NUMMER 18 9 oktober 2008

Transcriptie

1 NUMMER 18 9 oktober 2008 In het kort Berichten Be kend ma ken ge meen te be slui ten op in ter net vol staat Ne der land se over na me markt loopt vast WGA in stroom cij fers gro te werk ge vers 2007 NMa wij zigt be sluit ver kort af han de len con cen tra tie za ken Ver scho nings recht van no ta ris sen wordt beperkt In dit nummer Ma na ge men tac coun ting en -con trol De bijdrage van de controller in organisatieveranderingen...2 Infor ma tie ma na ge ment Succes- en faalfactoren bij IT-projecten...4 Fi nan cie ring en tre a su ry Wat zijn de gevolgen van de kredietcrisis voor uw onderneming (2)?...5 Wordt financieren moeilijk?...7 Commissie stelt herziening van voorschriften inzake kapitaalvereisten van banken voor...9 Sub si dies Regeling Groenprojecten Tender Unieke Kansen Programma Verduurzaming Warmte en Koude geopend Andere opzet MIA/Vamil-brochure Aanvraagperiode innovatieve zeescheepsbouw verlengd...11 Onder ne mings recht Concentratie: melden!...12 Transparantierichtlijn verankerd in Wet financieel toezicht...13 Belastingrecht Kabinet presenteert fiscale maatregelen voor SEPA-rap port geeft eer ste ana ly se Op 28 ja nu a ri 2008 is de SEPA Cre dit Trans fer ge ïntroduceerd, een re ge ling die het be ta lings ver keer in Eu ro pa moet ver ge mak ke - lij ken. Atos Con sul ting en De loit te on der zoch ten de awareness en readiness met be trek king tot SEPA. Anders ge zegd: hoe staat het met SEPA? Zijn we er klaar voor? Kun nen we de vruch ten al gaan pluk ken van de ge da ne in ves te ring en? Zijn er in der daad nieu we bu si nes skan sen? Het rap port geeft een al ge me ne ana ly se, be schrijft de stand van za ken per land en ver ge lijkt enk ele bran ches en or ga ni sa tie met of zon der SEPA-team. U vindt dit rap port op trol ler sjour naal.nl (SEPA-rap port). Op trol ler sjour naal.nl vindt u via de in dex alle ver sche - nen ar ti ke len te rug. Be schikt u nog niet over een wacht woord? Stuur dan een naar info@con trol ler sjour naal.nl.

2 2 Nummer 18 MA NA GE MEN TAC COUN TING EN -CON TROL De bij dra ge van de con trol ler in or ga ni sa tie ve ran de ring en Door: drs. Anne ma rie Mars Er is geen or ga ni sa tie die niet ve ran - dert. Vaak spe len er zelfs meer de re ve ran de ring en te ge lij ker tijd of ze vol - gen el kaar in snel tem po op. Maar veel ve ran de ring en mis luk ken en de be lang rijk ste re den daar voor is de men se lij ke fac tor. De men sen die ge - acht wor den an ders te gaan wer ken ha ken tus sen tijds af of er blijkt op enig mo ment dat de men sen nooit wa ren aang ehaakt. Of ze zeg gen ja, maar doen nee. De be lang rijk ste uit da ging in ve ran de - ring is dus om men sen mee te krij gen. Een ar ti kel over hoe je men sen mee krijgt lijkt op het eer ste ge zicht merk waar dig voor een be roeps groep die zich ogen schijn lijk voor al met cij fers be zighoudt. Echter, het is mijn vi sie dat de con trol ler als medever - anderaar veel kan doen om de slaag kans van een ver - andering te ver gro ten. In dit ar ti kel be han del ik twee bij dra gen die de con trol ler van uit zijn spe ci fie ke func tie kan le ve ren. Bij dra ge 1: Ver rij ken van de vi sie Een veelvoor ko men de val kuil in ve ran de ring en is dat er een vi sie wordt op ge steld, die voor al in or ga ni sa tie - ter men is ver woord. We gaan hers truc tu re ren, we gaan een sys teem im ple men te ren, we gaan meer sa - men wer ken, we gaan de pro ces sen an ders in rich ten, we gaan op een nieu we ma nier stu ren, we gaan onze af zet ka na len uit brei den, et ce te ra. Het las ti ge aan deze ma nie ren van ver woor den is dat het al le maal mid de len zijn. Een nieu we struc tuur, een sys teem, een pro ces ont werp, sa men wer ken, stu ren en nieu we af - zet ka na len zijn ma nie ren om iets an ders te be rei ken. Wat dat is blijft vaak im pli ciet, met als ge volg ein de lo ze rich tings lo ze dis cus sies tus sen ve ran de raars en met me de wer kers over hoe die nieu we or ga ni sa tie er dan uit moet ko men te zien. Door spekt met ma na ge ment - jar gon, zo dat ie der een denkt dat hij het be grijpt maar ie der een een ei gen ve ran de ring in zijn hoofd heeft. Met als ge volg dat er geen ge voel voor rich ting ont - staat en men sen af ha ken. Of denk en: dit doe ik al. De vraag die de con trol ler dan kan agen de ren is: waar - om de den we dit ook al weer? Wel ke pres ta ties staan on der druk, dat we deze ve ran de ring no dig heb ben? Moet het bij dra gen aan la ge re kos ten? Te vre de nere klan ten? Kor te re door loop tij den? Ge mo ti veer dere me - de wer kers? Dan krijgt het ve ran de rings pro ces zijn rich ting te rug. De con trol ler is bij uit stek de ge ne die deze vraag kan stel len en ook be ant woor den, om dat hij de ge ne is die de pres ta ties van de or ga ni sa tie in al zijn sa men hang en be ziet. Hij kan dus de le gi ti ma tie voor de ve ran de ring op bou wen en le vend hou den als het ge voel voor rich ting tij de lijk weg zakt en or gani - satiediscussies weer de over hand ne men. Bijdrage 2: Monitoren van de voortgang Een ve ran de rings pro ces heeft ook een con trol ler no - dig, zo dat op ge zet te mo men ten de vraag kan wor den ge steld: zijn we goed on der weg? Nu kan deze rol ook door een pro ject lei der wor den ing evuld en dan kan de con trol ler zijn com pe ten ties op het ge bied van mo ni to - ring aan rei ken om deze rol vol waar dig in te vul len. De key per for man ce indicators (kpi s) die ge han teerd die nen te wor den om een ve ran de rings pro ces te be - oor de len zijn ech ter van een ge heel an de re orde dan de ge brui ke lij ke con trols om een or ga ni sa tie te mo ni to - ren. Ik laat er twee de re vue pas se ren. Waar om de den we dit ook al weer? De eer ste kpi is mijns in ziens de ul tie me kpi. Deze be - treft de hou ding van de me de wer kers in de ve ran de - ring. Heb ben de men sen, die ge acht wor den an ders te gaan wer ken als ge volg van de ve ran de ring, zich ver - bon den aan de ve ran de ring? Dus niet: doen ze braaf wat de ve ran de raars wil len, maar: be grij pen ze de ver - andering, zijn ze in staat het ge drag te to nen dat bij de ve ran de ring hoort en ne men ze ve rant woor de lijk heid voor hun rol daar in? De con trol ler moet wel be sef fen dat het best even kan du ren voord at de doel groep daar is aang eko men. En de weg naar die ver bin ding wordt op ui ter ma te gril li ge wij ze ge ken merkt door meer de re tus sen sta ti ons (Mars, 2006): Ont ken ning: de ve ran de ring is nog niet door ge - drong en tot de doel groep of is te ing rij pend om al in vol le om vang te be sef fen. Weer stand: me de wer kers stel len de ve ran de ring ter dis cus sie of ver zet ten zich ac tief of pas sief, licht of zwaar, te gen de ve ran de ring of de ve ran - de raar.

3 Nummer 18 3 Zelf on der zoek: me de wer kers rich ten zich op de toe komst en zijn zich be wust van hun ei gen rol daar in, maar heb ben nog vra gen, zijn on ze ker en heb ben be hoef te aan on der steu ning. Ver bin ding: de doel groep be grijpt de ve ran de ring, is be kwaam om zijn rol erin te ver vul len en neemt daar de ve rant woor de lijk heid voor. Het zal zel den zo zijn dat ie der een uit de doel groep in de zelf de fase zit en het is ook goed om te be sef fen dat nie mand de fa sen pre cies li ne air door loopt; men sen kun nen fa sen over slaan of te rug val len (zie fi guur 1). Bo ter zacht, maar van gro te waar de om de dy na miek van het ve ran de rings pro ces te be grij pen en bij te stu ren Deze kpi laat zich ech ter zeer las tig me ten c.q. vang en in in for ma tie sys te men. Je kunt niet aan de doel groep zelf vra gen waar ze zit ten. De con trol ler kan ve ran de - raars sti mu le ren hun voel ho rens in de or ga ni sa tie uit te ste ken en dat ui ter aard zelf ook doen. Dan kan van uit een ge rich te doel groe pa na ly se tel kens wor den ge ke - ken of de ac ti vi tei ten die wor den on der no men aan slui - ten bij de fase(n) waar de men sen zit ten. Deze con trol is bo ter zacht, maar van gro te waar de om de dy na miek van het ve ran de rings pro ces te be grij pen en bij te stu - ren. De twee de set van kpi s zijn ui ter aard de te be ha len pres ta ties die hiervoor bij bij dra ge 1 zijn ge noemd. Als het doel van het ve ran de rings pro ces is om de kos ten te ver la gen, dient dat op enig mo ment van uit de ma na - ge men tin for ma tie zicht baar te wor den. Dan kan de con trol ler de ve ran de ring een im puls ge - ven door het be haal de suc ces te vie ren, of als ver be te - ring ach ter blijft kan hij bij stu ring agen de ren. Het kan al - leen best even du ren voord at de ve ran de ring en in de or ga ni sa tie ook ef fec ten heb ben op de pres ta ties, de eer ste tijd zal dus al leen de eer ste kpi be schik baar zijn om te mo ni to ren. Er zijn na tuur lijk veel meer fac to ren naast het ve ran de rings pro ces, die de pres ta ties van een or ga ni sa tie be ïnvloeden. Die re la ti ve ring kan de con trol ler in de dis cus sie aan breng en. Weerstand tegen weerstand Tot zo ver de twee bij dra gen die de con trol ler kan le ve - ren in een ve ran de rings pro ces. Hij stelt in die bij dra - gen meer de re van zijn kwa li tei ten ten dien ste van de ve ran de ring: zijn ken nis van de pres ta ties van de or ga - ni sa tie, zijn vaar dig heid om pro ces sen te mo ni to ren en last but not le ast zijn na tuur lij ke part ners hip met de ge - nen die de doel groep ui tein de lijk mee moe ten gaan krij gen: het lijn ma na ge ment. Als de con trol ler hun leert om geen weer stand te heb ben te gen weer stand is er al een we reld ge won nen. Anne ma rie Mars is on der de naam For a change werk zaam als zelfstandig veranderkundige. Zij is auteur van het prijswinnende boek Hoe krijg je ze mee? Vijf krach ten om een ve ran de ring te la - ten slagen (2006, Van Gor cum, ISBN ). Energieniveau Streefsituatie Zelfonderzoek Verbinding Startsituatie Ontkenning Tijd Weerstand Energieniveau Bron: Hoekrijg je zemee? Vijf krachtenomeen verandering te latenslagen, Annemarie Mars, Van Gorcum, 2006 Fi guur 1: Fa sen die men sen door gaan in een ve ran de ring

4 4 Nummer 18 INFOR MA TIE MA NA GE MENT Suc ces- en faal fac to ren bij IT-pro jec ten Door: prof. Bram Beek 1. Inlei ding De suc ces- en faal fac to ren bij IT-pro - jec ten, die zijn ge for mu leerd naar aan - lei ding van een rap port van de Ale me - ne Re kenk amer - Les sen uit ICT-pro - jec ten bij de over heid, deel A (no vem - ber 2007) - zijn niet nieuw, maar voor een groot deel al ja ren be kend. Waar en hoe de pro ble men met de over - heids-it pre cies wor den ver oor zaakt kan niet wor den vastgesteld, omdat er onvoldoende informatie is over de sleutelindicatoren. De Rekenkamer beveelt dan ook aan om per de par te ment een Chief Infor ma ti on Offi cer (CIO) - lees: informatiemanager op directieniveau - aan te stellen met de verplichting consistent te rapporteren (en te com mu ni ce ren) over de gang van IT-za ken bin - nen het mi nis te rie. Ove ri gens, niet al leen bij de over heid verlopen IT-zaken moeizaam. Omdat bedrijven geen open heid van za ken hoe ven te ge ven, blijft dit vaak bin - nenska mers. En hoe dit wordt aang epakt is niet al ge - meen be kend. 2. Be kend, maar on be mind Succes- en faalfactoren bij IT-projecten zijn al tientallen jaren in de literatuur beschreven. Het tijdschrift Informatie 1 heeft daar in in ons land een lei den de rol ge - speeld. Van het in 1982 door pro fes sor Jan Oo nincx ge - schreven boek Waarom falen informatiesystemen nog steeds? zegt pro fes sor Egon Berg hout in zijn intree - rede aan de RuG in 2002: Het boek je is ong etwij feld ge ba seerd op vele voor 1982-ja ren er ger nis, maar kan 20 jaar la ter bij na ong ewij zigd in her druk. Er zijn nau we - lijks oorzaken weggenomen. We kun nen ons ze ker af vra gen waar om (pro ject) ma - na gers door gaans niet de moei te ne men deze li te ra tuur se rieus te be stu de ren. Het zou met een dag stu de ren al een aantal valkuilen kunnen voorkomen. We zet ten enk ele mis ver stan den, die een ei gen le ven lei den, op een rij. We ko men ze ker op het on der werp te - rug. We schrij ven hier al 30 jaar over. Ook zonder informatiekennis kun je een prima projectleider zijn Opdrachtgevers vinden de vakkennis van projectleiders vaak van secundair belang. Projectleiders moeten in de eer ste plaats stevig zijn. Het ge volg hier van is dat nog al eens te laat wordt bij ge stuurd of die per lig gen de problemen op het terrein van organisaties en/of mensen en (in for ma tie)sys te men niet of te laat wor den on - dertekend. Daarenboven zijn de gewenste kwalificaties van dit type IT-specialisten al jaren geleden gewijzigd. De hui di ge pro ject lei der heeft bij voor keur het pro fiel van de bedrijfskundig informaticus, 2 een specialist op hbo-/wo-niveau, met kennis van de organisatie (proces - sen) en strategisch management, goede communicatieve vaardigheden en een klantgerichte houding. Omdat ook een te kort aan af ge stu deer den dreigt, lijkt het van be lang aan de om- en bij scho ling meer aan dacht te schenken. Het personeelsprobleem is overigens eerder kwalitatief dan kwantitatief. IT is com plex IT wordt com plex ge maakt. Er moet al ler eerst aan dacht wor den be steed aan het - al of niet via si mu la tie - zorg - vuldig analyseren en beschrijven van het probleem. Als men sen snap pen hoe het moet, ligt veel al een een - vou di ge oplos sing voor de hand. Ontwer pen en bou wen gaan naad loos in el kaar over De huizenbouw kent een eeuwenlange traditie, waarbij ont wer pen - door een ar chi tect - en bou wen aan de hand van een be stek - door een aan ne mer - strikt ge - schei den zijn. De re den ligt voor de hand: eerst denk en, dan doen. Waar om wordt er in de IT dan vaak an ders ge daan? Wel licht om dat er (nog) te wei nig BI-spe ci a lis - ten zijn, die een goed ont werp met bij be ho rend be stek kun nen ma ken. Niet zel den wordt dan ook na het mis - luk ken van een pro ject naar het ont bre ken van een hel - der ontwerp met een veranderingsanalyse gewezen. 3. En dan nog... In de mees te plan nen op het ter rein van de stra te gie ont - wik ke ling is een IT-ele ment op ge no men. In de mees te gevallen blijkt de informatiemanager daarbij niet betrokken te wor den. Daar waar deze func tie niet apart wordt uitgeoefend, dient bij voorkeur de controller daarop toe te zien. Dit stelt ook ei sen aan de con trol lers oplei ding. He laas ont breekt het vak ge bied in de breed te - met na - druk op strategische planning en systeemontwikkeling - nog wel eens. In de BIV/AO van het con trol ler scur ri cu - lum wordt dit on der werp zeer be knopt be han deld: daar - in heeft de AIS-literatuur uit de internationale, Engelstalige opleidingen een andere keuze gemaakt. Voetnoten 1. Zie Informatie, juli/au gus tus 2008, jg. 50/6, Sdu Uit ge vers, Den Haag. 2. In de loop der ja ren wordt naast tech ni sche in for ma ti ca ge - spro ken over be drijfs kun di ge in for ma ti ca, be stuur lij ke in for - ma ti ca, (be stuur lij ke) in for ma tie kun de en in for ma tie ma na ge - ment.

5 Nummer 18 5 FINANCIERING EN TREASURY Wat zijn de ge vol gen van de kre diet cri sis voor uw onderneming (2)? Door: drs. C.M.M. van Gel oven-ver bunt In num mer 22 van no vem ber 2007 ging ik in het ar ti kel Wat zijn de ge vol gen van de kre diet cri sis voor uw on - der ne ming in op de mo ge lij ke im pact van de kre diet - cri sis, die de fi nan ci ële we reld sinds de zo mer van 2007 in haar greep heeft. Aang ezien de pro ble men de fi nan ci ële we reld nog (lang) niet uit zijn, wil ik in dit ar ti - kel een up da te ge ven van de stand van za ken. Het af ge lo pen jaar werd er ge ba lan ceerd tus sen hoop en vrees en wer den pe ri o des van on rust af ge wis seld door pe ri o des van tij de lijk her stel. Het be gon al le maal in de zo mer van 2007 toen de wan be ta ling en op Ame - ri kaan se sub pri me( rommel )hypo the ken sterk toe na - men. De be leg gers in kre diet pro duc ten ge ba seerd op hy po the ken gaan mas saal twij fe len aan de waar de er - van. Dit wan trou wen breidt zich als ge volg van de in ter - na ti o na le se cu ri ti sa tie snel uit en slaat over naar an de - re mark ten en par tij en, in het bij zon der de geld mark ten en de bank en. Al snel blijkt dat fi nan ci ële in stel ling en we reld wijd mil jar den moe ten af schrij ven op por te feuil - les met veel al com plexe kre diet con struc ties. Niet al - leen za ken bank en 1 wor den ge raakt, maar ook spaaren hy po theek bank en. Dit leidt tot het opdrogen van de in ter ban cai re kre diet markt, om dat par tij en geen ver trou wen meer heb ben in de sol ven tie van (en dus te rug be ta ling door) de te gen par tij. De cen tra le bank en van Eu ro pa (ECB) en van de VS (Fed) heb ben hier op ge re a geerd door mil jar den in de geld markt te pom pen in de vorm van ex tra kre diet fa ci li tei ten aan bank en, on - der vaak gun sti ge re voor waar den. Hierd oor ble ven bank en de be schik king hou den over li qui di tei ten en kon den zij de kre diet ver le ning aan par ti cu lie ren en on - der ne ming en op gang houden. In fe bru a ri van dit jaar blijkt uit een rap port van Gold - man Sachs dat de kre diet cri sis zich lijkt uit te brei den naar meer ca te go rie ën. Ook com mer cieel vast goed en hy po the ken, die min der ri si co vol zijn dan sub pri me, maar min der de ge lijk dan de tra di ti o ne le huizenlenin - gen, staan on der druk als ge volg van toe ge no men wan be ta ling en (zogenaamde Alt-A-hy po the ken). In maart wordt Bear Ste arns, de vijf de za ken bank van de VS, ver kocht. Na dat klan ten in twee da gen tijd enor - me te goe den had den op ge no men uit angst dat de bank zou om val len, 2 werd de bank door de lei ding ver - kocht aan JPMor gan Cha se voor $ 240 mil joen, een frac tie van de markt waar de van $ 20 mil jard ruim een jaar ge le den. Door de over na me van Bear Ste arns is op kor te ter mijn wel een sys teem cri sis voor ko men. Als Bear Ste arns was om ge val len, zou er veel pa niek kun - nen ont staan en als die over slaat naar klan ten van an - de re bank en wa ren de ge vol gen niet te over zien ge - weest. Als im mers ie der een in deze pa niek zijn geld vei lig wil stel len door zijn te goed(en) bij alle bank en op te vra gen, dan ont staan er pro ble men om dat er ge - woon weg niet zo veel con tant geld be schik baar is. Tel daar bij op het feit dat bank en al ler lei ver plich ting en en te goe den bij el kaar heb ben uit staan. Door het om val - len van de ene bank kan er daard oor al leen al een ket - ting re ac tie ont staan, wat een we reld wij de in een stor - ting van het fi nan ci ële sys teem (of wel sys teem cri sis) tot ge volg kan hebben. Aan ver trou wen ont breekt het mo men teel to taal! Ook wordt dui de lijk dat na de af waar de ring en op hy po - theek por te feuil les nu ook toe ne men de ver lie zen op an de re le ning en ge maakt wor den. De za ken bank en moe ten gro te be dra gen af schrij ven op zo ge he ten leveraged lo ans. Dit zijn hef boom le ning en die veel al zijn ver strekt aan in ves teer ders om over na mes mee te fi nan cie ren. Inmid dels wordt niet meer van de kre diet - cri sis, maar van de fi nan ci ële cri sis ge spro ken. In sep tem ber be reikt de fi nan ci ële cri sis haar (voor lo - pi ge) apo the o se. In twee his to ri sche we ken zijn de Ame ri kaan se hy po theek bank en Fan nie Mae en Fred - die Mac en de Ame ri kaan se ver ze ke raar AIG on der over heids con tro le ge bracht. Za ken bank Lehman Brothers vroeg sursean ce van be ta ling aan en collega -za ken bank Mer rill Lynch red de het lijf met een blik sem over na me door Bank of Ame ri ca. Over de hele we reld (VS, VK, Eu ro pa, Azië) heb ben cen tra le bank en in een ge co ördineerde ac tie hon der den mil jar - den in het fi nan ci ële sys teem ge ïnjecteerd om te zor - gen dat de bank en op kor te ter mijn over vol doen de li - qui di teit be schik ken. Daar naast kon dig de de minis ter van Fi nan ci ën van de VS aan dat de Ame ri kaan se over heid een nood fonds wil op zet ten van $ 700 mil - jard, dat van bank en die in pro ble men zijn ge raakt hun ris kan te le ning en overneemt. Op het mo ment van schrijven van dit artikel is nog niet bekend of de (aangepaste versie van dit plan) goedgekeurd wordt. In Ne der land komt For tis der ma te in de pro ble men 3 dat de Ne der land se, Bel gi sche en Luxem burg se re ge -

6 6 Nummer 18 ring ei gen ver mo gen in breng en en een min der heids - be lang (49%) ver wer ven. Ook in di ver se an de re lan - den wor den bank en ge red van de on der gang door over heids ing rij pen en/of over na mes. Ook in Eu ro pa gaan stem men op om gel den te re ser ve ren (3% van het bru to bin nen lands pro duct van deel ne men de lan - den) om op Eu ro pees ni veau in te kun nen grij pen bij in nood ver ke ren de bank en. Voor be drij ven met een liquiditeitsoverschot zijn de vooruitzichten gunstig Door de fi nan ci ële cri sis heb ben bank en tot dus ver re we reld wijd voor ruim $ 500 mil jard 4 aan ver lie zen af - ge boekt. De af boe king en van de Ne der land se bank en be dra gen ruim $ 23 mil jard ( 16 mil jard). Door deze ver lie zen moe ten som mi ge bank en hun ba lans ver - ster ken door (voor na me lijk) nieuw ka pi taal aan te trek - ken. 5 Er wordt in ie der ge val schoon schip ge maakt. Er leeft bij som mi gen dan ook de hoop dat het ein de van de pro ble men in zicht komt. Het do mi no-ef fect van de af ge lo pen da gen doet ech ter ver moe den dat alle her - structureringen en maat re ge len nog niet vol doen de zijn en dat er nog een verd ere sha ke out zal (moe ten) plaatsvin den. Het is dus af wach ten. Het is nu aan de fi - nan ci ële sec tor om ver lie zen te ne men, de ver mo - gens po si tie te ver ster ken en het we der zijd se ver trou - wen weer te her stel len. Want aan ver trou wen ont - breekt het mo men teel to taal! Wat be te kent het bo ven staan de nu voor uw on der ne ming? Zo als uit bo ven staan de cij fers blijkt zijn Ne der land se bank en, met uit zon de ring van For tis, min der hard ge - trof fen door de aan hou den de cri sis dan bank en in de VS en ove ri ge Eu ro pe se lan den. Dat wordt mede ver - oor zaakt door het feit dat bank en in Ne der land (en Eu - ro pa) voor zicht i ger zijn en min der gro te risico s ne men bij krediet(hypotheek)verstrekking. Echter, ook op de Eu ro pe se in ter ban cai re geld markt (waar de Ne der land se bank en ac tief zijn om te voor - zien in hun li qui di teits be hoef te) zijn de ta rie ven als ge - volg van de on rust verd er op ge lo pen (3-maands Eu ri - bor is op ge lo pen tot cir ca 1% bo ven het ECB-ta rief!). Bank en le nen geld dat ze over heb ben nau we lijks meer uit, maar breng en het lie ver naar de Eu ro pe se Cen tra le Bank te gen het de po si to ta rief van 3,25%! Bank en zijn niet al leen voor kort lo pen de le ning en meer geld kwijt, ook op de obli ga tie markt zijn zij duur - der uit. De ri si co-op slag die bank en in Eu ro pa be ta len is ges te gen tot ge mid deld 3,71 pro cent punt. Dat blijkt uit de Mer rill Lynch-in dex van de fi nan cie rings kos ten van bank en. De ri si co-op slag is de ex tra ren te die be - leg gers vragen op een bedrijfsobligatie ten opzichte van veiliger geachte staatsobligaties Ne der land se bank en zijn over het al ge meen ech ter min der af hank elijk van de geld- en ka pi taal markt om - dat zij ook een re tail be drijf (spaar gel den) heb ben en/of op zet ten. In de strijd om fi nan cie ring moe ten zij de spaard ers ech ter com pen se ren voor ver hoog de risi - co s en zijn de ta rie ven op spaardeposito s ook (in meer of mindere rente) gestegen. De ho ge re fi nan cie rings kos ten heb ben zich gro ten - deels ver taald in een ver ho ging van de ta rie ven op kort- én (met name) lang lo pen de le ning en aan be drij - ven en huis hou dens, als ze die le ning en über haupt al kun nen en/of wil len ver strek ken. Ook bij her fi nan cie - ring wor den be drij ven ge con fron teerd met een hogere risico-opslag. Ver trou wen lijkt der hal ve de sleu tel tot her stel! Te ge lij ker tijd zijn de Ne der land se bank en vol gens ei - gen op ga ve na me lijk voor zicht i ger ge wor den en heb - ben zij hun fi nan cie rings voor waar den aang escherpt. Ri si co vol le be drij ven/ac ti vi tei ten wor den kri ti scher be - ke ken even als star ten de on der ne ming en en ook wordt het moei lij ker voor on der ne ming en om fu sies en over - na mes te fi nan cie ren. Voor als nog heeft dit tot op he - den ech ter nog niet ge leid tot een af na me in de kre diet - ver le ning. 6 De eni ge sec tor waar de ge vol gen van de cri sis door ge sij peld zijn is het on roe rend goed. Pro - ject ont wik ke laars krij gen geen of met veel moei te fi - nan cie ring en los van de bank en voor nieu we bouw pro - jec ten. Voor be drij ven met een (her)fi nan cie rings be hoef te zal het de ko men de tijd dus span nend wor den óf en te gen wel ke kos ten zij hun be hoef te kun nen in vul len. Voor be drij ven met een li qui di teits over schot zijn de voor uit - zich ten gun stig. De ECB heeft na me lijk aang ekon digd dat ze de ei sen gaat aan scher pen voor li qui di teits - steun aan bank en die ge trof fen zijn door de cri sis (en dus geen of min der be roep kun nen doen op col le - ga-bank en via de in ter ban cai re kre diet markt). Dat be - te kent dat deze bank en min der be roep kun nen doen op de ECB en dus an de re fi nan cie rings bron nen moe - ten gaan aan bo ren. Dat be te kent dat de in te res se in spaardeposito s met een vas te loop tijd en der hal ve de ren te ver goe ding nog wel zal toe ne men.

7 Nummer 18 7 Ten slot te is be lang rijk wel ke im pact de fi nan ci ële cri - sis op de re ële eco no mie gaat uit oe fe nen. Als be drij - ven geen fi nan cie ring kun nen krij gen voor hun in ves te - ring en (of al leen te gen hoge kos ten), gaat dit ten kos te van de eco no mi sche groei. Als be drij ven in fail lis se - ment ra ken zul len bank en met meer ver lie zen ge con - fron teerd wor den en als ge volg nog voor zicht i ger zijn met kre diet ver le ning, zo dat een neer waart se spi raal kan ont staan. Als het wan trou wen in het fi nan ci ële stel sel over slaat naar con su men ten en be drij ven, kan dit lei den tot uit - stel van con sump tie en in ves te ring en, het geen niet gun stig is voor de eco no mie. Tot op he den is het ech ter nog niet zo ver en blij ken het pro du cen ten- en con su - men ten ver trou wen nog aan we zig. Ver trou wen lijkt derhalve de sleutel tot herstel! Drs. C.M.M. van Gel oven-ver bunt is free lan ce trai ner en do cent. Voet no ten 1. Za ken bank, ook wel in vest ment bank ge noemd: bank die be - drij ven ad vi seert en zo no dig fi nan ciert bij over na mes, ad vi - seert bij de uit gif te van (nieu we) ef fec ten, een even tu e le emis sie over neemt en plaatst bij be leg gers en voor ei gen re - ke ning en ri si co in ef fec ten han delt. Za ken bank en zijn voor de fi nan cie ring van hun ac ti vi tei ten vol le dig af hank elijk van de geld- en ka pi taal markt. Zij val len niet on der het toe zicht van een cen tra le bank, maar on der de beurs toe zicht hou der (SEC in VS). Za ken bank en kun nen vaak veel verd ergaan in de fi - nan cie ring van hun za ke lij ke klan ten dan gewone com mer ci - ele bank en; ze heb ben door gaans 25 keer hun ei gen ver mo - gen uit ge leend, ten op zich te van ruim 10 bij gewone bank en (bron: Het Fi nan ciee le Dag blad). 2. Za ken bank en ma ken voor hun fi nan cie ring veel al ge bruik van kort lo pen de le ning en, waar op de ren te door de on rust sterk is op ge lo pen het geen de winst ge vend heid aan tast. Als ka pi taal - ver schaf fers gaan twij fe len of aan de ren te- en/of af los ver - plich ting en kan wor den vol daan kan deze on rust lei den tot da len de koer sen. Da len de koer sen lei den weer tot ge dach ten als: moe ten we hier nog geld in in ves te ren, moe ten we ons uit ge leen de geld te rug trek ken et cetera. Een za ken bank kan op deze ma nier in acu te be ta lings pro ble men ko men. 3. De Ne der lands/bel gi sche bank ver ze ke raar heeft dit jaar meer dan 70% van zijn beurs waar de ver lo ren. De over na me van ABN AMRO voor 24 mil jard in april 2007 (sa men met twee col le ga bank en Roy al Bank of Scot land en Ban co San tan der) en de ge vol gen van de kre diet cri sis zor gen er voor dat de bank in geld nood komt. Als ook spaard ers hun te goe den be - gin nen op te ne men en de koers blijft da len is over heids ing rij - pen on af wend baar om For tis te be hoe den van fail lis se ment en het ver trou wen in de bank te her stel len. 4. Bron: Kwar taal be richt DNB sep tem ber Ande re ma nie ren om de ba lans te ver ster ken zijn: ver ko pen van ac ti va, be spa ren op kos ten en ver la gen van di vi den duit - ke ring en. Als bank en er niet in sla gen de sol va bi li teit te ver - ster ken, zal dit on her roe pe lijk lei den tot een af na me van de kre diet ver le ning. 6. Bron: Kwar taal be richt DNB sep tem ber Wordt fi nan cie ren moei lijk? Door: drs. K. Broe ke ma De kre diet kri sis is de af ge lo pen we - ken in alle he vig heid los ge bar sten. Nie mand weet op dit mo ment hoe erg het nog zal wor den, maar con trol lers doen er goed aan om zich voor te be - rei den op moei lij ke tij den. Een paar con cre te voor beel den uit de prak tijk van ons be drijf: 1. Je hebt een gro te le ning die aan het eind van de loop tijd is ge ko men en moet wor den door ge rold. Tot nu toe was dit een for ma li teit. De nieu we ren - te kon mee- of te gen val len, maar dat was al les. Het idee dat er geen nieu we le ning ver strekt zou wor den was on denk baar. Dit is de laat ste tijd we - zen lijk ve ran derd. Ver schil len de klan ten kre gen van hun bank te ho ren dat ze erg blij moch ten zijn dat ze über haupt nog geld moch ten le nen. 2. Een klant wil de een heel groot ge bouw neer zet - ten. Alles was in kan nen en krui ken, ook de fi - nan cie ring. Op de dag dat het con tract ge te kend zou wor den trok de fi nan cier zich te rug. Niet om - dat de fi nan cier het geld niet had, maar om dat de ge nen die nog over geld kun nen be schik ken mo men teel in de markt heel veel kun nen verd ie - nen. 3. Een zeer ka pi taal kracht i ge klant wil de kort lo pend le nen. Dit deed hij wel va ker en nor maal be taal de hij een paar ba sis pun ten bo ven Eu ri bor. Nu kreeg hij een paar ba sis pun ten be ne den Eu ri bor! De bank leen de het geld lie ver aan hem dan aan een col le ga-bank en was be reid om hier voor een soort be waar loon te be ta len. Dit zijn drie voor beel den waar bij de fi nan cie le cri sis de reële eco no mie di rect raakt. Het is een won der lij ke meng eling van po si tie ve en ne ga tie ve za ken van uit het per spec tief van de con trol ler in een or ga ni sa tie die geen bank is. Hoe pro fi teer je van de kan sen die zich mo men teel in de markt voord oen en hoe voor kom je een fi nan cieel drama als je dringend geld nodig hebt? Het is be lang rijk om goed te be grij pen waar om bank en mo men teel zon der geld zit ten. Bank en fi nan cie ren zich met kort lo pen de spaar gel den en re ke ning-cou - rantkre die ten. Zij zet ten dat geld ver vol gens uit door lang lo pend geld te le nen aan hui zenko pers en be drij - ven. Op deze wij ze pro fi te ren zij van het ver schil tus - sen de lange ren te en de kor te ren te. Daar naast zijn bank en ook ver ze ke raars, voor al le vens ver ze ke raars.

8 8 Nummer 18 Zij ont vang en pre mies die even eens lang wor den uit - ge zet om zo veel mo ge lijk ren de ment te ma ken. Een bank heeft dus door de aard van het be drijf een ver - schil in loop tijd tus sen de de bet zij de en cre dit zij de van de ba lans. Men noemt dit een du ra ti on gap. Ie der een weet dat dit een ze ker ri si co met zich mee brengt, maar bank en zijn van ouds her zeer be dre ven in het be heer - sen van dit ri si co. Een bank die geld te kortkomt om een le vens ver ze ke ring uit te be ta len, leent het ge woon van an de re bank en met de lang lo pen de be leg ging en als on der pand. Door le nen kon een bank al tijd aan vol - doen de geld ko men. Dit systeem werkte zo goed dat banken zich helemaal niet meer bewust waren van het gevaar van de duration gap. Fi nan cie ring valt mo men teel bij bank en moei lijk te krij gen De waar de van de lang lo pen de za ken aan de de bet zij - de van de bank ba lans is ech ter af ge no men. In het ge - val van de subpri mehy po the ken is dat een recht streek - se en reële waar de ver min de ring. De groot ste waar de - ver min de ring ont staat ech ter door boek ver lie zen. Bank en le nen el kaar niets meer en dus is de eni ge mo - ge lijk heid om aan geld te ko men het ver ko pen van een deel van de lang lo pen de be leg ging aan de de betzij de. De eni ge aan wie men deze lang lo pen de be leg ging en kan ver ko pen zijn hed gefond sen, War ren Buf fett en de fi nan cier uit het voor beeld hiervoor. Dit type ko per laat zich voor deze dien sten vors te lijk be ta len. De lang lo - pen de be leg ging en wor den fors be ne den de boek - waarde ver kocht. Dit is voor de bank on der nor ma le om stan dig he den geen enk el pro bleem. Een klein li qui - di teit ste kort oplos sen door een klein deel van je be leg - gings por te feuil le met ver lies te ver ko pen is van alle tij - den. Niet meer dan een boe te voor een slech te li qui di - teits plan ning. Het gaat dus om niks. De boek hou dre - gels schrij ven ech ter voor dat de hele por te feuil le aan de de betzij de te gen markt waar de moet wor den ge pre - sen teerd. Door klein scha li ge reële ver ko pen be ne den de boe kwaar de ont staat er een dra co nisch boek ver - lies over de ge he le por te feuil le. Ge noeg om het ei gen ver mo gen van bank en te la ten verd wij nen. Dit laat ste heeft weer tot ge volg dat bank en niet meer aan elkaar durven te le nen. De IFRS -boek hou d re gels werken procyclisch en versterken de crisis op een enorme manier. De fair value is in dit ge val bijzonder unfair. wil len ver ko pen te gen slech te prij zen. Zij le nen lie ver geen geld meer uit om dat ze het be ter zelf kun nen ge - brui ken. Een be drijf met een gro te kas stroom is op dit mo ment dus erg aan trek ke lijk voor bank en. De con - trol ler doet er goed aan eens te gaan shop pen. Van - daag geld le nen aan een bank is ech ter niet zon der ri - si co, want het ei gen ver mo gen slinkt met de dag en is mis schien al he le maal weg. Als een bank niet aan een col le ga-bank durft te le nen, waar om zou de con trol ler het dan wel dur ven? In elk ge val is een fors ri si co-op - slag op zijn plaats. Vraag rus tig 5% tot10% ex tra, want War ren Buf fett krijgt 17% en men is hem er nog dank - baar voor ook. Veel pro ble ma ti scher is het ad vies aan be drij ven die fi - nan cie ring hard no dig heb ben. Fi nan cie ring valt mo - men teel bij bank en moei lijk te krij gen. Als een be drijf ook nog een ra ting heeft in het lage B-ge bied, dan krijgt men he le maal niets. Over ra ting ge spro ken: bank en moe ten vol gens de Basel II-wet ge ving van al hun klan - ten de kre diet waar dig heid vast stel len aan de hand van een ra ting. Hoe slech ter het ri si co, hoe meer ei gen ver - mo gen de bank moet re ser ve ren om het ri si co te dek - ken. Het laat ste waar een bank mo men teel be hoef te aan heeft is een nieu we sub pri mele ning in de ba lans en een nog gro ter be slag op het ei gen ver mo gen. Ook de Ba sel II-wet ge ving werkt pro cy clisch en ver groot de pro ble men voor bank en klant aan zien lijk. Pro beer al ter na tie ve fi nan cie ring te ver krij gen bui ten de bank en om Het ad vies aan de con trol ler van een der ge lijk be drijf is om voor al tij dig ac tie te ne men en te pro be ren al ter na - tie ve fi nan cie ring te ver krij gen bui ten de bank en om. Aan de lenk api taal, pre fe ren te aan de len en con ver teer - ba re obli ga ties zijn za ken die aan par ti cu lie ren nog wel te ver ko pen zijn. Laat je voor al niet verr as sen door een liqui diteits probleem, want ie der een in de markt re a - geert mo men teel pa nisch. Bank en hou den dus al het geld waar over ze nog be - schik ken vast, om dat zij zo min mo ge lijk be leg ging en

9 Nummer 18 9 Com mis sie stelt her zie ning van voor schrif ten in za ke ka pi taalver eis ten van bank en voor Door: drs. R.A.H.M. Aal bers De Eu ro pe se Com mis sie heeft on - langs een her zie ning van de EU-voor - schrif ten in za ke de ka pi taal ver eis ten van bank en voor ge steld met de be doe - ling de sta bi li teit van het fi nan ci ële stel - sel te ver ster ken, de bloot stel ling van bank en aan risico s te ver min de ren en het toe zicht op bank en die in meer dan één EU-lid staat ac tief zijn te ver be te ren. Vol gens de nieu we re gels zal de kre diet - ver le ning van bank en aan één en de zelf de par tij aan ban den wor den ge legd, ter wijl na ti o na le toe zicht hou - ders een be ter zicht zul len heb ben op de ac ti vi tei ten van bank groe pen die over de gren zen heen ope re ren. Het voor stel tot wij zi ging van de be staan de ka pi taal - ver eis ten richt lij nen is het re sul taat van uit voe rig over - leg met in ter na ti o na le part ners, de lid sta ten en de bank sec tor. Het ligt thans ter ta fel bij het Eu ro pees Par le ment en de Raad. Voorgestelde wijzigingen in de kapitaalvereis - tenrichtlijnen Met de Ka pi taal ver eis ten richt lij nen 2006/48/EG en 2006/49/EG wordt be oogd de fi nan ci ële ge zond heid van bank en en be leg gings on der ne ming en te waar bor - gen. De richt lij nen schrij ven voor hoe veel fi nan cieel ei - gen ver mo gen bank en en be leg gings on der ne ming en moe ten aan hou den om hun risico s af te dek ken en hun de po san ten te be scher men. Dit rechts ka der moet re gel ma tig wor den ge ac tu a li seerd en ver fijnd om op de be hoef ten van het fi nan ci ële sys teem als geheel in te spelen. De voornaamste voorgestelde wijzigingen zijn als volgt: Een be ter be heer van gro te po si ties: de kre diet - ver le ning van bank en aan één en de zelf de par tij zal aan ban den wor den ge legd. Als ge volg daar - van zul len bank en op de in ter bank en markt maar tot een be paald be drag geld kun nen le nen aan of plaat sen bij an de re bank en, ter wijl voor bank en die kre diet op ne men ef fec tie ve be per king en zul len gel den ten aan zien van de hoe veel heid kre diet die zij mo gen op ne men en bij wie. Een be ter toe zicht op grens over schrij den de bank - groe pen: er zul len col le ges van toe zicht hou ders in het le ven wor den ge roe pen voor bank groe pen die in meer de re EU-lid sta ten ac tief zijn. Er zal meer dui de lijk heid wor den ge scha pen over de rech ten en ve rant woor de lijk he den van de res pec - tie ve na ti o na le toe zicht hou den de au to ri tei ten en de on der linge sa men wer king tus sen deze au to ri - tei ten zal ef fi ci ënter ver lo pen. Een ver ho ging van de kwa li teit van het bank ka pi - taal: er wor den dui de lij ker, EU-bre de cri te ria vast - ge steld om te be oor de len of hybride ka pi taal, dat wil zeg gen: ka pi taal dat zo wel vreemd als ei gen ver mo gen om vat, in aan mer king komt om te wor - den mee ge teld als on derd eel van het to ta le ka pi - taal van de bank - het be drag dat be pa lend is voor de hoe veel heid kre diet die de bank mag ver - strek ken. Een be ter be heer van het li qui di teits ri si co: ook het be heer van het li qui di teits ri si co van bank groe pen die in meer de re EU-lid sta ten ope re ren - dat wil zeg gen: de wij ze waar op zij de da ge lijk se fi nan - cie ring van hun trans ac ties waar bor gen - zal wor - den be spro ken en ge co ördineerd bin nen de col le - ges van toe zicht hou ders. Deze voor schrif ten zijn het ge volg van nog lo pen de werk zaam he den van het Ba sel Co mité van bank en toe zicht hou ders en het Co mité van Eu ro pe se bank en toe zicht hou ders. Een be ter be heer van het aan ge se cu ri ti seer de pro duc ten ver bon den ri si co: de re gels voor ge se - cu ri ti seer de schuld - waar van de te rug be ta ling af - hank elijk is van de re sul ta ten van een spe ci fie ke pool van le ning en - zul len wor den aang escherpt. Van in stel ling en die le ning en her ver pak ken en ver ko pen in de vorm van ef fec ten (de zo ge he ten initiators ), zal wor den ver langd dat zij een ze ke re ri si co po si tie in deze ef fec ten in ne men, ter wijl in - stel ling en die in deze ef fec ten be leg gen pas een be sluit ter zake zul len mo gen ne men na een veel - om vat tend, zorg vul dig on der zoek te heb ben uit ge - voerd. Indien zij dit na la ten, zul len zij wor den be - straft in de vorm van zwa re ka pi taal ver eis ten. Achter grond De voor ge stel de wij zi ging en zijn in hoofd zaak een recht streeks ge volg van het door de EU-mi nis ters van Fi nan ci ën over eeng eko men plan van aan pak van de hui di ge fi nan ci ële be roe ring. Zij vor men deels ook een re ac tie op de re cen te aan be ve ling en van het Fo rum voor fi nan ci ële sta bi li teit van de G-7. De Eu ro pe se Raad heeft te ken nen ge ge ven dat dring end moet wor - den op ge tre den en erop aang edrong en om de maat - regelen tegen april 2009 aan te nemen. Het vol le di ge voor stel kunt u raad ple gen op: ro pa.eu/in ter nal_mar ket/bank/reg ca pi tal/ in dex_en.htm. Bron: Eu ro pe se Com mis sie

10 10 Nummer 18 SUB SI DIES Door: drs. D.P. Doorn bos Regeling Groenprojecten De Re ge ling Groen pro jec ten, die ook wel be kendstaat als de fiscale groenregeling of de regeling groen beleggen, heeft tot doel het on der steu nen van pro jec - ten op het ge bied van na tuur en land schap, bi o lo gi - sche land bouw, duur za me ener gie, duur za me wo - ning bouw, de aan leg van fiets pa den en bo dem sa ne - ring. Het be treft pro jec ten die zon der de re ge ling niet of onvoldoende uitgevoerd kunnen worden. De re ge ling is zo wel voor be leg gers als uit voer ders in - te res sant. Het voord eel voor be leg gers is ge le gen in het feit dat over de voord elen, die uit een groe ne be leg - ging voort vloei en (ren te en di vi dend), tot geen ink om sten bel as ting be taald hoeft te wor den. Het be leg de geld zit in zo ge noem de groen fond sen. De be - las ting vrij stel ling com pen seert de vaak wat la ge re ren - de men ten die aan een groene belegging gekoppeld zijn. Het voord eel voor uit voer ders van mi lieu vrien de lij ke pro jec ten is ge le gen in de kos ten die aan de fi nan cie - ring van het pro ject ge kop peld zijn. Le ning en uit groen - fond sen (voor de uit voe ring van groe ne pro jec ten) wor den na me lijk door gaans te gen een lagere rente verstrekt. Het pro ject ver mo gen be draagt mi ni maal en kan ge maxi meerd wor den tot 34 mil joen. Voor de ver schil len de pro jec ten die voor een groen ver kla ring in aan mer king ko men gel den te vens ver schil len de maximumbedragen: per wo ning bij nieuw bouw of re no va tie per hec ta re bij pro jec ten in zo ge he ten Rbon-ge bie den (Re ge ling be heers over eenk om - sten en na tuur ont wik ke ling) als het pro ject be trek - king heeft op pas sief be heer per hec ta re in Rbon-ge bie den als het pro - ject be trek king heeft op licht be heer per hec ta re in Rbon-ge bie den als het pro - ject be trek king heeft op zwaar be heer , of per hec ta re bij pro jec - ten die in aan mer king ko men voor de Pro vin ci a le sub si die re ge ling ag ra risch na tuur be heer, afhan ke - lijk van het pro ject. Groenverklaring Om ge bruik te kun nen ma ken van deze re ge ling moet een zo ge noem de Groen ver kla ring wor den af ge ge ven. Als ini ti a tief ne mer of pro ject be heer der dient u daar - voor bij een bank met een groen fonds een pro ject plan met een in ves te rings plan in (ABN-AMRO, ASN, For tis, ING/Post bank, Ra bo bank en Tri o dos heb ben al len een groen fonds) Het groen fonds van de bank vraagt voor u de groen - ver kla ring aan bij de Dienst Re ge ling en of Sen terno - vem. De Dienst Re ge ling en of Sen terno vem be oor - deelt het pro ject na mens de mi nis ter van VROM en geeft de groen ver kla ring (die tien jaar gel dig is) af aan de bank met een af schrift aan de projectbeheerder. De vol gen de pro jec ten kun nen on der meer voor een Groen ver kla ring in aan mer king komen: Pro jec ten met be trek king tot na tuur, bos, land - schap, bi o lo gi sche land bouw en ag ri fi ca tie (in dus - tri ële ver wer king van land bouw grond stof fen). Pro jec ten op het ge bied van duur za me ener gie. Duur za me wo ning bouw pro jec ten. Meer in for ma tie: ter no vem.nl/groen be - leg gen/in dex.asp Ten der Unie ke Kan sen Pro gram ma Verduurzaming Warmte en Koude geopend Bin nen de Tij de lij ke Re ge ling Ener gie Markt en in no - va tie (TERM) is de sub si dieten der Unie ke Kan sen Pro - gram ma Verd uur za ming Warm te en Koude ge o pend (UKP). Het UKP is be doeld voor in no va tie ve in ves te - rings pro jec ten op het ge bied van duur za me warm te of koude dan wel restwarmte of -kou de. De UK warm te-/kou depro jec ten kun nen in alle markt - sec to ren plaats vin den en moe ten in no va ties tot stand breng en op één of meer van de vol gen de warm te- of koudethema s: Duur za me warm te of kou de uit bio-ener gie. Aar dwarm te. Groot scha li ge zont her mi sche ener gie. Be nut ting van duur za me warm te of kou de in de ge bouw de om ge ving op wij kni veau of in be drij ven. Be nut ting van rest warm te of -kou de in de ge - bouw de om ge ving op wij kni veau of in be drij ven.

11 Nummer Er kun nen tot 1 de cem ber 2008 bij Sen ter no vem pro - jec ten wor den ing ediend voor de ten der. Het bud get voor deze ten der is vast ge steld op 10 mil joen, per pro ject is maxi maal be schik baar. De sub si - die be draagt maxi maal 40% van de ex tra in ves te rings - kos ten. Voor deel ne men de mkb-on der ne ming en geldt een op slag van 10%. Het doel van de Tij de lij ke Re ge ling Energie Markt en in no va tie is het fa ci li te ren van de uit voe ring van het werk pro gram ma Schoon en Zui nig en het be werk stel - li gen van de een heid van sub si die re ge ling en op het ter rein van het Mi nis te rie van Eco no mi sche Za ken. Sub si di a bel is een veel heid aan ac ti vi tei ten die bij dra - gen aan de verd uur za ming van de ener gie huis hou - ding. Onder deel hier van is het Unie ke Kan sen Pro - gram ma dat voortbouwt op de bekende Unieke Kansen Regeling (UKR). Naast in no va tie moe ten de pro jec ten een bij dra ge le - ve ren aan de ener gie trans itie. Aan vra gers moe ten zich al tijd or ga ni se ren in een sa men wer kings ver band om in aan mer king te ko men voor de sub si die. Bo ven - dien moe ten de pro jec ten knel pun ten bij de ener gie - trans itie oplos sen, bij voor beeld in tech niek, ke tens, mark ten, be leid en regelgeving, milieuvraagstukken en productie. Pro jec ten kun nen bij voor beeld be trek king heb ben op toe pas sing van bi o mas sa of op in no va tie ve be nut ting van in dus tri ële rest warm te. Bij be oor de ling van de aan vra gen voor sub si die uit UKP Ver duur za ming Warm te en Kou de, wordt naar de volgende criteria gekeken: De mate van in no va tie, tech no lo gisch en niettechnologisch, ten op zich te van de hui di ge prak tijk in Ne der land. De bij dra ge aan de verd uur za ming van de ener - gie huis hou ding in CO 2 -re duc tie of GJ per jaar op pro ject ni veau. Het her ha lings po ten tieel, ge ba seerd op kost prijs - ont wik ke ling en markt ver wach ting. De kwa li teit van het sa men wer kings ver band en de slaag kans van het pro ject. Op dins dag 28 ok to ber 2008 or ga ni seert Sen terno - vem van uur tot uur een in loop spreek uur voor de ten der Ver duur za ming Warm te en Kou de van het Unie ke Kan sen Programma. Ande re op zet MIA/Va mil-brochu re De op zet van de brochu re voor de Mi lieu-in ves te rings - af trek (MIA) en de Wil le keu ri ge af schrij ving milieuinvesteringen (VAMIL) gaat in 2009 ve ran de ren. Sen - ter No vem werkt sa men met het Minis te rie van VROM en de Bel as ting dienst aan een ver een vou di ging van de brochu re. De brochu re zal in 2009 be staan uit een lijst van be drijfs mid de len met een in dex en een kor te toe lich ting bij de lijst. Op de MIA/Va mil-web si te is dan meer uit ge brei de in for ma tie over de aanvraagproce - dure en achtergrondinformatie te vinden. Het lijkt vrij wel ze ker dat in ves te ring en in ana ërobe wa - ter zui ve ring van af vol gend jaar niet meer sub si di a bel zul len zijn op grond van de MIA en de Va mil. De re ge - ling en sti mu le ren met name de in ves te ring en van in Ne der land niet-gang ba re be drijfs mid de len. In de voe - dings mid de len bran che is ana erobe wa ter zui ve ring in - mid dels een gang ba re tech niek. De ver wach ting is dat de techniek in 2009 verdwijnt van de lijst. Ande re ge a van ceer de re wa ter zui ve rings tech nie ken, zo als aero be kor rel slib reac to ren en membraanbio - reactoren, zul len nog wel voor de MIA/Va mil-fa ci li tei - ten in aanmerking komen. Aan vraag pe ri o de in no va tie ve zee scheeps bouw ver lengd De aan vraag pe ri o de voor de Sub si die re ge ling in no va - tie ve zee scheeps bouw (SIZ) is ver lengd tot en met 31 ok to ber Ne der land se scheeps wer ven, ma ri - tie me toe le ve ran ciers, ken ni sin stel ling en en an de re be drij ven kun nen op grond van deze re ge ling sub si die krij gen voor de in no va tie ve nieuw- of ver bouw van zee - sche pen. Aan vank elijk was de slui tings da tum vast ge - steld op 30 sep tem ber 2008, maar doord at de EU-ka - der re ge ling in za ke de steun aan de scheeps bouw is ver lengd tot en met 31 de cem ber 2011, is ook de Sub - si die re ge ling Inno va tie ve Zee scheeps bouw ver lengd. Onder zoek, ont wik ke ling en in no va tie in de Eu ro pe se scheepsbouwindustrie kan op grond van de EU-kader - regeling financieel worden ondersteund. Meer in for ma tie: ter no vem.nl/eos/sub - si dies/ukp/in dex.asp.