De ideale mantelzorger Je kunt hem zomaar plotseling zijn. (Loesje) Notitie Mantelzorgbeleid gemeente Tholen Jacqueline Heijboer Mei 2017
Notitie Mantelzorgbeleid Jacqueline Heijboer Mei 2017 Aanleiding Bij de vaststelling van de kadernota 2017, door de fracties van de CU, CDA en ABT een motie ingediend waarin wordt verzocht voor de kadernota 2018 een notitie aan de raad voor te leggen betreffende het gemeentelijk mantelzorgbeleid. Inleiding Sinds de vaststelling van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning met ingang van 1 januari 2008 zijn de gemeenten verantwoordelijk voor de ondersteuning en de waardering van de mantelzorgers in hun gemeente. Uitgangspunt van de WMO is dat mensen langer thuis kunnen blijven wonen, met behulp van het eigen sociale netwerk en eventueel met ondersteuning van de gemeente. Mantelzorgers hebben daarbij een belangrijke rol. Het is daarom belangrijk om mantelzorgers te ondersteunen bij hun taak als informele verzorger. In de notitie wordt eerst uitleg gegeven aan het begrip mantelzorg. Vervolgens wordt aan de hand van de beleidscyclus voor mantelzorg- beleid van Movisie, beschreven wat de gemeente Tholen al doet en wat nog wenselijk is. Tenslotte worden actiepunten geformuleerd. Hierbij is geprobeerd om zoveel mogelijk aan te sluiten bij de bestaande praktijk en daar waar kansen bestaan ontwikkelpunten te formuleren.
1. Wat is mantelzorg? Mantelzorg is de extra zorg die voortvloeit uit een sociale of familie relatie en verleend wordt aan naasten met beperkingen en/of gezondheidsproblemen. Tussen mantelzorger en zorg behoevende naaste bestaat een persoonlijke band van verschillende aard: partner, ouder, kind, kleinkind, familie, vriend. Mantelzorg wordt niet vanuit een beroep verleend en is geen betaalde arbeid. Mantelzorg kan allerlei vormen van zorg/hulp omvatten, zoals huishoudelijk hulp, praktische steun, verzorging, verpleging, begeleiding, emotionele steun, toezicht. Door de vergrijzing van de bevolking nemen gezondheidsproblemen en de behoefte aan zorg toe, hierdoor zal ook het aantal mantelzorgers naar verwachting de komende jaren verder stijgen. De toename van het aantal ouderen zal, samen met andere ontwikkelingen zoals de verhoging van de AOW-leeftijd, er toe leiden dat een steeds grotere druk wordt gelegd op de oudere mantelzorgers. Gemiddeld genomen leveren 15% van de mantelzorgers meer dan 10 uur per week zorg. Een op de 50 mantelzorgers (2%) geeft aan zeer zwaar of zelfs overbelast te zijn, 11% van de mantelzorgers zijn tamelijk zwaar belast. Mantelzorg in cijfers Uit het onderzoek de Sociale Staat van Zeeland (2009) blijkt dat het percentage mantelzorgers in Tholen op 18.7% ligt. Het gaat hierbij om mantelzorgers van 16 jaar en ouder. Dit komt neer op een aantal van 3700 mantelzorgers in de gemeente Tholen. Het gemiddeld percentage in Zeeland ligt op 17,9%.
2. Visie op mantelzorgondersteuning Mantelzorgondersteuning is een integraal onderdeel van de werkwijze van de organisatie. Het doel van mantelzorgondersteuning is het in evenwicht brengen van de draagkracht en draaglast van mantelzorgers. Mantelzorgers te ondersteunen bij hun taak past bij de kernwaarden samen en respectvol. De gemeente Tholen wil zijn mantelzorgers ondersteunen in hun zorgtaak zodat zij samen met anderen uit hun sociale netwerk, professionals en met ondersteuning van de gemeente het uitgangspunt van de Wmo, dat mensen langer thuis kunnen blijven wonen, kunnen vervullen. De kernwaarde respect komt tot uiting in de erkenning en de waardering die de gemeente tot uiting brengt in zijn werkwijze en de activiteiten die voor mantelzorgers worden georganiseerd.
3. Mantelzorgers vinden, versterken, verlichten, verbinden Het transitiebureau heeft de basisfuncties voor mantelzorgondersteuning uit 2009 geactualiseerd en omschreven in aandachtspunten. Ze zijn gebaseerd op de uitgangspunten van de Wmo 2015. De aandachtspunten zijn beschreven door Movisie. 3.1 Mantelzorgers vinden: Hoe maakt de gemeente Tholen contact met de mensen in de gemeente die zorgen voor naasten, zodat wij ze kunnen versterken, verlichten en verbinden. Mantelzorgers kun je vinden door het aanbieden van activiteiten en door te zorgen dat je bent op de plaatsen waar mantelzorgers zijn. Om mantelzorgers te vinden organiseert de gemeente Tholen Jaarlijks een activiteit op de dag van de mantelzorg. Jaarlijks aanbieden van een attentie op de dag van de mantelzorg. Door het hele jaar heen activiteiten voor mantelzorgers Informatie op de website op de gemeentelijke website Mede-organiseren van het Alzheimer-café en CVA NAH trefpunt. Waar liggen kansen Het registreren van mantelzorgers bij het Wmo loket, door Wmo consulenten en casemanagers, zodat zij geattendeerd kunnen worden op en gebruik kunnen maken van het ondersteuningsaanbod. Nog meer vindplaatsen zoeken om het ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers on der de aandacht te brengen. Bij vindplaatsen van jonge mantelzorgers, denk aan school en/of vereniging, positie en problematiek van jonge mantelzorgers onder de aandacht te brengen. 3.2 Mantelzorgers versterken Zelfredzaamheid, zelfregie en zelfhulp zijn belangrijke uitgangspunten bij de zorg en ondersteuning. Met de tweede basisfunctie Versterken zorgt de gemeente ervoor dat mantelzorgers de regie kunnen voeren en behouden, en keuzemogelijkheden hebben hoe zij de mantelzorg vormgeven. De gemeente Tholen versterkt de zelfregie van mantelzorgers onder ander door: Inspraak en belangenbehartiging: De inspraak en belangbehartiging zijn georganiseerd door het instellen van de Wmo adviesraad. Ook mantelzorgers hebben het recht een bezwaar indienen bij de algemene bezwaren commissie van de gemeente Tholen en/of een klacht neerleggen bij de gemeentelijke klachten functionaris. Regie en keuze vrijheid voor mantelzorgers: Mantelzorgers hebben recht op zoveel mogelijk behoud van regie en keuze vrijheid. Belangrijk is dat mantelzorgers op de hoogte worden gebracht van bestaande voorzieningen en regelgeving. Informatie dient eenvoudig bereikbaar te zijn, via de gemeentelijke website, het digitaal loket en de gemeentelijke nieuwsrubriek.
Mantelzorgers worden gestimuleerd te kiezen vanuit de behoefte zij als persoon hebben, in relatie tot gezin, betaalde arbeid en vrije tijd en niet vanuit de zorgbehoefte van de zorgbehoevende. Om de regie en keuzevrijheid bij mantelzorgers te laten organiseert het steunpunt mantelzorg regelmatig themabijeenkomsten en cursussen. Betrekken van mantelzorgers bij het keukentafelgesprek Mantelzorgers worden uitgenodigd om bij het keukentafel gesprek aanwezig te zijn. Hulpvrager en mantelzorger worden geattendeerd op de mogelijkheid van de ondersteuning van de onafhankelijke cliëntondersteuner van het SMWO. Waardering van de mantelzorgers Door blijvende aandacht voor mantelzorg in de media in de vorm van informatierubrieken en artikelen, weten mantelzorgers zich gesteund en kunnen zij hun ondersteuningsvraag beter formuleren. De waardering en aandacht komen expliciet tot uiting door de jaarlijkse organisatie verwenmiddag op de Dag van de Mantelzorg en het jaarlijks aanbieden van een attentie in de vorm van een VVVbon. Door het jaar heen worden gratis ontspanningsactiviteiten aangeboden. Waar liggen kansen Jaarlijks het onderwerp mantelzorgondersteuning op de agenda van de Wmo advies raad zetten. Jaarlijks samen met Wmo adviesraad een ronde tafel gesprek met mantelzorgers organiseren. Inzetten van een instrument om de ervaren belasting van mantelzorgers te meten, bij het voeren van het keukentafelgesprek, bv. de Caregiver Strain Index CSI, of Preventieve Ondersteuning Mantelzorgers POM 3.3 Mantelzorgers verlichten Goede ondersteuning voor mantelzorgers draagt ertoe bij dat hun draaglast en draagkracht in evenwicht zijn. Deze derde basisfunctie, verlichten ofwel ondersteunen, gaat over de draagkracht van mantelzorgers Basisfuncties bij de verlichting/ondersteuning van mantelzorgers De antwoorden op vragen en behoeften van mantelzorgers om ondersteuning zijn vaak maatwerk. De gemeente Tholen heeft nagenoeg alles in huis om mantelzorgers te ondersteunen en kan aansluiten bij deze grote diversiteit aan situaties en vragen van mantelzorgers. De verlichting/ondersteuning dient eraan bij te dragen dat de draaglast en de draagkracht van mantelzorgers zo goed mogelijk in evenwicht is. Dan wordt het mogelijk om mantelzorg beter en langer te verlenen en met meer voldoening. De zorgbehoevende is er bij gebaat, omdat het mogelijk is (langer) thuis te blijven wonen. Bij het verlichten/ondersteunen van mantelzorgers wordt onderscheid gemaakt tussen een 8 tal basisfuncties:
1. Informatie 2. Advies en begeleiding 3. Emotionele steun 4. Educatie 5. Praktische hulp 6. Respijtzorg 7. Financiële tegemoetkoming 8. Materiële hulp Informatie: Informatie is gericht op de individuele mantelzorger en bestaat uit Informatie wordt gecommuniceerd m.b.v. een folder, het digitaal informatiescherm in de hal, via de website van de gemeente Tholen, de gemeenterubriek Tholenderwijs en via een nieuwsbrief die 2 keer per jaar verschijnt. De thema bijeenkomsten worden aangekondigd in de lokale media en via facebook en twitter. Tijdens bijeenkomsten worden thema s behandeld die in het kader staan van het versterken van mantelzorgers. Advies en begeleiding: Advies en begeleiding zijn meer dan informatie verstrekken. Van belang is een goede intake, waarbij elke medewerker onderkent dat er sprake is van mantelzorg. Advies en begeleiding vinden plaats aan het loket en door middel van huisbezoeken door de door de Wmo-consulent en/of de consulent mantelzorgondersteuning Advies: Tijdens de persoonlijke gesprekken aan huis wordt: een luisterend oor geboden de vraag verhelderd bemiddeld bij hulpverlening hulp geboden bij aanvragen doorverwezen Begeleiding: Begeleiding gaat verder dan adviseren en beslaat een langer traject: Ondersteuning om een eigen netwerk te creëren Zorg en andere hulp regelen De combinatie van mantelzorg en arbeid realiseren Geschikte ontspanning vinden De ouder/partnerrol naast de mantelzorgrol in vullen Deze begeleiding vindt plaats tijdens de huisbezoeken en zijn de taak van de consulent mantelzorgondersteuning. Uitgangspunt bij de ondersteuning is erop gericht is dat de mantelzorger zelf de regie blijft voeren, dat de mantelzorger wordt versterkt en zijn weerbaarheid wordt vergroot.
Emotionele steun: De functie emotionele steun kan niet los worden gezien van de functies informatie, advies en begeleiding en wordt uitgevoerd door de consulent mantelzorgondersteuning door zorgvrijwilligers van de vrijwillige thuiszorg in de vorm van een maatje tijdens themabijeenkomsten of ontspannende activiteiten voor mantelzorgers Lotgenotencontact Lotgenotencontact door groepsbijeenkomsten lenen zich bij uitstek voor informatieoverdracht in combinatie met het delen van (emotionele)ervaringen. De gemeente faciliteert en organiseert lotgenotenbijeenkomsten: Alzheimer Café CVA/NAH-trefpunt Koffieochtenden voor mantelzorgers Ontspannende activiteiten Cursus De Zorg de Baas Thema bijeenkomsten (jeugd werkende mantelzorger) Waar liggen kansen Jonge mantelzorgers aanmerken als doelgroep voor deelname aan het jeugdkamp van de gemeente Tholen Jonge mantelzorgers hebben taken, verantwoordelijkheden en zorgen die niet standaard horen bij hun leeftijd en ontwikkeling. Jonge mantelzorgers voeren soms zorgtaken uit, maken zich zorgen of komen soms zelf zorg tekort. Hun eigen opvoeding schiet er soms bij in of wordt gecompliceerd door de zorgsituatie thuis. Veel zorgende jongeren ervaren vermoeidheid, stress, psychische problemen, concentratieproblemen en slaaptekort door hun thuissituatie. Educatie: Mantelzorgers zijn gebaat bij voorlichting en training. Educatie wordt groepsgericht aangeboden. De consulent mantelzorgondersteuning signaleert de behoefte, per jaar wordt een gewogen aanbod van thema s/ cursus aangeboden. Praktische hulp: Mantelzorgers worden geadviseerd om zorgen te delen en om bepaalde taken uit handen te geven, zo houden zij de zorg langer vol. Is de praktische hulp niet in het eigen netwerk beschikbaar dan zijn er verschillende voorzieningen waarop een mantelzorger een beroep kan doen ter ontlasting van zijn zorgtaak. Deze praktische hulp bestaat uit: Huishoudelijk hulp Klussendienst Maaltijdservice Zorgvrijwilligers Administratieve hulp
Respijtzorg: Mantelzorgers kunnen alleen goed voor een ander zorgen als ze ook goed voor zichzelf zorgen. Even ontspannen en tijd voor zichzelf is daarbij belangrijk. Dit kan een uurtje sporten, een avondje voor zichzelf. Door dagbesteding of logeeropvang voor degenen voor wie gezorgd wordt, wordt de mantelzorger voor wat langere tijd ontlast. Dit wordt respijt of respijtzorg genoemd. Daarnaast zijn er verschillende manieren om de zorg met anderen te delen. Dit kan met mensen in de omgeving van de mantelzorgers, door vrijwilligers, incidenteel of structureel thuis of buitenshuis. Voor bepaalde vormen van zorg zijn indicaties mogelijk zoals dagopvang of logeeropvang. Er bestaat schroom bij mantelzorgers om gebruik te maken van deze voorzieningen. Van belang is om regelmatig bekendheid te geven aan respijtzorg via de gemeenterubriek en website. De gemeente stimuleert aanbieders van respijtzorg tot het aanbieden van een passend en kwalitatief verantwoord aanbod. De consulent mantelzorg is op de hoogte van het aanbod en de regels op het gebeid van respijtzorg en geeft advies en begeleidt zo nodig bij het kiezen en aanvragen van de meest geschikte vorm van respijtzorg. Te denken valt aan: Inzet zorgvrijwilligers Logeerhuis Dagopvang Kortdurende opname Aangepaste vakanties Periodiek verzorgt de gemeente Tholen een respijt arrangement Financiële ondersteuning: Mantelzorgers kunnen te maken krijgen met verminderde inkomsten en extra uitgaven, zoals telefoon- en reiskosten. Daarnaast is er vaak sprake extra zorgkosten, zoals de eigen bijdrages voor de zorg, aanschaf van hulpmiddelen of bv aangepast kleding. Er zijn veel verschillende regelingen, die van invloed kunnen zijn op de financiële situatie van mantelzorgers. Van belang is dat intern wordt samengewerkt en doorverwezen tussen Wmo-consulenten, casemanagers werk en inkomen, voorzieningenconsulent en consulent mantelzorg ondersteuning. Waar liggen kansen Mantelzorgers wijzen op verschillende (gemeentelijke) financiële regelingen, d.m.v. nieuwsbrief of groepsvoorlichting. Inzetten op optimale interne samenwerking Materiele hulp Vaak is de materiele hulp gericht op het zorgproces, te denken valt aan hulpmiddelen, woningaanpassingen, aangepaste vervoersvoorziening of gehandicapten parkeerplaats. Bij deze voorzieningen wordt uitgegaan van het belang van de zorgbehoevende, het is belangrijk om de mantelzorger bij de behandeling van deze aanvragen te betrekken.
Waar liggen kansen Versnelde procedure woningaanpassing. Vergunning verlenen voor het plaatsen van een mantelzorgwoning. 3.4 Mantelzorgers verbinden Mantelzorgers leveren een onmisbare bijdrage aan de informele zorg en ondersteuning. Ze hebben daarom een belangrijke positie in de Wmo 2015. Gelijkwaardige samenwerking tussen de informele zorg van mantelzorgers en de formele zorg van beroepskrachten is dan ook noodzakelijk voor integrale zorg en ondersteuning. De mantelzorger kan het zorgen niet alleen, ondersteuning bij het vormen van een netwerk kan deel uitmaken van een van de thema s bij educatie. De mantelzorger is het fundament van de zorg, deskundig, vaak de spin in het web en dient daarom betrokken te worden bij het opstellen van het indicatiebesluit en ondersteuningsplan. Mantelzorgondersteuning is een aspect dat terug komt bij de verschillende lokale beleidsterreinen, zoals wonen, zorg, welzijn werk en inkomen. Bij de verschillende afdelingen binnen de gemeente dient het onderwerp mantelzorg op de kaart te worden gezet. Het steunpunt mantelzorg heeft een voorbeeld functie als het gaat om aandacht voor de mantelzorger en dient instellingen attenderen op het belang van samenwerking tussen mantelzorger en professional. Werkgevers hebben belang bij gezonde mantelzorgers zij kunnen door een mantelzorg vriendelijk personeelsbeleid, mantelzorgers ondersteunen en goede werknemers langdurig aan zich binden. Waar liggen kansen Het onderwerp werk en mantelzorg bij MBK op de agenda zetten.
4. Ondersteuning en inzet van andere vormen van informele zorg: Naast de ondersteuning van mantelzorgers Heeft de consulent vrijwillige thuiszorg en mantelzorgerondersteuning ook de organisatie van de vrijwillige thuiszorg onder haar hoede. Hiertoe zijn 50 vrijwilligers actief. Zij worden ingezet ter ondersteuning van mensen in de thuissituatie, die eenzaam zijn, dreigen te vereenzamen, of door een lichamelijke of geestelijke beperking niet in staat zijn tot het uitvoeren van praktische zaken. Deze vrijwilligers ondersteunen ook mantelzorgers in de vorm van respijtzorg. De consulent organiseert ook projecten in samenwerking met andere vrijwilligers organisaties, zoals de boodschappen bus in Tholen (NRK) en de boodschappen bus in Sint-Annaland) ( de Schutse) Jaarlijks wordt in samenwerking met NRK, NPV, Zonnebloem, Leger des Heils diverse zorgloketten en kerken een scholingsavond georganiseerd. Door het ontstaan van lokale zorgloketten verandert langzamerhand de taak van de consulent en zal in de toekomst het accent meer komen te liggen in verbinder en organisator van scholing en informatieavonden. Het algemeen maatschappelijk werk signaleert de behoefte van leun en steun contacten voor die cliënten waarbij de zorg kan worden afgebouwd, maar waar bij cliënten nog de behoefte is aan een vorm van ondersteunend contact. Tevens is er behoefte aan een klusploeg inzetbaar voor grotere korte klussen, zoals verhuizing. Waar liggen kansen Het scholingsaanbod van eigen zorgvrijwilligers verder ontwikkelen en combineren en aanbieden aan de vrijwilligers van de zorgloketten in de gemeente. Ontwikkelen van aanbod van zorgvrijwilligers voor leun en steun contacten. Samen met Leger des Heils mogelijkheden onderzoeken voor een klusploeg.
5. Samenvatting en formuleren kansen: Als het gaat om de erkenning en waardering voor mantelzorgers heeft de gemeente Tholen al een ruim en gevarieerd aanbod aan activiteiten. Kansen liggen in de herkenning en het benutten van de mogelijkheden om mantelzorgers te ondersteunen organisatie breed. Buiten de organisatie kunnen meer vindplaatsen worden aangeboord om mantelzorgers beter bekent te maken met het bestaande ondersteuningsaanbod, vooral de jonge mantelzorger dient hierbij beter in het vizier te komen. Bij het ontwikkelen van beleid en procedures is de mantelzorger erbij gebaad om hem/haar het vertrouwen te geven en te sturen op minder regels en formulieren. Het voorstel is dan ook om bestaande activiteiten voort te zetten en daar waar kansen liggen deze te benutten: Vinden: Het registreren van mantelzorgers bij het Wmo loket, door Wmo consulenten en casemanagers, zodat zij geattendeerd kunnen worden op en gebruik kunnen maken van het ondersteuningsaanbod. Nog meer vindplaatsen zoeken om het ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers on der de aandacht te brengen. Bij vindplaatsen van jonge mantelzorgers, denk aan school en/of vereniging, positie en problematiek van jonge mantelzorgers onder de aandacht te brengen. Versterken Jaarlijks het onderwerp mantelzorgondersteuning op de agenda van de Wmo advies raad zetten. Jaarlijks samen met Wmo adviesraad een ronde tafel gesprek met mantelzorgers organiseren. Inzetten van een instrument om de ervaren belasting van mantelzorgers te meten, bij het voeren van het keukentafelgesprek, bv. de Caregiver Strain Index CSI, of Preventieve Ondersteuning Mantelzorgers POM. Verlichten Jonge mantelzorgers aanmerken als doelgroep voor deelname aan het jeugdkamp van de gemeente Tholen. Mantelzorgers wijzen op verschillende (gemeentelijke) financiële regelingen, d.m.v. nieuwsbrief of groepsvoorlichting. Inzetten op optimale interne samenwerking. Versnelde procedure woningaanpassing. Vergunning verlenen voor het plaatsen van een mantelzorgwoning. Verbinden Het onderwerp werk en mantelzorg bij MBK op de agenda zetten. Andere informele zorg Het scholingsaanbod van eigen zorgvrijwilligers verder ontwikkelen en combineren en aanbieden aan de vrijwilligers van de zorgloketten in de gemeente. Ontwikkelen van aanbod van zorgvrijwilligers voor leun en steun contacten. Samen met Leger des Heils mogelijkheden onderzoeken voor een klusploeg
6. Financiële consequenties: De mogelijkheden om uitvoering te geven aan (uitvoering van) het mantelzorgbeleid, wordt sterkt bepaald door de aanwezige capaciteit en financiële middelen. In de gemeentebegroting is voor de uitvoering van het mantelzorgbeleid (en vrijwillige thuiszorg) een bedrag opgenomen van 20.000. 7. Personele consequenties: In de gemeentebegroting is een ambtelijke capaciteit van 16 uur per week of 0,4 fte opgenomen voor het uitvoeren van de verschillende taken. Hoewel er sprake is van een toename van de druk op de mantelzorg is geen rekening gehouden met uitbreiding van capaciteit en/of financiële middelen. Vooralsnog zal het mantelzorgbeleid binnen de huidige kaders ontwikkeld moeten worden. Jaarlijks zal een programma van activiteiten dat hieraan voldoet door het college van burgemeester en wethouders opgesteld worden. 8. Procedure De ontwerp-notitie er advisering voorleggen aan de WMO-adviesraad 9. Voorstel Besluit: Ter uitvoering van de motie 140716 de notitie mantelzorgbeleid 2017 ter informatie voor te leggen aan de raad. Jaarlijks aan de hand van een op te stellen programma van activiteiten uitvoering te geven aan de notitie. Jaarlijks in een schriftelijke evaluatie verslag doen van activiteiten en de wijze waarop uitvoering is gegeven aan de notitie.