Verslag Vergadering van De Subcommissie Bestuur en Middelen Vergaderdatum 8 mei 2013 Kenmerk Status verslag Concept Verslaglegging door Telefoonnummer De heer L. Janssen (Notuleerservice Nederland) 070-441 81 61 Verslag van de openbare vergadering van de Subcommissie Bestuur en Middelen, gehouden op 8 mei 2013 in het provinciehuis te Den Haag AANWEZIG: Voorzitter: Commissiegriffier: de heer Van Dongen mevrouw I. van Mulligen VVD de heer Overwater, de heer Weide PvdA mevrouw Smits, mevrouw Branderhorst PVV de heer Braam CDA de heer Heemskerk SP D66 de heer Wenneker GroenLinks mevrouw Kleijweg ChristenUnie en SGP de heer Schaapman 50PLUS Partij voor de Dieren AFWEZIG MET KENNISGEVING: de heren Van Dieren en Snellink AANWEZIGE GEDEPUTEERDEN: de heer Van der Sande VERDER AANWEZIG: de heren Gerritsma en Van Engelen (accountants PwC) AGENDA: 1. Opening 1a. Mededelingen 1b. Vaststelling agenda 1c. Spreekrecht 1d. Rondvraag 2. Bespreekstukken 2a. Jaarstukken 2012 2b. Wijziging controleverordening 2c. Lange Termijn Agenda Pagina 1/13
3. Stukken ter kennisname 3a. Stukken in het kader van de actieve informatieplicht van GS 4. Verslag vorige vergadering 4a. Conceptverslag 28 november 2012 5. Besluitenlijst vorige vergadering 5a. Concept besluitenlijst 28 november 2012 6. Sluiting 1. Opening De VOORZITTER opent de vergadering om 19.00 uur. 1a. Mededelingen Er is bericht van verhindering van de heren Van Dieren en Snellink. 1b. Vaststelling agenda De agenda wordt vastgesteld. 1c. Spreekrecht Er zijn geen insprekers. 1d. Rondvraag Van de rondvraag wordt geen gebruikgemaakt. 2. Bespreekstukken 2a. Jaarstukken 2012 De heer GERRITSMA merkt op dat hij een anonieme e-mail heeft ontvangen waarin melding werd gemaakt van onregelmatigheden. Daarop is extra onderzoek verricht. Volgens dat onderzoek zijn er geen aanwijzingen van fraude. Het onderzoek is door een ander accountantsbureau verricht (KPMG). De voorzitter van deze subcommissie is van de e-mail op de hoogte gesteld. De schattingen in de jaarrekening zijn evenwichtig. De commissie heeft specifieke verzoeken om aandacht gegeven. Dat heeft geleid tot de volgende conclusies: - Verbonden partijen. Conclusie is dat de waardering van de verbonden partijen evenwichtig is. - Een van de verbonden partijen is de Grondbank Zuidplas. Er is gesproken met de huisaccountant van deze grondbank. - Eind 2011/eind 2012 zijn beheersingsmaatregelen gezet op de voorzieningen, zoals rivierdijkversterkingen. - Voor de gevolgen van de Wet HOF (EMU-saldo) is het MPI erg belangrijk. De heer VAN ENGELEN merkt op dat over het rijksbrede subsidiekader is gerapporteerd in de board letter. Pagina 2/27
De VOORZITTER merkt op dat hij gedeputeerde Van der Sande heeft gevraagd welke gevolgen de e-mail heeft voor de aanlevering van de jaarstukken. Bovendien heeft hij de voorzitter en vicevoorzitter van PS op de hoogte gesteld. De melding in de e-mail is niet openbaar gemaakt. Dat is gebeurd om te voorkomen dat bepaalde personen en de provincie zouden worden beschadigd. Gedeputeerde VAN DER SANDE merkt op dat tijdige aanlevering van de jaarstukken nog mogelijk was nadat accountant PwC na het onderzoek van KPMG de jaarstukken had goedgekeurd. Voorzitter en vicevoorzitter van PS en commissievoorzitter en commissiegriffier zijn daarvan in kennis gesteld. De heer HEEMSKERK merkt op dat er tussen de 5-minutenversie en de voordracht een verschil is in de reserves van 10 miljoen euro. De bestemming van het rekeningresultaat moet volgens het CDA zoveel mogelijk in de jaarrekening gebeuren. Waar geeft de jaarrekening inzicht in het betaalbedrag van de provincie? Waar staat in de jaarrekening de implementatie van de aanbevelingen uit de management letter? Dat is vorig jaar toegezegd. Wat zijn de controleverschillen tot 480.000 euro? Is er aanleiding tot zorg? Waarom worden de voorzieningen voor wachtgelden (7,9 miljoen) en fonds nazorg stortplaatsen (3,9 miljoen) nu pas gecreëerd? Heeft de laatste voorziening effecten op de tarieven voor bestaande stortplaatsen? Waarom zijn de risico s voor de ILG-gelden beperkt? Hoe kan de afwikkeling in detail worden geanalyseerd? Hoe schat de accountant de effecten van het MPI op de Wet HOF in? Het begrotingsrecht is een van de belangrijkste rechten van PS. De accountant geeft daarom terecht ook inzicht in de begrotingsdiscipline. Waar staat in het verslag de mate waarin er zicht is op de samenwerkingsverbanden en gemeenschappelijke regelingen? Wat is de status van het SEPA-project? De heer OVERWATER vraagt zich af hoe de papieren werkelijkheid van de stukken zich verhoudt tot de werkelijkheid erachter. In hoeverre geeft het verslag duidelijkheid over de kwaliteit van de interne organisatie? De accountant keurt de waardering van de ILG-grond (155 miljoen euro) goed. Weet hij waar die grond ligt? Weet hij hoe de grond is gewaardeerd? Heeft de accountant onderzocht of de storting van 10 miljoen euro aan ROM-D rechtmatig was? De heer WENNEKER merkt op dat de begroting volgens het hoofdlijnenakkoord wordt teruggebracht van 1 miljard tot ongeveer 800 miljoen euro. De begroting is nu al ongeveer 860 miljoen. Zet die lijn zich door? In het accountantsverslag wordt voor ontwikkelingen die van invloed zijn op de provincie verwezen naar de management letter van de Nederlandse beroepsorganisatie voor accountants. Die organisatie is vooral op gemeenten gericht. In het verslag wordt onvoldoende ingegaan op dilemma s en ontwikkelingen die van invloed zijn op de provincie. Is de reactie op de vermeende fraude afgerond? De voordracht bevat onduidelijkheden. Pagina 3/27
Mevrouw SMITS merkt op dat leesbaarheid van de stukken in belangrijke mate is verbeterd. Het is opvallend dat de reserves volgens (verwachtingen bij) de begroting 13 miljoen omlaag zouden gaan, terwijl zij in de jaarrekening met 48 miljoen euro omhooggegaan zijn. Zijn hieraan risico s verbonden? In het accountantsverslag staan geen kritiekpunten. Dat is vreemd. Kan de accountant niet toch een voorbeeld geven van een risico? In het verslag staan geen aanbevelingen. Hoe is dat mogelijk? Mevrouw KLEIJWEG merkt op dat de accountant in hoofdstuk 1 van het verslag voorzichtige woorden gebruikt. Hij schrijft bijvoorbeeld dat hij geen zekerheid verschaft over de interne controle. Kan de accountant zodanige verbetervoorstellen doen aan GS dat hij voortaan in het verslag kan schrijven dat de dekking en reikwijdte van de interne controle goed zijn? In het verslag wordt ook gesproken over voldoende interne beheersmaatregelen (1.3). Welke verbetering is nodig voor goede interne beheersmaatregelen? De financiële wendbaarheid neemt volgens het verslag bij uitvoering van het MPI af als gevolg van het hogere aandeel kapitaallasten in de exploitatie (hoofdstuk 2). Hoe risicovol is dat volgens de accountant? Is dat financieel-technisch gezien een verantwoorde afname van de financiële wendbaarheid? Volgens het accountantsverslag wordt via de liquiditeitsturing getracht de overschrijding op het EMU-saldo (ten gevolge van uitvoering van het MPI) te beperken voor de komende jaren. Is dat verantwoord en biedt het voldoende financiële zekerheid? De heer BRAAM merkt op dat de stukken goed leesbaar zijn. Waarom worden de voorzieningen voor stortplaats en wachtgelden pas nu getroffen? Had de noodzaak daartoe echt niet eerder geconstateerd kunnen worden? De begroting blijkt opnieuw niet erg voorspelbaar te zijn geweest. Hoe kan dat in de toekomst worden verbeterd? De PVV complimenteert met de aanpak van de vermeende fraude. Is er interne monitoring van de personen die in de e-mail worden genoemd? De heer OVERWATER merkt op dat volgens VVD interne monitoring hier niet op zijn plaats is. Bovendien gaat het om een anonieme e-mail. De heer BRAAM antwoordt dat hij interne monitoring hier ziet als preventieve maatregel. De heer OVERWATER vraagt of de heer Braam van mening is dat iemand die in een anonieme e-mail wordt genoemd zonder meer een kruisje achter zijn naam moet krijgen. De heer BRAAM antwoordt ontkennend. Zijn fractie concludeert dat er mogelijk sprake is van frauduleus handelen en in dat verband iemand is genoemd. Waarom zegt de accountant niets over de langlopende schulden? De huidige rentes zijn erg laag. Pagina 4/27
Tweede termijn De heer GERRITSMA (accountant) antwoordt dat de accountant onderscheid maakt tussen financiële cijfers en interne beheersing. Aanbevelingen staan in de board letter. Zij zijn in een eerdere vergadering van deze subcommissie besproken. Vandaag zijn de financiële cijfers aan de orde, hoewel de interne beheersing ook door die cijfers wordt geraakt. Accountants drukken zich van nature voorzichtig uit (in hun verslag). Hun opdracht is om te bezien of de jaarrekening een getrouw beeld geeft. In dat verband worden een aantal processen bekeken, maar niet alle processen worden bekeken. De in Zuid-Holland bekeken processen zijn voldoende geweest om de jaarrekening te kunnen goedkeuren. De accountant geeft alleen een oordeel over die processen voor zover zij voor de al dan niet getrouwheid van de jaarrekening relevant zijn. Effectiviteit en efficiency van (het beleid van) de provincie worden dus niet meegenomen in dit oordeel van de accountant. Effectiviteit en efficiency kunnen wel worden onderzocht in een doelmatigheidsonderzoek van de rekenkamer. Vorig jaar is een aantal risico s bij voorzieningen benoemd. GS hebben hierop dit jaar actie ondernomen. Voorbeeld is de rivierdijkversterking. Belangrijk risico is de afwikkeling van ILG. Dat risico zit hem meer in de complexiteit en minder in de financiën. Een ander belangrijk risico is de financiering van (de projecten uit) het MPI. In hoofdstuk 2 worden die risico s beschreven. De invloed van het MPI op het EMU-saldo is belangrijk, want het gaat om investeringen van ongeveer 3,5 miljard euro. Over verbonden partijen wordt geschreven in de verklaring (1.2 onder Deelnemingen) en in de board letter. De heer HEEMSKERK merkt op dat is afgesproken dat de accountant goed toetst op risico s in gemeenschappelijke regelingen en dit expliciet opneemt in het verslag. De heer GERRITSMA antwoordt dat ROM-D de belangrijkste regeling is (zie verslag 1.2 onder Deelnemingen). De accountant heeft getoetst of de storting van 10 miljoen euro aan ROM-D aan de eisen voldeed. Het andere grote risico is de Zuidplaspolder. De accountant heeft hier iets extra gedaan door met de huisaccountant van de grondbank te spreken. De heer HEEMSKERK merkt op dat hij andere verwachtingen had van wat er in het verslag zou komen te staan. De heer GERRITSMA vervolgt zijn beantwoording. De accountantscontrole van de ILG-gronden gebeurt door de accountant van het Rijk. De accountant heeft hem geschreven wat hij graag wil weten. Daarna heeft de accountant de controle van de rijksaccountant gereviewd en op basis daarvan geconcludeerd dat hij zijn conclusies kan overnemen. De ILG-gronden zijn gewaardeerd op basis van verkrijgingsprijs. In het accountantsverslag staat dat met die gronden geen financieel risico wordt gelopen als zij worden ingezet op projecten van de EHS (bladzijde 6 verslag). Er Pagina 5/27
wordt wel een risico gelopen, als de gronden daarvoor niet worden ingezet (en dus moeten worden verkocht). Er is een grote bijlage over de gemeenten opgenomen bij het verslag. Ten eerste is dat gebeurd omdat de provincie toezichthouder is op gemeenten. Ten tweede omdat de decentralisatie van taken naar gemeenten gevolgen heeft voor de provincie. Een voorbeeld is de jeugdzorg. Ten derde omdat ontwikkelingen die op gemeenten afkomen ook op de provincie afkomen. Een voorbeeld is de afschaffing van het btw-compensatiefonds. Volgens een algemene norm moet de schuld als aandeel van de exploitatie onder de 100% zijn. De provincie zat op 31 december 2012 op 71%. Vanuit de accountantscontrole gezien is er dus nog ruimte voor de provincie. Maar vanuit de politiek gezien is dat nog maar de vraag. Benutting van die ruimte leidt namelijk wel tot extra kapitaallasten en dus tot een extra beslag op de begroting. Alleen PS kunnen deze vraag beantwoorden. De heer VAN ENGELEN antwoordt dat het aantal gecorrigeerde verschillen beperkt is (vraag van de heer Heemskerk). Zij hebben grotendeels geen resultaatimpact gehad. De verschillen die dat impact wel hebben gehad, zijn gezamenlijk minder dan 480.000 euro. Er is dus geen reden tot zorg. Gedeputeerde VAN DER SANDE antwoordt op de vraag van de heer Heemskerk over de bestemming van het rekeningresultaat dat over het vrije gedeelte (anders dan het beklemde gedeelte) bij de voorjaarsnota wordt beslist. Bij de eerdere bespreking van de board letter is de stand van zaken van de adviezen besproken. De heer HEEMSKERK merkt op dat gedeputeerde in een eerdere vergadering heeft toegezegd dat de volgende jaarrekening een update zou bevatten van de implementatie en dat de gedeputeerde een suggestie zou doen voor een einddatum van de afronding van die implementatie (verslag van die commissievergadering). Gedeputeerde VAN DER SANDE antwoordt dat dit juist is, maar dat daarna (in het afgelopen najaar) in de vergadering waarbij de board letter/management letter is besproken die update is gegeven. De heer HEEMSKERK merkt op dat de gedeputeerde de (door spreker bedoelde) toezegging juist heeft gedaan in de vergadering van het afgelopen najaar. Gedeputeerde VAN DER SANDE vervolgt zijn beantwoording. De voorziening voor wachtgelden wordt een keer per jaar actuarieel aangepast. Dat is ook dit jaar gebeurd en de toename van de voorziening is daarvan het gevolg. De voorziening voor fonds nazorg (gesloten vuilstortplaatsen) is naar aanleiding van de bij de begrotingsbehandeling gemaakte opmerking (van CU-SGP) over de reële rekenrente opnieuw bekeken en aangepast. De toename van de voorziening is daarvan het gevolg. Voor de bestaande, geopende vuilstortplaatsen zullen de tarieven worden verhoogd. De exploitanten zijn daar niet blij mee. Pagina 6/27
IPO heeft in 2010 geadviseerd tot een rekenrente van 5,06%. Nu is dat niet meer reëel volgens de gedeputeerde en is een lagere rente nodig. Een lagere rente is veiliger maar leidt ook tot hogere kosten nu. Hogere kosten nu betekent dat de vervuiler nu meer betaalt. Lagere kosten nu betekent het risico dat de vervuiler nu te weinig betaalt zodat er straks (na sluiting) publiek geld bij moet. De specifieke risico s van verbonden partijen worden genoemd in de risicoparagraaf. Het SEPA project gaat in 2014 van start. De voorbereidingen zijn voltooid. Tekstuele fouten zullen worden gecorrigeerd. Een voorbeeld is de 10 miljoen euro waarover de heer Heemskerk sprak. De ontwikkeling van de (afnemende) omvang van de begroting is terug te zien in de meerjarenraming. Het is geen doel op zich om in de jaarrekening lager uit te komen dan begroot. De afwijking van de begroting is nu 15%. Dat is ruim binnen de marge. In de Begroting 2013 is ingezet op overprogrammering bij infrastructuur. Dat zal gevolgen hebben voor de Jaarrekening 2013. Vandaag gaat het echter over de Jaarrekening 2012. De accountant heeft de e-mail waarin is bericht over een vermeende fraude zeer serieus genomen, omdat de impact heel groot zou zijn geweest als het bericht had geklopt. In overleg met de accountant is gekozen voor een onderzoek door een ander accountantsbureau. Dat bureau was KPMG. Op basis van dat onderzoek heeft de controleaccountant (PwC) een goedkeurende verklaring afgegeven voor de jaarrekening. De e-mail is anoniem verzonden. Inspanning is gepleegd om te weten te komen wie dat was. Dat is niet gelukt. Dat heeft het onderzoek van KPMG beperkt, want er was alleen die e-mail. Niet uitgesloten is dat er morgen weer een e-mail over vermeende fraude binnenkomt. Waar het om gaat is dat de organisatie zo is ingericht dat het risico op fraude zo klein mogelijk is en de pakkans zo groot mogelijk. KPMG heeft het onderzoek uitgevoerd. PwC heeft op basis van dat onderzoek een goedkeurende verklaring voor de jaarrekening afgegeven. Daarmee is de zaak voor GS afgerond. Dat laat onverlet dat het streven naar verbetering altijd doorgaat en dat het onderzoek van KPMG zal leiden tot betere interne processen. Van fouten en vermeende fouten moet worden geleerd. Het in beeld brengen van de investeringen en beheerskosten over een lange periode (vijftien jaar) is al eerder toegezegd. Dat beeld zal voor het eerst in de Begroting 2014 zijn verwerkt. Het gaat daarbij om investeringen en beheer die/dat niet meer beïnvloedbaar zijn/is. De doorlooptijd van de facturen staat in de Productenrealisatie 2012 (bladzijden 89 en 90). De doorlooptijd is teruggebracht van 49 tot 24 dagen. Tweede termijn De heer OVERWATER concludeert dat de accountant de verklaring over de waardering van de ILG-gronden baseert op een audit van het Rijk die is gebaseerd op de historische kostprijs. Volgens de VVD gaat het daarbij soms om gronden die nu helemaal niets meer waard zijn. Het is volgens de fractie daarom zorgwekkend dat de accountant een waardering van 155 miljoen euro goedkeurt die is gebaseerd op de historische kostprijs. Pagina 7/27
Er zullen plannen worden gemaakt op basis van die waarde. De gronden zullen volgens de fractie grotendeels worden gebruikt om de al aangegane verplichtingen te realiseren. Dat is heel iets anders dan het grond-voorgrondprincipe waarover de accountant in eerste termijn spreekt. De heer HEEMSKERK merkt op dat de doorlooptijd van facturen volgens CDA in de jaarrekening zelf thuishoort. Vorig jaar stond het ook in de jaarrekening. Waarom is de afwikkeling van de ILG-gronden volgens de accountant slechts een beperkt risico? Hoe kan de afwikkeling conform het advies in detail worden geanalyseerd? Mevrouw SMITS merkt op dat de jaarrekening in mei zou worden voorgelegd aan PS met een voorstel voor een nieuw beleggingsstatuut voor het fonds nazorg (bladzijde 147). Wanneer zal dat gebeuren? Mevrouw KLEIJWEG concludeert dat MPI risico s heeft voor wendbaarheid en voor de wettelijke kaders. Dat zijn twee van de vier domeinen waarop de accountant de financiële positie van de provincie beoordeelt. Is het MPI dan nog wel financieel verantwoord volgens de accountant? De heer GERRITSMA (accountant) antwoordt dat tegenover 155 miljoen euro waarde voor ILG-gronden een overlopende passief staat. Er zijn met andere woorden gelden beschikbaar gesteld voor financiering van de gronden. Feitelijk wordt dat straks afgewikkeld. Risico wordt alleen gelopen over gronden die niet gebruikt kunnen worden voor de ecologische hoofdstructuur. De 155 miljoen euro is voor een heel groot deel ingezet voor de ecologische hoofdstructuur. De aankoopsom is al geregeld. Het risico voor de provincie is daarom te overzien. De heer OVERWATER vraagt hoe groot dat deel is. De heer GERRITSMA antwoordt dat hij dat niet precies weet. Keuzes van de provincie hebben invloed op de domeinen. Het wendbaarheideffect is afhankelijk van de financiering en vormgeving van het MPI. De accountant kan daarom de vraag niet beantwoorden of het verantwoord is om in de komende twintig jaar 3,5 miljard euro uit te geven voor het MPI. Er zijn ook effecten op de wettelijke kaders, zoals het EMU-saldo, maar het is onduidelijk wat de consequentie is voor Zuid-Holland als het kader voor het EMUsaldo wordt overschreden. Ten eerste omdat het bij die overschrijding gaat over de gezamenlijke overschrijding van alle provincies. Ten tweede heeft het kabinet gezegd dat in deze periode geen sancties zullen worden opgelegd. Ten derde kan er volgens de wet alleen een sanctie worden opgelegd nadat Brussel een sanctie wil. PS moeten zich bewust zijn van de effecten die gemaakte keuzes hebben op de financiële positie van de provincie. Indicatoren geven inzicht in die effecten. PS kunnen GS op basis daarvan om een nadere toelichting vragen op de effecten. Gedeputeerde VAN DER SANDE antwoordt dat de doorlooptijd van de facturen in de begroting en (dus ook) de jaarrekening van 2013 zal staan. In elk geval is het gelukt om de doorlooptijd te halveren. Dat is gunstig voor de liquiditeitspositie van de crediteuren. Pagina 8/27
De statutenwijziging voor fonds nazorg (aanpassing rekenrente) staat volgende week op de agenda van de commissie Bestuur en Middelen. De VOORZITTER concludeert dat de commissie positief is over de kwaliteit en de leesbaarheid van de stukken. De commissie adviseert als aandachtspunten bij bespreking in PS de waardering en verantwoording van de ILG-gronden en de nadere analyse (bedoeld in het stuk) die meer helderheid moet bieden over de afwikkeling. De commissiegriffier stelt het conceptadvies aan PS op. 2b. Wijziging van de controleverordening Er zijn geen opmerkingen. Het voorstel is hamerstuk in PS. 2c. Lange Termijn Agenda Discussie over budgetrecht wordt op verzoek van de voorzitter afgevoerd van de LTA. Discussie over taakopvatting van de subcommissie wordt op verzoek van de voorzitter afgevoerd van de LTA. Het onderzoeksbudget blijft bestaan. De LTA wordt met in acht nemen hiervan vastgesteld. 3. Stukken ter kennisname 3a. Stukken in het kader van de actieve informatieplicht van GS Er zijn geen opmerkingen. 4. Verslag vorige vergadering 4a. Conceptverslag 28 november 2012 Het verslag wordt ongewijzigd vastgesteld. 5. Besluitenlijst vorige vergadering 5a. Conceptbesluitenlijst 28 november 2012 De besluitenlijst wordt ongewijzigd vastgesteld. 6. Sluiting De VOORZITTER sluit de vergadering om 20.30 uur. Pagina 9/27