JURYRAPPORT Nationale Renovatie Prijs 2009 H. Westra A.F. Thomsen 13 mei 2009 1 Juryrapport Nationale Renovatie Prijs 2009
3. Categorie Utiliteitsbouw Renovatie 3.1 Inzendingen In de categorie Utiliteitsbouw Renovatie zijn 55 projecten ingezonden, waarvan de jury er één buiten beschouwing heeft gelaten, omdat het een GWW-project betrof. Van de overige 54 projecten gaat het volgens opgave 35 keer om functieverandering, 9 keer wordt modernisering genoemd, 13 keer verbetering van de uitstraling en 3 keer expliciet duurzaamheid (meerdere opgave van redenen mogelijk). Van de 54 projecten zijn er 15 renovaties voor de markt gedaan, 39 projecten zijn gedaan zonder de marktimpuls voor verhuur of verkoop. De jury heeft, zoals al eerder aangegeven, uitgebreid gediscussieerd over het project Ensemble Westraven. De jury is zeer overtuigd van de kwaliteit van het geheel zoals dat nu in Utrecht langs de A12 staat. Maar volgens de meerderheid van de jury valt dit project niet meer onder het begrip renovatie. Het doet de jury goed dat het project al andere prijzen gewonnen heeft. Bij enkele projecten spreekt het lef van goed ondernemerschap, waardoor bijzondere projecten zijn ontstaan. Te noemen zijn vooral het Spinhuis in Zwolle, waar een gevangenis is omgebouwd naar een hotel. Ook de twee hergebruik-projecten van oude havenconstructies, Het Kraanspoor te Amsterdam en Café Open, eveneens te Amsterdam, zijn interessant. De jury ziet echter dat een (zeer) groot gedeelte van het project nieuwbouw is, een nieuwe functie op een oude onderbouw 4. In enkele ander projecten is er wel een nieuwe functie of functies in een gebouw aangebracht, maar is de ingreep in de ogen van de jury (net) niet diep genoeg geweest. Dat acht de jury het geval bij o.a. Nieuwe Energie te Leiden en bij Vliegbasis de Huygens te Amsterdam. Kostenoverwegingen spelen daar ongetwijfeld een belangrijke rol bij, maar een belangrijk onderwerp als energiebesparing leidt daaronder. Diverse projecten zijn te bestempelen als maatschappelijk vastgoed, met vaak relevante functies die elders niet aan bod komen of in commercieel opzicht bijna niet rendabel te maken zijn. Dat laatste vooral maakt dat aan de voorkant op het investeringsbudget beknibbeld wordt. Maatschappelijk vastgoed kan echter voor de buurt, de woonomgeving een zeer belangrijke functie hebben, zeker als dat ook gepaard gaat met investeringen in de omgeving. Een eruit springend voorbeeld in het Timorplein in Amsterdam, waar de Timorschool verbouwd is tot een Stayokay, kleinschalige bedrijvigheid, een bioscoop, een restaurant etc. De jury acht dit een goed project, waarbij de gebiedsbenadering van groot belang blijkt te zijn. Op een andere schaal is hetzelfde gebeurd bij de aanpak van het Essentgebouw in den Bosch, waarbij een zeer goede combinatie van oud en nieuw voor de stad een bijzonder complex oplevert met een groot atrium als ontmoetingsruimte. Ook hier is de renovatie fiscaal beschouwd als nieuwbouw. Het aanpakken van verwaarloosde (opslag-)gebouwen en daar een geheel nieuw concept in aanbrengen is het thema dat zowel terug komt in Las Palmas te Rotterdam, als in de 4 Zie de intreerede van prof. Ir. J.Coenen, die achtereenvolgens de termen integratie, cumulatie en sublimatie 19
MTV-studio te Amsterdam. Bij Las Palmas heeft de combinatie met de nieuwbouwtoevoeging op het dak bijna een icoonwerking in de culturele setting op de Kop van Zuid. De MTV-studio heeft naast een bijzondere aanpak op een plek in de gevel, vooral bij de inbouw van toch specifieke functies een aansprekend resultaat bereikt. Bij de inzendingen ging het om 5 kerken die een functieverandering ondergingen. Overigens was er ook een inzending waarvan een deel van het project, een oorspronkelijk onderwijsgebouw, omgezet werd in een ruimte voor een studentenkerk. Het transformeren van kerkgebouwen vraagt om een speciale aanpak. Renovatie dient volgens de jury in overeenstemming en harmonie te zijn met de oorspronkelijke waardigheid van het gebouw. De nieuwe functie dient dus te passen bij de term waardigheid. De omzetting in gezondheidscentra kan daarbij een goede oplossing zijn (Gouda, Helmond), evenals het inpassen van een geheel vernieuwd concept van een boekwinkel (Selexyz, Maastricht), of een bijzondere kantoorfunctie (Lijnden). De omzetting naar wonen, gecombineerd met een dagcentrum kan ook goed, zeker bij naoorlogse kerkgebouwen 5. 3.2 Nominaties De jury heeft uiteindelijk drie projecten genomineerd: U06: Hoofdkantoor MTV te Amsterdam; U38: Selexyz te Maastricht; U44: Las Palmas te Rotterdam. behandelt bij transformatie. Delft, 2006 5 Na 1970 zijn ondertussen bijna 700 kerkgebouwen van functie verandert, ruim 250 zijn er gesloopt. Ruim 1600 kerken zullen de komende jaren hun religieuze functie verliezen. 20
Hoofdkantoor MTV - Amsterdam Het nieuwe hoofdkantoor van MTV is gevestigd in een oude timmerwerkplaats op het NSM terrein in Amsterdam Noord. In het gebouw zitten niet allen de kantoorfuncties van MTV maar ook opnamestudio s. Die vragen een speciale (geluids)behandeling in de vorm van een aparte box in het gebouw. Het gebouw was zo bijzonder dat bij de renovatie overleg is gevoed met de Rijksdienst voor Monumenten, waardoor vooral in de gevel een aantal relevante elementen zijn behouden dan wel passend aangepast. Boven een van de entrees zweeft een glazen doos, die daarmee nog naar de Tv-functie van MTV verwijst. Intern is het gebouw mooi en functioneel verbouwd naar de benodigde functies. De constructies zijn in het atrium volop zichtbaar. De jury is van mening dat dit gebouw op een heel bijzondere manier is gerenoveerd, met een goede combinatie van de reconstructie van de binnenzijde en de gevelbeelden. Het vroeg bovendien (ondernemers) lef om deze functie hier in Amsterdam Noord te lokaliseren. voor de renovatie na de renovatie Opdrachtgever Mediawharf B.V. Architect Max van Aerschot Architect B.V. Bouwbedrijf IBB Kondor, Sassenheim 21
Selexyz - Maastricht De jury acht dit project een zeer goed voorbeeld hoe de transformatie van kerkgebouwen aan te pakken. De nieuwe functie, een boekwinkel, past binnen het begrip behoud van waardigheid. De oude Dominicanenkerk is op een uiterst slimme manier geschikt gemaakt voor de nieuwe functie, met het volledige behoud van de interne ruimte van het schip, de zijbeuken en het koor. Bijkomend is dat Selexyz op een nadere manier over het concept boekwinkel na ging denken. Immers er was geen gebouw dat precies passend gemaakt kon worden aan de eisen van de opdrachtgever, maar het omgekeerde: de opdrachtgever moest zijn winkelfuncties aan laten sluiten aan het bestaande gebouw. De stalen boekenflats zijn losgehouden van de het kerkgebouw en zijn daarmee ook elders te gebruiken. Deze ingreep maakte dat deze kerk-boekwinkel als uniek concept inmiddels een icoon in Nederland is geworden. De jury waardeert het gehanteerde ontwikkelingsconcept zeer, omdat zo een mooi kerkgebouw behouden blijft met een innovatieve invulling. voor de renovatie na de renovatie Opdrachtgever Boekhandelsgroep Nederland Restauratie-architect Satijnplus Architecten Interieur-architect Merkx+Girod Architecten Bouwbedrijf BAM Utiliteitsbouw Restauratie-bouwer Laudy Bouw en Ontwikkeling, Sittard 22
Las Palmas - Rotterdam Het project Las Palmas staat op de Kop van Zuid in Rotterdam. Over het concept voor de Kop van Zuid (oorspronkelijk idee van Riek Bakker) is al veel gezegd en geschreven. Er staat een aantal oorspronkelijke gebouwen, die eigenlijk het hart van de locatie uitmaken, en een aantal nieuwe gebouwen, waarvan nog niet alles gerealiseerd is. Een verzameling icoon-gebouwen op een icoon-locatie voor Rotterdam. De bestaande gebouwen zoals de Cruiseterminal, Hotel New York, de studentenhuisvesting van Stadswonen en Las Palmas blijven overeind naast de nieuwbouw als het kantoor van de Havendienst en Montevideo. Las Palmas was technisch gezien niet een eenvoudige opgave om te verbouwen. De betonconstructie de schokbetonnen gevels, de energie-efficiency van het gebouw, vroegen om creatieve oplossingen. Tevens was een uitbreiding van het vloeroppervlak met ruim 2.000 m2 nodig. Daarvoor is een oplossing op het dak gekozen, dat als beeld veel toevoegt aan de kwaliteit van het vernieuwde gebouw voor de renovatie na de renovatie Opdrachtgever 1998-2006 OBR OntwikkelingsBedrijf Rotterdam 2006-2008: OVG Projectontwikkeling Architect Benthem Crouwel Architekten B.V. bna Bouwbedrijf Bouwcombinatie Strukton-Jurriëns, Utrecht Bewonersorganisatie Gemeentewerken Rotterdam (opdrachtgever namens culturele gebruikers) 23
3.3 Winnaar De jury heeft als winnaar in de categorie Utiliteitsbouw aangewezen: Las Palmas te Rotterdam. Technisch was de renovatie van de gevel van het oorspronkelijke gebouw nog niet eenvoudig: een schokbetonnen gevel verduurzamen. Dat is op verschillende manieren gebeurd, door bijzondere gevelelementen aan te brengen en binnenbeglazing. Door de ingreep is er een sterke stookkostenbesparing ontstaan. De jury is overtuigd door de uitstraling dat het gebouw gekregen heeft, zowel door de specifieke renovatie-ingreep van het oorspronkelijke gebouw van de architecten van den Broek en Bakema, als door de nieuwe opbouw. Het gebouw past goed in de specifieke omgeving, de Kop van Zuid. Het gebouw kent drie culturele gebruikers. De restaurantfunctie doet het goed, het gebouw is renderend. Het gebouw is een voorbeeld hoe de theorie van Richard Florida van cultuur aan aanjager van economische ontwikkelingen in de praktijk gebracht kan worden, ook in een relatief arme stad als Rotterdam. 24