HersenletselCongres 2013 5 november A9 Zintuiglijke stimulering bij cliënten met een verlaagd bewustzijn, een multidisciplinaire aanpak Miranda Hazeu-Jense Marjolein Moelands Even voorstellen.. l Miranda Hazeu, ergotherapeut l Marjolein Moelands, medisch psycholoog/ neuropsycholoog l Petra Ladenberg, specialist ouderengeneeskunde 1
Inhoud presentatie (1) l Voorstellen WZH Nieuw Berkendael l Ontstaanswijze zintuiglijk stimuleringsprogramma l Doel zintuiglijk stimuleringsprogramma l Start programma WZH Nieuw Berkendael l Zintuiggebieden en multidisciplinaire samenwerking l Evaluatiemomenten l CRS-R Inhoud presentatie (2) l Stadia coma à bewustzijn l Vermoeidheid na coma l Plek van familie l Dilemma s l Complementaire zorg l Toekomst en onderzoek l Vragen? 2
Voorstellen WZH Nieuw Berkendael l Den Haag l Onderdeel van WZH l 14 locaties l Nieuw Berkendael l 108 cliënten Visie WZH Nieuw Berkendael l WZH Nieuw Berkendael gaat voor de mens l Het hoogst haalbare l Individuele benadering l Open, samen en geborgen 3
Cliëntengroep WZH Nieuw Berkendael l Relatief jonge doelgroep, ruim 2/3 jonger dan 65 jaar l Revalidanten en wonen l Neurologisch letsel l Cliënten met verlaagd bewustzijn l NAH met forse motorische en cognitieve problemen Vraag aan jullie: l Hebben jullie wel eens een cliënt met verlaagd bewustzijn gehad? l Wat konden jullie deze cliënten bieden? l Wat hopen jullie uit deze presentatie te kunnen halen?/verwachtingen 4
Stellingen l Coma-revalidatie na de 25 jaar is niet aan de orde l Als je uit coma komt is alles weer hetzelfde als daarvoor l Uit coma komen gaat van het een op het andere moment Ontstaanswijze zintuiglijk stimulerings-programma l Vroege Intensieve Neurorevalidatie (VIN) l Ontstaan in revalidatiecentrum (Leijpark, H. Eilander) l Maar: < 25 jaar > 25 jaar? En dan? 5
Artikel l Artikel Algemeen Dagblad 11 juli 2013 Doelstelling zintuiglijk stimuleringsprogramma l Cliënten met een laag bewustzijnsniveau efficiënt behandelen in de vroege fase van de revalidatie l Continu en consequent prikkelen van zenuwcellen door middel van zintuiglijke prikkels l Bewuste reacties uitlokken 6
Start programma WZH Nieuw Berkendael l 1 e week: psycholoog coördineert programma: Kennismakingsgesprek en voorlichting familie Opstellen prikkelschema l 2 e week Start standaardprogramma Stimulatie wordt afgewisseld met rustperioden Stimulatie 2 tot 3 keer per dag Tastprikkels l Verpleging: Tastprikkels l Observatieformulier l Filmpje 7
Observatieformulier tast Scoringsformulier zintuiglijk stimuleringsprogramma 1 Discipline Verpleging Naam: Plaats: bed/stoel Datum: Tijdstip: uur Tastprikkels Omschrijving reactie (reflexmatig of anders) Schuurspons links wang arm... buik...... been..... voetzool Totaalscore 0 1 2 3 4 5 Schuurspons rechts wang arm... buik...... been..... voetzool Totaalscore 0 1 2 3 4 5 Beweging en pijn prikkels l Fysiotherapie: beweging en pijn prikkels l Observatielijst l Filmpje 8
Observatieformulier Beweging/pijn Scoringsformulier zintuiglijk stimuleringsprogramma 2 Discipline Fysiotherapie Naam: Plaats: bed/stoel Datum: Tijdstip: uur Bewegingsprikkels Bij aanbieden van bewegingsprikkel geen reactie(0) of wel een reactie(1) doorbewegen arm links 0 1 doorbewegen been links 0 1... 0 1 Bij aanbieden van bewegingsprikkel geen reactie(0) of wel een reactie(1) doorbewegen arm rechts 0 1 doorbewegen been rechts 0 1... 0 1 Toelichting scores: Arm links...... Been links... Observatieformulier Beweging/pijn Pijnprikkels Elk drie maal aanbieden. knijpen links 0 1 2 3 drukken nagelbed links 0 1 2 3 prikken links 0 1 2 3 tikken op de wang links 0 1 2 3... 0 1 2 3 knijpen rechts 0 1 2 3 drukken nagelbed rechts 0 1 2 3 prikken rechts 0 1 2 3 tikken op wang rechts 0 1 2 3... 0 1 2 3 Bij 3 keer aanbieden, aantal keren dat er een reactie wordt gegeven: Bij 3 keer aanbieden, aantal keren dat er een reactie wordt gegeven: Eventuele opmerkingen:...... 9
Smaak- en gehoorprikkels l Logopedie: Gehoor en smaak l Observatielijst l Filmpje Observatieformulier Smaak/gehoor Scoringsformulier zintuiglijk stimuleringsprogramma 3 Discipline Logopedie Naam: Plaats: bed/stoel Datum: Tijdstip: uur Smaakprikkels Voedingsmiddel: Bij 3 keer aanbieden, aantal keren dat er een reactie wordt gegeven: Ijswater. 0 1 2 3 via wattenstaafje / druppels zoet:... 0 1 2 3 via wattenstaafje / druppels zuur:.. 0 1 2 3 via wattenstaafje / druppels zout:.. 0 1 2 3 via wattenstaafje / druppels bitter:. 0 1 2 3 via wattenstaafje / druppels uitgangshouding:... slikken:... hoeveelheid gegeten / gedronken:... Mogelijke reactie specifiek: spontaan op verzoek Lippen aflikken...... Mond opendoen...... Kauw- / Zuigbeweging...... 10
Observatieformulier Smaak/gehoor Auditieve prikkels Elk drie maal aanbieden. Bij 3 keer aanbieden, aantal keren dat er een reactie wordt gegeven: bel links 0 1 2 3 bel rechts 0 1 2 3 wood block links 0 1 2 3 wood block rechts 0 1 2 3 trommel links 0 1 2 3 trommel rechts 0 1 2 3 mondharmonica links 0 1 2 3 mondharmonica rechts 0 1 2 3 Geur en Visus l Ergotherapie: Geur en Visus l Observatielijst l Filmpje 11
Observatieformulier Geur/visus Scoringsformulier zintuiglijk stimuleringsprogramma 4 Discipline Ergotherapie Naam: Plaats: bed/stoel Datum: Tijdstip: uur Geurprikkels Omschrijving reactie (reflexmatig of anders) I Parfum /... Tandpasta......... II Parfum /... Tandpasta......... III Parfum / Tandpasta......... Bij 3 keer aanbieden, aantal keren dat er een reactie wordt gegeven: Totaalscore Parfum 0 1 2 3 Totaalscore Tandpasta 0 1 2 3 Totaalscore... 0 1 2 3 Totaalscore... 0 1 2 3 Eventuele opmerkingen:...... Observatieformulier Geur/visus Visuele prikkels Omschrijving reactie (reflexmatig of anders) Bij 3 keer aanbieden, aantal keren dat er een reactie wordt gegeven: Foto's (volgen): partner / familie... 0 1 2 3 hobby / werk... 0 1 2 3 attribuut... 0 1 2 3...... 0 1 2 3 Reactie: Kleuren (volgen) rood... groen... geel... oranje... blauw... Reactie: Zaklamp linker oog... rechter oog... linker oog... rechter oog... beide ogen... Eventuele opmerkingen:......... 12
Algemeen l Betekenisvolle prikkels (bijvoorbeeld: eigen muziek, lekker eten, vieze geur) l Psycholoog coördinerende rol l Observatielijsten l Medische/lichamelijke factoren kunnen bewustzijn beïnvloeden Reflex vs. Bewuste reactie l Belangrijk: onderscheid tussen reflexen en bewuste reacties Moeilijk van elkaar te onderscheiden 13
Evaluatiemomenten l Na 2 e week Video-opnamen MDO CRS-R afnemen l l Na 10 e week Video-opnamen MDO CRS-R afnemen en vergelijking Beslissing: gerichtere therapie indien mogelijk / doorgang programma? / stop programma? Terugkoppeling familie CRS-R l Multidisciplinair l Coma Recovery Scale- Revised l Steven Laureys 14
Stadia coma Bewustzijn l Coma Duurt nooit langer dan 3 weken Ogen zijn dicht Beademing l Non-responsief waaksyndroom Hersenstam werkt weer Ogen afwisselend open/dicht Alleen reflexmatige reacties op prikkels van buitenaf Geen enkel teken van bewustzijn Kan tientallen jaren duren Stadia coma Bewustzijn l Minimaal bewuste toestand Minstens één teken van bewustzijn Geen communicatie Geen gebruik van voorwerpen l Bewustzijn (wakker) Functionele communicatie OF functioneel gebruik van voorwerpen (tandenborstel, lepel) Vaak ernstige stoornissen in cognitie (denken) en motoriek (bewegen) 15
Uit coma en dan? l Cognitieve stoornissen l Gedrags-, persoonlijkheidsverandering l Emotionele veranderingen l Filmpje (Mentale) Vermoeidheid l Prikkels kosten energie à het vereist verwerking van (beschadigde) hersenen. Ontspannende activiteiten zijn voor deze mensen ook inspannend l Hersenletsel en het herstel ervan kost energie l Bijna alle mensen met hersenletsel heeft last van mentale/fysieke vermoeidheid l Daarom: afstemming rust en activiteit (therapie, ADL-zorg, bezoek) 16
Voorbeeld dagschema Maandag 08:30 uur ADL-zorg en uit bed 10:30 uur fysiotherapie 12:00 uur sondevoeding 13:30 uur ergotherapie 14:00 uur naar bed 15:00 uur verpleging 16:00 uur uit bed 16:30 uur bezoek 18:00 uur sondevoeding 19:00 uur naar bed Plek van familie l Breuk in levenslijn cliënt en familie l Moeilijk verwerkingsproces/acceptatieproces; Ze kunnen hier nog niet mee starten. Wat moet er verwerkt worden?? Onzekerheid l Hoop/ontkenning à l Hooggespannen verwachtingen vs. Realiteit l Als programma geen resultaat geeft: Bevindingen therapeuten vs. bevindingen familie 17
Dilemma s Ethische dilemma s: l Wanneer programma niet aanslaat: wat dan? l Kwaliteit van leven bij minimaal bewustzijn? Dilemma s Praktische dilemma s: l Nog niet wetenschappelijk bewezen l Flinke tijdsinvestering nog niet bekostigd door verzekeraar l Na stoppen programma toch weer vooruitgang à herstart? 18
Complementaire zorg l Gericht op ontspanning en welzijn l Aanvullende zorg: Aromatherapie Healing touch Handmassage Beeld en geluid Toekomst en onderzoek l Samenwerking Jan Lavrijsen l Hopelijk onderzoek naar effectiviteit 19
Terugkomen op jullie vragen/ verwachtingen/stellingen l Is comarevalidatie na de 25 jaar aan de orde? l Is alles als je uit coma komt weer hetzelfde als daarvoor? l Kom je van het een op het andere moment uit coma? l Zijn jullie verwachtingen uitgekomen? Vragen? 20
Dank voor uw aandacht! Contactgegevens l http://www.wzh.nl/nieuwberkendael l Mailadressen: Miranda Hazeu: mhazeu@wzh.nl (ergotherapeut) Petra Ladenberg: pladenberg@wzh.nl (specialist ouderengeneeskunde) Marjolein Moelands: mmoelands@wzh.nl (neuropsycholoog) 21