SECUNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm: TSO GRAAD: TWEEDE GRAAD LEERJAAR: Eerste en tweede leerjaar Studiegebied: Mechanica-elektriciteit FUNDAMENTEEL GEDEELTE Optie: INDUSTRIELE WETENSCHAPPEN Vak(ken): PV Praktijk elektriciteit Vakkencode: IT-e Leerplannummer: 2001/038 (nieuw)
Algemeen deel VISIE OP DE STUDIERICHTING De studierichting industriële wetenschappen behoort tot het studiegebied mechanica-elektriciteit en wordt ingericht in de 2de en in de 3de graad van het TSO. Deze studierichting heeft een dubbele doelstelling. Eerste doelstelling is de leerlingen voorbereiden op het hoger onderwijs met twee cycli en op het hoger onderwijs met één cyclus (hoofdzakelijk in de studierichtingen aansluitend op elektriciteit en mechanica). Daarnaast worden de minimale vaardigheden bijgebracht om de leerlingen inzetbaar te maken voor de arbeidsmarkt (bij voorkeur na een bijkomend 3de jaar van de 3de graad). Om de doelstellingen van de studierichting te kunnen verwezenlijken, wordt aan de leerlingen een voldoende theoretisch ondersteunde kennis bijgebracht van elektriciteit, elektronica (enkel in de 3de graad) en mechanica. Eveneens wordt aandacht besteed aan de noodzakelijke kennis betreffende chemie, fysica en wiskunde om de gemotiveerde leerling een goede kans tot slagen te geven in het hoger onderwijs met 1 of 2 cycli. Om te voldoen aan de tweede doelstelling (minimale vaardigheden om inzetbaar te zijn voor de arbeidsmarkt), wordt (in de 2de graad) naast de doorgedreven theoretisch opleiding ook nog een minimale praktische opleiding voorzien (die eventueel kan uitgebreid worden via een aansluitend specialisatiejaar in het 3de jaar van de 3de graad).
TSO 2de graad optie INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN 1 INHOUD Visie...2 Beginsituatie...2 Algemene doelstellingen...2 Leerplandoelstellingen / leerinhouden...3 Pedagogisch-didactische wenken en timing...4 Minimale materiële vereisten...6 Evaluatie...7 Bibliografie...10 Timing en jaarplan...11 Samenstelling van de leerplancommissie...13
TSO 2de graad optie INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN 2 VISIE Het vak praktijk elektriciteit beoogt de leerlingen te laten kennis maken met enkele uitvoerende taken, behorend tot het takenpakket van de elektricien. Het is niet de bedoeling dat de leerlingen de verschillende vaardigheden in die mate inoefenen dat ze in staat zouden zijn om een volledige installatie aan te leggen. Het is eerder de bedoeling om door het eens zelf te doen te ervaren wat de mogelijkheden en de beperkingen zijn. Van de praktische oefeningen zal ook gebruik gemaakt worden om de leerlingen te laten kennis maken met enkele veel gebruikte materialen en gereedschappen. Naast het aanbrengen van de technische vaardigheden, zal ook voortdurend aandacht besteed worden aan welzijn (veiligheid, gezondheid, hygiëne) en aan de zorg voor het milieu. BEGINSITUATIE De leerlingen kunnen verschillende studierichtingen gevolgd hebben, waar ze al dan niet kennis maakten met het vak praktijk elektriciteit. De lerares/leraar zal daarom per leerling nagaan wat de beginsituatie is. Eventuele te grote verschillen zullen opgevangen worden door differentiatie van de leerinhouden / lesdoelstellingen. Indien noodzakelijk zullen inhaallessen buiten het normale lessenrooster voorzien worden. ALGEMENE DOELSTELLINGEN De lessen hebben tot doel de leerling te laten kennis maken met enkele vaardigheden uit het vakgebied: draden en kabels bewerken buizen buigen diverse schakelaars aansluiten voor lichtschakelingen Naast de "technische" vaardigheden, zal de lerares / leraar ook oog hebben voor de vereiste persoonlijkheidskenmerken: kritische ingesteldheid, zijn eigen plaats in de arbeidssituatie beseffen, kunnen participeren in de maatschappij, de mentale bereidheid daarvoor hebben, luistervaardig zijn, veiligheidsbetrachting, doorzettingsvermogen, arbeid bekijken als persoonlijkheidsontwikkelende bezigheid, het sociaal karakter van de arbeid inschatten, aanpassingsvermogen, leervaardig zijn: bereidheid tot permanente vorming, bereidheid tot inzet, zowel zelfstandig als in team kunnen werken, logisch, rationeel, analytisch en synthetisch denken, creativiteit, kostenbewust (denken) werken, kwaliteitsbewust zijn,
TSO 2de graad optie INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN 3 LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 1 de verschillende basisbehandelingen uitvoeren rekening houdend met de vigerende voorschriften (ARAB en AREI). een keuze in functie van de toepassing maken. 2 uitleggen waarom buizen gebruikt worden en welke soorten er bestaan. Tth buizen op maat brengen, ontbramen en buigen (1 bocht 1 vlak) 3 de soldeertechnieken en materialen toelichten. soldeerverbindingen uitvoeren, rekening houdend met de voorschriften voor welzijn en milieu. 4 de verschillende soorten schema s gebruiken. de werking van enkele basisschakelingen (bediening op 1 en op 2 plaatsen) uitleggen. de verbindingen maken door middel van verschillende soorten draden en/of kabel (toestellen, eventueel buizen, zijn bij voorkeur reeds gemonteerd). fouten in de schakelingen op een gestructureerde manier opzoeken en herstellen. 5 het dossier toelichten van een huisinstallatie met verlichting, stopcontacten, aarding, equipotentiaalverbinding, signalisatie bel, parlofoon), schakelkast, meterkast,.... LEERINHOUDEN 1 Kabels, geleiders Ontmantelen Verbindingen maken (o.a. krimpverbindingen) Gebruik van aftakdozen 2 Tth buizen 3 Solderen en vertinnen 4 Lichtschakelingen 5 Huisinstallaties.
TSO 2de graad optie INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN 4 PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN TIMING Het is niet de bedoeling om alle oefeningen volledig door de leerlingen te laten uitvoeren (vanaf het plaatsen van de installatie tot het testen en het foutzoeken). Voor de meeste opdrachten zal het volstaan om te vertrekken vanaf vooraf gemonteerde didactische opstellingen. Op die manier komt er meer tijd vrij voor het maken van de verbindingen en voor het foutzoeken, hetgeen in een technische theoretische optie toch als voornaamste opdracht moet gezien worden. Elke nieuwe oefening wordt voorafgegaan door een duidelijke uiteenzetting omtrent de toe te passen werkmethode (de bewerkingsvolgorde, de technische reglementering en de situering van de oefening als onderdeel van een in de praktijk toegepaste elektrische installatie), het correct leren gebruiken van de verschillende gereedschappen. het technologisch aspect van de gebruikte materialen, de werking van de schakelingen. De leerlingen ontvangen hierbij de nodige teksten en tekeningen. Bij het verwerken van materialen of het realiseren van montageoefeningen moeten de leerlingen in de mogelijkheid gesteld worden om persoonlijk initiatief te ontwikkelen. De leraar zal elke gelegenheid te baat nemen om de aandacht te vestigen op welzijn en milieu. Gereedschap en materiaal zal steeds ordentelijk en doelmatig weggeborgen worden. De werkplaats moet altijd netjes gehouden worden en in ieder geval net zijn bij het einde van de les. De leraar zal de verschillende leerlingen nauwgezet volgen bij hun opdracht. Eventuele foutieve of gevaarlijke werkmethodes moeten meteen gecorrigeerd worden. Eventueel wordt dit klassikaal behandeld. Pedagogisch is het niet verantwoord om de leerlingen tijdens de les de leerstof of de opgaven te laten noteren. Om tijdverlies te vermijden wordt het gebruik van een goed handboek of van een door de leraar zelf gemaakte cursus aanbevolen. Welzijn en milieu Tijdens alle praktijkopdrachten, moet er over gewaakt worden dat steeds voldaan is aan alle voorschriften betreffende welzijn (veiligheid, gezondheid en hygiëne) en milieu. Enkele speciale aandachtspunten zijn: de bepalingen van de Wet van 4 augustus 1996 betreffende Het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk het K.B. van 3 mei 1999 betreffende De bescherming van jongeren op het werk. Nr. Pedagogisch-didactische wenken Timing 1 Maak gebruik van zoveel mogelijk verschillende soorten draden en kabels. Besteed zeker voldoende aandacht aan de praktische toepassing van de verschillende soorten en aan het aspect veilig werken. 2 Het zelf bewerken is het voornaamst. Bespreek terloops ook het gebruik van flexibele buizen en voorbedrade buizen. 3 Aandacht besteden aan de verschillende soorten soldeerbouten. Maak de leerlingen attent op de risico s van slechte soldeerverbindingen. Denk aan welzijn en milieu bij de soldeeroefeningen. 4 Verlies geen tijd met het laten plaatsen van toestellen en buizen. Zorg voor panelen waar buizen en toestellen reeds geplaatst zijn. Laat ook eens een oefening uitvoeren met kabel. Ook aandacht besteden aan het technologisch aspect van de verschillende toestellen. 2 w * 2 w 4 w 14 w
TSO 2de graad optie INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN 5 Nr. Pedagogisch-didactische wenken Timing Zeker voldoende tijd besteden aan foutzoeken. 5 Bespreek, vertrekkend vanaf een werkelijke installatie. Zorg telkens voor de nodige praktische demonstraties en laat de leerlingen zo mogelijk ook iets doen. Probeer een bezoek te brengen aan een werf waar de leerlingen het aangeleerde in de praktijk kunnen vaststellen. 3 w
TSO 2de graad optie INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN 6 MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN per leerling 1 set basisgereedschap bestaande uit: schroevendraaiers 2 tot 8 mm kruisschroevendraaier nr. 1-2-3 geïsoleerde combinatietang geïsoleerde zijkniptang geïsoleerde striptang geïsoleerde ronde bektang geïsoleerde fijne bektang (recht of gebogen) juniorbeugelzaag elektriciensmes licht hamer testapparaat rolmeter algemeen gereedschap (aantallen afhankelijk van het aantal leerlingen) werkbanken lichte soldeerbouten universeel meettoestel veiligheidsbrillen ontmanteltang voor kabel metaalbeugelzaag plooiveer trekveer 1 geïnstalleerde werkbox (of plank met voldoende grote afmetingen) met spanningsvoorziening verbruiksmateriaal afhankelijk van de uitgevoerde oefeningen
TSO 2de graad optie INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN 7 EVALUATIE Onderscheid moet gemaakt worden tussen de evaluatie van het leerproces en de evaluatie van het eindproduct. Bij de procesevaluatie wordt doorlopend gepeild naar de verwerking van het leerproces, met de bedoeling dit proces zo nodig bij te sturen, zodat elke leerling op de meest effectieve manier kan leren. De klemtoon ligt hierbij duidelijk op het optimaal functioneren van de leerling. Het verloop van het proces wordt, vooraf, door de leraar uitgetekend. Zij/hij bepaalt welke de verschillende stappen zijn; welke fouten op elk moment ontoelaatbaar zijn; welke fouten daartegen kunnen gemaakt worden. Afhankelijk van het resultaat van feedback-momenten (evaluaties na elke opdracht of deelopdracht) wordt het proces verder gezet of zo nodig bijgestuurd. Om de leerling te motiveren gebeurt dit in een constructieve, positieve sfeer. Productevaluatie gebeurt op het einde van het leerproces (bijvoorbeeld na een hoofdstuk, een opdrachtenreeks, een project, een trimester...). Hierbij wordt nagegaan in hoeverre de leerling de basisdoelstellingen bereikt heeft. Elke evaluatie dient te vertrekken vanuit duidelijke en operationele doelstellingen. Zowel het proces als het product moeten op een zo objectief mogelijke manier geëvalueerd worden. De evaluatie steunt altijd op een vaardigheids- en werkanalyse die het verloop, de verantwoording en de criteria weergeeft van de opdracht. Proces- en productgericht evalueren kan vier aspecten omvatten: de denkactiviteit (bijvoorbeeld instructies lezen, aantekeningen maken, ). de motorische handelingen (bijvoorbeeld verbindingen maken, ). de praktijk-attitudes (bijvoorbeeld nauwkeurig werken, scherp waarnemen, ). de uitvoeringstijd, waarbij gestreefd wordt naar een haalbaarheid voor 90 % van de leerlingen. Bij de evaluatie zal er in ieder geval rekening gehouden worden met het feit dat het om leerlingen gaat. Onnauwkeurig werken, kleine fouten maken, moet in zekere mate aanvaardbaar zijn. Belangrijk is de evolutie. Daarom zal de lerares/leraar voortdurend de vorderingen van de leerlingen controleren. Indien nodig zal zij/hij meteen remediërend optreden. Bij het begin van iedere praktijkopdracht zal de lerares/leraar (indien nodig aan alle leerlingen afzonderlijk) meedelen welke (sub)doelstellingen tijdens die les moeten bereikt of nagestreefd worden: iedere leerling moet bij het begin van iedere les weten wat van hem tijdens die les verwacht wordt. In het evaluatieproces kunnen 3 stappen onderscheiden worden: registreren (door middel van een evaluatieschema), interpreteren (door middel van een vierpuntenschaal), rapporteren. Registreren Om zo objectief mogelijk te kunnen registreren, wordt voor elke praktijkopdracht (met de daarbij horende gedragsvaardigheden) een evaluatieschema opgesteld. Zo n schema bevat alle doelstellingen (met de daarbij horende subdoelstellingen) en attitudes die bij de opdracht zullen geëvalueerd worden. Het is niet noodzakelijk om bij alle opdrachten steeds alle mogelijke subdoelstellingen te evalueren. Sommige subdoelstellingen kunnen eventueel weggelaten worden als ze vroeger reeds vaker aan bod kwamen of later ruimschoots aan bod zullen komen. De selectie van de attitudes en de wijze van registratie, wordt in vakgroep overlegd. Bepaalde aspecten zijn objectief meetbaar (bijvoorbeeld een buis op lengte zagen binnen een aangegeven tolerantie), andere aspecten zijn subjectief waarneembaar (bijvoorbeeld een geschikte kleurcombinatie kiezen).
TSO 2de graad optie INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN 8 De mate waarin een objectief waarneembare doelstelling bereikt werd, kan in het schema aangeduid worden door middel van een twee-puntenschaal: + : doelstelling bereikt! : doelstelling niet bereikt Voor niet objectief meetbare doelstellingen wordt geadviseerd om te werken met een drie puntenschaal: + : doelstelling bereikt " : doelstelling niet helemaal bereikt! : doelstelling niet bereikt Door het evaluatieschema samen met de opgave ter beschikking van de leerling te stellen, kan de zelfevaluatie bij de leerling sterk aangemoedigd worden. Interpreteren Door middel van het evaluatieschema controleert de lerares/leraar bij het einde van iedere les in welke mate de leerlingen de vooropgestelde lesdoelstellingen bereikten. Dit wordt kort met iedere leerling individueel besproken. Aan de registraties in het evaluatieschema kunnen verschillende interpretaties gegeven worden. Enkele voorbeelden: + "! (doel bereikt) (doel niet helemaal bereikt) (doel niet bereikt) niveau is voldoende voldoende maar leemten niveau onvoldoende voor verbetering vatbaar onaanvaardbaar niveau nagenoeg foutloos nagenoeg correct aanvaardbare tekorten aanvaardbaar aantal lichte of detailfouten of leerproces fouten schadelijke fouten onvergeeflijke fouten zware inbreuken volledig kleine tekorten onvolledig zware tekorten behoorlijk, zinvol storingen, fragmentarisch onlogische uitvoering kan het en doet het vrijwel altijd, spontaan en zonder aarzelen kan het en doet het af en toe, zonder overtuiging, wisselvalling kan het niet, doet het niet of nooit, afwijzend en met tegenzin Om eenvormigheid te bekomen in verband met de gebruikte interpretatie, is een overleg binnen de vakgroep absoluut noodzakelijk. Rapportering Na iedere les (liefst uiterlijk bij het begin van de volgende les) worden de resultaten van het evaluatieschema omgezet op een vierpuntenschaal. Die quotatie wordt in de agenda van de leerling genoteerd, waarbij uiteraard voldoende aandacht moet besteed worden aan een eventueel noodzakelijke remediëring. De omzetting van de (eventueel gewogen) evaluaties kan op verschillende manieren gebeuren. Om eenvormig te kunnen omzetten, is een overleg binnen de vakgroep absoluut noodzakelijk. Hoe de omzetting zal gebeuren moet in ieder geval vooraf vastgelegd worden. Dit kan bijvoorbeeld als volgt gebeuren. Heel goed meer dan 80% van de sub-vaardigheden, subdoelstellingen zijn bereikt (nagenoeg) foutloos, uitstekend, enkel + codes volledig zelfstandig uitgevoerd vlotte uitvoering, met overtuiging, belangstelling,
TSO 2de graad optie INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN 9 Goed 60 à 80 % van de onmisbare vaardigheden of doelstellingen zijn bereikt veel + en weinig " codes aanvaardbare kwaliteitsverschillen aanvaardbare proces-leerfouten geen schadelijke fouten zichtbare vorderingen Zwak 50 à 60 % van de onmisbare vaardigheden of doelstellingen zijn bereikt alleen een deel van de subdoelen zijn bereikt weinig + en veel " codes veel onnodige leerfouten soms zware schadelijke fouten geen zichtbare vorderingen Niet goed minder dan 50% van de onmisbare vaardigheden of doelstellingen zijn bereikt veel " codes of alleen maar " codes en - codes veel schadelijke of onvergeeflijke fouten, onlogisch handelingen Het rapportcijfer Naar het rapport toe moeten alle quotaties (vierpuntenschaal resultaat van remediëring) omgezet worden naar een cijfer. Ook die omzetting moet overlegd worden binnen de vakwerkgroep. Alle ernstige tekorten (cf. diverse evaluatieschema s) worden steeds vermeld in de rubriek commentaar, waarbij er steeds een duidelijk geformuleerde remediëring moet voorzien worden (geen algemene opmerkingen).
TSO 2de graad optie INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN 10 BIBLIOGRAFIE AIB - VINÇOTTE, Algemeen Reglement op de Elektrische installaties AREI, Brussel CED - SAMSON, Algemeen Reglement op de Elektrische installaties, Diegem COOREMAN, Serie Elektrotechniek: Elektrotechnisch tekenen, Plantyn DEKELVER, Serie elektrotechniek: Installatieleer, Plantyn ELECTRABEL, Vademecum voor installateurs GASELWEST, Veilig gebruik van de elektriciteit, Brussel MICHIELSEN, L., De voorrangsschakelaar en de voorkeurschakelaar, Electrabel VEGB, Veilig werken met elektriciteit, Brussel VEKENS, J. Installatie praktijk voor de elektricien, Standaard VEKENS, J., Installatiepraktijk voor de elektricien, Standaard
TSO 2de graad optie INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN 11 TIMING EN JAARPLAN De diverse leerinhouden zijn bedoeld om behandeld te worden gedurende 25 weken per schooljaar. De resterende tijd kan door de leraar vrij gebruikt worden voor uitdieping en/of uitbreiding van de leerstof. Eventueel kunnen in die resterende tijd ook nieuwe technieken behandeld worden. Van elke leraar wordt verwacht dat hij/zij in het begin van het schooljaar een jaarplanning maakt. Die planning kan gemaakt worden volgens het bijgevoegd model. Eenvormigheid is een noodzaak voor de verschillende collega s binnen eenzelfde vakgebied De verschillende jaarplannen moeten zodanig gemaakt worden dat er waar mogelijk per week een coördinatie is tussen de verschillende vakken. Een overleg tussen de verschillende leraars zal absoluut noodzakelijk zijn! Tijdens het schooljaar zullen de vorderingen door de verschillende collega's samen regelmatig geëvalueerd worden met het doel de verschillende jaarplannen eventueel bij te sturen. De timing en de volgorde van de leerstofonderdelen is niet bindend. Indien afgeweken wordt, moet dit in overleg tussen de verschillende collega's gebeuren en moeten indien nodig de andere jaarplannen eveneens aangepast worden. Steeds moet erover gewaakt worden dat de noodzakelijke voorkennis aanwezig is.
TSO 2de graad optie INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN 12 Jaarplan Optie:.. Leerkracht:...... Vorderingsplan Onderwijsvorm:... Graad:... Jaar:... Schooljaar: Vak:... Leerplannummer:... Handboek/cursus:... Lestijden/week:... JAARPLAN VORDERINGSPLAN Week nummer Nr in leerplan Leerinhouden Gegeven op (datum) Opmerkingen
TSO 2de graad optie INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN 13 SAMENSTELLING VAN DE LEERPLANCOMMISSIE Voorzitter: dhr. Roger Vandevoorde pedagogisch adviseur Leden dhr Eric Baes leraar K.T.A. Brugge mevr. Christine De Baets lerar K.T.A. Dendermonde dhr. Luc De Clerck leraar K.A. Oudenaarde dhr. Roland Eeckhout leraar K.T.A. Koekelare dhr. Benny Mathys leraar K.T.A. St.-Truiden