PILOTONDERZOEK SOCIALE KWALITEIT Visio Onderwijs Breda Plaats : Breda BRIN nummer : 25HE OKE 05 SO Onderzoeksnummer : 266991 Datum onderzoek : 26 november 2013 Datum vaststelling : 20 januari 2014
Pagina 2 van 6
Inleiding De Inspectie van het Onderwijs bezocht op 26 november 2013 de afdeling speciaal onderwijs van Koninklijke Visio Onderwijs Breda voor een onderzoek naar de sociale kwaliteit. De school verzorgt (voortgezet) speciaal onderwijs aan meervoudig en ernstig meervoudig beperkte kinderen met een visuele handicap in de leeftijd van 4 tot 20 jaar. Pilotonderzoek sociale kwaliteit Het thema van het onderzoek is: hoe werkt Koninklijke Visio Onderwijs Breda aan de sociale kwaliteit? De inspectie besteedt op dit moment al aandacht aan aspecten van de sociale kwaliteit van onderwijs, maar gaat dat de komende jaren nog meer doen. In dat kader is op deze school een pilotonderzoek naar de sociale kwaliteit gedaan. De inspectie voert deze pilot - op basis van een conceptwaarderingskader uit in het najaar van 2013 op circa dertig scholen voor speciaal en voortgezet speciaal onderwijs (so en vso). Documenten De inspectie bestudeerde de documenten die de school heeft aangeleverd. Op basis hiervan voerde zij gesprekken met functionarissen in de school. Gesprekken, lesbezoeken en schoolobservaties Tijdens het bezoek sprak de inspectie met de adjunct-directeur/locatieleider, de coördinatoren van so en vso, de orthopedagoog, ouders, leraren en leerlingen. In deze gesprekken besteedde zij aandacht aan aspecten van de sociale kwaliteit van het onderwijs. Verder bezocht de inspectie drie lessen in de groepen 'Toverbel', 'Carrousel' en 'Tingel Tangel'. Het betrof lessen waarin volgens de school goed zichtbaar is op welke wijze zij werkt aan de sociale en/of de maatschappelijke ontwikkeling van leerlingen. Het ging om (aspecten van) lessen waarin deze onderwerpen aan de orde komen. Ook was de inspectie aanwezig bij het ochtendoverleg, observeerde zij pauzes en bekeek ze enkele videofragmenten. Uitkomsten van het onderzoek naar de sociale kwaliteit De inspectie vormde zich een algemeen beeld van de sociale kwaliteit van het onderwijs aan de hand van de indicatoren uit het conceptwaarderingskader. De inspectie geeft géén oordelen over de kwaliteit van het onderwijs op deze indicatoren, zij beschrijft deze alleen in termen van ontwikkeling. Deze beschrijvende weergave staat in de volgende paragraaf. Het onderzoek leidt ook niet tot een nieuw toezichtarrangement. Er komt een gezamenlijke rapportage van de pilotonderzoeken in een volgend Onderwijsverslag. Pagina 3 van 6
Bevindingen van de inspectie Hieronder staat een korte weergave van de bevindingen van de inspectie over de sociale opbrengsten, het onderwijsaanbod, het (ortho)pedagogisch handelen en de kwaliteitszorg, gericht op het verwerven van sociale en maatschappelijke vaardigheden. De inspectie beschrijft kort wat de school aanbiedt, welke gegevens de school verzamelt en hoe zij deze analyseert. I. Sociale opbrengsten De inspectie heeft nog geen landelijke standaarden waarmee zij de sociale opbrengsten kan beoordelen. Visio Breda heeft ook geen schooleigen standaarden voor de niveaus die leerlingen in overeenstemming met hun uitstroombestemming zouden moeten kunnen behalen. De school kan inzicht geven in de sociaal-emotionele ontwikkeling en het welbevinden van individuele kinderen. Zij kent echter nauwelijks de gewoonte om informatie te bundelen voor een beeld van de sociale en/of maatschappelijke competenties van leerlingen op groeps- of schoolniveau. Om de sociaal-emotionele ontwikkeling van een leerling te meten, kan de school slechts in beperkte mate gebruik maken van genormeerde meetinstrumenten. Zij volgt de voortgang op dit ontwikkelingsgebied vooral aan de hand van doelen in het ontwikkelingsvolgmodel. Leraren, assistentes en therapeuten observeren de leerlingen vrijwel voortdurend en leggen de uitkomsten hiervan vast. De veiligheidsbeleving en het welbevinden van de leerlingen ziet de school als een absolute voorwaarde om de kinderen tot ontwikkelen en leren te brengen. Centraal staat de communicatie met als uitgangspunten de 'totale communicatie' en de 'communicatieve basishouding'. Teamleden zijn steeds op zoek naar wat de kinderen nodig hebben, wat ze willen en niet willen, fijn vinden en niet fijn vinden. Voor veel leerlingen stelt de school een 'communicatiepaspoort' samen in aanvulling op een persoonsbeeld en het ontwikkelingsperspectiefplan. In het paspoort staat beschreven hoe een kind zich voelt, welke signalen het afgeeft en hoe je daar als begeleider mee omgaat. De school houdt het document up to date en kan zo laten zien hoe leerlingen zich gevoelsmatig ontwikkelen. Ook de ouders zijn een belangrijke bron van informatie. Met heen-enweer schriftje of praatknop dragen zij dagelijks bij aan het belevingsbeeld van hun kind. Op schoolniveau leveren ze input via medezeggenschapsraad, ouderraad en oudertevredenheidsonderzoeken. Pagina 4 van 6
II. Onderwijsaanbod De school maakt gebruik van een leerstofaanbod dat zij heeft afgestemd op haar leerlingenpopulatie. Dit aanbod staat beschreven in leerroute- en groepsplannen en sluit aan bij de kerndoelen uit de leerlijnen voor visueel (meervoudig) gehandicapte leerlingen (vg-mg) van het nationaal expertisecentrum voor leerplanontwikkeling (slo). In het so ontdekken de leerlingen van Visio Breda op de eerste plaats zichzelf. Afhankelijk van hun mogelijkheden ontwikkelen ze vervolgens in meer of mindere mate bewustzijn van de ander en de omgeving waarin ze leven. De school kent een gedifferentieerd aanbod om die ontwikkeling te bevorderen, zowel op individueel als op groepsniveau. Het voorbeeldgedrag van de teamleden speelt daarbij een belangrijke rol. In kringgesprekken en bij het samen zingen, werken, spelen en leren krijgt de sociale omgang naar vorm en inhoud nadrukkelijk aandacht. Bij leerlingen met een stoornis in het autistisch spectrum hanteren teamleden aangepaste methodieken. De school beschikt over voldoende middelen, materialen en bronnenboeken, waarmee ze sociale en maatschappelijke onderwerpen thematisch aan de orde stelt en in een betekenisvolle context plaatst. Naast de geplande thema's tijdens lessen en vieringen, spelen de leraren ook in op onderwerpen die de leerlingen zelf vanuit hun eigen belevingswereld inbrengen. III. (Ortho)pedagogisch handelen De school heeft op groeps- en schoolniveau zicht op het (ortho)pedagogisch handelen van de leraren. Daarvoor gebruikt de school lesobservaties en videobeelden. Zij verwerkt deze informatie om het (ortho)pedagogisch handelen en het schoolklimaat te verbeteren. De toepassing van de principes van 'leren leren' en de 'communicatieve basishouding' zijn hier bijvoorbeeld uit voortgekomen. De school ziet er verzorgd uit en is met verwijzers en vaste herkenningspunten goed begaanbaar voor kinderen met een visuele handicap. Het leer- en werkklimaat voor leerlingen en personeel is aangenaam en veilig. Directie en team zijn zich in hoge mate bewust van de kwetsbaarheid van de doelgroep. Dat bewustzijn is versterkt na een ernstig incident op een andere locatie van Visio, anderhalf jaar geleden. Protocollen ter bescherming van de leerlingen worden nageleefd. Een aandachtspunt vormt de de registratie van incidenten, waar leraren verschillend mee omgaan, omdat de werkwijze onvoldoende duidelijk is. In het kader van (ortho)pedagogisch handelen zijn drie punten kenmerkend voor de school. Ten eerste staat de bevordering van de zelfredzaamheid van de leerling zeer hoog in het vaandel en is het duidelijk zichtbaar dat dit de autonomie en de eigenwaarde van het kind verhoogt. Ten tweede weten de teamleden goed af te stemmen op (ortho)pedagogische behoeften die individueel sterk verschillen. Ten derde spreekt de school niet van leerlingen met gedragsproblemen, maar van leerlingen met moeilijk verstaanbaar gedrag. Zij ziet het als haar opdracht om de communicatie te verbeteren en zo te voorkomen dat leerlingen uit wanhoop en onvermogen op negatieve wijze aandacht vragen. Pagina 5 van 6
V. Kwaliteitszorg De school beschikt over documenten waarin haar visie en onderwijsaanbod met betrekking tot de sociale en maatschappelijke schooldoelen staan beschreven. Ook beschikt de school over documenten waaruit blijkt dat zij het beleid van de sociale veiligheid voor leerlingen en personeel borgt. Deze documenten betreffen beleid dat gericht is op het voorkomen en afhandelen van incidenten. Van een vertaling van visie en beleid naar concreet meetbare doelen is onvoldoende sprake. Daardoor ontbreekt een referentiekader om de resultaten van de leerlingen op de leergebiedoverstijgende ontwikkelingsgebieden structureel en systematisch te evalueren. De verbeteringen die op deze gebieden plaatsvinden, zijn nu vooral het antwoord op situaties waar de school tegenaan loopt. Stichtingsbreed is een systeem van zelfevaluatie in ontwikkeling, om scholen proactief en doelbewust te laten inzetten op behoud en verbetering van de kwaliteit van het onderwijs. In het kader hiervan heeft de school een eerste 'schoolfoto' gemaakt om haar populatie nader in kaart te brengen en normen en standaarden te bepalen. Algemene indruk De ontwikkelingsleeftijd en het perspectief van de so-klassen van Visio Breda variëren van 0-24 maanden tot 2-4 jaar, een enkele leerling functioneert (gedeeltelijk) op 4-6 jaar. In aanbod en handelen weet de school voor deze doelgroep het thema sociale kwaliteit op passende wijze vorm en inhoud te geven. Aan de basis ligt een heldere beleidsvisie met afspraken en procedures die er op de eerste plaats op gericht zijn een sociaal en fysiek veilig schoolklimaat te realiseren. Op dit fundament ontwikkelen de kinderen vervolgens kennis, rituelen en vaardigheden om met zichzelf, de ander en de buitenwereld om te gaan. Elke klas kent zijn eigen groepsdoelen met voor ieder kind eigen aandachtspunten. Op eigen tempo en naar eigen mogelijkheden maken de leerlingen de overstap naar het voortgezet speciaal onderwijs. In het kader van opbrengstgericht werken zoekt de school naar mogelijkheden om haar toegevoegde waarde als school voor speciaal onderwijs objectief vast te stellen en zich structureler en systematischer in te zetten voor behoud en verbetering van kwaliteit. Actueel is de vraag of ook Visio Breda volgens de principes van 'duiden en doen' de overstap moet maken van een heterogene naar een meer homogene groepssamenstelling. Volgens de directie een lastige keuze, omdat beide vormen voordelen hebben. Voor de sociale kwaliteit van de school vormt de uitwisseling tussen de verschillende ontwikkelingsniveaus in ieder geval een belangrijke meerwaarde. Pagina 6 van 6