nefrologie - endocrinologie informatiebrochure Chronische nierinsufficiëntie
Inhoudstafel 1. Inleiding 4 2. Wat is chronische nierinsufficiëntie? 4 3. Wat zijn de functies van de nieren? 6 4. Wat is de oorzaak van chronische nierinsufficiëntie? 6 5. Wat zijn de gevolgen van chronische nierinsufficiëntie? 8 6. Hoe wordt chronische nierinsufficiëntie gediagnosticeerd? 8 7. Complicaties van nierinsufficiëntie 9 8. Opvolging van nierinsufficiëntie 10 9. Behandeling van nierinsufficiëntie 10 10. Leven met chronische nierinsufficiëntie 11 11. Contactgegevens bij vragen 12 12. Bronvermelding 13 13. Persoonlijke notities 13 3
1. Inleiding Uw behandelende arts heeft u verteld dat u een verminderde nierfunctie hebt of lijdt aan chronische nierinsufficiëntie. Voldoende informatie krijgen over de betekenis van chronische nierinsufficiëntie, de oorzaken en de mogelijke gevolgen is belangrijk. Wij raden u dan ook ten zeerste aan deze folder grondig door te nemen. Heeft u nog bijkomende vragen, aarzel dan niet om uw behandelende arts aan te spreken of neem contact op met de desbetreffende dienst (zie contactgegevens verder in de folder). 2. Wat is chronische nierinsufficiëntie? Er is sprake van chronische nierinsufficiëntie wanneer door schade aan het nierweefsel de nierfunctie is verminderd en/of er eiwit is in de urine gedurende meer dan drie maanden. Dit kan ontstaan door (een combinatie van) verschillende oorzaken. Chronische nierinsufficiëntie wordt ingedeeld in verschillende stadia (figuur 1). Deze stadia weerspiegelen het risico op bijvoorbeeld hart- en vaatziekten en op nierfalen (figuur 2). 4
(Figuur 1: de stadia van chronische nierinsufficiëntie) (Figuur 2: het risico op hartziekten. Bron: factsheets nierstichting, www.nierstichting.nl, 03/2017) 5
3. Wat zijn de functies van de nieren? Zuiveren van het bloed door verwijderen van afvalstoffen. Regelen van de vocht- en zoutbalans en de bloeddruk. Produceren van hormonen zoals erythropoïetine, dat nodig is voor de aanmaak van rode bloedcellen en renine dat een rol speelt bij de bloeddruk. Helpen bij de opbouw en instandhouding van het bot via de productie van actief vitamine D en de regulatie van de fosfaatuitscheiding. 4. Wat is de oorzaak van chronische nierinsufficiëntie? Er kunnen meerdere oorzaken zijn. De meest voorkomende zijn diabetes en hoge bloeddruk. Ook bepaalde medicamenten, ouderdom of erfelijke nierziekten kunnen nierlijden veroorzaken evenals auto-immuunziekten, nierstenen en een hoge cholesterol. Belangrijke oorzaken van chronische nierinsufficiëntie Hoge bloeddruk (arteriële hypertensie) Dit wil zeggen een bloeddruk > 140/90 mmhg (in sommige patiëntengroepen > 130/80 mmhg). Van deze groep patiënten heeft ongeveer één op de vijf chronisch nierlijden. Diabetes mellitus Chronisch nierlijden bij patiënten met diabetes komt veel voor. Gelukkig is met de huidige behandeling van diabetes het risico op het ontstaan van chronisch nierlijden kleiner dan vroeger. Een vroeg teken van chronisch nierlijden bij diabetespatiënten is het verschijnen van albumine in de urine. 6
(Figuur 3: indeling chronische nierschade. Bron: factsheets nierstichting, www.nierstichting.nl, 03/2017) 7
5. Wat zijn de gevolgen van chronische nierinsufficiëntie? In een vroeg stadium van chronische nierinsufficiëntie hebben patiënten meestal geen of slechts vage klachten. Er kan wel al een hoge bloeddruk optreden, vandaar dat bij alle patiënten met een hoge bloeddruk de nierfunctie regelmatig moet worden gecontroleerd. De eerste tekenen van chronische nierinsufficiëntie, zoals vermoeidheid of een verminderde eetlust zijn weinig specifiek en kunnen op verschillende ziekten wijzen. Hierdoor kan het ziekteproces soms onopgemerkt verlopen. Hoe ernstiger de schade, hoe meer klachten en medische problemen er ontstaan en hoe complexer de behandeling wordt. Patiënten met chronische nierinsufficiëntie hebben een groter risico op (overlijden ten gevolge van) hart- en vaatziekten zoals een hartinfarct, een herseninfarct of hartfalen en een groter risico op het ontstaan van nierfalen. De meeste patiënten ervaren pas problemen als de nieren nog maar 30 % of minder werken. Nierfunctie vervangende behandeling (nierdialyse of niertransplantatie) is meestal nodig als de nierfunctie minder dan 7 à 10 % bedraagt. 6. Hoe wordt chronische nierinsufficiëntie gediagnosticeerd? Bloedonderzoek In het bloed wordt het creatinine bepaald. Hieruit volgt via een formule (de MDRD- en/of de CKD-EPI-formule) een schatting van de glomerulaire filtratiesnelheid (de egfr), die een maat is voor de functie van de nieren. Als de egfr lager is dan 60 ml/min/1,73m² is er sprake van een verminderde nierfunctie. Dit cijfer wordt vaak als percentage herleid waarbij bij een egfr van bijvoorbeeld 60 ml/min/1,73m² de nieren nog voor ongeveer 60 % functioneren. 8
Urineonderzoek Urine-onderzoek laat toe om in combinatie met bloedonderzoek een nauwkeurigere berekening te maken van de glomerulaire filtratiesnelheid (egfr). Indien er eiwitten in de urine terecht komen (zoals albumine of immunoglobulines) is dit ook een teken van nierlijden. Afwijkende cellen in de urine die passen bij een auto-immune of kwaadaardige aandoening kunnen worden opgespoord. Bijkomende onderzoeken Beeldvormend onderzoek: echografie, CT-scan of MRI-scan van de nieren; Nucleair onderzoek; Nierbiopsie. 7. Complicaties van nierinsufficiëntie hoge bloeddruk; verhoogd risico op hart- en vaatziekten; vermoeidheid; spierkrampen, rusteloze benen, jeuk; misselijkheid en verminderde eetlust; ophouden van vocht; bloedarmoede en verhoogde bloedingsneiging; verminderde weerstand tegen infecties; verstoorde botstofwisseling; geheugenstoornissen, doof gevoel of prikkelingen in de armen of de benen; veranderd stoelgangspatroon; te hoog kaliumgehalte in het bloed en hartritmestoornis; ontsteking van het hartvlies; 9
8. Opvolging van nierinsufficiëntie De nierfunctie vermindert bij iedereen vanaf de leeftijd van 45 à 50 jaar met ongeveer 1 % per jaar. Om een snellere vermindering zoveel mogelijk tegen te houden moeten de oorzaak en de verschillende risicofactoren worden aangepakt. Hiervoor dient u regelmatig op controle te komen bij uw huisarts en uw nefroloog. Om de functie van de nieren zolang mogelijk te bewaren is het belangrijk dat u als patiënt samenwerkt met uw huisarts, de nefroloog en de diëtist. Hiervoor is het zorgtraject chronische nierinsufficiëntie in 2009 gestart. Hierbij trachten alle betrokkenen op een georganiseerde manier samen te werken. Op die manier kan de kwaliteit van de zorgverlening verbeteren. Als patiënt krijgt u financiële tussenkomst bij de aankoop van een bloeddrukmeter, extra terugbetaling van consulten bij de huisarts, nefroloog en diëtist. Ook krijgt u gemakkelijker toegang tot specifieke geneesmiddelen. 9. Behandeling van nierinsufficiëntie Oorzakelijke behandeling Waar mogelijk zal indien de oorzaak van het nierlijden duidelijk is er alles aan worden gedaan deze weg te nemen of zo goed mogelijk te behandelen. Het vertragen van de achteruitgang van de nierfunctie Zoals eerder vermeld, vermindert de nierfunctie bij iedereen vanaf de leeftijd van 45-50 jaar met ongeveer 1 % per jaar. Om een snellere vermindering zoveel mogelijk tegen te houden, moet de oorzaak worden behandeld en moeten de verschillende risicofactoren worden aangepakt. Hiervoor dient u regelmatig op controle te komen bij uw huisarts en uw nefroloog. Levensstijl Een gezonde levensstijl is voor iedereen belangrijk. U krijgt uitleg over gezonde voeding, het belang van een gezond gewicht en lichaamsbeweging. Uiteraard hoort ook stoppen met roken bij een gezonde levensstijl. 10
Dieet Voorbeelden van dieetmaatregelen die regelmatig worden aangeraden: zoutarm; eiwitbeperking; arm aan verzadigde vetzuren; Medicatie Indien nodig krijgt u medicatie voor de specifieke oorzaak van het nierlijden of voor uw bloeddruk of cholesterol. Het behandelen en/of voorkomen van de complicaties van chronische nierinsufficiëntie Dieet zoutarm eiwitbeperking arm aan verzadigde vetzuren kalium- en/of fosfaatarm vochtbeperking Medicatie medicatie zoals fosfaatbinders, natriumbicarbonaat of epo vaccinaties 10. Leven met chronische nierinsufficiëntie Symptomen zoals vermoeidheid, een slechtere conditie of andere klachten kunnen geleidelijk een vermindering van de kwaliteit van leven veroorzaken. Activiteiten zoals sport en andere hobby s kunnen dan moeilijk of onmogelijk worden. Daarbij komt het besef dat uw ziekte over het algemeen steeds ernstiger wordt en u beperkt wordt in uw vrijheid wat betreft dieet. De medische en sociale problemen kunnen aanzienlijk zijn, maar toch hoeft de situatie niet uitzichtloos te zijn. Indien nodig kan met dialyse de nierfunctie voor een deel worden overgenomen. Bij sommige patiënten behoort een niertransplantatie tot de mogelijkheden. 11
Wanneer evolutie naar nierfunctievervangende therapie aanwezig is, kan u voor verdere begeleiding en infotmatie worden doorverwezen naar onze NiER-kliniek (Nier Educatie Referentie kliniek) Voorkempen. 11. Contactgegevens bij vragen Heeft u bij het doorlezen van de folder toch nog bijkomende vragen? Stel ze dan gerust! U kan contact opnemen via onderstaande contactgegevens: AZ Sint-Jozef Malle Oude Liersebaan 4 2390 Malle 03 380 20 11 Raadpleging nefrologie 03 380 20 67 Neem ook zeker een kijkje op onze website www.azsintjozef-malle.be. U vindt er o.a. meer praktische informatie terug. Ook voor financiële informatie kan u hier terecht. Voor meer informatie online www.nierstichting.nl www.fenier-fabir.be (federatie van Belgische Verenigingen voor Nierinsufficiënten vzw) www.nvn.nl (nierpatiënten vereniging Nederland) 12. Bronvermelding Meer van der V et al, Chronic Kidney Disease in patients with diabetes mellitus type 2 or hypertension in general practice, Br J Gen Pract 2010; 60(581):884-890 12
13. Persoonlijke notities 13
14
15
Opdrachtgever: Dr. Sanne Vellinga - nefrologie - endocrinologie VU: Koen Vancraeynest - algemeen directeur Versiedatum: 24 juli 2017