Steigers - Screenen voor een betere gezondheid Vragenlijst, praktische handleiding en theorie Anne Hublet, PhD Jasmine Mommen, Ma Lea Maes, PhD Benedicte Deforche, PhD Ilse De Bourdeaudhuij, PhD 2014
Achtergrond Het instrument Steigers screenen voor een betere gezondheid werd ontwikkeld door het steunpunt van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (www.steunpuntwvg.be) in samenwerking met VIGeZ (Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie www.vigez.be). StEIGERs staat voor Sociale EconomIe en GEzondheidspRomotie en wil bekijken wat de mogelijkheden zijn om kansengroepen te bereiken via de bedrijven in de sociale economie. Bij een bevraging van de bedrijven kwam naar voor dat sociale en beschutte werkplaatsen nood hadden aan een instrument om bij hun doelgroepwerknemers na te gaan waar de grootste problemen zich situeren op het gebied van gezondheid. Binnen dit project werd daarom een screeningsinstrument ontwikkeld dat belangrijke gezondheidsgedragingen bevraagt (Bijlage 1). De thema s die aan bod komen zijn gezonde voeding, meer beweging en minder sedentair gedrag (=lang stilzitten), minder roken, minder alcoholgebruik, en je goed in je vel voelen. De vragenlijsten werden allemaal gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Meer informatie over de ontwikkeling van de vragenlijsten en de theoretische achtergrond kan je terugvinden in bijlage 3. Doel Het doel van het screeningsinstrument is nagaan of de werknemer risicovol gedrag vertoont op vlak van roken, alcohol, voeding, beweging, lang stilzitten en je goed in je vel voelen. Ook wordt er gepeild naar de motivatie van de werknemer om te werken aan het ongezonde gedrag. Op basis van deze motivatie kan de begeleider van de werknemer specifieke acties voorstellen om te werken aan een betere gezondheid. In bijlage 2 vind je een praktische handleiding voor begeleiders terug. Hierin staat hoe je de vragenlijst kan scoren en welke acties je kan ondernemen. Doelgroep De doelgroep zijn doelgroepwerknemers uit sociale en beschutte werkplaatsen. Dit is een zeer gevarieerde groep bestaande uit allochtonen, langdurig werklozen, laaggeschoolde werklozen, ouderen en personen met een arbeidshandicap. Door de verscheidenheid van de doelgroep werd gestreefd naar een kort en eenvoudig instrument. Gebruik De werknemer kan deze vragenlijst alleen invullen, samen met een begeleider of met iemand van de sociale dienst van het bedrijf. Dit neemt ongeveer 15-30 minuten in beslag. Het screeningsinstrument kan helpen om doelgroepwerknemers door te verwijzen naar interventies of opleidingen, binnen of buiten het bedrijf. Deze doorverwijzing past ook binnen het persoonlijk ontwikkelingsplan van de doelgroepwerknemer. Aan de hand van deze vragenlijst, kan men ook nagaan waar de grootste problemen zich bevinden op vlak van gezondheid. Dit kan een basis zijn voor de werkgever om te starten met omgevingsinterventies in het bedrijf. 2
Bijlage 1: Steigers Screenen voor een betere gezondheid Instrument 3
Steigers - Screenen voor een betere gezondheid Roken - Rook je? Nee Ga naar de vragen over alcohol Ja Vul de volgende vragen in - Hoeveel sigaretten rook je per dag? 31 of meer (meer dan anderhalf pakje) 21 30 (ongeveer tussen een pakje en anderhalf pakje) 11 20 (ongeveer tussen een half pakje en een pakje) 10 of minder (ongeveer een half pakje) 4
- Hoeveel minuten nadat je s morgens wakker bent rook je jouw eerste sigaret? Binnen 5 minuten Binnen 6 30 minuten Binnen 31 60 minuten Na 60 minuten Ik rook s morgens niet - Is de eerste sigaret in de ochtend de belangrijkste voor jou? Ja Nee Ik rook s morgens niet - Rook je meer het eerste uur na het opstaan dan tijdens de rest van de dag? Ja Nee - Is het moeilijk voor jou om niet te roken op plaatsen waar dit niet mag? (Bijvoorbeeld op café of op je werk.) Ja Nee 5
- Rook je ook als je ziek bent? Ja, ik rook als ik ziek ben Ja, ik rook als ik ziek ben maar ik rook dan minder Nee - Wat vind je van roken: Ik rook en ik wil niet stoppen. Ik rook en ik wil stoppen, maar nu nog niet. Ik rook en ik wil nu stoppen. 6
Alcohol - Drink je alcohol? Nee Ga naar de vragen over bewegen Ja Vul de volgende vragen in - Hoe vaak drink je alcohol? Gelieve slechts één vakje aan te kruisen Nooit Maandelijks of minder 2 à 4 keer per maand 2 à 3 keer per week 4 of meer keer per week 7
-Wanneer je drinkt, hoeveel standaardglazen drink je dan gewoonlijk per dag? Gelieve je keuze aan te duiden door het desbetreffende vak aan te kruisen. 1 of 2 3 of 4 5 of 6 7 of 9 10 of meer Ter info: een standaardglas bevat altijd dezelfde hoeveelheid alcohol, onafhankelijk van de grootte van het glas of het soort alcohol. Wanneer een alcoholische drank dus wordt geschonken in het juiste glas, bevat elk glas ongeveer evenveel alcohol (10g pure alcohol). Er bestaan wel uitzonderingen op die regel: een glas zwaar bier of een cocktail bevat meer alcohol dan een standaardglas. Onderstaande tabel geeft alvast een idee. Bron: www.alcoholhulp.be 8
-Hoe vaak gebeurt het dat je 6 of meer standaardglazen drinkt bij één enkele gelegenheid? Gelieve slechts één vakje in te kleuren. Nooit Minder dan maandelijks Wekelijks Dagelijks of bijna dagelijks 9
Beweging - Wandel, fiets of sport je elke dag 30 minuten of meer? (Bijvoorbeeld: 15 minuten wandelen naar de winkel of naar het werk en terug.) Ja Ga naar de vragen over lang stilzitten op de volgende pagina Nee Vul de volgende vraag in - Sport je minstens 3 keer per week gedurende 20 minuten? (Bijvoorbeeld: voetballen in ploeg, lopen of joggen, ) Ja Ga naar de vragen over lang stilzitten op de volgende pagina Nee Vul volgende vraag in - Wat vind je van bewegen: Ik beweeg dagelijks minder dan 30 minuten en sport niet en ik wil dat niet veranderen. Ik beweeg dagelijks minder dan 30 minuten en sport niet en ik wil meer bewegen, maar nu nog niet. Ik beweeg dagelijks minder dan 30 minuten en sport niet en ik wil nu meer bewegen. 10
Lang stilzitten Deze vragen gaan over de tijd die je elke dag zittend doorbrengt op het werk, thuis, tijdens studiewerk of in je vrije tijd. Hierbij hoort ook de tijd dat je achter een bureau zit, bezoek krijgt, zit te lezen, of naar televisie zit of ligt te kijken. De tijd die je zittend doorbrengt in een motorvoertuig, komt hier niet in aanmerking. a Hoeveel tijd in totaal breng je gewoonlijk zittend door op een weekdag? uur minuten /dag b Hoeveel tijd in totaal breng je gewoonlijk zittend door op een weekenddag? uur minuten /dag - Tijdens een normale werkdag, hoe vaak sta je recht, stretch je of wandel je een beetje rond op het werk? Ik sta altijd of bijna altijd recht of loop rond Ik sta 9 keer of meer recht per dag of loop rond Ik sta 7 tot 8 keer per dag recht of loop rond Ik sta 5 tot 6 keer per dag recht of loop rond Ik sta 3 tot 4 keer per dag recht of loop rond Ik sta 1 tot 2 keer per dag recht of loop rond Ik sta nooit of bijna nooit recht of loop rond - Wat vind je van zitten: Ik vind niet dat ik te veel zit. Ik zit te veel maar ik wil dit niet veranderen. Ik zit te veel en ik wil dit veranderen, maar nu nog niet. Ik zit te veel en ik wil dit nu veranderen. 11
Voeding - Eet je ontbijt op een werkdag (Een ontbijt is meer dan alleen een glas melk, fruitsap of een kop koffie.) Ik eet nooit een ontbijt op een werkdag Ik eet soms een ontbijt op een werkdag Ik eet altijd een ontbijt op een werkdag - Eet je een ontbijt op een dag waarop je NIET werkt? (Een ontbijt is meer dan alleen een glas melk, fruitsap of een kop koffie.) Ik eet nooit een ontbijt op een dag waarop ik niet werk Ik eet soms een ontbijt op een dag waarop ik niet werk Ik eet altijd een ontbijt op een dag waarop ik niet werk - Hoeveel stukken fruit eet je per dag? Ik eet NIET elke dag fruit 1 stuk per dag 2 stukken per dag 3 stukken per dag 12
- Hoeveel koeken, snoepen, chocoladebars, chips, eet je per DAG? Geen 1-2 3-4 Meer dan 4 - Drink je per dag ongeveer 8 glazen (= 1,5 liter) water, koffie/ thee (zonder extra s zoals melk of suiker), of light-frisdranken? (GEEN gesuikerde frisdranken!) Ja Nee - Hoeveel keer drink je FRISDRANK? (GEEN light-frisdranken!) Nooit ga naar de laatste vraag van dit deel voeding Een paar keer per maand Een paar keer per week Elke dag - Hoeveel glazen frisdrank drink je dan? (GEEN light-frisdranken!) Frisdrank geen 1 glas 2 glazen 3 glazen 4 glazen 5 of meer glazen 13
- Hoeveel blikjes (=0,33 cl) frisdrank drink je dan? (GEEN light-frisdranken!) Frisdrank geen 1 blikje 2 blikjes 3 blikjes 4 blikjes 5 of meer blikjes - Hoeveel flesjes (0,5l) frisdrank drink je dan? (GEEN light-frisdranken!) Frisdrank geen 1 flesje 2 flesjes 3 flesjes 4 flesjes 5 of meer flesjes 14
- Wat vind je van gezonder eten/drinken: Ik vind dat ik gezond eet/drink. Ik eet/drink niet gezond, maar wil dit niet veranderen. Ik zou gezonder willen eten/drinken maar ik wil dit nu niet veranderen. Ik zou gezonder willen eten/drinken en ik wil dat nu veranderen. 15
Je goed in je vel voelen - Hier zie je een lijn die toont hoe je jou kan voelen. Links zie je iemand die zeer ongelukkig is. Rechts zie je iemand die zeer gelukkig is. Hoe voel je jou nu? Kruis aan op de lijn. - Hoe voel je jou nu?: Ik voel me goed. Ik zou me beter willen voelen maar ik wil dit nu niet veranderen. Ik zou me beter willen voelen en ik wil dit nu veranderen. Opmerking voor de begeleider. Het is ook mogelijk om een beeld te krijgen van de veerkracht en het vermogen om met stress om te gaan bij jouw werknemers. Hiervoor kan je terecht op www.fitinjehoofd.be. Op het online coachingplatform kan je, al dan niet samen met je werknemer, een individueel profiel aanmaken en twee vragenlijsten online invullen. 16
Bijlage 2: Steigers Screenen voor een betere gezondheid Praktische handleiding 17
Steigers Screenen voor een betere gezondheid Praktische handleiding Inleiding In het screeningsinstrument Steigers Screenen voor een betere gezondheid komen vijf thema s aan bod die belangrijk zijn in de gezondheidspromotie. Deze thema s zijn roken, alcohol, voeding, bewegen en lang stilzitten, en je goed in je vel voelen. In deze praktische handleiding wordt de scoring van dit screeningsinstrument uitgelegd en worden tips gegeven bij het gebruik van het instrument. Meer achtergrondinformatie kan gevonden worden in bijlage 3 (theoretisch kader). De scoring wordt per thema verder besproken. Roken Er wordt begonnen met een algemene vraag of de werknemer rookt. Als de werknemer aangeeft niet te roken kan direct verder gegaan worden naar het volgende thema, alcoholgebruik. Als de werknemer wel rookt, wordt gevraagd de volgende vragen in te vullen. Vraag: Rook je? Nee Ga naar de vragen over alcohol Ja Vul de volgende vragen in 18
Als de werknemer rookt, wordt een schaal afgenomen die peilt naar de mate waarin de werknemer afhankelijk is aan nicotine (Fagerström Test for Nicotine Dependence). Deze schaal heeft volgende scoring: Hoeveel sigaretten rook je per dag? Hoeveel minuten nadat je s morgens wakker bent, rook je jouw eerste sigaret? Is de eerste sigaret in de ochtend de belangrijkste voor jou? Rook je meer het eerste uur na het opstaan dan tijdens de rest van de dag? - Is het moeilijk voor jou om niet te roken op plaatsen waar dit niet mag? (Bijvoorbeeld op café of op je werk.) 31 of meer (meer dan anderhalf pakje) 21 30 (ongeveer tussen een pakje en anderhalf pakje) 11 20 (ongeveer tussen een half pakje en een pakje) 10 of minder (ongeveer een half pakje) Binnen 5 minuten Binnen 6 30 minuten Binnen 31 60 minuten 1 Na 60 minuten 0 Ik rook s morgens niet 0 Ja 1 Nee 0 Ik rook s morgens niet 0 Ja 1 Nee 0 Ja 1 3 2 1 0 3 2 19
Nee 0 Rook je ook als je 1 Ja, ik rook als ik ziek ben ziek bent? Ja, ik rook als ik ziek ben, maar ik rook dan minder 1 Nee 0 SCORE Interpretatie score De som wordt gemaakt van alle scores. 1-2 = lage afhankelijkheid 3-4 = lage tot matige afhankelijkheid 5-7 = matige afhankelijkheid 8 + = hoge afhankelijkheid De meest efficiënte manier om te stoppen met roken en gestopt te blijven op de lange termijn is de combinatie van een gedragsmatige aanpak en de ondersteuning daarvan met rookstopmedicijnen. Verwijs de roker daarom door naar Tabakstop, de gratis telefoonlijn (0800 111 00) waar een tabakoloog of rookstopspecialist hem/haar zal begeleiden naar rookstop door het verslavingsgedrag zelf aan te pakken. Een roker kan ook beroep doen op een tabakoloog die een individuele praktijk heeft (thuis of in het ziekenhuis) of door zich in te schrijven voor een groepscursus stoppen met roken. Sinds januari 2017 geldt er een nieuwe terugbetalingsregeling bij het stoppen met roken. Voor rokers die recht hebben op een verhoogde tegemoetkoming is rookstopbegeleiding goedkoop geworden. Lees er hier meer over: http://www.vigez.be/themas/tabak/stoppenmet-roken. Wijs de roker ook op de folder Voor altijd stoppen met roken? : http://www.vigez.be/files/tabak/vigez-tabakoloog-infographic- FINAAL.jpg De tabakoloog kan ook meer informatie geven over rookstopmedicijnen. Er zijn er die alleen op voorschrift verkrijgbaar zijn (en gedeeltelijk worden terugbetaald) en er zijn nicotinevervangers die vrij verkrijgbaar zijn (en over het algemeen niet terugbetaald worden, hoewel sommige mutualiteiten het wel eenmalig doen). Over nicotinevervangers kan ook de apotheker informatie verstrekken. De dosis die moet gebruikt worden hangt af van de afhankelijkheidsgraad. Lees als begeleider ook eens de boodschap over stoppen met roken van het VIGeZ en partners: http://www.vlaanderenstoptmetroken.be/professionals/boodschapover-stoppen/ 20
Na deze schaal wordt gevraagd naar de motivatie om te stoppen met roken. Er zijn drie mogelijke antwoorden. Op basis van deze antwoorden, kan de begeleider van de persoon die de vragenlijst afneemt, acties ondernemen. Wat vind je van roken: Ik rook en ik wil niet stoppen. Ik rook en ik wil stoppen maar nu nog niet. Ik rook en ik wil nu stoppen De werknemer vertoont ongezond gedrag maar zegt dit nog niet te willen of kunnen veranderen Actie: probeer de roker toch te motiveren om een stoppoging te doen. Meer info: - Hoe motiveer je mensen om te stoppen met roken: http://www.vigez.be/themas/tabak/stoppen-metroken/hoe-motiveer-je-mensen-om-te-stoppen-met-roken - http://www.vlaanderenstoptmetroken.be/professionals/ Meer info over het rookstopaanbod vindt u beneden. Er is o.m. een folder beschikbaar voor de roker. De werknemer vertoont ongezond gedrag, maar zegt dit te willen veranderen, maar nu nog niet Actie: probeer de roker toch te motiveren om een stoppoging te doen. Meer info: - Hoe motiveer je mensen om te stoppen met roken: http://www.vigez.be/themas/tabak/stoppen-metroken/hoe-motiveer-je-mensen-om-te-stoppen-met-roken - http://www.vlaanderenstoptmetroken.be/professionals/ Meer info over het rookstopaanbod vindt u beneden. De werknemer geeft duidelijk aan te willen stoppen met roken Actie: feliciteer hem of haar met deze beslissing, en verwijs hem/haar door naar het beste rookstopaanbod dat in Vlaanderen beschikbaar is. De meest efficiënte manier om te stoppen met roken en gestopt te blijven op de lange termijn is de combinatie van een gedragsmatige aanpak en de ondersteuning daarvan met rookstopmedicijnen. Verwijs de roker daarom door naar Tabakstop, de gratis telefoonlijn (0800 111 00) waar een tabakoloog of rookstopspecialist hem/haar zal begeleiden naar rookstop door het verslavingsgedrag zelf aan te pakken. Een roker kan ook beroep doen op een tabakoloog die een 21
individuele praktijk heeft (thuis of in het ziekenhuis) of door zich in te schrijven voor een groepscursus stoppen met roken. Sinds januari 2017 geldt er een nieuwe terugbetalingsregeling bij het stoppen met roken. Voor rokers die recht hebben op een verhoogde tegemoetkoming is rookstopbegeleiding goedkoop geworden. Lees er hier meer over: http://www.vigez.be/themas/tabak/stoppenmet-roken. Wijs de roker ook op de folder Voor altijd stoppen met roken? : http://www.vigez.be/files/tabak/vigez-tabakoloog-infographic- FINAAL.jpg De tabakoloog kan ook meer informatie geven over rookstopmedicijnen. Er zijn er die alleen op voorschrift verkrijgbaar zijn (en gedeeltelijk worden terugbetaald) en er zijn nicotinevervangers die vrij verkrijgbaar zijn (en over het algemeen niet terugbetaald worden, hoewel sommige mutualiteiten het wel eenmalig doen). Over nicotinevervangers kan ook de apotheker informatie verstrekken. De dosis die moet gebruikt worden hangt af van de afhankelijkheidsgraad. Lees als begeleider ook eens de boodschap over stoppen met roken van het VIGeZ en partners: http://www.vlaanderenstoptmetroken.be/professionals/boodschapover-stoppen/ Alcohol Zoals bij roken wordt eerst gevraagd of de werknemer alcohol drinkt. Als de werknemer nee antwoordt, dan mag hij/zij verder naar het volgende thema, beweging. Als de werknemer alcohol drinkt, wordt een schaal afgenomen die peilt naar de kans op risicovol/problematisch alcoholgebruik (AUDIT-C). Deze schaal heeft de volgende scoring: Hoe vaak drink je alcohol? Nooit 0 Maandelijks of minder 1 2 tot 4 keer per maand 2 2 tot 3 keer per week 3 4 of meer keer per week 4 22
Wanneer je drinkt, hoeveel standaardglazen drink je dan gewoonlijk per dag? 1 of 2 0 3 of 4 1 5 of 6 2 7 of 9 3 10 of meer 4 Hoe vaak gebeurt het dat je 6 of meer standaardglazen drinkt bij één enkele gelegenheid? Nooit 0 Minder dan maandelijks 1 Maandelijks 2 Wekelijks 3 Dagelijks of bijna dagelijks 4 SCORING Tel de 3 scores op.? 0-4 = vermoedelijk geen problematisch alcoholgebruik 5 of meer = wijst op mogelijk problematisch alcoholgebruik Bij een score van 5 of meer: - Verwijs naar de website van De DrugLijn (www.druglijn.be). Op deze site kan men kennistesten of zelftesten invullen. - Geef het advies om de huisarts te raadplegen. De huisarts kan de volledige AUDITvragenlijst afnemen, en op basis van die score een kortdurende interventie doen. 23
Beweging Er worden twee vragen gesteld over de norm van beweging voor een volwassen persoon. Als de werknemer aan deze norm voldoet, kan hij overgaan naar het volgende thema, lang stilzitten. Wandel, fiets of sport je elke dag 30 minuten of meer? (Bv: 15 minuten wandelen naar de winkel of naar het werk en terug.) OF Sport je minstens 3 keer per week gedurende 20 minuten? (Bv: voetballen in ploeg, lopen of joggen, ) Ja Ga naar de vragen over lang stilzitten op de volgende pagina Nee Vul de volgende vraag in Als de werknemer nee antwoordt, voldoet hij/zij dus niet aan de norm. In dit geval wordt gevraagd of hij/zij gemotiveerd is om dit gedrag te veranderen. Op basis van de verschillende antwoorden, kan de begeleider specifieke acties ondernemen. Hou hierbij wel rekening met de fysieke mogelijkheden van de werknemer! Wat vind je van bewegen: Ik beweeg dagelijks minder dan 30 minuten en doe geen sport en ik wil dat niet veranderen. De werknemer vertoont ongezond gedrag maar wil dit niet veranderen Actie: maak de werknemer bewust van de voordelen van meer bewegen en probeer dit zo persoonlijk en positief mogelijk te doen (gezondheidsvoordelen, fitheid, betere mentale gezondheid en concentratie, stress-controle, ), vraag waarom de werknemer niet meer wil bewegen (wat zijn de barrières?). Als er angst is om meer te bewegen door beperkingen van de werknemer, kan men aanraden hierover te spreken met de huisarts of andere medische hulpverlener. 24
Ik beweeg dagelijks minder dan 30 minuten en doe geen sport en ik wil meer bewegen, maar nu nog niet. De werkgever kan ook zelf initiatief nemen om de werknemers aan te zetten tot beweging. (bijvoorbeeld door het geven van een fietsvergoeding, een wedstrijd te organiseren, ). Bekijk wat de werkgever reeds aanbiedt. Benadruk dat beweging op vele manieren kan: thuis, op het werk, in de vrije tijd, te voet of per fiets (Meer informatie op www.vigez.be/themas/voedingen-beweging/wat-is-gezondevoeding-beweging-sedentairgedrag/de-4-bewegingscontexten ) De werknemer vertoont ongezond gedrag, wil dit veranderen maar nu nog niet direct Actie: feliciteer de werknemer omdat hij/zij denkt aan meer bewegen, motiveer de werknemer om een specifieke planning op te maken om meer te bewegen, bepaal eventueel een datum om daarmee te beginnen, geef tips hoe bewegen kan ingebouwd worden in het dagelijkse leven (zie op www.10000stappen.be voor tips, voorbeelden zoals de trap nemen, halte vroeger afstappen, tuinieren, ). De werkgever kan ook zelf initiatief nemen om de werknemers aan te zetten tot beweging. (bijvoorbeeld door het geven van een fietsvergoeding, een wedstrijd te organiseren, ). Bekijk wat de werkgever reeds aanbiedt. Benadruk dat beweging op vele manieren kan: thuis, op het werk, in de vrije tijd, te voet of per fiets. 25
Ik beweeg dagelijks minder dan 30 minuten en doe geen sport en ik wil nu meer bewegen. (Meer informatie op www.vigez.be/themas/voedingen-beweging/wat-is-gezondevoeding-beweging-sedentairgedrag/de-4-bewegingscontexten ) De werknemer vertoont ongezond gedrag en wil dit gedrag nu veranderen Actie: feliciteer de werknemer met deze beslissing, verwijs door naar een bewegingsprogramma die georganiseerd wordt via het bedrijf of wijs op de voordelen/ mogelijkheden van actieve verplaatsing naar het werk, geef informatie over mogelijke sporten, sportclubs in de buurt, start-to-programma s. Geef ook tips hoe men bewegen kan inwerken in het dagelijkse leven (zie op www.10000stappen.be voor tips, voorbeelden zoals de trap nemen, halte vroeger afstappen, tuinieren, ). De werkgever kan ook zelf initiatief nemen om de werknemers aan te zetten tot beweging. (bijvoorbeeld door het geven van een fietsvergoeding, een wedstrijd te organiseren, ). Bekijk wat de werkgever reeds aanbiedt. Benadruk dat beweging op vele manieren kan: thuis, op het werk, in de vrije tijd, te voet of per fiets. (Meer informatie op www.vigez.be/themas/voedingen-beweging/wat-is-gezondevoeding-beweging-sedentairgedrag/de-4-bewegingscontexten ) 26
Lang stilzitten Een werknemer die veel beweegt heeft niet per se een gezond leven. Iemand kan sportief zijn maar tezelfdertijd ook te veel zitten. Beide zaken zijn belangrijk in een gezond leven. Vandaar dat naast bewegen, ook vragen gesteld worden over lang stilzitten (=sedentair gedrag). De eerste twee vragen gaan na hoeveel uren de werknemer zit per dag. De opsplitsing wordt gemaakt tussen werkdagen en niet-werkdagen. Een norm voor volwassenen wat betreft maximum aantal uren zitten is er nog niet. Bij volwassenen zijn er wel indicaties dat 8 uren per dag verband houdt met bepaalde aandoeningen. De norm bij ij kinderen en jongeren is de niet langer dan 2 uur TV kijken, werken aan pc, per dag. Bij volwassenen zou het lang stilzitten moeten beperkt worden, het zitten zou elk half uur moeten onderbroken worden door even te staan of rond te wandelen. Hoeveel tijd in totaal breng je gewoonlijk zittend door op een weekdag? Hoeveel tijd in totaal breng je gewoonlijk zittend door op een weekenddag? Minder dan of gelijk aan 8 uren per dag Meer dan 8 uur per dag 1 Minder dan of gelijk aan 8 uren per dag Meer dan 8 uur per dag Indicatie Bekijk hoeveel uren de werknemer zit bij beide vragen. Als de werknemer meer dan 8 uren zit op zowel week- als weekenddagen, dan is er een indicatie van te veel uren zitten. Naast het zitgedrag thuis, is het zitgedrag op het werk ook een belangrijk aspect in een gezond leven. Daarom werd ook het zitgedrag op het werk bevraagd. Tijdens een normale werkdag, hoe vaak sta je recht, stretch je of wandel je een beetje rond? Ik sta altijd of bijna altijd recht of loop rond Ik sta 9 keer of meer recht per dag of loop rond Ik sta 7 tot 8 keer per dag recht of loop rond Ik sta 5 tot 6 keer per dag recht of loop rond Ik sta 3 tot 4 keer per dag recht of loop rond Ik sta 1 tot 2 keer per dag recht of loop rond Ik sta nooit of bijna nooit recht of loop rond 27 0 0 0 1 1 1 1
SCORE Als de score 1 is, wordt niet voldaan aan de norm. Na de vragen over lang stilzitten, wordt gevraagd aan de werknemers of ze gemotiveerd zijn om minder te zitten. Op basis van de antwoorden en voorgaande scores kunnen gerichte acties ondernomen worden. Wat vind je van zitten: Ik vind niet dat ik te veel zit. Als de werknemer voldoet aan de norm: Geen actie Als de werknemer niet voldoet aan de norm: De werknemer vertoont ongezond gedrag maar wil dit niet veranderen Actie: maak de werknemer bewust dat naast voldoende beweging ook minder zitten een belangrijk element is in een gezond leven. Geef de voordelen van minder zitten en de nadelen van te veel zitten (zie o.a. www.10000stappen.be), geef uitleg wat kan veranderd worden en probeer dit zo persoonlijk mogelijk te doen (bijvoorbeeld rechtstaan tijdens reclame op TV, rechtstaan aan bushalte i.p.v. zitten, ). De werkgever kan ook zelf initiatief nemen om de werknemers aan te zetten tot een gezonde mix van zitten, staan en even rondstappen (bijvoorbeeld via een signaal dat aangeeft dat 30 min voorbij zijn, en dat de werknemer even dient te staan). Bekijk wat reeds aanwezig is in de organisatie of bespreek de mogelijkheden met de directie. Benadruk dat minder lang stilzitten op vele manieren kan: thuis, op het werk, in de vrije tijd, te voet of per fiets. 28
Ik zit te veel maar ik wil dit niet veranderen. (Meer informatie op www.vigez.be/themas/voedingen-beweging/wat-is-gezondevoeding-beweging-sedentairgedrag/de-4-bewegingscontexten ) Als de werknemer voldoet aan de norm: Geen actie Als de werknemer niet voldoet aan de norm: De werknemer vertoont ongezond gedrag maar wil dit niet veranderen Actie: Wees begripvol bij weerstand. Geef de voordelen van minder zitten en de nadelen van te veel zitten (zie o.a. www.10000stappen.be), geef uitleg wat kan veranderd worden en probeer dit zo persoonlijk mogelijk te doen (bijvoorbeeld rechtstaan tijdens reclame op TV, rechtstaan aan bushalte i.p.v. zitten, ). Benadruk dat minder lang stilzitten op vele manieren kan: thuis, op het werk, in de vrije tijd, te voet of per fiets. De werkgever kan ook zelf initiatief nemen om de werknemers aan te zetten tot een gezonde mix van zitten, staan en even rondstappen (bijvoorbeeld via een signaal dat aangeeft dat 30 min voorbij zijn, en dat de werknemer even dient te staan). Bekijk wat reeds aanwezig is in de organisatie of bespreek de mogelijkheden met de directie. (Meer informatie op www.vigez.be/themas/voedingen-beweging/wat-is-gezondevoeding-beweging-sedentairgedrag/de-4- bewegingscontexten ) 29
Ik zit te veel en ik wil dit veranderen, maar nu nog niet. Als de werknemer voldoet aan de norm: Actie: Geef nog concrete tips (zie o.a. www.10000stappen.be) Als de werknemer niet voldoet aan de norm: De werknemer vertoont ongezond gedrag, wilt dit veranderen maar nu nog niet direct Actie: feliciteer de werknemer omdat hij/zij zijn/haar zitgedrag wil veranderen, motiveer de werknemer om een specifieke planning op te maken met concrete actie om het zitten te beperken, bepaal eventueel een datum om daarmee te beginnen. Geef nog concrete tips (zie o.a. www.10000stappen.be). De werkgever kan ook zelf initiatief nemen om de werknemers aan te zetten tot een gezonde mix van zitten, staan en even rondstappen (bijvoorbeeld via een signaal dat aangeeft dat 30 min voorbij zijn, en dat de werknemer even dient te staan). Bekijk wat reeds aanwezig is in de organisatie of bespreek de mogelijkheden met de directie. Benadruk dat minder lang stilzitten op vele manieren kan: thuis, op het werk, in de vrije tijd, te voet of per fiets. (Meer informatie op www.vigez.be/themas/voedingen-beweging/wat-is-gezondevoeding-beweging-sedentairgedrag/de-4- bewegingscontexten ) 30
Ik zit te veel en ik wil dit nu veranderen. Als de werknemer voldoet aan de norm: Actie: feliciteer de werknemer omdat hij/zij zijn/haar zitgedrag wil veranderen. Geef concrete tips (zie o.a. www.10000stappen.be). Als de werknemer niet voldoet aan de norm: De werknemer vertoont ongezond gedrag en wilt dit gedrag nu veranderen Actie: feliciteer de werknemer omdat hij/zij zijn/haar zitgedrag wil veranderen. Stel een actieplan op met concrete acties om het zitten te beperken op het werk en/of thuis (bijvoorbeeld gaan staan tijdens de reclames op TV, al rechtstaan koffie drinken, auto verder parkeren of een halte vroeger afstappen, ). De werkgever kan ook zelf initiatief nemen om de werknemers aan te zetten tot een gezonde mix van zitten, staan en even rondstappen (bijvoorbeeld de vuilnisbakken centraliseren, de printer verder te zetten, trappengebruik stimuleren enz). Bekijk wat reeds aanwezig is in de organisatie of bespreek de mogelijkheden met de directie. Benadruk dat minder lang stilzitten op vele manieren kan: thuis, op het werk, in de vrije tijd, te voet of per fiets. (Meer informatie op www.vigez.be/themas/voedingen-beweging/wat-is-gezondevoeding-beweging-sedentairgedrag/de-4- bewegingscontexten ) 31
Voeding Bij het deel voeding worden vijf belangrijke thema s behandeld voor een gezond voedingspatroon. Het gaat over ontbijten, fruit eten, voldoende water drinken, minder frisdrank drinken en minder ongezonde tussendoortjes eten. De eerste twee vragen gaan over het ontbijten, waar het onderscheid wordt gemaakt tussen werkdagen en niet-werkdagen. Eet je een ontbijt op een werkdag? (Een ontbijt is meer dan alleen een glas melk, fruitsap of een kop koffie.) Ik eet nooit een ontbijt op een werkdag Ik eet soms een ontbijt op een werkdag Ik eet altijd een ontbijt op een werkdag Eet je een ontbijt op een dag waarop je NIET werkt? (Een ontbijt is meer dan alleen een glas melk, fruitsap of een kop koffie.) Ik eet nooit een ontbijt op een dag waarop ik niet werk Ik eet soms een ontbijt op een dag waarop ik niet werk Ik eet altijd een ontbijt op een dag waarop ik niet werk SCORE De norm voor een gezond voedingspatroon is elke dag ontbijten. De werknemer moet op beide vragen altijd antwoorden om te voldoen aan de norm. Het volgende thema dat aan bod komt is het eten van fruit. Hoeveel stukken fruit eet je per dag? ik eet NIET elke dag fruit 1 stuk per dag 32
2 stukken per dag 3 stukken per dag SCORE De norm voor een gezond voedingspatroon met betrekking tot het eten van fruit is minstens 2 stukken per dag. Werknemers die 2 of 3 hebben geantwoord, voldoen aan de norm. (Let op: meer dan 3 stukken fruit per dag is te veel.) Een belangrijk onderdeel van een gezond voedingspatroon is het verminderen van het eten van tussendoortjes. Hierover wordt één vraag gesteld. Hoeveel koeken, snoepen, chocoladebars, chips, eet je per DAG? SCORE Het volgende thema is het drinken van water. Geen Drink je per dag ongeveer 8 glazen (= 1,5 liter) water, koffie/ thee (zonder extra s zoals melk of suiker), of lightfrisdranken? (GEEN gesuikerde frisdranken!) SCORE 0 1-2 1 3-4 1 Meer dan 4 Als de werknemer 1 scoort voldoet hij niet aan de norm. Let op: Als je naast het eten van 1 of 2 tussendoortjes ook nog vaak frisdrank/alcoholische dranken drinkt, dan bereik je de norm sneller. Er zitten hier namelijk veel suikers en calorieën in, dus hier drink je best niet te veel van. Voor meer info: http://www.vigez.be/themas/voedingen-beweging Ja Nee De norm voor een gezond voedingspatroon is het drinken van ongeveer 1.5 liter water per dag. Werknemers die ja hebben geantwoord, voldoen aan de norm. 0 33
Het volgende thema is het drinken van frisdranken (geen light-frisdranken). Als op de eerste vraag nooit wordt geantwoord, kan direct doorgegaan worden naar de laatste vraag van dit deel. Een precieze norm voor het drinken van frisdrank is er niet, maar er wordt gesteld dat men het drinken van frisdrank best beperkt tot een paar keren per maand en zeker niet dagelijks. Aangezien frisdranken veel suikers en calorieën bevatten, is het aangeraden om dit niet te veel te drinken en zeker niet in combinatie met veel tussendoortjes (chips, koeken, ), andere zoetigheden, of alcoholische dranken. Hoeveel keer drink je FRISDRANK? (GEEN light-frisdranken!) Hoeveel glazen frisdrank drink je dan? (GEEN light-frisdranken!) Nooit ga naar de laatste vraag van dit deel voeding Een paar keer per maand 0 Een paar keer per week 1 Elke dag 2 geen 0 0 Frisdrank - Hoeveel blikjes (=0,33 cl) frisdrank drink je dan? (GEEN light-frisdranken!) 1 glas 2 2 glazen 4 3 glazen 6 4 glazen 8 5 of meer glazen 10 geen 0 34
Frisdrank Hoeveel flesjes (=0,5l) gesuikerde frisdrank drink je dan? (GEEN light-frisdranken!) 1 blikje 3 2 blikjes 7 3 blikjes 10 4 blikjes 13 5 of meer blikjes 17 geen 0 Frisdrank 1 flesje 5 2 flesjes 10 3 flesjes 15 4 flesjes 20 5 of meer flesjes 25 SCORE Als men op de eerste vraag Elke dag antwoordt, voldoet de werknemer niet aan de norm. Als de werknemer op de eerste vraag Een paar keer per week antwoordt, wordt de som gemaakt van de 3 andere vragen. 35
De werknemer voldoet niet aan de norm als de som hoger is dan 5. Bijvoorbeeld: Het antwoord op de eerste vraag was een paar keer per week. Bij de volgende vragen wordt ingevuld dat hij/zij 3 glazen drinkt (6), 1 blikje (3) en geen flesjes frisdrank (0). Dan is de score 9 (6+3+0). Dit is hoger dan 5 dus de werknemer voldoet niet aan de norm. Let op: Als je naast het drinken van frisdrank ook nog vaak tussendoortjes eet (koeken, chips, ) en alcoholische dranken drinkt, dan bereik je de norm sneller. Er zitten hier namelijk veel suikers en calorieën in, dus hier eet/drink je best niet te veel van. Voor meer info: http://www.vigez.be/themas/voeding-en-beweging Na vragen over het voedingspatroon, wordt de vraag gesteld of ze gezonder willen eten/drinken. Wat vind je van gezonder eten en drinken: Ik vind dat ik gezond eet/drink. Ik eet/drink niet gezond, maar wil dit niet veranderen 36 Als de werknemer voldoet aan de normen: Geen actie Als de werknemer niet voldoet aan de normen: De werknemer vertoont ongezond gedrag maar wil dit niet veranderen Actie: maak de werknemer bewust dat op sommige punten zijn/haar voedingspatroon niet gezond is. Geef de voordelen van een gezond voedingspatroon en de gevolgen van een slecht voedingspatroon en probeer dit zo persoonlijk en positief mogelijk te doen. Als de werknemer voldoet aan de normen: Geen actie Als de werknemer niet voldoet aan de normen: De werknemer vertoont ongezond gedrag maar wil dit niet veranderen Actie: maak de werknemer bewust dat op sommige punten
Ik zou gezonder willen eten/drinken maar ik wil dit nu niet veranderen. zijn/haar voedingspatroon niet gezond is. Geef de voordelen van een gezond voedingspatroon en de gevolgen van een slecht voedingspatroon en probeer dit zo persoonlijk en positief mogelijk te doen. Geef tips mee (bijvoorbeeld op www.vigez.be voeding en beweging voeding materialen en downloads, of op www.gezondheidstest.be, of op www.datvoeltbeter.be) Als de werknemer voldoet aan de normen: Actie: vraag aan de werknemer wat hij/zij wil veranderen aan zijn/haar voedingspatroon. Geef tips mee (bijvoorbeeld op www.vigez.be voeding en beweging voeding materialen en downloads, of op www.gezondheidstest.be, of op www.datvoeltbeter.be) Als de werknemer niet voldoet aan de normen: De werknemer vertoont ongezond gedrag, wil dit veranderen maar nu nog niet direct Actie: feliciteer de werknemer omdat hij/zij zijn/haar voedingspatroon wil veranderen, motiveer de werknemer om een specifieke planning op te maken, bepaal eventueel een datum om daarmee te beginnen. Geef tips mee (bijvoorbeeld op www.vigez.be voeding en beweging voeding materialen en downloads, of op www.gezondheidstest.be, of op www.datvoeltbeter.be) 37
Ik zou gezonder willen eten/drinken en ik wil dat nu veranderen. Als de werknemer voldoet aan de normen: Actie: feliciteer de werknemer omdat hij/zij zijn/haar voedingspatroon nog wil verbeteren en vraag wat hij/ zij wil veranderen. Geef tips mee (bijvoorbeeld op www.vigez.be voeding en beweging voeding materialen en downloads, of op www.gezondheidstest.be, of op www.datvoeltbeter.be) Als de werknemer niet voldoet aan de normen: De werknemer vertoont ongezond gedrag en wil dit gedrag nu veranderen Actie: feliciteer de werknemer omdat hij/zij zijn/haar voedingspatroon wil veranderen, zorg voor een gerichte doorverwijzing naar een cursus gezonde voeding (vb. VIVO-aanbod) Je goed in je vel voelen De laatste vragen aan de werknemers gaan over zich al dan niet goed in zijn/haar vel voelen. Een eerste vraag gaat na in welke mate de werknemer zich goed voelt. Dit wordt voorgesteld door middel van een lijn. - Hier zie je een lijn die toont hoe je jou kan voelen. Links zie je iemand die zeer ongelukkig is. Rechts zie je iemand die zeer gelukkig is. Hoe voel je jou nu? Kruis aan op de lijn. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 38
SCORE: De lijn is een schaal waarbij elk streepje een eenheid is. De schaal gaat van 1 tot 10. Als de werknemer 6 of minder scoort, kan gezegd worden dat hij zich minder goed voelt. Na deze vraag wordt de werknemer gevraagd of hij/zij zijn/haar gedrag wil veranderen als dit nodig is. Hoe voel je jou nu: Ik voel me goed. Ik zou me beter willen voelen maar ik wil dit nu niet veranderen. Ik zou me beter willen voelen en ik wil dit nu veranderen. De werknemer voelt zich momenteel goed Actie: Het kan zijn dat de werknemer zich momenteel goed voelt, maar als er in de toekomst zich een probleem voordoet, hij daar niet adequaat op kan reageren. Geef de werknemer informatie mee van zelfhulpmaterialen (bijvoorbeeld website www.fitinjehoofd.be) De werknemer voelt zich momenteel niet goed maar wil dit niet veranderen Actie: geef informatie door van zelfhulpmaterialen, motiveer de werknemer om een specifieke planning op te maken (bijvoorbeeld www.fitinjehoofd.be) De werknemer vertoont ongezond gedrag en wil dit gedrag nu veranderen Actie: feliciteer de werknemer omdat hij/zij nu wil veranderen en zijn/haar leven in handen nemen, zorg voor een gerichte doorverwijzing naar bijvoorbeeld een sessie Steigers - op weg naar een goed gevoel, zelfhulpmaterialen www.fitinjehoofd.be) Opmerking. De vragenlijsten rond veerkracht en omgaan met stress op www.fitinjehoofd.be worden automatisch gescoord. 39
Bijlage 3: Theoretisch kader Gebruikte vragenlijsten Thema s Vijf thema s komen aan bod: roken, alcohol, bewegen/ lang stilzitten, voeding en je goed in je vel voelen. Om deze thema s te bevragen werden bestaande vragenlijsten gebruikt of indien nodig bestaande vragenlijsten aangepast aan de doelgroep. De vragen opgenomen in het screeningsinstrument worden hier per thema besproken. Roken Als de werknemer aangeeft dat hij/zij rookt, wordt de Fagerström Test for Nicotine Dependence (FTND) (de Meneses-Gaya, Zuardi, Loureiro, de Souza Crippa, 2009) afgenomen. Dit is een vragenlijst bestaande uit 6 vragen die de nicotine-afhankelijkheid nagaat. Alcohol Om het gebruik van vragenlijsten mogelijk te maken in omstandigheden waar er niet genoeg tijd is om de volledige AUDIT af te nemen, werden er verschillende korte vragenlijsten ontwikkeld. De AUDIT-C bestaat uit de eerste drie vragen (met betrekking tot alcoholconsumptie) van de AUDIT en blijkt in validiteit weinig te verschillen. Het voordeel is dat deze vragen in de praktijk gemakkelijk te onthouden en te scoren zijn. De aangepaste AUDIT-C schaal peilt naar de kans op risicovol alcoholgebruik en had een interne consistentie van 0.68 (Cronbach s alpha). De test-hertest betrouwbaarheid van deze schaal was 0.90 (ICC), wat een goede betrouwbaarheid voorstelt. De alcoholvraag had een ICC van 0.96 en de motivatievraag een ICC van 0.54. Dit laatste is een lagere betrouwbaarheid, en betekent dat deze vraag niet stabiel is. Het kan wel dat door het invullen van de vragenlijst, de werknemers gaan nadenken over alcoholgebruik en hun motivatie hebben aangepast. Bewegen & lang stilzitten Voor bewegen worden er twee vragen gesteld, die gebaseerd zijn op de gezondheidsdoelstelling voeding en beweging 2009-2015 (Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, 2013). Een eerste vraag gaat over het dagelijks matig actief zijn. Een tweede vraag gaat over intensief sporten in de week. Voor zitten werd gebruik gemaakt van 3 vragen uit de ENERGY-studie (EuropeaN Energy balance Research to prevent excessive weight Gain among Youth; Singh, 2013), aangepast aan de werkomgeving en de doelgroep. 40
Voeding Voor de 9 vragen over voeding werd gebruik gemaakt van de ENERGY-studie (EuropeaN Energy balance Research to prevent excessive weight Gain among Youth, Singh, 2013) en de HBSC studie (Health Behaviour in School-aged Children Study; Roberts et al, 2009). De vragen behandelen 5 belangrijke thema s binnen een gezond voedingspatroon: ontbijten, het dagelijks eten van minstens 2 stukken fruit, het dagelijks drinken van 1.5 liter water, het beperken van het drinken van frisdrank, het beperken van het eten van ongezonde tussendoortjes. Je goed in je vel voelen Binnen dit deel wordt één vraag gesteld. Deze vraag peilt naar hoe goed de werknemer zich voelt op een schaal van 0 tot 10 (Cantril ladder; Cantril, 1965). Daarnaast is er de mogelijkheid om de veerkracht en de manieren van met stress om te gaan te bevragen via het online coachingplatform Fit in je Hoofd. Veerkracht wordt gemeten met de Veerkrachtschaal Plus ( VK+, Portzky M., Hogrefe Uitgevers Amsterdam, 2015). Daarnaast wordt Portzky s Palliatieve Palletschaal afgenomen ( P3, Portzky M., Hogrefe Uitgevers Amsterdam, 2015). Dat is een vragenlijst die peilt naar het zogenaamde palliatief handelen (i.e. alle activiteiten die je doet om met stress of spanningen om te gaan). Motivatie Op het einde van elk thema wordt er gevraagd naar de motivatie van de werknemer om, indien nodig, zijn/ haar gedrag te veranderen. Op basis van de antwoorden kan de begeleider van de persoon die de vragenlijst afneemt, inspelen op deze motivatie (zie praktische handleiding ). Scoring In het screeningsinstrument worden een aantal schalen gebruikt met een vaste scoring. Hoe je deze schalen kan scoren en andere richtlijnen staan in de praktische handleiding voor begeleiders (bijlage 2). Tijdsinvestering De tijd die besteed wordt aan het invullen van de vragenlijst hangt sterk af van de mogelijkheden van de werknemer. Dit kan variëren van 15 minuten tot 30 minuten (al dan niet met een begeleider). 41
Voorgaand: kwalitatief & kwantitatief onderzoek Kwalitatief onderzoek op basis van interviews Het screeningsinstrument werd uitgetest bij 10 doelgroepwerknemers via een gestructureerd interview. Daarna werden de vragen aangepast vb. vragen verduidelijken, antwoordmogelijkheden verduidelijken, vragen eenvoudiger maken, zaken inkorten, zaken in het vet plaatsen, werken met tekeningen, antwoordmogelijkheden toevoegen en abstracte vragen concreter maken. Kwantitatief onderzoek De studie werd opnieuw uitgevoerd (test-hertest) met 48 doelgroepmedewerkers uit de sociale en beschutte werkplaatsen. De sociale en beschutte werkplaatsen werden gekozen op basis van de lijst van bestaande sociale en beschutte werkplaatsen. De selectie van de werknemers gebeurde door de sociale dienst of begeleider van het bedrijf. Er werd gevraagd om een gevarieerde groep samen te stellen, met als voorwaarde dat de werknemers zelf het toestemmingsformulier kunnen ondertekenen (de werknemer mocht dus niet onder voogdij staan). De werknemers die de vragenlijst niet alleen konden invullen, werden geholpen door een onderzoeker van de Universiteit Gent. Tussen de test-hertest afnames was een periode van 2 weken. De interne consistentie van de gebruikte schalen werd nagegaan door Cronbach s Alpha 1. Daarnaast werd de intra-class coëfficiënt (ICC) nagegaan om te kijken of de test-hertest betrouwbaarheid voldoende was 2. Roken De schaal die peilt naar nicotine-afhankelijkheid (aangepaste Fagerström Test for Nicotine Dependence) heeft een interne consistentie van 0.70 (Cronbach s alpha). De test-hertest betrouwbaarheid was 0.98 (ICC), wat een goede betrouwbaarheid voorstelt. De rookvraag heeft een test-hertest betrouwbaarheid van 1.0 (ICC) en de motivatie om het rookgedrag te veranderen had een test-hertest bertrouwbaarheid van 0.78 (ICC). De rookvraag werd gevalideerd door middel van smokelyzers die de CO in de adem registreren. Alle werknemers die aangeven niet te roken, hadden een Ppm-waarde (hoeveelheid CO in delen per miljoen) tussen 0 en 10, wat betekent dat ze niet roken. 1 Interne consistentie is een maat die aangeeft in hoeverre items van eenzelfde schaal beogen hetzelfde kenmerk, construct te meten. Dit wordt nagegaan door een Cronbach s Alpha te berekenen waarbij een waarde boven 0.70 naar een zeer goede interne consistentie verwijst, een waarde tussen 0.60 en 0.70 een goede interne consistentie is, tussen 0.50 en 0.60 een redelijke interne consistentie en onder de 0.50 is er weinig interne consistentie tussen de items. 2 De intra-class coëfficiënt gaat na in welke mate de twee afnames overeenkomen. Dezelfde waarden zoals hierboven worden gehanteerd om te beslissen of de items betrouwbaar zijn. 42
Alcohol De aangepaste AUDIT-C schaal peilt naar de kans op risicovol alcoholgebruik en had een interne consistentie van 0.68 (Cronbach s alpha). De test-hertest betrouwbaarheid van deze schaal was 0.90 (ICC), wat een goede betrouwbaarheid voorstelt. De alcoholvraag had een ICC van 0.96 en de motivatievraag een ICC van 0.54. Dit laatste is een lagere betrouwbaarheid, en betekent dat deze vraag niet stabiel is. Het kan wel dat door het invullen van de vragenlijst, de werknemers gaan nadenken over alcoholgebruik en hun motivatie hebben aangepast. Bewegen en lang stilzitten De test-hertest betrouwbaarheid van de beweegvraag was 0.75 en van de motivatievraag 1.00. Bij het deel sedentair gedrag of lang stilzitten werden een aantal vragen opgenomen uit bestaande vragenlijsten. Deze vragen moeten gezien worden als afzonderlijke items (geen schaal). De vraag naar TV kijken/op de computer werken op een werkdag had een test-hertest betrouwbaarheid van 0.81 (ICC). Dezelfde vraag maar dan op een niet-werkdag had een betrouwbaarheid van 0.85. De vraag over het rechtstaan tijdens het werk, had een betrouwbaarheid van 0.84. De motivatievraag om het zitgedrag te veranderen, had een hoge test-hertest betrouwbaarheid van 0.84. Voeding Er worden vijf grote thema s bevraagd over voeding: ontbijt, fruit, water, frisdrank en tussendoortjes. Deze vragen worden best afzonderlijk behandeld en niet als schaal. De vraag over ontbijten op een werkdag had een test-hertest betrouwbaarheid van 0.93. Dezelfde vraag maar dan op een niet-werkdag had een test-hertest betrouwbaarheid van 0.79. De vraag over fruit had een test-hertest betrouwbaarheid van 0.91. De vraag over het drinken van water had een test-hertest betrouwbaarheid van 0.83. Er werden 4 vragen gesteld over het drinken van frisdrank. De frequentievraag had een testhertest betrouwbaarheid van 0.93. Daarna gaan de vragen verder in op de hoeveelheid die gedronken wordt. De test-hertest betrouwbaarheid voor deze vragen variëren van 0.68 tot 0.89. De vraag over het eten van ongezonde tussendoortjes had een test-hertest betrouwbaarheid van 0.63. De motivatievraag over het willen veranderen naar een gezonder eetpatroon had een testhertest betrouwbaarheid van 0.85. 43
Je goed in je vel voelen Oorspronkelijk waren er vier vragen die peilen naar veerkracht. Veerkracht is het vermogen om je aan te passen aan stress en tegenslag en daar misschien zelfs sterker uit te komen. Het gaat niet enkel over terugveren naar de oorspronkelijke positie, maar ook om doorgroeivermogen. Bij de vier vragen werd echter een zeer lage interne consistentie vastgesteld van 0.25. Na het verwijderen van items werd geen hogere waarde gevonden. Daarom kunnen deze vragen niet gezien worden als een schaal. De vragen werden bijgevolg weggelaten. In de plaats is er de mogelijkheid om aan de slag te gaan met De Veerkracht Plus en Portzky s Palliatieve Palletschaal, te vinden op www.fitinjehoofd.be. Deze vragenlijsten werden binnen dit kwantitatief onderzoek niet meegenomen. Deze genormeerde en gevalideerde instrumenten werden wel uitvoerig onderzocht. Meer informatie is te vinden op www.fitinjehoofd.be/professionals/onderbouwing/veerkracht-en-het-palliatief-pallet-de-fitin-je-hoofd-vragenlijsten De inschatting van hoe goed het leven is van de werknemer had een test-hertest betrouwbaarheid van 0.76. De motivatievraag over het willen veranderen naar een betere geestelijke gezondheid had een lage betrouwbaarheid van 0.56 wat wil zeggen dat de vraag niet stabiel is. Stemmingswisselingen kunnen hier aan de basis liggen. Opmerking: Suïcidepreventie Als de werkgever of begeleider signalen herkent bij de werknemer die wijzen op suïcidegedachten (bv. uitingen over gevoelens van hopeloosheid, uitingen over dood willen, achteruitgang in de kwaliteit van werk, verminderd sociaal functioneren, ) dient hij/zij deze te bevragen in het kader van het suïcidepreventiebeleid binnen bedrijven. Voor meer informatie over de uitwerking van een suïcidepreventiebeleid op het werk verwijzen we naar de website www.zelfmoord1813.be. Op deze website wordt onder meer verwezen naar een draaiboek om een suïcidepreventiebeleid te ontwikkelen. Dit draaiboek is verkrijgbaar bij de centra geestelijke gezondheidszorg. 44
Literatuur Bush, K., Kivlahan, D. R., McDoneel, M. B., Fihn, S. D., & Bradley, K. A. (1998). The AUDIT Alcohol Consumption Questions (AUDIT-C): an effective brief screening test for problem drinking. Archinte Internal Medicine, 158, 1789-1795. Cantril, H. (1965). The pattern of human concerns. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press. de Meneses Gaya, I. C., Zuardi, A.W., Loureiro, S. R., de Souza Crippa, J. A. (2009). Psychometric properties of the Fagerstrom Test for Nicotine Dependence. Jornal Brasileiro de Pneumologia, 35(1), 73 82. Domus Medica. (2011). De gezondheidsgids. Geraadpleegd 4 november, 2013, van www.domusmedica.be/documentatie/gezondheidsgids.html Kriston L, Hölzel L, Weiser AK, Berner MM, Härter M. Meta-analysis: are 3 questions enough to detect unhealthy alcohol use? Ann Intern Med. 2008;149(12):879-88. Michels J, Hoeck S, Dom G, Goossens M, Van Hal G, Van Royen P. Problematisch alcoholgebruik: aanpak door de huisarts. Huisarts Nu. 2011;40(5):S137-S50. Portzky, M. (2015). VK+ en P3 vragenlijst over veerkracht en palliatieve activiteiten: handleiding. Amsterdam: Hogrefe. Prochaska JO, DiClemente CC. Stages and processes of self-change of smoking: Toward an integrative model of change. Journal of Consulting and Clinical Psychology 51(3): 390 395, 1983. Roberts, C., Freeman, J., Samdal, O., Schnohr, C. W., de Looze, M. E., Nic Gabhainn, S., Lannotti, R., Rasmussen, M., & the International HBSC Study; Group. (2009). The Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) study: methodological developments and current tensions. International Journal of Public Health, 54, 140-150. Saunders, J. B., Aasland, O. G., Babor, T. F., de la Fuente, J. R., Grant, M. (1993). Development of the Alcohol Use Disorders Identification Test (AUDIT): WHO Collaborative Project on Early Detection of Persons with Harmful Alcohol Consumption-II. Addiction, 88, 791 804. Singh, A. (2013). Energy measurement instruments: child questionaires. Opgehaald 14 februari, 2014, van www.projectenergy.eu/oeffentlicher_bereich/publications/emi/cq/energy%20cq%20 Belgian.pdf Vlaams Agentschap Zorg & Gezondheid. (2013b). Gezondheidsdoelstelling voeding en beweging. Opgehaald 20 september, 2013 van www.zorg-engezondheid.be/beleid/gezondheidsdoelstellingen/gezondheidsdoelstelling-voedingen-beweging/ Wagnild, G. M., & Young, H. M. (1993). De resilience response scale. Opgehaald 14 februari, 2014, van www.resiliencescale.com/resilienceresponse.asp 45