Prognoses - Transport & Logistiek Economisch Bureau Nederland Nadia Menkveld +31 20 62 86 441 12-2- 2016 Volumes Nederlandse transportsector stijgen In 2016 groeien de volumes bij de verschillende sectoren, zoals bouw, industrie en detailhandel. Hier zullen de transportmodaliteiten van profiteren. Zo heeft het wegvervoer vooral voordeel van de hogere bouwproductie, terwijl de binnenvaart profijt trekt van de hogere vraag naar olie. De lagere prijs van diesel zorgt voor minder druk op de marges bij de wegtransporteurs, maar door de hoge concurrentie kan niet ieder bedrijf van dit voordeel profiteren. Prognoses voor Transport & Logistiek volume 2015 2016 2017 % mutaties Totaal 2 2,3 2 Wegtransport 2 2,3 1,8 Kustvaart 2 1,5 2 Binnenvaart 1 1,5 2 Macro economie: positief, maar risico s toegenomen Met een groei van 2% in 2015 deed de Nederlandse economie het beter dan de economie van de eurozone. Zowel de export, als de consumentenbestedingen en de investeringen leverden een bijdrage aan deze groei. ABN AMRO verwacht dat de groei zich doorzet in 2016. De lastenverlichting zal voor een verhoging van de particuliere consumptie zorgen, maar ook de andere componenten van de economie dragen bij aan de groei. In Duitsland en de rest van de eurozone is het beeld niet anders. Ook hier zijn de binnenlandse bestedingen een belangrijke driver voor de economische groei. De indicatoren die invloed hebben op de ontwikkeling van de vrachtvolumes in Nederland zijn dus positief. Maar de neerwaartse risico s zijn toegenomen. De wereldwijde terreurdreiging, de afkoeling van de Chinese economie en de geopolitieke spanningen zijn risico s met een potentieel grote impact. Vooralsnog blijft ons basisscenario voor de Nederlandse economie positief. Nederlandse marktsectoren: groei houdt aan De Nederlandse marktsectoren profiteren van de aangetrokken economie. Zo draagt de betere huizenmarkt bij aan de groei van de bouwsector en heeft de sector retail profijt van de toenemende particuliere bestedingen. Voor bouw geldt dat de productie in 2016 met 4,5% zal groeien. Prognoses sectoren Nederland 2015 2016 2017 % mutaties Agri volumes 0 0,5 1 Bouwproductie 9,0 4,5 3,5 Industriële productie 2,5 3,0 2,3 Retail volumes 2,3 2,5 2,3 Logistieke dienstverleners 2 2,3 2,3 Transport: vrachtvolumes trekken de kar Door de stevige groei van de bouwvolumes, de toename van de detailhandelsverkopen en de economische groei van de eurozone namen de vrachtvolumes in 2015 toe. Internationaal bleef de groei achter. De haven van Rotterdam rapporteerde over 2015 weliswaar een groei van 4,9%, maar die groei werd voornamelijk gedreven door een groei van de natte bulk overslag. De lage prijs van olie zorgde voor een hogere vraag. De overslag van droge bulk goederen daalde en ook de containeroverslag nam licht af in 2015. In 2014 trok voornamelijk de containeroverslag nog de kar, dat beeld was vorig jaar dus duidelijk anders.
j.o.j. ontw ikkeling Aantal faillissementen Transport & Logistiek Overslag Antwerpen met 4,7% gegroeid Groeivertraging China merkbaar op volumes Schiphol Faillissementen gedaald in 2015 600 Bron: PortofRotterdam, PortofAntwerp De haven van Antwerpen kende daarentegen wel een groei van de containervolumes (4,6%). De haven van Hamburg laat juist weer een slechter beeld zien. Hier was de containeroverslag in de eerste negen maanden van 2015 met meer dan 5% afgenomen. En kwam de totale overslag in de periode uit op een daling van 4,8%. 2 1-1 -2-3 dec-14 jun-15 dec-15 Bron: Schiphol Europa (incl. Domestic) Verre-Oosten Noord-Amerika De goederenoverslag op Schiphol viel in 2015 tegen. Dat kwam deels door een hoge groei in de eerste maanden van 2014, maar een deel heeft te maken met de groeivertraging in China. Het Verre Oosten is de belangrijkste bestemming voor het vrachtvervoer door de lucht. De volumeafname van en naar het Verre Oosten heeft dus een grote impact op de totaalvolumes op Schiphol. In de eerste helft van 2015 daalden de totale volumes op Schiphol en na de zomer namen ze weer toe, maar dat was onvoldoende om het verlies goed te maken. Over heel 2015 daalden de lucht vrachtvolumes met 0,7%. 500 400 300 200 100 0 Bron: CBS 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Uit de flinke daling van het aantal faillissementen in de transportsector, in 2015, blijkt dat het weer beter gaat met de Nederlandse transportsector. In 2015 daalde het aantal faillissementen met 3 en kwam uit op 244. Daarnaast is ook de faillissementsgraad erg laag. Niet alleen is het aantal faillissementen afgenomen, ook het aantal bedrijven is toegenomen. Hierdoor is de faillissementsgraad duidelijk verbeterd voor de transportsector. Momenteel gaan er circa 7 op de 1.000 bedrijven failliet. Wegtransport: binnenlandse volumes trekken aan. De internationale groei van de volumes viel dus tegen. De groei van vrachtvolumes kwam in 2015 dan ook voor een groot deel vanuit de binnenlandse sectoren. De wegtransporteurs profiteerden hier het meeste van. Wegtransport
Herkomst voertuig internationaal wegvervoer Nederland (aandeel) is namelijk vooral een binnenlandse aangelegenheid. Het CBS becijferde dat het grootste deel van de goederen dat in Nederland wordt geladen niet verder gaat dan 150 km. Dat het wegtransport er beter voor staat bevestigt ook TLN in haar laatste conjunctuurbericht. Wegtransportondernemers zien een toename van de bedrijvigheid, vooral in het bouwmaterialen transport. En ook voor 2016 zijn de stemmingsindicatoren positief: de ondernemers verwachten een nog hogere bedrijvigheid. Ook de COEN enquête voor Transport laat zien dat ondernemers steeds minder belemmeringen in hun bedrijfsvoering zien. Vooral de vraag is toegenomen. Tarieven wegtransport gedaald in 2015 4 2-2 -4 2005 3e 2010 3e Bron: CBS, Thomson Reuters -7% 2015 3e dieselprijs (EUR) (l.as) tarieven goederenvervoer over de weg (r.as) Ondanks de toegenomen volumes daalden de tarieven voor het goederenvervoer over de weg in de eerste drie kwartalen van 2015 ten 7% 5% 3% 1% -1% -3% -5% opzichte van 2014. Een belangrijke oorzaak van de daling is de afgenomen dieselprijs. Brandstof is een belangrijke kostenpost voor de transportsector en een lagere dieselprijs betekent dat er in principe meer ruimte is om de marge te verbeteren. Echter doordat de wegvervoersector zich kenmerkt door een hoge concurrentie, waarbij de verladers relatief veel prijsmacht hebben, daalden de tarieven en konden transportondernemers niet volledig van dit voordeel genieten. Dit hoeft overigens niet te betekenen dat de marges dunner worden. Uit het laatste TLN conjunctuurbericht blijkt dat wegtransportondernemers juist positiever zijn over de ontwikkeling van de winst. Ook de COEN geeft een positiever beeld voor de winstverwachtingen. Concurrentie voor internationaal wegvervoer neemt toe 10 8 6 4 2 Bron: CBS 2006 2014 Nederland Midden en Oost Europa Europa overig Ongeveer een kwart van de wegtransportvolumes gaat over de grens heen. Duitsland is het belangrijkste bestemmings- en herkomstland. De internationale wegvervoervolumes stegen wel, maar minder hard dan de binnenlandse volumes (Panteia). Ook in het internationale wegvervoer is er sprake van een hoge concurrentie. Vooral de concurrentie uit Oost-Europa neemt duidelijk toe, maar ook voertuigen uit andere Europese landen zijn steeds vaker terug te zien bij het laden en lossen van vracht in Nederland. De grafiek op links laat dit duidelijk zien. Voor 2016 verwacht ABN AMRO een verdere groei van de volumes over de weg. Met name een hogere bouwproductie, maar ook toenemende retailverkopen en industriële productie zorgen voor een groei van de wegtransportvolumes. Naar verwachting komt die groei uit op 2 ¼ %. Kustvaart: lagere tarieven als gevolg van overcapaciteit De kustvaart is een belangrijke modaliteit in Nederland. Deze modaliteit vervoert circa 45% van de goederen die over zee aan- en af worden vervoerd. Het andere deel neemt de zeevaart voor zijn rekening. Toch is het aandeel kustvaart in Nederland laag vergeleken met bijvoorbeeld Frankrijk of het Verenigd Koninkrijk. Dit komt doordat de haven van Rotterdam een belangrijke bestemming is voor de grote deapsee schepen. In absolute termen vervoert
indicatie voor j.o.j. ontw ikkeling kustvaart tarieven j.oj. Omzetontw ikkeling Nederland wel weer veel met kustvaartschepen. Zo vervoert Nederland circa 250 mln ton, terwijl Frankrijk rond de 150 mln ton vervoert met kustvaartschepen. In Europa is het Verenigd Koninkrijk koploper. Meer dan 300 mln ton wordt hier aan- en afgevoerd door de kustvaart. Door haar Europese karakter is kustvaart sterk afhankelijk van de economische groei in onder meer de eurozone. Dit was duidelijk te zien toen in 2009 en 2012 door respectievelijk de financiële crisis en de eurocrisis het BBP daalde in de eurozone en de kustvaart de volumes zag afnemen. Ook de tarieven lieten een flinke daling zien. Met name na de financiële crisis toen er door een volumeterugval en een gelijktijdige groei van de vloot overcapaciteit ontstond. Tarieven kustvaart verder gedaald 2 1-1 -2-3 2007 3e 2009 3e Bron: CBS, ABN AMRO 2011 3e 2013 3e De tarieven krabbelden in 2010 wat op, maar bleven op een relatief laag niveau. In de eerste 2015 3e maanden van 2015 daalden de tarieven j.o.j. verder. Een oorzaak daarvan is de overcapaciteit in de sector, waardoor ondanks hogere volumes de tarieven alsnog licht daalden. Voor 2016 verwacht ABN AMRO een groei van de kustvaartvolumes die in lijn ligt met de groei van de eurozone: 1,5%. Binnenvaart: omzetboost door laag water Het gaat weer beter met de binnenvaart. Na een aantal jaar van dalende volumes en tarieven, lijkt de overcapaciteit langzaam maar zeker af te nemen. Wel vielen de volumes in 2015 voor de droge lading tegen. De kwakkelende staalindustrie en de afnemende vraag van energiekolen in Duitsland zorgden voor een lagere droge bulk overslag in de Rotterdamse haven en tevens lagere vervoersvolumes voor de droge ladingvaart. In het derde van 2015 bood het lage water soelaas: De capaciteit nam af, waardoor de tarieven flink stegen. Hierdoor groeide de omzet van de branche in deze periode met bijna 1. Derde 2015 saves the day 2 1-1 -2 2009 3e 2012 3e 2015 3e Bron: CBS De volatiele olieprijs zorgde voor hogere vervoersvolumes voor de tankvaart. Ook nam hier de capaciteit licht af door het uitfaseren van een aantal enkelwandige tankers. Dit verlichtte de tariefdruk enigszins. Bij een volatiele olieprijs zal ook de tankvaart ook nog in 2016 blijven profiteren van een toenemende vraag. Logistieke dienstverleners: opslag profiteert van toename online bestedingen De omzet van de logistieke dienstverleners groeit in gelijke tred mee met de omzet van de gehele transportsector, maar doet het iets beter dan de modaliteiten. De afgelopen tien jaar groeide de omzet van de logistieke dienstverleners met gemiddeld 3%, tegen een gemiddelde groei van 2% voor de gehele
1000 m2 transportsector. De hogere groei is vooral te danken aan het feit dat de dienstverlenende branche zich net iets sneller herstelde na de crisis. Logistieke dienstverleners zijn over het algemeen flexibeler dan de asset-heavy transporteurs. Bij de opslagbranche is dit minder het geval. Toch heeft ook deze branche het relatief goed gedaan. De gemiddelde omzetgroei lag net als bij de andere dienstverleners ook rond de 3%, maar kende een totaal ander patroon. Een vlakkere daling tijdens de financiële crisis, maar juist weer een sterkere daling tijdens de euro crisis. De vlakkere daling tijdens de financiële crisis heeft de branche voornamelijk te danken gehad aan het feit dat ze door de lagere olieprijs tijdens de crisis profiteerden van de hogere vraag naar opslag. Een patroon dat ook vorig jaar terug te zien was. Toch is deze dynamiek niet terug te zien bij alle grondstoffen. De dalende prijzen voor ijzererts, koper en andere metalen zorgen bij de afnemers juist voor een afwachtende houding. Zo zijn veel bedrijven nu aan het interen op hun voorraad en wachten zij zo lang mogelijk op het aanvullen daarvan. In gebruikname logistiek vastgoed met mee dan 6 gestegen 1.600 1.200 800 400 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Bron: CBRE, ABN AMRO In 2015 is er 6 meer logistiek vastgoed in gebruik genomen dan in 2014. Een belangrijk deel daarvan houdt verband met de toename van online retailverkopen. De vraag naar zeer moderne opslagfaciliteiten voor e-commerce stuwt de opname van logistiek vastgoed. De keerzijde hiervan is dat de vraag naar minder efficiënt en vaak wat ouder vastgoed juist afneemt. Voor 2016 verwachten wij in lijn met de groei van de vrachtvolumes een groei van 2%.
Economisch Bureau Nederland Contactgegevens ABN AMRO Economisch Bureau Nederland: Aandachtsgebied Telefoonnummer: E-mailadres: Jacques van de Wal (hoofd) Algemeen 020 628 0499 jacques.van.de.wal@nl.abnamro.com Eric Huliselan Zakelijke Dienstverlening 020 628 2138 eric.huliselan@nl.abnamro.com Casper Burgering Industrie (w.o. industriële materialen) 020 383 2693 casper.burgering@nl.abnamro.com Nadia Menkveld Transport & Logistiek 020 628 6441 nadia.menkveld@nl.abnamro.com Frank Rijkers Agrarisch, Food 020 628 6437 frank.rijkers@nl.abnamro.com Sonny Duijn Retail,TMT 020 343 6535 sonny.duijn@nl.abnamro.com Hans van Cleef Olie & Gas 020 343 4679 hans.van.cleef@nl.abnamro.com Madeline Buijs Bouw, Real Estate 020-383 8201 madeline.buijs@nl.abnamro.com Nico Klene Macro-economie 020-625 4204 nico.klene@nl.abnamro.com Philip Bokeloh Woningmarkt, Macro-economie 020-383 2657 philip.bokeloh@nl.abnamro.com Theo de Kort Informatieanalist, Autohandel 020 628 0489 theo.de.kort@nl.abnamro.com Volg ons ook op Twitter: @ABNAMROeconomen Disclaimer Copyright 2016 ABN AMRO Bank N.V. and affiliated companies ("ABN AMRO"). Dit document is samengesteld door ABN AMRO. Het heeft uitsluitend als doel om financiële en algemene informatie te verstrekken over de energiemarkt. ABN AMRO behoudt zich alle rechten voor met betrekking tot de informatie in het document en het document wordt uitsluitend aan u verstrekt voor uw informatie. Het is niet toegestaan dit document (geheel of deels) te kopiëren, distribueren, door te geven aan een derde of om het voor enig ander doel te gebruiken dan hier boven bedoeld. Dit document is informatief bedoeld en vormt geen aanbieding van effecten aan het publiek, of een uitnodiging om een aanbod te doen. U mag niet om welke reden dan ook vertrouwen op de informatie, meningen, beramingen, en aannames in dit document noch dat het compleet, accuraat of juist is. Er wordt geen garantie gegeven, uitdrukkelijk of stilzwijgend, door of uit naam van ABN AMRO, haar directeuren, functionarissen, vertegenwoordigers, gelieerde partijen, groepsmaatschappijen of werknemers met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de informatie in dit document, en geen enkele aansprakelijkheid wordt geaccepteerd voor enig verlies als direct of indirect gevolg van het gebruik van deze informatie. De opvattingen en meningen opgenomen hierin kunnen op enig moment aan verandering onderhevig zijn en ABN AMRO heeft geen enkele verplichting om de informatie in dit document na de datum hiervan te herzien. Voordat u in enig product van ABN AMRO investeert, dient u zich te informeren over de verschillende financiële en andere risico s, alsmede mogelijke beperkingen voor u en uw investeringen als gevolg van toepasselijke wetgeving en regels. Indien u, na lezing van dit document, overweegt een investering te doen in een product, raadt ABN AMRO aan om een dergelijke investering met uw relatiemanager of persoonlijke adviseur te bespreken om nader te bezien of het relevante product met inachtneming van alle mogelijke risico s past bij uw investeringen. De waarde van beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garanties voor de toekomst. ABN AMRO behoudt zich het recht voor wijzigingen in dit materiaal aan te brengen. Alle rechten voorbehouden