Nieuwsbrief 4-2001 Op de drempel Deze laatste Nieuwsbrief van 2001 wordt begin 2002 verzonden aan onze relaties. We hopen in het nieuwjaar natuurlijk op een goede meldingsdiscipline, opdat we met z n allen beter inzicht krijgen in het voorkomen van beroepsziekten in Nederland en kunnen bijdragen aan preventie. Ook in 2002 kunt u weer een beroep op ons doen bij vragen over beroepsziekten. Graag wensen wij u een gezond en werkzaam 2002! De medewerkers van het NCvB Juridische consequenties van (het melden van) beroepsziekten: Contract clausule voor Arbo-diensten en protocol beroepsziekten voor bedrijfsartsen in voorbereiding Op 30 november jl. heeft het NCvB een invitational conference georganiseerd over de juridische consequenties van (het melden van) beroepsziekten. De aanleiding tot deze conferentie was de waarneming dat bij sommige bedrijfsartsen vrees bestaat betrokken te worden bij juridische verwikkelingen bij beroepsziekten. In een onlangs door het NCvB gehouden enquête bleek ca. 25% van de artsen de kans op claims als belemmering te ervaren bij het melden van beroepsziekten. Het doel van de conferentie was het in kaart brengen van de juridische knelpunten voor bedrijfsartsen bij het signaleren en melden van beroepsziekten en het formuleren van duidelijke antwoorden. Als resultaat van deze conferentie is een concept gemaakt voor een contractclausule over beroepsziekten voor Arbo-diensten, die zij in hun contracten met werkgevers kunnen opnemen. Tevens is een protocol gepresenteerd dat beschrijft hoe bedrijfsartsen met beroepsziekten om dienen te gaan. Van belang voor bedrijfsartsen is dat het melden van beroepsziekten aan het NCvB volkomen los staat van aansprakelijkheidskwesties. De registratie van beroepsziekten door het NCvB dient een preventief doel. Gegevens worden verzameld op populatieniveau en niet op individueel niveau. De melding wordt gedaan op een anoniem formulier dat niet herleidbaar is tot de individuele werknemer. Voor claims van werknemers door het melden hoeven bedrijfsartsen niet zo bang te zijn. Aansprakelijkheidskwesties zijn een zaak tussen werkgever en werknemer; de bedrijfsarts of de Arbo-dienst is hierin geen partij. Wel is het zaak dat de bedrijfsarts adequaat onderzoek verricht en invulling geeft aan zijn/haar informatieplicht. Informatieverstrekking aan derden (bijvoorbeeld advocaten of het Bureau Beroepsziekten van de FNV) kan alleen met gerichte toestemming van betrokkene. De bedrijfsarts of Arbo-dienst is dan externe deskundige en geen partij. Arbo-diensten zouden er goed aan doen werkgevers te informeren over de wettelijke verplichtingen die bedrijfsartsen in dezen hebben. Het NCvB streeft er naar zo spoedig mogelijk de bovengenoemde contractclausule over beroepsziekten voor Arbo-diensten en het protocol over handelen bij beroepsziekten voor bedrijfsartsen te publiceren. Gestreefd wordt naar een gezamenlijk standpunt met het Ministerie van SZW, de BOA en de KNMG/NVAB.
Mededelingen Heijermanslezing Omdat er vrees leeft bij bedrijfsartsen om betrokken te worden bij juridische verwikkelingen bij beroepsziekten moet hierover meer duidelijkheid komen. Er bleek een behoefte aan steun om deze belemmeringen weg te nemen.. Daartoe is een protocol ontwikkeld over de manier waarop bedrijfsartsen met beroepsziekten kunnen omgaan. Ook is een clausule ontworpen, op te nemen in het contract tussen Arbo-diensten en werkgevers, over hoe om te gaan met beroepsziekten. Over deze zaken wordt op vrijdag 31 mei 2002 van 15.00-17.00 uur een Heijermanslezing gehouden onder de titel: Juridische consequenties van het melden van beroepsziekten. Het definitieve programma zal begin april worden verzonden. NCvB in het TBV Vanaf het januari 2002 nummer van het TBV, zal het NCvB hierin een maandelijkse pagina verzorgen. Casuïstiek, veel gestelde vragen en mededelingen van het registratiebureau zullen aan de orde komen. Dit betekent een welkome aanvulling op deze nieuwsbrief en de website van het NCvB in de verspreiding van kennis over beroepsziekten. 2 Het NCvB en de Regionale Expertise Centra In 2002 zullen in ons land 16 regionale expertise centra (REC s) van start gaan. Doelstelling van deze REC s is het verbeteren van de arbocuratieve samenwerking in de regio en het verbeteren van het kennisniveau m.b.t. arbeid en gezondheid in de regio. De Kenniscentra voor Arbeidsrelevante aandoeningen, STECR, het NCvB en de REC s zullen met elkaar moeten samenwerken. De bedoeling is dat uiteindelijk een landelijk kennisnetwerk gaat ontstaan op het terrein van arbeid en gezondheid. Het NCvB zal de kenniscentra kennis en informatie bieden over diagnostiek, behandeling en preventie van beroepsziekten. Tevens heeft het NCvB een aanbod gedaan voor de specifieke inhoudelijke scholing van medewerkers van de REC s op dit terrein. Het NCvB pleit er voor dat de REC s niet alleen virtuele centra worden, maar dat deze centra ook inhoudelijk iets hebben te bieden, bijvoorbeeld in de vorm van arbeidsgeneeskundige consultatie. Maladies Professionelles Op 7 december 2001 werd in Parijs een conferentie over de preventie van beroepsziekten gehouden. Voorop stond de vraag hoe preventieactiviteiten geïntegreerd zijn in systemen voor sociale zekerheid rond beroepsziekten in verschillende Europese landen. Vooral in Duitsland en Frankrijk worden vanuit de instellingen die verantwoordelijk zijn voor de (volks-)verzekering tegen beroepsziekten veel preventieve activiteiten ontwikkeld. Dit betreft inspectie en advisering, ontwikkeling van alternatieve werkmethodes en voorbeeldprojecten. Daarnaast wordt door premiedifferentiatie een incentive voor verbetering van arbeidsomstandigheden gegeven. Literatuur Signaleringsrapport Beroepsziekten 2001 Het signaleringsrapport beroepsziekten, dat jaarlijks in opdracht van het Ministerie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid wordt samengesteld, is in november aan de Tweede Kamer aangeboden. Surf naar www.beroepsziekten.nl. De nieuwste gegevens over beroepsziekten vindt u daar in het signaleringsrapport beroepsziekten 2001. De cijfers van de meldingen door bedrijfsartsen worden besproken, evenals informatie uit de peilstations onder dermatologen en longartsen. De meest recente wetenschappelijke ontwikkelingen op het terrein van beroepsziekten worden beschreven. In dit rapport opnieuw een pleidooi voor het ontwikkelen van een klinisch arbeidsgeneeskundige infrastructuur. Deze ontwikkeling is noodzakelijk om adequate zorg te kunnen leveren voor mensen met gezondheidsschade door werk. Het NCvB is van mening dat een dergelijke infrastructuur een belangrijke impuls kan geven aan de kennis op dit terrein en preventie kan stimuleren. Verder in het rapport aandacht voor de ontwikkelingen rondom risque professionel. 1 jaar ADS project Peilstations dermatologen (ADS project) Sinds oktober 2000 registreren een 20-tal dermatologen nieuwe gevallen van arbeidsdermatosen
in hun praktijk. Maandelijks sturen ze hun rapportagekaart met gegevens over de diagnose, het beroep en het (vermoedelijk) oorzakelijk agens naar het kenniscentrum voor arbeidsdermatosen (NECOD). De gegevens worden hierna door het NCvB bewerkt. Op 14 november jl. zijn de resultaten van 1 jaar registratie gepresenteerd in een bijeenkomst voor de deelnemende dermatologen. In onderstaande tabel is het diagnose overzicht van de meldingen in de periode oktober 2000 t/m september 2001 weergegeven. Tabel 1 Diagnose overzicht Diagnose Aantal Contacteczeem 841 Contact urticaria 36 Folliculitis 3 Infecties 9 Mechanisch 13 Nagels 4 Neoplasmata 135 Overige dermatosen 40 Totaal 1082 In 2000 zijn door de bedrijfsartsen in totaal 288 gevallen van arbeidsdermatosen gemeld. Een opmerkelijk verschil. Getuige het beroepenoverzicht (tabel 2) zien de dermatologen relatief vaak patiënten uit het midden- en kleinbedrijf resp. zelfstandigen. Deze categorieën zijn in de meldingen van de bedrijfsartsen juist ondervertegenwoordigd. Hun meldingen hebben naar verhouding vaker betrekking op werknemers uit de industrie. In de meldingen van de bedrijfsartsen ontbreken de huidtumoren, terwijl dit bij de dermatologen de op één na meest voorkomende diagnosecategorie vormt. Het gaat hier om veelal reeds gepensioneerden, die voorheen veel buitenwerk hebben verricht. Dat bedrijfsartsen in vergelijking tot de dermatologen zo weinig arbeidsdermatosen melden, zal ook zeker te maken hebben met het gegeven dat de patiënten niet onder de aandacht van de bedrijfsarts komen. Men verzuimt niet wegens deze aandoening en men acht het niet nodig om er mee naar het arbeidsomstandigheden spreekuur te gaan. 3 Veel genoemde contactallergenen zijn: rubber, latex, epoxyverbindingen, nikkel, conserveermiddelen, en acrylaten. De resultaten van deze registratie in Nederland laten duidelijk overeenkomsten zien met die van een reeds langer lopend vergelijkbaar project (EPIDERM) in Groot- Brittannië. Tabel 2 Beroepen top 10 voor de diagnose contacteczeem Beroep Aantal Kapper 84 Verpleegkundige 69 Schoonmaker 54 Metaalarbeider/-bewerker 44 (Auto)monteur 43 Horecamedewerker 28 Verkoper, kweker planten/bollen 26 Bloemist 22 Bakker 21 Ziekenverzorger 19 De gegevens moeten als aanvullend op die van de bedrijfsartsen worden gezien. De grote meldingsdiscipline geeft goede hoop op een succesvolle voortzetting van dit project. Voor de bedrijfsartsen vormen de uitkomsten naar wij hopen een aansporing om actiever op zoek te gaan naar gevallen van arbeidsdermatosen. Casuïstiek Endocarditis Collega Eijsink-van Kruisbergen werkzaam bij de Arbo Unie Oost Nederland, meldt een endocarditis bij een werknemer een varkensslachterij als vermoede beroepsziekte. Het ging om een technicus die onderhoud aan de slachtinstallatie pleegde en daarbij zeer regelmatig wondjes opliep. Het oorzakelijk organisme was een streptokok, zonder dat een verdere classificering bekend is. Aangezien betrokkene blijk geeft gevoelig te zijn voor deze infectie en de streptokokken alom aanwezig zijn in de varkenshouderij, is de enige remedie een overplaatsing. De werkgever verleende daar alle medewerking aan. Bursitis subtrochanterica als beroepsziekte? Twee vragen over de mogelijke beroepsgebondenheid van een bursitis subtrochanterica. Het betrof een man die tijdens zijn werkzaamheden veel op een ongelijke ondergrond liep en een timmerman die veelvuldig korte autoritten maakte en daar veel in- en uitstapte. De timmerman is ook een fervent marathonloper. Beide hebben last bij hun werkzaamheden en dat was dan ook de reden om de bedrijfsarts te raadplegen. Uit de
literatuur blijkt dat het om een over-use syndroom gaat dat vooral bij hardlopers wordt aangetroffen. Predisponerende factoren zijn: anatomische afwijkingen als x- of o-benen, platvoeten, beenlengte verschillen, trauma s, infecties (TBC), jicht en reumatoïde artritis. Vooral het symptoom pijn bij hyperextensie van het been en een magnetic resonance imaging (MRI) helpen bij het stellen van de diagnose. Hoewel in de titel van het artikel van Biundo JJ e.a. ook sprake is van een werkgerelateerde aandoening, komt dit in het stuk zelf verder niet aan de orde. Een ongelijke ondergrond is een niet direct voor de hand liggende oorzaak. Bij de marathonloper lijkt de sportbeoefening de meest waarschijnlijke oorzaak. Lit. Biundo JJ, Irwin RW, Umpierre E. Sports and other soft tissue injuries, tendinitis, bursitis, and occupation-related syndromes. Curr Opin Rheumatol 2001 Mar; 13 (2):146-149. Anthrax als beroepsziekte Miltvuur heeft weer veel aandacht gekregen naar aanleiding van het gebruik als wapen door bioterroristen. Het is een zoönose welke vroeger, volgens Heijermans, als beroepsziekte voorkwam bij vleeschhouwers, herders, boeren, leerlooiers, huidenzouters, bootwerkers, stalknechts, borstel- en kwastenmakers en werkers met wol en paardenhaar. Het bijzondere aan het agens is de vorming van zeer resistente sporen. Grondwerkers welke hun activiteiten ontplooien op plaatsen waar in vroeger tijden besmet vee, overdekt met ongebluste kalk, begraven werd, lopen nog steeds een zeker risico! Archeologen, geologen en de grondwerkers werkend aan het nieuwe spoortrajectgedeelte in de Betuwe, houden daar dan ook rekening mee. Er is sprake van een beroepsziekte indien het risico specifiek in het werk gelopen wordt, ook als de bron bioterrorisme is. Bij risicogroepen moet men denken aan postsorteerders, postbodes, spoorwegpersoneel, laboratorium werkers en aan medewerkers aan de calamiteitenbestrijding. Ook bij importeurs van wol- en paardenhaar moet in principe nog rekening met miltvuur gehouden worden aangezien de ziekte in Afrika, het Midden- Oosten en Zuid-Azië nog endemisch voorkomt.. Vanzelfsprekend moet de Arbo-dienst bij medewerking aan het calamiteitenplan van een bedrijf op dit risico wijzen. Aangezien de besmetting via de huid, longen en de mond kan plaatsvinden, is er huid- én adembescherming noodzakelijk. De longverschijnselen kunnen in het begin verward worden met een luchtweginfectie en bij de huid denkt men soms in eerste instantie aan een karbunkel. De bedrijfsarts kan een substantiële bijdrage aan het verminderen van het aantal mogelijke slachtoffers leveren, door de risicosituaties in kaart te brengen, het plan van aanpak te helpen invullen en de te nemen maatregelen te beschrijven. Handleiding tot de kennis der Beroepsziekten. L. Heijermans, 1926 Anthrax door moedwillige besmetting. Van Dissel JT ea. NTVG 2001 8 dec; 145(49). Alzheimer en CTE Een geriater meldde het zeldzame geval van een echtpaar waarvan beide echtelieden sinds kort een dementieel beeld vertoonden. Tot 1990 hebben ze een fruitteeltbedrijf gehad; bij dit werk werden veel bestrijdingsmiddelen gebruikt. Zijn vraag was of er iets bekend was over de ziekte van Alzheimer en werk met neurotoxische stoffen. Zo n verband lijkt plausibel; uit verschillende case-control studies blijkt dit echter niet. Ook het verloop van de ziekte van Alzheimer en een chronische toxische encephalopathie is verschillend: een progressief neurodegeneratief beeld versus een aandoening die stabiliseert of verbetert indien de expositie wordt gestaakt. 4
Diensten en producten van het NCvB - Registreren van beroepsziekten - Verstrekken van informatie (helpdesk) - Jaarlijkse uitgave van Signaleringsrapport Beroepsziekten - Onderzoek en ontwikkeling - Bieden van ondersteuning aan artsen - Bijdragen aan opleidingen - In company trainingen - Heijermanslezing Een apart project binnen het NCvB is het Solvent Team: onderzoek en begeleiding van (ex-) werknemers met een vermoeden op chronisch toxische encephalopathie. Nieuwsbrief De Nieuwsbrief is een periodieke uitgave van het NCvB. De Nieuwsbrief bevat actuele informatie over beroepsziekten en wordt gezonden aan relaties van het NCvB. In de Nieuwsbrief is praktische informatie opgenomen over het registratieproject. Redactie Gert van der Laan (hoofdredacteur), Bas Sorgdrager, Harry Stinis, Yvonne Bulten Bereikbaarheid van het NCvB Telefoon: 020-5665387, Fax: 020-5669288 E-mail: NCVB@AMC.UVA.NL E-mail voor beroepsziektemeldingen: melding@beroepsziekten.nl Website: www.beroepsziekten.nl 5
Nieuws van het Registratieproject Bijlage van Nieuwsbrief 4 2001 Nederlands Centrum voor Beroepsziekten Intercollegiale toetsing De beroepsziektemelding blijkt een nuttig onderwerp te zijn voor intercollegiale toetsing binnen de Arbo-dienst. We merken in onze contacten met de Arbo-diensten een verschillende uitvoering van de toetsing. Dit heeft onder meer te maken met het doel van de intercollegiale toetsing. Er is een aantal niveaus in de toetsing te onderscheiden. Intercollegiale toetsing is geen doel op zich, het is een methode om de dienstverlening verder te professionaliseren. Monodisciplinair: definitie en criteria Het begint monodisciplinair: een discussie binnen een groepje bedrijfsartsen over de wijze van vaststellen en criteria van beroepsziekten en registratie in het medisch dossier. De te toetsen zaken zijn het medisch dossier en het meldingsformulier. Bijvoorbeeld: - onder welke voorwaarden is handeczeem nu een beroepsziekte? - onder welke omstandigheden is de overspannenheid van deze leerkracht nu een beroepsziekte? - voor wie is deze lawaaischade nu vermeldenswaard als beroepsziekte? Met het behandelen van een aantal meldingen aan de hand van de NCvB Registratierichtlijnen wordt de bijeenkomst gevuld. In een andere bijeenkomst kan het medisch dossier het uitgangspunt zijn. De bedrijfsarts geeft in het medisch dossier aan dat de aandoening werkgebonden is. In welke situaties is de aandoening als beroepsziekte gemeld? Wat zijn de criteria om een aandoening wel als zodanig in het medisch dossier te registreren en vervolgens niet te melden? In de toetsingsgroep kunnen de belemmeringen voor melden dan worden besproken. In veel toetsingsgroepen wordt voor deze benadering gekozen. Verdieping monodisciplinair en multidisciplinair Het is een goede benadering om de causaliteitsvraag met elkaar ter discussie te stellen. Hoe schat een ieder de bijdrage in van verschillende factoren. Zijn inderdaad de beroepsgebonden factoren echt de oorzakelijke factoren? Of dragen ze slechts bij aan het manifest worden van de aandoening. In hoeverre spelen voorwaardelijke, individuele kenmerken een rol? De toetsbare zaken zijn het meldingsformulier en het medisch dossier. In de multidisciplinaire bijeenkomst stellen wij ons voor dat de toetsing vooral resultaatgericht is. Hoe ziet het advies eruit na vaststelling van een vermoede beroepsziekte. Wat heeft de klant (werkgever en werknemer) aan het advies. Zijn de bepalende factoren voor het optreden vooral gelegen in de persoonlijke gevoeligheid? Hoe zit het met de werkmethoden of gedrag op de werkplek? Hoe zit het op technisch en organisatorisch vlak? Antwoorden op deze vragen betekenen een impuls voor de dienstverlening. Is het organiseren van een PAGO noodzakelijk; is voorlichting en instructie aangewezen? Is een advies op het niveau van procesvoering of bijvoorbeeld met betrekking tot de keuze van gebruikte stoffen nodig? Het gaat dus om de beleidsadvisering door bedrijfsarts, arbeidshygiënist, ergonoom, arbeids- en organisatieadviseur. Het toetsbare instrument is het schriftelijke advies aan de werkgever en de ondernemingsraad. Het NCvB kan helpen om vorm te geven aan de intercollegiale toetsing met betrekking tot beroepsziekten in uw Arbo-dienst. 1
Het upgraden van het melding- en registratiesysteem Op dit moment wordt de laatste versie van de nieuwe programmatuur getest. Dit betekent dat we op korte termijn het programma intern gaan gebruiken. Pas als alles naar behoren functioneert zullen wij met het nieuwe systeem naar buiten treden. Alle contactpersonen beroepsziekten zullen een uitnodiging krijgen voor een bijeenkomst waarin een demonstratie gegeven zal worden van het nieuwe meldingssysteem. En verder zullen wij natuurlijk alle meldende bedrijfsartsen op de hoogte houden van de vorderingen van het systeem. Top 10 van meldende Arbo-diensten januari t/m september 2001 Naam Arbo-dienst Aantal meldingen 1. AGW Hoorn 123 2. Arbo Unie Duiven 101 3. AAD Maashorst 85 4. Arbo Unie Enschede 82 5. Arbo Unie Haarlem 73 6. Arbodienst Limburg, Maastricht 69 7. Commit Arbo BV Rijswijk 69 8. Arbo Unie Hengelo 68 9. Arbo Unie Harderwijk 66 10. Commit Arbo BV Zwolle 63 In de Top 10 van meldende Arbo-diensten komen twee interne Arbo-diensten voor. Een Arbodienst met 67 meldingen, de ander met 161 meldingen. In het kader van de privacy worden deze diensten niet in de tabel genoemd. Er is niet gecorrigeerd voor het aantal werkzame artsen per dienst! Top 5 van gemelde beroepsziekten, januari t/m september van 2000 en 2001 Diagnose 2000 2001 1. Aandoeningen bovenste extremiteit Schouder en bovenarm 730 777 Elleboog en onderarm 527 529 Pols en hand 332 307 Lokalisatie niet gespecificeerd 679 358 Totaal bovenste extremiteit 2268 1971 2. Surmenage 665 617 3. Lawaaislechthorendheid 644 528 4. Burn out 228 254 5. Contactdermatosen 176 164 Overige aandoeningen 488 576 Totaal aantal meldingen 4469 4110 2
De top 5 van gemelde beroepsziekten is in 2001 hetzelfde als in 2000. Uit de tabel blijkt dat aandoeningen van de bovenste extremiteit van het houdings- en bewegingsapparaat het meest worden gemeld. In beide jaren beslaat dit ongeveer de helft van het totaal aantal meldingen. 3