Het gebruik van morfine en veel voorkomende vragen Albert Schweitzer ziekenhuis januari 2015 pavo 0437
Inleiding Uw arts heeft u morfineachtige pijnstillers (zie tabel) voorgeschreven tegen de pijn. Deze worden ook wel opioïden genoemd. Veel mensen hebben vragen bij het gebruik van deze medicijnen. Deze folder is bedoeld om u duidelijkheid te geven over de functie van pijn en het gebruik van opioïden om de pijn te bestrijden. De functie van pijn Als u pijn voelt, betekent dit vaak dat er iets mis is in uw lichaam. De pijn is dan een waarschuwing of signaal. Normaal gesproken verdwijnt de pijn als het lichaam weer hersteld is. Soms kan de oorzaak niet meer weggenomen worden en heeft de waarschuwende functie van pijn geen zin meer. Goede pijnbestrijding is dan nodig. Ernstige(langdurige) pijn is meestal goed te behandelen met medicijnen zoals opioïden. Het zijn sterke pijnstillers waarmee al heel veel ervaring is opgedaan. Er zijn miljoenen patiënten mee behandeld. Toch bestaan er nog veel vragen. Hoe worden opioïden toegediend? Opioïden kunnen op de volgende manieren worden toegediend: per tablet of capsule drank pleister zetpil zuigtablet (lolly) neusspray per injectie onder de huid met een infuuspomp 1 van 5
Deze medicijnen kunnen bijwerkingen veroorzaken. Als de bijwerkingen te hevig worden of het medicijn niet het gewenste effect heeft, kan de arts besluiten om een ander medicijn voor te schrijven. Hoe werken opioïden Wanneer er in uw lichaam weefsel wordt beschadigd of weggedrukt, (door welke reden dan ook) ontstaan er prikkels die via het ruggenmerg naar de hersenen worden gestuurd. Opioïden werken in op de pijnervaring in de hersenen. Bijwerkingen van opioïden Door het gebruik van opioïden kunnen één of meer van de volgende bijwerkingen optreden: misselijkheid en braken: vooral aan het begin van de behandeling. sufheid/slaperigheid: Dit kan optreden tijdens de eerste dagen van de behandeling met een opioïd. Vaak wordt de innerlijke rust, die optreedt als de pijn onder controle is, verward met sufheid en slaperigheid. Omdat u minder of geen pijn meer heeft, kunt u beter slapen en na enkele dagen weer op krachten zijn om deel te nemen aan het sociale leven. jeuk; vooral aan begin van de behandeling. droge mond; vooral aan het begin van de behandeling. obstipatie (verstopping): de arts schrijft u altijd een laxeermiddel voor. Deze bijwerking is blijvend. Zeldzame bijwerkingen: duizeligheid zweten kleine pupillen verwardheid wanen en denkbeelden (hallucinaties) 2 van 5
Veel voorkomende vragen bij het gebruik van opioïden Zijn alle opioïden hetzelfde? Alle opioïden hebben een krachtige werking en vergelijkbare bijwerkingen. Sommige opioïden werken sneller na toediening dan andere opioïden. Ook zit er verschil in hoe vaak u de medicijnen moet nemen. Langwerkende opioïden werken lang, maar het duurt ook langer voordat ze beginnen te werken. Kortwerkende opioïden werken snel maar ze zijn ook sneller uitgewerkt. Pijn bij kanker is meestal voortdurend aanwezig. Ook kan doorbraakpijn voorkomen. Doorbraakpijn is pijn die: Onverwacht ontstaat en kortdurend is. Verergert door bijvoorbeeld verzorging, tijdens vervoer etc. Ontstaat als het opioïd is uitgewerkt, maar het nog geen tijd is voor de volgende dosering. Voortdurend aanwezige pijn wordt behandeld met langwerkende opioïden. Doorbraakpijn wordt behandeld met kortwerkende opioïden. Dit wordt ook wel rescue - medicatie genoemd. Dit zijn opioïden in de vorm van drank, zetpil, tablet of capsule die ongeveer na een half uur werken. Is een sneller effect gewenst dan zijn er snelwerkende opioïden in de vorm van neusspray of zuigtablet. Deze werken ongeveer na 10-15 minuten. Uw arts bepaald welke medicijnen in uw situatie het beste zijn. Als u vaker dan 4-6 keer per dag rescue medicatie nodig heeft, kan de dosering van het langwerkende opioïd worden verhoogd. 3 van 5
Overzicht opioïden Morfine Fentanyl Oxycodon Tramadol Oraal mg/24 u s.c. / i.v. mg/24u Pleister µg/ u Oraal mg/24 u s.c./ i.v. mg/24 u Oraal Mg/24 u 30 10 12 15 7,5 150 60 20 25 30 15 300 120 40 50 60 30-180 60 75 90 45-240 80 100 120 60-360 120 150 180 90-480 160 200 240 120 - Heb ik steeds meer opioïden nodig? Als de pijn erger wordt, kan het nodig zijn de dosering te verhogen. Dit betekent niet dat het opioïd niet meer werkt. Er is geen maximale dosering van opioïden. Het kan dus altijd verhoogd worden. Er zijn mensen die het honderdvoudige van de hoeveelheid waarmee ze zijn gestart, krijgen toegediend. De angst dat er te vroeg gestart wordt met opioïden is daarom niet terecht. Kan ik verslaafd raken aan opioïden? Nee, u raakt niet verslaafd aan opioïden. Verslaving wil zeggen dat iemand sterk de neiging heeft om een bepaald middel te gebruiken om zich prettig te voelen. Dit komt niet voor als opioïden gebruikt wordt om pijn te bestrijden. Wel kan uw lichaam bij langdurig gebruik aan de opioïden gaan wennen. Alleen als u plotseling stopt met deze medicijnen, kan dit tot ontwenningsverschijnselen leiden. Dit kan dan worden voorkomen door de opioïden geleidelijk af te bouwen. Worden opioïden alleen gebruikt in het laatste stadium van kanker? Nee. Zo n 75% van de opioïden wordt gebruikt door patiënten met langdurige, niet door kanker veroorzaakte pijn.opioïden kunnen dus jaren achtereen als pijnstiller worden gebruikt en niet alleen in het eindstadium van kanker. 4 van 5
Werken opioïden levensverkortend? Nee. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat opioïden niet levensverkortend werken. Is elke pijn met een opioïd goed te behandelen? Opioïden zijn de sterkste pijnstillers, maar ze zijn minder geschikt voor behandeling van zenuwpijn. Dan schrijft de arts andere medicijnen (erbij) voor die de betrokken zenuwcellen tot rust brengen. Mag ik autorijden als ik opioïden gebruik? Vastgesteld is dat een langdurige behandeling met een stabiele opioïd-dosering geen negatieve invloed heeft op de rijvaardigheid. Als u een opioïd krijgt en u bent goed ingesteld, mag u volgens de nieuwe wetgeving alleen de eerste twee weken geen gemotoriseerd voertuig besturen. Na iedere verhoging van de dosering geldt telkens weer dat u twee weken geen voertuig mag besturen. U mag ook geen voertuig besturen als u doorbraakmedicijnen heeft gebruikt. Mag ik alcohol gebruiken als ik opioïden gebruik? Matig alcohol gebruik is geen probleem bij opioïdgebruik op medisch voorschrift. U kunt dus rustig voor het slapen, bij het eten of op een feestje één biertje, wijntje of borrel nemen. Alleen bij meer alcoholgebruik kunnen de bijwerkingen van opioïden worden versterkt. Tot slot Als u na het lezen van deze informatie nog vragen heeft, stelt u die dan gerust aan de arts of aan de verpleegkundige van de afdeling waar u bent opgenomen. 5 van 5