Advies Vlaamse Kwalificatiestructuur Met de Vlaamse Kwalificatiestructuur wil de Vlaamse overheid de competenties en kwalificaties in Vlaanderen ordenen, onderling positioneren en transparanter maken. In dit advies gaat de Vlaamse Jeugdraad na welke kansen het ontwerpdecreet betreffende de kwalificatiestructuur kan bieden aan kinderen, jongeren en hun organisaties. 1
VLAAMSE JEUGDRAAD 1 oktober 2008 ADVIES 08/26 Vlaamse kwalificatiestructuur De Vlaamse Jeugdraad in vergadering op 1 oktober 2008 onder voorzitterschap van Stefaan Marien en waarbij aanwezig waren: Lien Boutsen, Hanne Vermeiren, Tom Van Den Borne, Kara Eestermans, Katleen Claessens, Tess Van Deynse, Caroline Verschueren, Jasper Ysebaert, Bram Vermeiren, Lieven Casteels, Bruno Houthoofd Brengt unaniem het volgende advies uit: 1. Inleiding en totstandkoming van het advies Dit advies kwam tot stand in nauwe samenwerking met de Vlaamse Vereniging van Studenten (VVS). De standpunten van de VVS en de Vlaamse Jeugdraad zijn in grote mate gelijklopend. Dit advies werd ook besproken op de commissie jeugdwerk, waar de jeugdsector een standpunt innam. 2. De reden van dit advies / het belang voor kinderen en jongeren De Vlaamse Kwalificatiestructuur (VKS) is natuurlijk niet uitsluitend gericht op jongeren, maar ze vormen wel een belangrijke doelgroep. Het gaat in de eerste plaats om jongeren die onderwijs volgen en voor de eerste keer geconfronteerd worden met de zoektocht naar een baan. Maar daarnaast gaat het bijvoorbeeld ook om jongeren die actief zijn in het verenigingsleven, bijvoorbeeld in de jeugdsector. 2
3. Het advies 1. De VKS is een kans 1.1. Het valoriseren van alle individuele competenties De VKS biedt een kader aan een individu om zijn competenties aantoonbaar te maken in kwalificaties. Individuen leren in alle levenssferen, niet enkel op school. De grote verdienste van het ontwerpdecreet betreffende de kwalificatiestructuur is dat het een erkenning geeft aan informele en niet-formele leeromgevingen en bijgevolg voor individuen de mogelijkheid creëert om een vollediger beeld te vormen van wat ze kunnen en kennen. Doordat de VKS ook een ordening aanbrengt in die kwalificaties heeft een individu een beter zicht op zijn/haar groeimogelijkheden die realiseerbaar zijn via diverse leerwegen. In principe onderschrijven we dus de doelstellingen van dit decreet. Al zien we nog wel enkele serieuze drempels voor kinderen, jongeren en hun organisaties. Deze werken we verder in dit advies uit (zie punt 2). 1.2. Een erkenning van informele en niet-formele leeromgevingen De VKS stimuleert de ontwikkeling van alternatieve leerwegen en valoriseert bestaande buitenschoolse leertrajecten. De Vlaamse Jeugdraad is van mening dat niet-formele en informele leeruitkomsten een bijkomende indicatie zijn van wat iemand kan, naast de leeruitkomsten van het formele onderwijs. Niet-formeel leren en zeker informeel leren vindt plaats in een context (bv. een jeugdorganisatie) die levensecht is en dicht aansluit bij de arbeidssituatie. Bovendien creëert dit kansen voor jongeren die zich niet thuis voelen in een formele leercontext. Deze zogenaamde drop-outs krijgen te gemakkelijk het etiket mislukkeling opgeplakt. Nochtans hebben ook deze jongeren competenties. Maar misschien net niet die competenties die in een schoolse context cruciaal zijn. Het socio-economisch voordeel van het valoriseren van alternatieve leerwegen is dat de arbeidssector een vollediger zicht heeft op individuele competenties waardoor de mismatch onderwijs - arbeidssector verkleint. De VKS biedt ook de jeugdsector een plaats als leeromgeving. Al moet de lezer wel goed zoeken in het ontwerpdecreet betreffende de kwalificatiestructuur. De kwalificaties die vanuit de jeugdsector kunnen opgesteld worden, vallen onder de noemer beroepskwalificaties. Beroep wordt dan ook ruim omschreven in het decreet. We betreuren deze terminologie maar we zijn wel zeer verheugd dat ook de vrijwilligerssector zijn plaats krijgt in de VKS. Het tegenovergestelde zou totaal onlogisch zijn, want het is net de bedoeling om alle leercontexten een plaats te geven (ook de niet-formele en informele). De jeugdsector is tevreden met het geboden kader. Temeer omdat het decreet de garantie biedt dat de sector zelf competentieprofielen moet opstellen. Het feit dat de jeugdsector een plaats krijgt, is een erkenning van de jeugdsector als leeromgeving en is, vooral, een erkenning van de waarde van vrijwilligerswerk. Jongeren die actief zijn in de jeugdsector leren inderdaad enorm veel. Of ze die kennis in de toekomst ook daadwerkelijk kunnen valoriseren binnen de VKS zal afhangen van de EVC 1 -procedures die nog opgestart moeten worden (hier komen we in punt 3 op terug). 1.3. Het vergroten van de mobiliteit We raakten het hierboven al even aan. De VKS kan een belangrijk middel zijn tot bewustmaking van individuele groeimogelijkheden en geeft daardoor invulling aan de doelstellingen rond levenslang en levensbreed leren. In dit opzicht is het wel fundamenteel dat ook de lagere kwalificaties ingevuld geraken. Anders bestaat het gevaar dat de VKS 1 Elders Verworven Competenties -- EVC 3
bestaande ongelijkheden zal versterken. Ook de internationale mobiliteit zou moeten vergroten. De nationale kwalificatiestructuren zijn immers allemaal een vertaling van de EQF 2. Voor de jeugdsector kan dit concreet betekenen dat een kwalificatie animator ook in het buitenland aanvaard wordt en je daar als vrijwilliger dus gemakkelijker aan de slag zou kunnen gaan. Indien er ook een Waalse kwalificatiestructuur ontwikkeld wordt, hopen we dat de kwalificatiestructuren in beide landsdelen in grote mate op elkaar afgestemd zullen worden. Anders kan dit tot absurde toestanden leiden. 2. Mogelijke drempels 2.1. Onderwijs- versus beroepskwalificaties De onderwijskwalificaties zijn louter een kopie van de bestaande opleidingsstructuur. Diploma s zijn kwalificatiebewijzen geworden. Beroepskwalificaties zijn een afgerond en ingeschaald geheel van competenties waarmee een beroep kan uitgeoefend worden. Het onderscheid tussen beide kwalificaties is een spijtige zaak en toont aan dat de VKS de principes van het EQF (het Europese model waarop de VKS gebaseerd is) niet volledig heeft durven doortrekken. Door de bestaande diplomastructuur eenvoudigweg in de VKS te schuiven, valt nog moeilijk vol te houden dat in de VKS de leeruitkomst centraal staat. Een onderwijskwalificatie zegt immers niets meer dan dat men een bepaald onderwijstype heeft afgerond, een bepaalde onderwijscyclus met succes heeft doorlopen. En op die manier wordt de heersende onderwijsopvatting bestendigd: de leerweg primeert op de leeruitkomst. Het lijkt wel of er twee raamwerken gecreëerd zijn: één waarbij de leeruitkomst centraal staat (beroepskwalificatie) en één waarbij je een bepaald type onderwijs moet doorlopen hebben. De Vlaamse Jeugdraad vindt het een gemiste kans dat er niet gewoon voor kwalificaties is gekozen, zonder enige opsplitsing. Op dit punt is de VKS een verzwakking ten opzichte van het EQF. We illustreren waarom: - Waarom is een onderscheid tussen onderwijs- en beroepskwalificaties nodig? Het uitgangspunt van de VKS is immers dat het niet uitmaakt hoe je iets geleerd hebt. - Wat is de verhouding tussen onderwijs- en beroepskwalificaties? We vrezen een hiërarchie tussen beide kwalificaties waarin de onderwijskwalificatie primeert. Bij de invulling van overheidsvacatures is dit al het geval. Overheidsvacatures zijn nog steeds heel diplomagericht. We vragen ons af of een beroepskwalificatie schrijnwerker (bv. verworven door de procedure voor een ervaringsbewijs met succes af te ronden) even hoog zal ingeschaald worden als een opleiding tot schrijnwerker. Evenzeer zou men zich de vraag kunnen stellen of iemand als Bill Gates, die geen universitair diploma heeft, ooit een ICT-kwalificatie van niveau 8 zou kunnen verwerven. Het feit dat het hoger onderwijs de onderwijskwalificaties van de hoogste niveaus claimt, is ook een veelzeggend signaal. Waarom zou het volwassenenonderwijs geen toegang kunnen krijgen tot niveau 6 op voorwaarde dat het gelijke leerresultaten aflevert? - Dit is een sterke domper op de door ons gehoopte afstemming onderwijs - arbeidsmarkt. De inhoud van bestaande opleidingen wordt niet in vraag gesteld. Al zien we hier toch ook een kans. Doordat de VKS oplegt om ook voor onderwijskwalificaties leerresultaten voorop te stellen (eindtermen, referentiekaders visitatierapporten, ) kan er een vergelijkende oefening gemaakt worden om de leemtes tussen beroepscompetentieprofielen en onderwijscompetentieprofielen op te sporen. Het decreet vermeldt hier echter niets over en ook de Memorie van Toelichting voorziet geen concrete procedures tot afstemming. 2.2. Competenties verworven in een vrijwilligerscontext zijn beroepskwalificaties? Een gevolg van de tweedeling beroepskwalificaties-onderwijskwalificaties is dat de kwalificaties verworven via vrijwilligerswerk onder de term beroepskwalificatie worden ondergebracht. Dit staat als een tang op een varken. We vrezen dat dit tekenend is voor 2 European Qualifications Framework - EQF 4
het belang dat in dit decreet aan het vrijwilligerswerk wordt gegeven. Ook in de Memorie van Toelichting moet men met een vergrootglas op zoek gaan naar verwijzingen over het vrijwilligerswerk als leeromgeving. 2.3. Zonder degelijke EVC-procedures blijft de VKS een lege doos In de onderwijs- en tewerkstellingssector bestaan er al uitgewerkte EVC-procedures. Met het ingaan van de VKS gaan we ervan uit dat de ervaringsbewijzen uitgebreid zullen worden. De competentiebewijzen in het kader van vrijstellingen in het onderwijs bestaan nu al. Al is deze procedure in vergelijking met ervaringsbewijzen veel minder uniform, veel complexer en veel duurder. Het onderwijs heeft bovendien een bevoorrechte positie want een diploma wordt automatisch als kwalificatiebewijs aanvaard. Zonder dat hier enige kwaliteitscriteria aan verbonden worden (elke leraar heeft de vrijheid om de wijze van beoordeling te bepalen). In de vrijwilligerssector is de ontwikkeling van EVC-procedures zeer beperkt. Enkel de sportsector kan op dit moment al kwalificaties afleveren (via de opleidingen van de Vlaamse Trainersschool). In punt 3 zullen we verder ingaan op de nood aan EVC-procedures voor de jeugdsector. 2.4. Invulling laagste kwalificaties Wil de VKS echt emanciperend werken, dan zal men moeten bewaken dat ook de laagste kwalificaties ingevuld worden. 2.5. Onduidelijkheden Het kan te wijten zijn aan het feit dat we niet nauw betrokken zijn bij de uitwerking van het decreet, maar we blijven toch met een aantal vragen zitten: - Wat met beroepsgerichte opleidingen: worden die vertaald in beroepskwalificaties of onderwijskwalificaties? Of beide? En wordt in dit geval een ervaringsbewijs gelijkgesteld aan een diploma? - Wie kan er bij de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV) aankloppen om een procedure voor het opstellen van competentieprofielen op te starten? Kan dit door de sector zelf gebeuren? Is het steeds de bevoegde minister die hiervoor het initiatief moet nemen? - Men voorziet verschillende kwalificatiebewijzen: diploma s, getuigschriften, certificaten. Zijn deze gelijkwaardig? Zoals deze termen op dit moment gebruikt worden, is er immers een hiërarchie tussen deze verschillende soorten bewijzen. - Wie bewaakt de kwaliteit van EVC-procedures? Is dit de verantwoordelijkheid van de bevoegde (sector)minister? We verwachten hierop geen antwoord binnen het decreet betreffende de kwalificatiestructuur (het gaat immers over de toepassingen van dat decreet), maar daar moet in de toekomst toch een duidelijke richtlijn over gegeven worden. 3. De toepassing van de VKS in de jeugdsector: nood aan EVC-procedures Zoals we al aanhaalden in ons advies 08/04 over het OESO-rapport over levenslang en levensbreed leren in Vlaanderen geloven wij als Vlaamse Jeugdraad in een holistische benadering van het individu. Een individu leert continu in verschillende levenssferen, zowel in een professionele als persoonlijke context. Kennis en vaardigheden die verworven worden via vrijwilligerswerk kunnen nuttig blijken en daardoor erkend worden in een professionele activiteit en vice versa. De VKS biedt een kader dat aansluit op de manier van werken binnen de jeugdsector en op onze visie op leren. We geloven dat de VKS een middel is om individuen bewuster te laten omgaan met competenties wat een positief effect heeft op de persoonlijke ontwikkeling (formatief effect). Hierdoor vergroot een individu zijn/haar kansen op de 5
arbeidsmarkt en wordt een vlottere instroom/doorstroom binnen onderwijssystemen gecreëerd (summatief effect). Bijkomend voordeel is dat de VKS ook een kader voor een gemeenschappelijke taal biedt zodat bijvoorbeeld de jeugdsector gemakkelijker in dialoog zou kunnen treden met onderwijsen tewerkstellingsactoren. Voor de jeugdsector ligt het grote debat in de toepassingen van de VKS. Zoals ondertussen al duidelijk moet zijn, ziet de jeugdsector de VKS als een kans, de mogelijkheid om gemeenschappelijke competentieprofielen op te stellen als een uitdaging. Maar indien we als sector echt een plaats willen verwerven binnen de VKS moet er dringend werk gemaakt worden van EVC-procedures. We vragen aan de minister van Jeugd om met de sector in dialoog te gaan over de randvoorwaarden van een dergelijke procedure. De sector zal de komende maanden binnen de denktank EVC de mogelijkheden verkennen. En we zullen ons daartoe niet beperken tot de bestaande opleidingen binnen kadervorming. Ook EVCprocedures voor het informele leren staan op de agenda. 4. Besluit De Vlaamse Jeugdraad ziet de Vlaamse Kwalificatiestructuur als een kans omdat: - Het een formele erkenning verleent aan informele en niet-formele leeromgevingen waardoor individuen de mogelijkheid krijgen om hun competenties op een meer volledige manier in kaart te brengen. - Het onderwijsmonopolie op leren hierdoor doorbroken wordt. Dankzij het decreet betreffende de kwalificatiestructuur verschuift (in zekere mate) de focus van de leerweg naar de leeruitkomst. Dit biedt kansen voor jongeren die zich niet thuis voelen in een formele leercontext en het is een erkenning voor het vrijwilligerswerk als leeromgeving. We hopen dat hierdoor ook stimulansen gegeven kunnen worden om de mismatch onderwijs - tewerkstelling te verkleinen. - De VKS vergroot de mobiliteit in het kader van levenslang en levensbreed leren en maakt individuen bewust van hun groeimogelijkheden. Ook de jeugdsector ziet de VKS als een kans en beschouwt het opstellen van gemeenschappelijke competentieprofielen als een uitdaging voor de toekomst. Zonder EVC-procedures zal de VKS voor de jeugdsector een lege doos blijven. Hier ligt dan ook de grootste uitdaging voor de toekomst. We vragen aan de minister van Jeugd om met de sector in dialoog te gaan over de randvoorwaarden van dergelijke EVC-procedures. Door het onderscheid tussen beroeps- en onderwijskwalificaties is de VKS ook een gemiste kans. Door dit onderscheid lijkt het of er twee raamwerken gecreëerd worden: één dat focust op de leeruitkomsten (beroepskwalificaties) en één waarbij de leerweg centraal blijft staan (onderwijskwalificaties). In dit advies beargumenteerden we waarom dit voor ons een fundamenteel knelpunt is in het ontwerpdecreet betreffende de kwalificatiestructuur. De belangrijkste punten van kritiek zijn: - Het strookt niet met het uitgangspunt van de EQF en gaat in tegen het principe dat het niet uitmaakt hoe je iets leert - Het gevaar bestaat dat de ene soort kwalificatie hoger ingeschat wordt dan de andere - Gaar men hierdoor een betere afstemming tussen onderwijs en arbeidsmarkt realiseren? De Vlaamse Jeugdraad is van mening dat men beter gewoon over kwalificaties spreekt. Dan stelt het probleem dat de kwalificaties verworven via vrijwilligerswerk onder de noemer beroepskwalificatie vallen zich ook niet meer. 6