, over de invloed van grootstedelijke vraagstukken, zoals diversiteit en veiligheid in hoger onderwijsinstellingen. Prof. dr. Mark Bovens (Universiteit van Utrecht & WRR) verzorgt het tweede inspiratiecollege over de Nederlandse diplomademocratie en de consequenties hiervan voor het Hoger Onderwijs. Deelnemers sluiten de dag af met een gezamenlijke discussie over de vraag welke (strategische) lessen zij trekken voor hoger onderwijsbeleid. Dag 2: introductie tot strategisch denken en een bezoek aan OCW De tweede dag vormt een introductie tot strategisch denken. Strategische handelingen is een term die vaak voorbij komt, maar waarvan vaak niet duidelijk is wat er écht mee wordt bedoeld. Of wat het betekent in de praktijk van alledag: hoe kun je aan de hand van de kennis over de maatschappelijke ontwikkelingen tot strategisch beleid komen? Welke rol speelt tijd (lange/korte termijn), maar ook het momentum bij het inzetten van strategisch beleid? Prof. dr. Jaap Boonstra zal de dag starten met een presentatie over het instrumentarium van de strategisch adviseur. Het tweede deel van de dag speelt zich af op het Ministerie van OCW. In samenwerking met de afdeling kennis- en strategie bereidt de NSOB een strategisch vraagstuk voor, waar deelnemers een advies over moeten formuleren. Deelnemers interviewen verschillende stakeholders op het departement, aan het einde van de dag presenteren zij onder leiding van de docent hun bevindingen aan de opdrachtgever. Dag 3: Wat is leren & wat is onderwijs De derde dag begint met een inspiratiecollege over het belang van flexibilisering van onderwijs. Hierna interviewen deelnemers dr. Anka Mulder, lid van het college van bestuur bij de Technische Universiteit Delft, over impact van internationalisering en digitalisering van het onderwijs - hierbij zal zij ook ingaan op de ontwikkeling van MOOC s in het onderwijs. In de middag verzorgt prof. dr. Paul Frissen een inspiratiecollege over de politiek-bestuurlijke ontwikkelingen in Nederland en de invloed hiervan op het hoger onderwijs. De dag eindigt met een discussie over de betekenis van alle behandelde trends het hoger onderwijs. 5
Dag 4: Hoe, wat en waarom? Op de vierde dag staan deelnemers stil bij enkele fundamentele vragen: hoe kun je leren, wat is leren, wat is het doel van hoger onderwijs? Op deze dag beginnen we in de middag en eindigen we in de avond met een dinergesprek. Het begin van de middag gaat in op het hoe : hoe kan het hoger onderwijs worden ingericht, welke onderwijsvormen zijn er en welke vormen passen het best bij welk doel en doelgroep? Onderwijskundige dr. Lyanda Vermeulen-Kerstens (onderwijsdirecteur pedagogische wetenschappen EUR) geeft ons inzicht in verschillende didactische vormen. Vervolgens nemen we in een kijkje in de hersenen van de student. Hoe leert men en wat onthouden studenten wel en wat juist niet? Prof. dr. Susan te Pas, hoogleraar cognitieve psychologie van het hoger onderwijs aan de Universiteit Utrecht, legt ons uit hoe (lerende) hersenen werken. De dag eindigt met een dinergesprek. Onder leiding van prof. dr. Willem Schinkel en prof. dr. Paul Frissen verkennen we de verschillende antwoordmogelijkheden op de (normatieve) vraag: wat is het doel van het Hoger Onderwijs en wat mag ervan worden verwacht? En waarom vinden we dat eigenlijk? Dag 5: Praktijkdag bij de UvA en de HvA Op de vijfde dag gaan deelnemers op bezoek bij de Universiteit van Amsterdam en de Hogeschool van Amsterdam. Voorzitter van het college van bestuur van de UvA en de HvA, prof. dr. Louise Gunning, neemt deelnemers mee in de meest prangende uitdagingen van een bestuurder van Hoger Onderwijsinstellingen: op welke toekomstige ontwikkelingen bereidt het bestuur zich voor? En voor welke strategische vragen staat zij? Een van de vraagstukken vormt de opdracht waar de deelnemers in de middag mee aan de slag gaan. Onder leiding van de leermanager en de docent, prof. dr. Jaap Boonstra, werken deelnemers in groepen aan de opdracht, de onderwijsstaf organiseert hiervoor een serie gesprekken met docenten en studenten van de HVA en de UvA. Aan het einde van de dag presenteren groepen hun bevindingen aan Louise Gunning. Dag 6: Slotdag Op de slotdag werken deelnemers in groepen aan een kleine opdracht, die ze in de vorm van stellingen voorleggen aan een forum van experts en sleutelfiguren uit het hoger onderwijs. We sluiten de dag af met een gezamenlijke borrel. 6
Onderwijsteam Programmaleiding Prof dr. Paul Frissen, decaan Decaan en bestuursvoorzitter van de NSOB. Daarnaast is hij hoogleraar Bestuurskunde aan de universiteit van Tilburg en lid van de RMO Daphne Bressers MSc, leermanager Onderzoeker en leermanager bij de NSOB Drs Marije Plooij-van Ruiten, projectmanager Projectmanager bij de NSOB Docenten Prof. dr. Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en tevens bijzonder hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Mr. Leonard Geluk, voorzitter van het college van bestuur van de Haagse hogeschool. Prof. Dr. Mark Bovens, hoogleraar Bestuurskunde aan de Universiteit Utrecht en lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Dr. Anka Mulder, vicevoorzitter van het college van bestuur van de TU Delft. Dr. Lyanda Vermeulen-Kerstens. Onderwijsdirecteur pedagogische wetenschappen aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Prof. dr. Susan te Pas, hoogleraar cognitieve psychologie van het hoger onderwijs aan de Universiteit Utrecht. Prof. dr. Willem Schinkel, hoogleraar sociologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en lid van de Jonge Akademie. Prof. dr. Louise Gunning, voorzitter van het College van Bestuur van de UvA en de HvA Prof. Dr. Jaap Boonstra, hoogleraar organisatieverandering bij de Universiteit van Amsterdam en bij Esade Business School in Barcelona. Praktijklocaties Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Universiteit van Amsterdam (UvA) & Hogeschool van Amsterdam (HvA) 7
Over de NSOB De Nederlandse School voor Openbaar Bestuur De Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) verzorgt sinds 1989 hoogwaardige postacademische opleidingen. In dat jaar besloten de Universiteit Leiden en de Erasmus Universiteit Rotterdam tot de oprichting van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur. Sinds juli 1995 participeren behalve de Universiteit Leiden en de Erasmus Universiteit Rotterdam ook de Universiteit Utrecht, de Universiteit van Amsterdam, de Technische Universiteit Delft, de Universiteit van Tilburg en de Vrije Universiteit van Amsterdam in de NSOB. Opleidingen NSOB Vanaf haar aanvang streeft de NSOB ernaar om met geavanceerde en uitdagende opleidingen voor het topsegment van het management in openbaar bestuur en publieke sector bij te dragen aan een hoogwaardig openbaar bestuur. De opleidingen van de NSOB onderscheiden zich door: Het aanbieden van leeromgevingen die in hun didactiek zijn afgestemd op het leren van ervaren tot zeer ervaren professionals. De inzet van topdocenten uit wetenschap en praktijk is daarbij vanzelfsprekend. Het aanbieden van leerinhouden waarin inzichten uit vooraanstaande researchprogramma s worden verbonden met strategische vragen uit de praktijk. De relatie van de NSOB met universiteiten is daarom van groot belang. Daarnaast is de NSOB ook een onafhankelijke denktank die strategische vragen in de publieke sector onderzoekt. Het aanbieden van leerprogramma s waarin maatschappelijke ontwikkelingen en transformaties altijd uitgangspunt zijn voor reflectie over de publieke sector en het openbaar bestuur. Begrip van de wereld is in deze domeinen cruciaal. Er kan niet worden volstaan met instrumentele vakkennis op managementgebied. Het aandacht schenken aan persoonlijke effectiviteit in de context van de voornoemde reflectie. Daarbij staat voor de NSOB voorop dat dienstbaarheid aan de publieke zaak een van de professionele en dus ook persoonlijke kernwaarden is. 8
Contactpersonen Leermanager (inhoud) Daphne Bressers MSc 070 3024927 bressers@nsob.nl Projectmanager (organisatie) Drs. Marije Plooij-van Ruiten 070 3024921 plooij@nsob.nl 9