23 Over zicht Vlaams Dier ge nees kun dig Tijd schrift, 2006, 75, 23-30 ANTIBIOTICUMRESISTENTIE IN ESCHERICHIA COLI BIJ LANDBOUWHUISDIEREN, HAZEN, SEPTISCH MATERIAAL EN OPPERVLAKTEWATER IN VLAANDEREN C. Cas te leyn, J. De wulf, B. Cat ry, A. de Kruif, D. Maes Vak groep Voort plan ting, Ver los kun de en Be drijfs dier ge nees kun de, Fa cul teit Dier ge nees kun de, Uni ver si teit Gent, Sa lis bu ry laan 133, B-9820 Me rel be ke, Bel gië Chris top he.cas te leyn@ugent.be SAMENVATTING In drie ver schil len de regio s in Vlaan de ren werd voor 14 an ti bi o ti ca die fre quent in de hu ma ne ge nees - kun de en de dier ge nees kun de aang ewend wor den, het voor ko men van re sis ten tie bij E. coli be paald voor vleesvarkens, melkvee, vleeskippen, septisch materiaal afkomstig van de mens, hazen en oppervlaktewater. De meeste antibioticumresistentie werd opgemerkt bij vleesvarkens en vleeskippen, gevolgd door septisch materiaal en oppervlaktewater. In elke niche werd de meeste resistentie vastgesteld tegenover sulfamethizole, oxytetracycline, neomycine en streptomycine. Voor de resistentiepercentages werden geen significante ver - schil len tus sen de drie regio s noch tus sen vlees var kens en vlees kip pen, melk vee en ha zen, en sep tisch ma te ri - aal en oppervlaktewater vastgesteld. De re sul ta ten to nen aan dat an ti bi o ti cum re sis ten tie bij E. coli voor al bij in dus trieel ge hou den die ren maar ook bij kie men ge ïsoleerd uit sep ti sche tanks fre quent voor komt. INLEIDING Zo wel in de hu ma ne ge nees kun de als in de dier ge - nees kun de wordt de laat ste ja ren meer en meer aan dacht besteed aan de problematiek van de toenemende anti - bi o ti cum re sis ten tie. De re sis ten tie in de hu ma ne ge - nees kun de be te kent een di rect ri si co voor de volks ge - zond heid doord at de the ra pie bij le vens be drei gen de in fec ties in dit ge val faalt (Me vi us et al., 2000). Ook in de diergeneeskunde veroorzaakt resistentie therapiefa - len. Bo ven dien be staat ook het ri si co van de ver sprei - ding van resistentie naar de humane bacteriële populatie. Het meest di rec te volks ge zond heids ri si co ont staat wan neer an ti bi o ti cum re sis ten te (voed sel)pa tho ge nen via de voed sel ke ten of via di rect con tact ziek te bij de mens ver oor za ken (Me vi us et al., 2000; Cat ry et al., 2003). Het is ech ter ook mo ge lijk dat re sis ten tie ge nen uit ge wis seld wor den tus sen dier lij ke en men se lij ke bac te ri ën (Sørum en Sun de, 2001). Op deze ma nier kun nen men se lij ke pa tho ge ne bac te ri ën via in ter ac tie met dier lij ke bac te ri ën re sis tent wor den. De com men sa le mi cro bi o ta ter hoog te van het spijs ver te rings stel sel van ge zon de men sen en die ren wor den be schouwd als het groot ste re ser voir van re - sis ten tie ge nen (Les ter et al., 1990; Sørum en Sun de, 2001). Ten ein de een re sis ten tie si tu a tie in een be paal - de re gio en tijds pe ri o de te kun nen be schrij ven, wor - den der ge lij ke com men sa le kie men dan ook als in di - ca tor bac te ri ën on der zocht. De in di ca tor bac te rie die het meest werd on der zocht is E. coli, ver mits deze bij zo wat alle die ren uit de fe ces ge ïsoleerd kan wor den (van den Bo gaard et al., 2000). Bij ge volg kun nen pre - va len ties van re sis ten te bac te ri ën in ver schil len de eco lo gi sche niches met el kaar ver ge le ken worden. De pre va len tie van an ti bi o ti cum re sis ten tie van de in di ca tor bac te rie E. coli is in de li te ra tuur zo wel bij de mens als bij land bouw huis die ren ruim ge do cu men - teerd (Me vi us et al., 2000; Öster blad et al., 2000; Sáenz et al., 2001; Bruin sma et al., 2002, 2003a). Niet vaak wor den zo wel de mens als de huis die ren in een - zelf de stu die op ge no men en ver ge le ken. Ook over de pre va len tie van an ti bi o ti cum re sis ten tie in op per vlak - te wa ter is re la tief veel in for ma tie be schik baar (Cer - nat et al., 2002; Car don ha et al., 2004; Wa lia et al., 2004), maar ook hier wor den zel den ge lijk tij dig an de re eco lo gi sche niches on der zocht. De pre va len tie van an ti bi o ti cum re sis ten tie bij wil de die ren daar en te gen is slechts weinig onderzocht (Gilliver et al., 1999; Sher - ley et al., 2000; Öster blad et al., 2001). Door som mi ge au teurs wordt ge pos tu leerd dat de bac te ri ële po pu la ties van ver schil len de eco lo gi sche niches nauw met el kaar ver bon den zijn (Al-Gham di et al., 1999; van den Bo gaard et al., 2001; Schroe der
24 Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 2006, 75 et al., 2002; Au bry-da mon et al., 2004), ter wijl an de re au teurs deze hy po the se weer leg gen (Nijs ten et al., 1996; San nes et al., 2004). Er be staat dus nog on enig - heid over de mo ge lijk heid van re sis ten tie o verd racht tus sen ver schil len de eco lo gi sche niches. In hoe ver re de pre va len tie van an ti bi o ti cum re sis ten tie be ïnvloed wordt door ex ter ne fac to ren, zo als bij voor beeld de po pu la tie den si teit en ge og ra fi sche ver schil len, is ook nog niet vol le dig dui de lijk. Het doel van dit on der zoek was het be pa len van de prevalentie van antibioticumresistentie in de indicatorbacterie E. coli voor zes eco lo gi sche niches, met name vleesvarkens, melkvee, vleeskippen, septisch materiaal afkomstig van de mens, hazen en oppervlaktewater, en dit in drie Vlaam se regio s voor 14 an ti bi o ti ca die fre - quent in de humane geneeskunde en de diergeneeskunde aang ewend wor den. Te vens werd na ge gaan of er een mogelijk effect van de dierlijke populatiedensiteit waar te ne men was. MATERIAAL EN METHODEN Het ver za me len van de sta len Van sep tem ber tot no vem ber 2004 wer den in drie ver schil len de Vlaam se regio s, die op ba sis van hun dier den si teit ge se lec teerd wer den, sta len van op per - vlak te wa ter en sep tisch ma te ri aal en fe ces van vlees - var kens, melkkoeien, vleeskippen en hazen verzameld. De geselecteerde regio s waren Brugge (laagste densiteit), Dein ze (ma ti ge den si teit) en Wing ene (hoog ste den si teit). Van elke soort land bouw huis die ren wer - den ze ven be drij ven per re gio be mon sterd. Ze ven ha - zen en ze ven op per vlak te wa te ren wer den even eens per re gio be mon sterd. Per be drijf, haas of lo ca tie (voor op per vlak te wa ter) wer den twee sta len ge no - men. Te vens wer den 14 sta len sep tisch ma te ri aal per re gio ge no men. Bij de vlees var kens wer den twee fe ces sta len ge no - men uit de mest put van het com par ti ment waar de oud ste vlees var kens ge huis vest wa ren. Op de mees te melk vee be drij ven wa ren roos ters aan we zig waar bij de mest mon sters uit de mest put ge no men wer den. Indien er geen roos ters wa ren, wer den ver se fe ces ver - za meld van ver schil len de mest plak ken die zich op de stal vloer be von den. De pro ce du re voor de staal na me bij de vlees kip pen was ana loog aan deze bij het melk - vee wan neer er geen roos ters aan we zig wa ren. Sep - tisch ma te ri aal werd be ko men via de firma s Aqua fin en Hy dro jet. Per re gio wer den ze ven ha zen on mid del - lijk na een jacht par tij rec taal be mon sterd door mid del van swabs met trans port me di um. Het be mon ster de op per vlak te wa ter moest vlot toe gank elijk zijn, zo dat eni ge men se lij ke ac ti vi teit mo ge lijk was op of rond het water. Be wa ring en trans port van de sta len De mees te sta len wer den on mid del lijk na het ver za - me len in een koel box be waard bij een tem pe ra tuur la ger dan 10 C en be reik ten bin nen de zes uur na staal na me het la bo ra to ri um. De ha zen uit de regio s Brug ge en Wingene werden tijdens een officiële feestdag (wapenstilstand) voorafgaand aan een weekend geschoten. Dit wild werd s avonds be mon sterd met swabs met een transportmedium. De swabs werden ingevroren (- 20 C) en bin nen de drie da gen in het labo ver werkt. Bac te ri o lo gisch on der zoek Alle sta len wer den op MacConk ey agar pla ten (Mac- Conk ey Agar No. 3, Oxoid LTD., Hamp shi re, Enge - land) uit ge ënt. Na de in cu ba tie wer den per staal twee lactosepositieve, roodroze kolonies overgeënt op een schapenbloe dag ar (Co lum bia Agar with Sheep Blood plus, Oxoid GmBh, We sel, Duits land) ter pu ri fi ca tie. Na de in cu ba tie pe ri o de van de ge ënte bloed pla ten werd elke rein cul tuur van af de bloed plaat ge ënt op een Klig ler Iron me di um (Klig ler Iron Agar, Oxoid LTD., Hamp shi re, Enge land) door mid del van een stee ken ting. Na de in cu ba tie pe ri o de van de Klig ler me dia werd de test af ge le zen. Even eens werd van elke ge se lec teer de kiem de even tu e le in dol pro duc tie na - ge gaan. Daar toe wer den van af de bloed plaat enk ele ko lo nies van de rein cul tuur met een ste riel ent oog uit - ge stre ken op een filtreerpapiertje waaraan een druppeltje dimethylaminocinnamaldehyde (DMACA Indole, Becton, Dic kin son and Com pa ny, Sparks, USA) werd toe ge voegd. De kleu rom slag in het blauw of roze werd ge no teerd. De iden ti fi ca tie cri te ria voor E. coli wa ren (1) lac - to se fer men ta tie (roodroze kolonies op een MacConkey agar), (2) in dol po si ti vi teit (blauw paars ver kleu ring), (3) fer men ta tie van glu co se en lac to se (geel ver kleu - ring) zon der gas vor ming (Klig ler Iron Agar) en (4) af - we zig heid van H2S-pro duc tie (af we zig heid van roet - streep in Klig ler Iron Agar) (Quinn et al., 1994). Ge voe lig heids be pa ling en De ge voe lig heids be pa ling en ge beur den vol gens de disk-agar dif fu sie tech niek be schre ven door Bau er et al. (1966) en er werd ge bruik ge maakt van de richt - lij nen van het Na ti o nal Com mit tee for Cli ni cal La bo -
Vlaams Dier ge nees kun dig Tijd schrift, 2006, 75 25 ra to ry Stand ards (NCCLS), ver meld in Neo-Sen si - tabs User s Gui de, 15 de edi tie (2002). Van af de bloed plaat werd van elke rein cul tuur een 0,5 McFar land sus pen sie ge maakt in PBS (fos faat ge - buf fer de zout oplos sing; PBS, Acros Orga nics, Geel, België). Per reincultuur werden twee Mueller-Hinton - platen (Mueller-Hinton, Oxoid GmBh, Wesel, Duitsland) ge ënt. Op deze pla ten wer den 14 ver schil len de an - tibioticatabletten (2x7) (Neo-Sensitabs, A/S Ros co, Taas trup, De ne mar ken) aang ebracht. De ge tes te an ti - bi o ti ca wor den weer ge ge ven in Ta bel 1. Na de in cu ba - tieperiode werden de inhibitiezones afgelezen en werd, gebaseerd op de NCCLS-richtlijnen, voor elk antibioticum de ge voe lig heid of re sis ten tie van elke kiem be - paald. Tijdens de gevoeligheidsbepalingen van de isolaten werd E. coli ATCC 25922 als in ter ne con tro le in de analysen mee opgenomen. Ge ge vens ver wer king en sta tis ti sche ana ly se Voor de weer ga ve en de ver wer king van de re sul ta - ten werd be slist om de kie men die een in ter me di ai re an ti bi o ti cum re sis ten tie ver toon den, bij de re sis ten te kie men te re ke nen. Op deze ma nier werd een dui de - Tabel 1. Percentages (%) E. coli-kiemen met resistentie tegenover 14 antibiotica per ecologische niche. Anti bi o ti cum Ecologische niche Vlees- Vlees- Melk- Hazen Septisch Oppervlakte- varkens kippen vee materiaal water Ampi cil li ne 50,8 a 74,4 b 10,3 c 3,0 c 53,1 e 63,0 e Amoxicilline + clavulaanzuur 12,3 a 29,5 b 14,1 c 4,5 c 23,4 e 13,0 e Cef ti o fur 1,5 a 28,2 b 0,0 c 0,0 c 3,1 e 4,3 e Sul fa met hi zo le 72,3 a 74,4 a 34,6 c 16,7 d 53,1 e 71,7 e Tri met hoprim + sul fa 53,8 a 50,0 a 0,0 c 1,5 c 7,8 e 8,7 e Oxy te tra cy cli ne 66,2 a 52,6 a 5,1 c 1,5 c 32,8 e 21,7 e Gen ta mi ci ne 13,8 a 9,0 a 5,1 c 1,5 c 12,5 e 6,5 e Ne o my ci ne 63,1 a 67,9 a 53,8 c 19,7 d 68,8 e 60,9 e Spec ti no my ci ne 41,5 a 28,2 a 5,1 c 0,0 c 12,5 e 10,9 e Strep to my ci ne 76,9 a 69,2 a 34,6 c 13,6 d 60,9 e 65,2 e Enrof loxa ci ne 4,6 a 17,9 b 0,0 c 0,0 c 3,1 e 0,0 e Flu me qui ne 6,2 a 30,8 b 0,0 c 0,0 c 6,3 e 4,3 e Na li dixi ne zuur 27,7 a 52,6 b 10,4 c 3,0 c 26,6 e 26,1 e Flor fe ni col 40,0 a 16,7 b 11,5 c 3,0 c 17,2 e 15,2 e a-a a-b c-c c-d e-e : geen significant verschil tussen de resistentiepercentages van het betreffende antibioticum bij vleesvarkens en vleeskippen. : sig ni fi cant ver schil tus sen de re sis ten tie per cen ta ges van het be tref fen de an ti bi o ti cum bij vlees var kens en vlees kip pen. : geen sig ni fi cant ver schil tus sen de re sis ten tie per cen ta ges van het be tref fen de an ti bi o ti cum bij melk vee en ha zen. : sig ni fi cant ver schil tus sen de re sis ten tie per cen ta ges van het be tref fen de an ti bi o ti cum bij melk vee en ha zen. : geen sig ni fi cant ver schil tus sen de re sis ten tie per cen ta ges van het be tref fen de an ti bi o ti cum bij sep tisch ma te ri aal en : op pervlaktewater.
Vlaams Dier ge nees kun dig Tijd schrift, 2006, 75 26 lijk on der scheid ge maakt tus sen ge voe li ge kie men en kie men die een ze ke re graad van re sis ten tie ver toon - den. Er werd met een one-way ANOVA ge test of de Anti bi o tic Re sis tan ce Index (ARI) ver schil de per re - gio of per eco lo gi sche niche. De ARI is de ver hou ding van het aan tal an ti bi o ti ca waar te gen een kiem re sis - ten tie ver toont tot het to taal aan tal ge tes te an ti bi o ti ca. Bij ge volg kan deze in dex va ri ëren van 0,00 (0%) (de kiem is te gen geen enk el van de ge tes te an ti bi o ti ca re - sis tent) tot 1,00 (100%) (de kiem is te gen alle ge tes te an ti bi o ti ca re sis tent). Indien bleek dat er sig ni fi can te ver schil len wa ren, werd met de Scheffé post hoc tes - ten na ge gaan tus sen wel ke niches of regio s deze ver - schil len aan we zig wa ren. Met lo gis ti sche re gres sie wer den de ver schil len in fre quen tie van re sis ten tie te gen over elk an ti bi o ti cum af zon der lijk tus sen de drie ver schil len de regio s en de niches die een niet-sig ni fi cant ver schil len de ARI ver - toon den, ge test. Het gra fisch weer ge ven van het ver - band tus sen de re sis ten tie te gen over de ver schil len de an ti bi o ti ca en de eco lo gi sche niches ge beur de aan de hand van correspondentieanalyse. Hierbij worden multidimensionele gegevens weergegeven in een tweedimen si o neel vlak. Alle sta tis ti sche ana ly ses wer den uit ge voerd in SPSS 12.0. Er werd steeds ge test op een sig ni fi can tie ni veau van 5%. RESULTATEN Anti bi o tic Resis tan ce Index (ARI) De ARI per eco lo gi sche niche wordt door mid del van box plots weer ge ge ven in Fi guur 1. Er werd geen sig ni fi cant ver schil ge von den tus sen vlees var kens en vlees kip pen, melk vee en ha zen, en sep tisch ma te ri aal en op per vlak te wa ter. De drie regio s wa ren niet sig ni - fi cant ver schil lend van el kaar. Per cen ta ges an ti bi o ti cum re sis ten tie per re gio en per eco lo gi sche niche In Ta bel 1 worden alle per cen ta ges re sis ten tie te - gen over de 14 ge tes te an ti bi o ti ca per eco lo gi sche niche weer ge ge ven. In het al ge meen werd de hoog ste re sis ten tie waar ge no men te gen over sul fa met hi zo le, oxy te tra cy cli ne, ne o my ci ne en strep to my ci ne. Voor de ver ge lij king van de per cen ta ges re sis ten tie van het op per vlak te wa ter ten op zich te van het sep tisch ma te - ri aal werd er voor geen enk el an ti bi o ti cum een sig ni fi - cant ver schil ge von den. Voor de ver ge lij king tus sen de vlees var kens en de vlees kip pen wer den geen sig ni - Fig. 1. De Anti bi o tic Re sis tan ce Index per eco lo gi sche niche weergegeven in boxplots. De mediaan wordt weergegeven door een vetgedrukte zwar te streep. De lij nen aan bei de ui tein den van de box ge ven de mi ni mum- en maxi mum waar den weer. De box zelf is een voorstelling van het interkwartielenbereik (25% tot 75% van de waar den). fi can te ver schil len ge zien voor sul fa met hi zo le en sul - fat ri met hoprim, oxy te tra cy cli ne en de ami no si den. Voor de ver ge lij king tussen de twee dier soor ten met de laag ste re sis ten tie per cen ta ges, na me lijk melk vee en hazen, werden enkel significante verschillen gevonden voor streptomycine, neomycine en sulfamethizole. Be hal ve tegen flor fe ni col wer den er geen sig ni fi - can te ver schil len in het voor ko men van an ti bi o ti cum - re sis ten tie tus sen de regio s waar ge no men. In de re gio Dein ze werd tegen flor fe ni col 26,7% re sis ten tie ge - von den, wat sig ni fi cant ho ger was dan in de re gio Brug ge (12,7%) en de re gio Wing ene (11,7%). Het ver schil tus sen Brug ge en Wing ene was niet sig ni fi - cant. Mul ti re sis ten tie per eco lo gi sche niche Als een kiem re sis ten tie ver toon de te gen over meer dan één an ti bi o ti cum, werd deze ge de fi nieerd als een mul ti re sis ten te kiem. Fi guur 2 is een gra fi sche weer - ga ve van de mate van mul ti re sis ten tie ge von den in elke eco lo gi sche niche. Ha zen her berg den de mees te kie men die voor alle ge tes te an ti bi o ti ca ge voe lig wa - ren. Ook bij melk vee was er slechts een be perk te hoe - veel heid mul ti re sis ten tie aan we zig. Bij vlees kip pen wa ren vele kie men te gen tien of meer an ti bi o ti ca re - sis tent. Eén kiem ver toon de zelfs re sis ten tie te gen - over alle ge tes te an ti bi o ti ca. Voor vlees var kens, sep -
27 Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 2006, 75 Fig. 2. Frequentieverdeling van het percentage E. coliiso la ten dat re sis tent is te gen 0 tot 14 an ti bi o ti ca. Figuur 3. Correspondentieanalyse. tisch ma te ri aal en op per vlak te wa ter werd een normale verd eling vast ge steld. De piek lag voor de vlees - var kens bij zes an ti bi o ti ca, voor sep tisch ma te ri aal en op per vlak te wa ter was dit bij drie tot vier antibiotica. Cor res pon den tie a na ly se Fi guur 3 is de weer ga ve van de cor res pon den tieana ly se voor de zes ge tes te an ti bi o ti cum klas sen en de zes eco lo gi sche niches. De in ter pre ta tie van een der - ge lij ke ana ly se is als volgt: in ge dach ten moet men een rech te trek ken van uit het punt dat bij een be paal de niche hoort naar het mid del punt van het gra fiek ge - bied. Om een idee te krij gen van de ge lijk heid in de glo ba le pre va len tie van de re sis ten tie in twee niches moet de co si nus ge no men wor den van de hoek tus sen de twee rech ten die bij de niches ho ren. Tus sen sep - tisch ma te ri aal en op per vlak te wa ter, even als tus sen melk vee en ha zen is er een klei ne hoek waar van de co - si nus 1 be na dert. Dit wil zeg gen dat deze niches qua an ti bi o ti cum re sis ten tie pro fiel gro ten deels ge lij kaar - dig zijn. De hoek tus sen vlees var kens en vlees kip pen is groot, wat aan toont dat deze niches van el kaar ver - schil len wat hun an ti bi o ti cum re sis ten tie pro fiel be - treft. Ook de re la tie tus sen een be paal de niche en een an ti bi o ti cum klas se kan op de zelf de ma nier wor den voor ge steld. Wan neer de hoek tus sen bei de pa ra me - ters klein is, wil dit zeg gen dat er een gro te kans is dat een kiem, die uit deze niche wordt ge ïsoleerd re sis ten - tie ver toont te gen over deze an ti bi o ti cum klas se. We zien bij voor beeld dat de qui no lo nen een be lang rij ke in vloed heb ben op de re sis ten tie bij pluim vee. DISCUSSIE Het bij zon de re van deze stu die is dat de pre va len tie van an ti bi o ti cum re sis ten tie bij land bouw huis die ren en sep tisch ma te ri aal af kom stig van de mens, even als bij hazen en oppervlaktewater, gelijktijdig onderzocht werd, en dit voor 14 an ti bi o ti ca die fre quent in de hu - ma ne ge nees kun de en de dier ge nees kun de aan g e - wend wor den. De mees te stu dies be per ken im mers het aan tal on der zoch te an ti bi o ti ca en slechts zel den wordt een der ge lijk groot aan tal an ti bi o ti ca ge test. Door ge bruik te ma ken van de gram ne ga tie ve in di - ca tor bac te rie E. coli was het mo ge lijk om op een in - ter na ti o naal aan vaar de ma nier een beeld te krij gen van de an ti bi o ti cum re sis ten tie in Vlaan de ren (Cat ry et al., 2002; Aa res trup, 2004). Aang ezien het ge bruik van an ti bi o ti ca de be lang rijk ste fac tor is in de ont wik - ke ling en de ver sprei ding van an ti bi o ti cum re sis ten tie (Bruin sma et al., 2003a; Hart et al., 2004; Goos sens et al., 2005), is het mo ge lijk via de be pa ling van de pre - va len tie van an ti bi o ti cum re sis ten tie een idee te krij - gen van de heer sen de an ti bi o ti cum se lec tie druk. Het be pa len van de ge voe lig heid van de kie men ge - beurde via de disk agardiffusiemethode. Deze methode wordt door vele on der zoe kers aang ewend en is goed gestandaardiseerd voor de meeste Enterobacteriaceae (Bau er et al., 1966), waar toe E. coli be hoort. Hierdoor is het mo ge lijk de pre va len ties van an ti bi o ti cum - re sis ten tie die in an de re stu dies be paald wer den, te ver ge lij ken met de ei gen be vin ding en. De ge bruik te iden ti fi ca tie met ho de voor E. coli was even wel niet slui tend. Het is mo ge lijk dat enk ele fe ca le iso la ten ver keer de lijk als E. coli wer den ge ïdenti -
Vlaams Dier ge nees kun dig Tijd schrift, 2006, 75 28 ficeerd, ter wijl het wel licht Kleb siel la oxy to ca- of Cit ro bac ter di ver sus-kie men be trof. Voor na me lijk de kie mi den ti fi ca tie uit op per vlak te wa ter en sep ti sche put ten was niet op ti maal. Het is aan ne me lijk dat er in deze milieus meerdere bacteriële species op een Mac- Conk ey a gar groei en en lac to se- en in dol po si tief zijn. De kans dat bij voor beeld Kleb siel la spp. uit op per - vlak te wa ter wer den ge a na ly seerd, is niet ver waar - loos baar aang ezien zo n 15% van de co li for men in op per vlak te wa ter Kleb siel la spp. is (Nie mi et al., 1983; Jo nes, 1986). Kleb siel la en Cit ro bac ter spp. zijn in trin siek re sis tent tegen de â-lac ta man ti bi o ti ca (Trystram en Sougakoff, 1998; European Commission, 2002). Eni ge voor zich tig heid is dus ge bo den bij het in ter pre te ren van de pre va len tie van re sis ten tie te gen - over â-lac ta man ti bi o ti ca voor wat het sep tisch ma te - ri aal en het op per vlak te wa ter be treft. Bo ven dien kon niet met 100% ze ker heid be paald wor den of de sep ti - sche put ten wer ke lijk enk el sep tisch ma te ri aal af kom - stig van de mens be vat ten. Ver moe de lijk be trof het een meng eling van sep tisch ma te ri aal met af val wa ter, even tu eel op per vlak te- en re gen wa ter. Dit al les maakt dat de in ter pre ta tie van de re sul ta ten voor wat het sep - tisch materiaal en het oppervlaktewater betreft omzich - tig moet gebeuren en dat verder onderzoek noodzakelijk is om de re sis ten tie pro fie len exac ter te kun nen be - schrij ven. Bij de in dus trieel ge hou den die ren wer den de hoog - ste resistentiepercentages en het vaakst multiresistentie waargenomen. Vooral tegenover frequent aangewende antibiotica, zoals sulfonamiden en oxytetracycline, werden erg hoge resistentiepercentages genoteerd. Dit weerspiegelt het intensieve karakter van de vleesproducerende veehouderij. De antibioticumselectiedruk in de melkveehouderij lijkt wei nig uit ge spro ken. Twee mo ge lij ke on der lig - gen de fac to ren zijn het feit dat er in de melk vee hou - de rij geen nood is aan een in ten sief ge bruik van an ti - bi o ti ca om dat er geen gro te be zet tings dicht he den heer sen en de te rug hou dend heid van de vee hou ders om an ti bi o ti ca bij hun melk koei en te ge brui ken uit schrik voor re si du en in de melk. Dit leidt tot een ma ti ge prevalentie van antibioticumresistentie bij melkvee. Wil de ha zen wor den nor ma li ter niet met an ti bi o ti ca be han deld. Toch werd er, hoe wel in ge ringe mate, an - ti bi o ti cum re sis ten tie bij de ha zen vast ge steld. Mo ge - lij ke ver kla ring en hier voor zijn het con tact met na - tuur lij ke en in het mi lieu aan we zi ge com mer ci ële an ti bi o ti ca of de per ora le op na me van re sis ten te kie - men door de ha zen. Bij deze laat ste wordt er voor al ge dacht aan re sis ten te kie men in op per vlak te wa ter, in mest plak ken uit ge schei den door vee op de wei den of in mest ho pen op boer de rij en. In Ta bel 1 is de ge lij ke nis in het voor ko men van re - sis ten tie te gen over sul fa met hi zo le, sul fat ri met ho prim, oxy tetracycline en de aminosiden bij vleesvarkens en vlees kip pen dui de lijk te zien. Ook het ver schil tus sen de ARI s van bei de niches was niet sig ni fi cant. Uit de cor res pon den tie a na ly se volg de ech ter dat de glo ba le re sis ten tie voor elk van bei de niches toch aan zien lijk ver schil lend was. Dit is voor al te wij ten aan de gro te in vloed die de qui no lo nen (en rof loxa ci ne, flu me qui ne en na li dixi ne zuur) uit oe fe nen op de re sis ten tie bij vlees kip pen. Een ge lij kaar dig ver bruik van be paal de an ti bi o ti ca in bei de niches is wel licht de be lang rijk ste re den voor het voor ko men van een min of meer zelf de fre quen tie van re sis ten tie te gen over die an ti bi o ti ca. Het feit dat er bij vlees kip pen dui de lijk meer re sis ten - tie is te gen over de qui no lo nen doet ver moe den dat zij in deze niche fre quen ter wor den aang ewend dan bij de vlees var kens. Aang ezien de po pu la tie den si teit een in vloed kan heb ben op de pre va len tie van an ti bi o ti cum re sis ten tie (Ga rau et al., 1999; Bruin sma et al., 2003b), werd in deze stu die de pre va len tie van an ti bi o ti cum re sis ten - tie in drie regio s, met elk een ver schil len de dier lij ke po pu la tie den si teit, be paald. Er moet op ge merkt wor - den dat de hu ma ne po pu la tie dicht heid niet in re ke - ning werd ge bracht. Het is aan ne me lijk dat de be vol - kings dicht heid in stre ken met een hoge dier den si teit la ger is dan in ge bie den waar slechts wei nig die ren voor ko men. Hierd oor zou het ef fect dat te wij ten is aan de ver schil len de dier den si tei ten enigs zins af ge - zwakt kun nen wor den. Glo baal werd er tus sen de drie regio s geen sig ni fi cant ver schil in de pre va len tie van an ti bi o ti cum re sis ten tie waar ge no men. In dit on der - zoek kon dus geen ver band tus sen de dier lij ke po pu la - tie den si teit en de pre va len tie van an ti bi o ti cum re sis - ten tie aang etoond wor den. Het is mo ge lijk dat het niet kun nen aan to nen van dit ver band te wij ten is aan het feit dat de densiteitsverschillen gewoon te gering waren. CONCLUSIE In te gen stel ling tot melk vee en wil de ha zen is de fre quen tie van an ti bi o ti cum re sis ten tie erg hoog bij in dus trieel ge hou den die ren, zo als vlees var kens en vlees kip pen, maar ook bij sep tisch ma te ri aal af kom - stig van de mens. De hoge fre quen tie van an ti bi o ti - cum re sis ten tie in op per vlak te wa ter houdt mis schien een ge vaar in voor de ge zond heid van zo wel mens als dier en dit ri si co kan ver sterkt wor den door de ge mak -
29 Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 2006, 75 ke lij ke ver sprei ding van kie men in op per vlak te wa ter. Ten slot te kon de in vloed van dier lij ke po pu la tie den - si teits ver schil len op de pre va len tie van an ti bi o ti cum - re sis ten tie in Vlaan de ren niet wor den aang etoond. DANKWOORD De au teurs be dank en Els De Fré voor de tech ni - sche as sis ten tie bij het uit voe ren van het on der zoek, de Hu ber tus Ve re ni ging Vlaan de ren (HVV) met in het bij zon der Ir. Tho mas Ceu le mans, Fer di nand Adam en de ja gers voor het ver za me len van de ha zen, de firma s Aqua fin en Hy dro jet voor het ter be schik - king stel len van sep tisch ma te ri aal en alle vee hou - ders die heb ben mee ge werkt. Ten slot te wor den ook Prof. Dr. F. Hae se brouck en Dr. L. De vrie se be dankt voor het ad vies be tref fen de de kie mi den ti fi ca tie. LITERATUUR Aa res trup F.M. (2004). Mo ni to ring of an ti mi cro bi al re sis - tan ce among food ani mals: prin ci ples and li mi ta ti ons. Jour nal of Ve te ri na ry Me di ci ne. B, Infec ti ous Di se a ses and Ve te ri na ry Pu blic He alth 51, 380-388. Al-Gham di M.S., El-Mor sy F., Al-Mus ta fa Z.H., Al-Ra - mad han M., Ha nif M. (1999). Anti bi o tic re sis tan ce of Esche richia coli iso la ted from poul try wor kers, pa - tients and chic ken in the eas tern pro vin ce of Sau di Ara - bia. Tro pi cal Me di ci ne and Inter na ti o nal He alth 4, 278-283. Au bry-da mon H., Gre net K., Sall-Ndi aye P., Che D., Cord ei ro E., Boug noux. M.E., Ri gaud E., Le Strat Y., Le man nis sier V., Armand-Le fe vre L., Del zes caux D., De sen clos J.C., Lie nard M., Andrem ont A. (2004). Anti mi cro bi al re sis tan ce in com men sal flo ra of pig far - mers. Emer ging Infec ti ous Di se a ses 10, 873-879. Bau er A.W., Kir by W.M.M., Sher ris J.C., Turck M. (1966). Anti bi o tic sus cep ti bi li ty tes ting by stand ar di sed sing le disk me thod. Ame ri can Jour nal of Cli ni cal Pat ho lo gy 45, 493-496. Bruin sma N., Fi li us P.M.G., De Smet P.A.G.M., De ge ner J., Endtz P., van den Bo gaard A.E., Stob be ringh E.E. (2002). Anti bi o tic usa ge and re sis tan ce in dif fe rent re - gi ons of the Dutch com mu ni ty. Mi cro bi al Drug Re sis - tan ce 8, 209-214. Bruin sma N., Hut chin son J.M., van den Bo gaard A.E., Gi - a ma rel lou H., De ge ner J., Stob be ringh E.E. (2003a). Influence of population density on antibiotic resistance. Jour nal of Anti mi cro bi al Che mot he ra py 51, 385-390. Bruin sma N., Stob be ringh E., de Smet P., van den Bo gaard A. (2003b). Anti bi o tic use and the pre va len ce of an ti bi - o tic re sis tan ce in bac te ria from he al thy vo lun teers in the Dutch com mu ni ty. Infec ti on 31, 9-14. Car don ha A.M.S., Vie i ra R.H.S.F., Ro dri gu es D.P., Ma crae A., Pei ra no G., Te op hi lo G.N.D. (2004). Fe cal pol lu ti on in wa ter from storm se wers and ad ja cent se as ho res in Na tal, Rio Gran de do Nor te, Bra zil. Inter na ti o nal Mi - cro bi o lo gy 7, 213-218. Cat ry B., Lae vens H., De vrie se L., Opso mer G., de Kruif A. (2002). Ontwik ke ling en epi de mi o lo gie van an ti bi o ti - cum re sis ten tie. Vlaams Dier ge nees kun dig Tijd schrift 71, 53-62. Cat ry B., Lae vens H., De vrie se L., Opso mer G., de Kruif A. (2003). Anti mi cro bi al re sis tan ce in li ves tock. Jour nal of Veterinary Pharmacology and Therapeutics 26, 81-93. Cer nat R., La zar V., Ba lo tes cu C., Co tar A., Coi pan E., Co - jo ca ru C. (2002). Clo nal ana ly sis of some mul tiple an ti - bi o tic re sis tant E. coli strains iso la ted from ri ver and pol lu ted wa ters. Bac te ri o lo gia, Vi ru so lo gia, Par azi to - lo gia, Epi de mi o lo gia 47, 179-184. Eu ro pe an Com mis si on, He alth and Con su mer Pro tec ti on Di rec to ra te-ge ne ral (2002). Opi ni on of the Scien ti fic Com mit tee on ani mal nu tri ti on on the cri te ria for as ses - sing the sa fe ty of mi cro-or ga nisms re sis tant to an ti bi o - tics of hu man cli ni cal and ve te ri na ry im por tan ce, p. 5. Garau J., Xercavins M., Rodriguez-Carballeira M., Gómez- Vera J.R., Coll I., Vi dal D., Llo vet T., Ruíz-Bre mon A. (1999). Emer gen ce and dis se mi na ti on of qui no lo ne-re - sis tant Esche richia coli in the com mu ni ty. Anti mi cro bi - al Agents and Che mot he ra py 43, 2736-2741. Gil li ver M.A., Ben nett M., Be gon M., Ha zel S.M., Hart C.A. (1999). Antibiotic resistance found in wild rodents. Nature 401, 233-234. Goos sens H., Fe rech M., Van der Stiche le R., Else viers M., The ESAC Pro ject Group (2005). Out pa tient an ti bi o tic use in Eu ro pe and as so ci a ti on with re sis tan ce. Lan cet 365, 579-587. Hart W.S., Heu zen roe der M.W., Bar ton M.D. (2004). Antimicrobial resistance in Campylobacter spp., Esche - richia coli and enterococci associated with pigs in Australia. Journal of Veterinary Medicine. B, Infectious Diseases and Veterinary Public Health 51, 216-221. Jo nes J.G. (1986). Anti bi o tic re sis tan ce in aqua tic bac te ria. Journal of Antimicrobial Chemotherapy 18, Supplement C, 149-154. Les ter S.C., del Pi lar Pla M., Wang F., Pe rez Schael I., Ji - ang H., O Brien T.F. (1990). The car ri a ge of Esche - richia coli re sis tant to an ti mi cro bi al agents by he al thy chil dren in Bos ton, in Ca ra cas, Ve ne zu e la, and in Qin Pu, Chi na. The New England Jour nal of Me di ci ne 323, 285-289. Me vi us D.J., Veld man K.Y., van der Gies sen A., van Leeu wen W.J. (2000). Eer ste re sul ta ten van de mo ni to ring van an ti - bioticumresistentie in Nederland. Tijd schrift voor Dier ge - neeskunde 125, 143-146. Nie mi M., Si bak ov M., Nie me la S. (1983). Anti bi o tic re - sis tan ce among dif fe rent spe cies of fe cal co li forms iso - la ted from wa ter sam ples. Applied and Envi ron men tal Mi cro bi o lo gy 45, 79-83. Nijs ten R., Lon don N., van den Bo gaard A., Stob be ringh E. (1996). Anti bi o tic re sis tan ce among Esche richia coli iso la ted from fae cal sam ples of pig far mers and pigs. Jour nal of Anti mi cro bi al Che mot he ra py 37, 1131-1140. Öster blad M., Ha ka nen A., Man ni nen R., Leis te vuo T., Pel to nen R., Meur man O., Hu o vi nen P., Ko ti lai nen P. (2000). A be tween com pa ri son of an ti mi cro bi al re sis - tan ce in Ente ro bac te ria in fe cal flo ra. Anti mi cro bi al Agents and Che mot he ra py 44, 1479-1484.
Vlaams Dier ge nees kun dig Tijd schrift, 2006, 75 30 Öster blad M., Norrdahl K., Kor pi ma ki E., Hu o vi nen P. (2001). Anti bi o tic re sis tan ce: How wild are wild mam - mals? Na tu re 409, 37-38. Quinn P.J., Car ter M.E., Mar key B., Car ter G.R. (1994). Cli ni cal Ve te ri na ry Mi cro bi o lo gy. Mos by-year Book Eu ro pe Li mi ted, p. 35-36, p. 38-41, p.210, p. 212-213, p.221. Sáenz Y., Za ra za ga M., Briñas L., Lan te ro M., Ruiz-Lar rea F., Torres C. (2001). Antibiotic resistance in Escherichia coli iso la tes ob tai ned from ani mals, foods and hu mans in Spain. International Journal of Antimicrobial Agents 18, 353-358. San nes M.R., Kus kow ski M.A., Johnson J.R. (2004). Anti mi cro bi al re sis tan ce of Esche richia coli strains iso la ted from uri ne of wo men with cys ti tis or py e lo - nephri tis and fe ces of dogs and he al thy hu mans. Jour - nal of the American Veterinary Medical Association 225, 368-373. Schroe der C.M., Zhao C., DebRoy C., Tor co li ni J., Zhao S., Whi te D.G., Wag ner D.D., McDer mott P.F., Wal ker R.D., Meng J. (2002). Antimicrobial resistance of Escherichia coli O157 iso la ted from hu mans, catt le, swi ne, and food. Applied and Envi ron men tal Mi cro bi o lo gy 68, 576-581. Sherley M., Gordon D.M., Collignon P.J. (2000). Variations in antibiotic resistance profile in Enterobacteriaceae iso - la ted from wild Aus tra li an mam mals. Envi ron men tal Mi cro bi o lo gy 2, 620-631. Sørum H., Sun de M. (2001). Re sis tan ce to an ti bi o tics in the nor mal flo ra of ani mals. Veterinary Research 32, 227-241. Trys tram D., Sou ga koff W. (1998). Résis tan ces aux â-lac - ta mi nes. Inter net re fe ren tie: http://www.bi o math.jus - sieu.fr/bac te rio/be tal act/in dex.html User s Guide, Neosensitabs,Susceptibility testing, AS Ros - co 15 th ed. (2002). van den Bo gaard A.E., Lon don N., Dries sen C., Stob be ringh E.E. (2001). Anti bi o tic re sis tan ce of fae cal Esche richia coli in poul try, poul try far mers and poul try slaughte rers. Jour nal of Anti mi cro bi al Che mot he ra py 47, 763-771. van den Bo gaard A.E.J.M., Lon don N., Stob be ringh E.E. (2000). Anti mi cro bi al re sis tan ce in pig fae cal sam ples from The Ne ther lands (five abat toirs) and Swe den. Jour nal of Anti mi cro bi al Che mot he ra py 45, 663-671. Wa lia S.K., Kai ser A., Par kash M., Chaudhry G.R. (2004). Self-trans mis si ble an ti bi o tic re sis tan ce to am pi cil li ne, strep to my cin, and te tra cy cli ne found in Esche richia coli iso la tes from con ta mi na ted drink ing wa ter. Jour nal of Envi ron men tal Scien ce and He alth. Part A: Toxic/ Ha zar dous Sub stan ces and Envi ron men tal Engi nee - ring 39, 651-662. Hom ma ge aan Mar ten Toon der 1912 2005 Uit het ver le den Gees te lij ke va der van Tom Poes, Heer Bom mel en zegs wij zen, zo als kom mer en kwel, als je be grijpt wat ik be doel, geld speelt geen rol en nog zo veel meer. DE DUIF Een duif ont ko men aan des val ken grof ge weld, De wiek be smeurd, het oog ge kweld, Stort op mijn bot ti nes ne der. Haar bloed be vlekt het le der Maar mijn hart blijft te der Als ik haar zacht kens, doch met zwier Ter zij de schuif om voort te schrij den. Mijn hart bloedt voor t aan val lig dier, Maar op que rel le ren ben ik niet ge steld En vle ge lend na dert de val ke nier. Ik wil een in de cent dis puut ver mij den. Ach, hoe haat ik plat ge weld! Uit: Toonder s De ver za mel de poëmen van Qu e ru lijn Xa ve ri us Mar kies de Can te claer van Bar ne veldt, Amster dam, De Be zi ge Bij, 1997, p. 35.