Inventarisatie EU burgers in de maatschappelijke opvang en op straat Tweede rapportage

Zorgmonitor Inventarisatie EU burgers in de maatschappelijke opvang en op straat Tweede rapportage Defintieve versie, februari 2012 Eva Mandos en Staf van Zeele, Staf Onderzoek & Projecten Cluster Zorgregie GGD Rotterdam-Rijnmond 1

2

Samenvatting Voor u ligt de tweede inventarisatie van EU-burgers in de maatschappelijke opvang en op straat. Deze inventarisatie wordt periodiek gehouden om een actueel beeld te houden van het aantal EUburgers in Rotterdam dat gebruik maakt van opvangvoorzieningen of op straat leeft. De cijfers die we hanteren zijn zoveel mogelijk van augustus 2011. In augustus hebben er tien EU-burgers in de nachtopvang geslapen op een totaal van 415 personen. Onder hen waren er vijf Portugezen, een Duitser, een Griek, een Italiaan, een Oostenrijker en een Spanjaard. Er waren geen MOE-landers in de nachtopvang. In dezelfde maand hebben er twee EUburgers toegang gevraagd tot de nachtopvang bij Centraal Onthaal. Hiervan is een Portugees toegelaten. Een Pool is afgewezen. Ten opzichte van de herfst 2010 is het aantal EU-burgers in de nachtopvang en dat een CO-pas heeft aangevraagd, licht gedaald. Deze daling trad ook op bij de MOE-landers onder de EU-burgers. Op de lijst van het veldwerk van de instellingen in de maatschappelijke opvang staan 25 personen die vrijwel permanent buiten slapen, waarvan twee MOE-landers. In de deelgemeente Charlois wordt af en toe een buitenslaper gesignaleerd. De overlast bij het Hertenkamp wordt voor een deel veroorzaakt door MOE-landers, maar volgens de deelgemeente heeft de politie de situatie onder controle. Bij het Hertenkamp wordt niet buiten geslapen. Volgens de deelgemeente Charlois is er een lichte toename van het zwerven door de wijk en het buitenslapen. Ook één van de andere geïnterviewden ziet een lichte toename van het aantal Polen dat buiten slaapt, met name vanwege de sluiting van de nachtopvang in de Waalhaven. In een deel van de (al dan niet gesubsidieerde) dagopvang komen regelmatig EU-burgers. Niet bij de stichting Ontmoeting, de NAS aan de Couwenburg en slechts mondjesmaat bij het Centrum voor Dienstverlening. Wel bij de Sluis van het Leger des Heils en de Pauluskerk. In De Sluis komen gemiddeld 25 EU-burgers per dag, waarvan de helft Polen. In de Pauluskerk gaat het om een vergelijkbare groep, waarvan eveneens de helft Polen, maar ook een groep Portugezen en een kleiner groepje uit Letland, Litouwen en Estland. Zowel bij de Sluis als de Pauluskerk signaleert men geen stijging van het aantal bezoekers uit EU-landen. De Poolse kerk ziet per dag één tot drie Polen aankloppen voor hulp, wat volgens de pastoor vorig jaar ook al was. Het vangnet van de GGD kreeg in augustus drie meldingen over EU-burgers (waarvan één MOE-lander) die acute medische zorg nodig hadden. De soepbus van het Leger des Heils trekt op een avond op drie locaties in de stad 80 tot 100 bezoekers. Hiervan is circa de helft MOE-lander. Het Leger ziet een stijging van het aantal bezoekers, vooral veroorzaakt door MOE-landers. Waarschijnlijk is een groot deel van deze bezoekers niet dakloos, maar zijn zij marginaal gehuisvest (bijvoorbeeld in een pension). Het profiel van de EU-burgers die de Pauluskerk en de Sluis bezoeken, verschilt van het profiel van de mensen die doorgaans in de maatschappelijke opvang zitten. Over het algemeen zijn de MOElanders behoorlijk zelfredzaam. Hun belangrijkste probleem is dat ze geen werk hebben en daardoor ook geen huisvesting. Vaak is alcohol een probleem. Van de Portugezen die we in ons onderzoek tegenkwamen is minder bekend. Het lijkt geen homogene groep. Bij de Pauluskerk gaat het om Portugese vrouwen die in gezinsverband leven en op het spreekuur van het maatschappelijk werk komen. Bij het Leger des Heils komt men vooral Portugezen tegen die drugsverslaafd zijn. 3

4

Inhoudsopgave Samenvatting... 3 1. Inleiding... 7 2. EU-burgers in de nachtopvang en op straat... 9 3. EU-burgers in de dagopvang, in particuliere voorzieningen en bij het vangnet van de GGD... 11 4. Profiel van de EU-burgers in de maatschappelijke opvang en op straat... 15 5. Conclusies... 17 Bijlage 1: Geïnterviewde personen... 19 5

6

1. Inleiding In februari 2011 heeft de Zorgmonitor van de GGD Rotterdam-Rijnmond de eerste inventarisatie gemaakt van EU-burgers in de maatschappelijke opvang. Voor u ligt de tweede inventarisatie. Aanleiding voor de inventarisaties is een tweetal zorgen van de gemeente Rotterdam. Aan de ene kant gaat het om de zorg dat de maatschappelijke opvang volloopt met EU-burgers die daar geen recht op hebben. Tegelijkertijd is er ook de zorg dat EU-burgers zonder werk of zonder dak boven hun hoofd over straat zwerven en buiten slapen. Om beide ontwikkelingen het hoofd te bieden en eventueel aanvullend beleid te voeren is besloten om elk half jaar te rapporteren over het aantal EUburgers in de opvang en op straat. Maatschappelijke opvang De maatschappelijke opvang is een vangnet voor dak- en thuislozen. Hieronder valt een aantal voorzieningen die voor een belangrijk deel worden gefinancierd en geregisseerd door de gemeente Rotterdam en het Rijk. De belangrijkste voorzieningen in dit verband zijn: nachtopvang (slaapvoorziening voor daklozen met een CO-pas; voor hen wordt een integraal zorgplan opgesteld) dagopvang (voor daklozen en mensen met een slaapplaats maar zonder thuis: ruimte voor sociaal contact, douchen maar ook maatschappelijk werk en medische dienst) woonvoorzieningen voor voormalig dak- en thuislozen die vaak onder begeleiding weer leren een normaal leven te leiden straatdokter (medische hulp voor daklozen en niet-uitstelbare medische zorg voor onverzekerden) Daarnaast is er een aantal particuliere initiatieven zoals de soepbus, waar marginaal gehuisvesten soep en/of een deken kunnen krijgen. In zijn algemeenheid is de gemeente zeer terughoudend in het verlenen van toestemming voor gebruik van de nachtopvang door EU-burgers. Toestemming wordt verleend als personen voldoen aan een aantal criteria. 1 Als zij aan deze criteria voldoen krijgen zij een CO-pas. Voor de dagopvang ligt dit anders. Dit is een meer laagdrempelige voorziening waarvoor geen toestemming van de gemeente nodig is. Vanuit de dagopvang komen signalen dat zij steeds meer EU-burgers zien. Vanuit andere bronnen zijn er meldingen van overlast door EU-burgers. De deelgemeente Charlois heeft in de zomer van 2011 overlast gemeld in de openbare ruimte rond het Zuiderpark van groepen bezoekers die alcohol gebruiken. Hierbij zouden Polen betrokken zijn. Doel van het onderzoek en onderzoeksvragen De GGD wil vanuit haar regierol weten of er sprake is van een (substantiële) nieuwe doelgroep voor de maatschappelijke opvang. Er zijn signalen dat steeds meer EU-burgers een beroep doen op deze voorzieningen, maar voor dagopvang en particuliere initiatieven ontbreekt het aan concrete cijfers. Mocht er inderdaad sprake zijn van EU-burgers in de maatschappelijke opvang en/of van EU-burgers op straat, dan is het voor het maken van beleid ook van belang om (naast gegevens over de omvang) meer zicht te krijgen op de achtergrond en zorgvraag van deze mensen. 1 De criteria uit het Plan van aanpak Maatschappelijke Opvang zijn: - Aanwezigheid van een psychiatrische stoornis (waaronder verslavingsproblemen), verstandelijke beperking, of ernstige psychosociale problemen, tegelijkertijd, aanwezigheid van meerdere problemen op andere leefgebieden. Gebrek aan mogelijkheden om de problemen zelf op te lossen - Afwezigheid van een adequate hulpvraag - Leidend tot het niet voldoende in staat zijn om in eigen bestaansvoorwaarden te voorzien (huisvesting, inkomen, sociale contacten, zelfverzorging, etc) - Dak en of thuisloos en/of een ernstig risico op dak/thuisloosheid - 23 jaar en ouder - Regiobinding en een legale status 7

Het doel van het onderzoek is dus: inventariseren van de omvang en kenmerken van EU-burgers in de maatschappelijke opvang en op straat en de oorzaken en achtergronden daarvan Tweede inventarisatie In deze tweede inventarisatie geven we de resultaten weer van het onderzoek. Doel is om een beeld te schetsen van de omvang en kenmerken van de doelgroep. Onderstaand geven we een antwoord op de geformuleerde onderzoeksvragen. De doelgroep bestaat uit EU-burgers. Hieronder verstaan we alle personen die onderdaan zijn van één van de landen van de Europese Unie, met uitzondering van Nederlanders. In deze notitie onderscheiden we twee groepen binnen de EU-burgers: de MOElanders en de overige EU-burgers. De MOE-landers zijn inwoners van de tien Midden- en Oost- Europese landen die sinds 2004 tot de Europese Unie zijn toegetreden (Polen, Hongarije, Slovenië, Tsjechië, Slowakije, Estland, Letland en Litouwen, Bulgarije, Roemenië). De overige EU-burgers zijn inwoners van de oude EU-lidstaten (België, Cyprus, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië, Luxemburg, Malta, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Spanje, Verenigd Koninkrijk, Zweden). Het onderzoek bestond uit twee delen. Allereerst hebben we de maandregistraties over augustus 2011 van Centraal Onthaal, de nachtopvang, het veldwerk en de dagopvang (De Sluis) van het Leger des Heils opgevraagd en geanalyseerd. Tevens hebben we een korte vragenlijst per email verstuurd naar de stichting Ontmoeting, de Nas en CVD. Daarnaast hebben we interviews gehouden met de deelgemeente Charlois, het Leger des Heils, de Pauluskerk, de Poolse kerk en de coördinator van het veldwerk van de MO-instellingen. Telefonisch contact hebben we gehad met de deelgemeente Delfshaven. 8

2. EU-burgers in de nachtopvang en op straat 1. Hoeveel EU-burgers hebben in augustus 2011 een CO-pas aangevraagd en gekregen en hoeveel zijn er afgewezen, en waarom? In totaal zijn er in augustus 2011 104 besluiten genomen over aanmeldingen van burgers bij Centraal Onthaal. Van 5 personen is de nationaliteit niet geregistreerd, van de overige 99 personen waren er twee EU-burger, namelijk één Portugees en één Pool. De Portugees heeft een CO-pas ontvangen, de Pool is afgewezen voor een CO pas. Formeel heeft hij dus geen toegang tot de nachtopvang. Een jaar eerder (september 2010) waren er meer aanmeldingen bij Centraal Onthaal (136) en ook meer aanmeldingen van EU-burgers (zeven, waarvan vier EU-burgers). De enige die toen werd toegelaten was een Spanjaard. Er zijn geen gegevens bekend over het aantal EU-burgers dat in augustus 2011 aan het loket van Centraal Onthaal informatie over de maatschappelijke opvang kwam vragen zonder dat het tot een formele aanmelding kwam. 2. Hoeveel EU-burgers maken gebruik van de nachtopvang en hoe lang? (uitgesplitst naar nationaliteit en aandeel t.o.v. het totale gebruik) Normaal gesproken kunnen mensen alleen gebruik maken van de nachtopvang als ze een CO pas hebben, en de meeste EU-burgers hebben geen CO pas (zie de voetnoot op blz. 7 voor een overzicht van de criteria om in bezit te komen van een CO-pas). Soms krijgen mensen op medische indicatie wel een pas, en het komt ook wel voor dat mensen zonder CO pas toch een paar nachten in de nachtopvang verblijven. In augustus 2011 hebben in totaal 415 personen gebruik gemaakt van de nachtopvang (oktober 2010: 431 personen). Van een kwart is niet bekend wat hun nationaliteit is (omdat zij geen CO-pas hebben). De overige 301 personen zijn met name Nederlands. Er zijn 10 EU-burgers (13 in oktober 2010), waarvan 5 Portugezen. Verder een Duitser, een Griek, een Italiaan, een Oostenrijker en een Spanjaard. Onder hen zijn geen MOE-landers (oktober 2010: 3 Polen). Het gaat hier om een minimum aantal, omdat van veel mensen de nationaliteit dus niet bekend is. Tabel 1 Nationaliteit van gebruikers van de nachtopvang in augustus 2011 aantal percentage Nederlands 253 84% Overig EU-burger, niet MOE 10 3% MOE-lander - - Overige nationaliteiten 38 13% Totaal 301 100% nationaliteit onbekend 114 (27%) Totaal 445 9

3. Hoeveel EU-burgers slapen er (soms) buiten? Het veldwerk van de stichting Ontmoeting, het Leger des Heils en Bouman gaat actief op zoek naar mensen die buitenslapen en probeert hen naar binnen te krijgen. De coördinator van het veldwerk zegt dat er in Rotterdam in augustus 25 mensen zijn die vrijwel permanent buitenslapen en regelmatig door het veldwerk worden bezocht. Onder hen zijn een Pool en een Roemeen. Verder zijn er geen EU-burgers onder. Het verloop op de lijst van buitenslapers is klein, dat wil zeggen dat er weinig mensen bijkomen maar ook weinig afgaan. In de deelgemeente Charlois is men in augustus af en toe buitenslapers tegengekomen, het zijn mensen die door de deelgmeente zwerven. Er is een lichte toename ten opzichte van vorig jaar. Vaak zijn het MOE-landers (Polen/Roemenen), die bijvoorbeeld hun baan kwijt zijn geraakt en gaan rondhangen en buitenplassen (Carnisse en Tarwewijk). Van één van hen wordt vermoed dat hij daken thuisloos is, maar hij voldoet niet aan de criteria om toegelaten te worden tot de maatschappelijke opvang. In Charlois is er verder overlast van een groep van circa 10 tot 20 personen bij het Hertenkamp (60% MOE-lander en 40% autochtoon), die daar veel alcohol gebruiken. Een deel van de groep is in behandeling voor alcoholverslaving; een ander deel komt gewoon uit de wijk. Volgens de deelgemeente wordt er door de politie streng gehandhaafd op overtredingen. s Nachts lost de groep op en vertrekt men met onbekende bestemming. In Delfshaven komt het interventieteam van de deelgemeente tijdens pandencontroles veel MOElanders tegen, maar zijn er geen signalen dat er MOE-landers buiten slapen. De dominee van de Pauluskerk ziet een (lichte) toename van het aantal mensen dat op straat slaapt, zoals ook de politie aan het Eendrachtsplein constateert (exacte cijfers zijn niet bekend). Voor een belangrijk deel komt dit door de sluiting van de NAS in de Waalhaven. Aan de ene kant zijn er meer vluchtelingen op straat, maar ook meer Polen. De dominee zegt dat hij voorheen een Pool nog wel eens kon helpen door nachtopvang voor hem te regelen; nu is dit door de sluiting van de NAS lastiger en moet hij iets anders regelen (kamer) of slaapt iemand op straat. 10

3. EU-burgers in de dagopvang, in particuliere voorzieningen en bij het vangnet van de GGD Voor de dagopvang is geen CO pas nodig. De dagopvang is daarmee laagdrempeliger dan de nachtopvang, maar dat wil niet zeggen dat instellingen iedereen toelaten. Zo heeft de NAS een eigen pasjessysteem voor de dagopvang en is er (zeker bij de gesubsidieerde instellingen) sprake van een deurbeleid. Naast de dagopvang (al dan niet gesubsidieerd) besteden we in dit hoofdstuk aandacht aan de EUburgers die aankloppen of worden aangemeld bij het vangnet van de GGD. Dit vangnet is er voor mensen zonder postcode die meestal een acute zorgbehoefte hebben en nergens anders terecht kunnen; de GGD helpt hen naar zorg. 4. Hoeveel EU-burgers maken gebruik van de gesubsidieerde dagopvang voorzieningen en het vangnet van de GGD? Met name voor de MOE-landers lijkt er vaak sprake te zijn van groepsvorming. Als er ergens iemand wordt toegelaten wordt dit doorverteld en komen er steeds meer, en komen ze vervolgens in groepjes. Het tegenovergestelde gebeurt ook: wanneer MOE-landers worden geweigerd, blijft de aanloop beperkt tot een enkeling. De aan- of afwezigheid van MOE-landers wordt dus mede beïnvloed door het deurbeleid van de instellingen. Tabel 2 Gebruik van gesubsidieerde dagopvang in augustus 2011 Leger des Heils: De Sluis St. Ontmoeting: dagopvang s Gravendijkwal CVD: van Speijk en de Hille NAS: Couwenburg GGD vangnetfunctie Er komen circa 80 personen per dag, waarvan 20-25 EU-burgers, waaronder circa 12 Polen. Er is een redelijk vaste groep Polen. Deze groep is al circa een jaar in beeld. Naast Polen ook wat Bulgaren, Roemenen en Letten. In augustus waren er 81 nieuwe aanmeldingen van bezoekers, waarvan 9 Polen, 3 Letten, 2 Hongaren en 1 Roemeen. Daarnaast een Fransman, een Portugees en een Spanjaard. Er komen geen EU-burgers. Iedereen krijgt een intake en dan vallen ze meestal af In de gehele maand augustus kwamen er 26 EU-burgers (5% van het totaal), waarvan 10 Duitsers, 5 Belgen, 4 Portugezen en 4 Polen. T.o.v. 2010 is het aantal EU-burgers licht gedaald. Naar schatting geen EU-burgers In augustus waren er 18 meldingen, waarvan 1 MOE-lander en 2 overig EUburgers. De laatste jaren is er een grotere toestroom van EU-burgers, eerst meer Polen, het laatste jaar meer Roemenen en Bulgaren. Begin 2011 meldden zich een aantal Bulgaarse zwangere vrouwen bij het vangnet voor medische zorg. 5. Hoe is dit gebruik te typeren (frequentie van het bezoek, reden van het bezoek, welke dienstverlening gebruiken ze) De Sluis is een laagdrempelige opvang voor iedereen. Voor mensen met een CO-pas wordt geprobeerd een traject op te starten en hen te begeleiden naar een woning e.d. Voor sommigen is het ook een voorportaal voor een CO-pas. Er is een spreekuur van de straatdokter, tandarts en een verpleegkundige. Bezoekers kunnen er koffie en tosti s krijgen en zij kunnen er douchen en telefoneren. 11

De EU-burgers die de dagopvang van het CVD bezoeken komen daar niet elke dag. Gemiddeld brachten zij in augustus 14 keer een bezoek aan het CVD. De mensen die aankloppen bij het vangnet van de GGD hebben problemen met hun gezondheid. Het gaat om circa 150-200 meldingen per jaar, meestal door hulpverleners uit het veld. De GGD organiseert zorg voor deze mensen, leidt ze toe naar een hulpverleningstraject of regelt teruggeleiding naar het land van herkomst. EU-burgers zonder werk, inkomen en zorgverzekering, die ziek worden zijn over het algemeen slecht af. Zij krijgen alleen de hoogst noodzakelijke zorg, verder niet. Ziekenhuiszorg of verpleeghuiszorg voor illegalen wordt vergoed door het ministerie van VWS via de CVZ-regeling. EU-burgers zijn uitgesloten van deze regeling. De mensen die geholpen worden door het vangnet hebben geen postcode. Zij slapen buiten, bij vrienden of in goedkope pensions. 6. Van welke particuliere voorzieningen in het kader van maatschappelijke opvang maken EUburgers gebruik in augustus 2011? Tabel 3 Gebruik van particuliere initiatieven (geen subsidierelatie met de gemeente) in augustus 2011 Pauluskerk, open huis Leger des Heils, Veldwerk/Soepbus Poolse kerk Per dag komen er circa 100-150 bezoekers. Het gaat om drugsgebruikers, psychiatrische patiënten, vluchtelingen, eenzame ouderen en losgeslagen jongeren (maar niet veel). Sinds januari zijn de aantallen MOE-landers niet veranderd. De Polen zijn de grootste groep (10-15 per dag), gevolgd door de Letten/Estlanders/Litouwers (5-6 per dag; deze keren sneller terug) en Hongaren. Er komen geen Bulgaren en Roemenen. Van de overige EU-burgers is de Portugees sprekende groep het grootst (Portugezen en Kaap Verdianen). Het gaat om circa 10-15 personen per dag (even groot als de Poolse groep). Hun aantal in de Pauluskerk is toegenomen, maar dit wordt vooral veroorzaakt door de nieuwe maatschappelijk werkster die een Portugese achtergrond heeft. De Portugezen komen vooral naar haar spreekuur (en niet zozeer naar de dagopvang/open huis). Verder is er een enkele Spanjaard, Duitser of een enkele Brit. Nimmer is er een Belg, Fransman, Italiaan of iemand uit Noord-Europa. Het veldwerk van het Leger des Heils deelt op twee avonden per week en op drie plekken in Rotterdam gratis soep/koffie en dekens uit. Daarnaast zoekt het veldwerk actief op straat naar buitenslapers en zorgmijders. In totaal hebben de veldwerkers in de hele maand augustus 181 unieke personen ontmoet, waarvan 60 Polen, 31 uit overig Oost-Europa, 6 uit Portugal, 5 Duitsers, 2 Grieken en 2 Engelsen. Er waren 43 nieuwe aanmeldingen in augustus, waarvan 12 Polen, 2 Letten, 2 Hongaren, een Roemeen en een Portugees. Het is nu drukker dan aan het begin van het jaar. Het totaal aantal mensen bij de soepbus over de eerste drie kwartalen van 2011 is nu al hoger dan in heel 2010 en de toename komt vooral door meer EU-burgers. Circa 40% van de bezoekers van de Soepbus bezoekt ook dagopvang De Sluis. Per dag kloppen er 1 tot 3 Polen aan voor geld, een slaapplek, hulp bij het vinden van werk of een dokter. Volgens de pastoor was dit vorig jaar ook al zo. 12

7. Hoe is dit gebruik te typeren (frequentie van het bezoek, reden van het bezoek, welke dienstverlening gebruiken ze) De MOE-landers in de Pauluskerk maken vooral gebruik van de goedkope maaltijden. Daarnaast gebruiken ze het open huis om overdag te kunnen verblijven (als ze geen werk hebben). Omdat ze veelal geen rechten hebben (maar ook geen vluchteling zijn), kan het maatschappelijk werk en het vluchtelingenwerk weinig voor ze doen. Als ze wel recht hebben op bijvoorbeeld een bijstandsuitkering, dan worden ze daarbij geholpen. De medische dienst wordt ook wel gebruikt, maar veel MOE-landers zijn onverzekerd. Soms helpen ze de MOE-landers aan een overnachting voor een paar dagen op een kamer. Sinds de sluiting van de nachtopvang in de Waalhaven is dat wel lastiger geworden, waardoor ze soms op straat moeten slapen. Soms bemiddelt de Pauluskerk bij een uitzendbureau om mensen aan het werk te helpen en af en toe kopen ze een ticket naar huis voor ze. De frequentie van het bezoek aan de Pauluskerk varieert. De ene dag zijn er twee bezoekers, een andere keer 10 tot 15. Ze zijn meestal in groepen en komen toch wel een aantal keren per week. Vaak zien ze een bepaalde groep een tijdje achter elkaar. Omdat ze geen gebruik (kunnen) maken van de spreekuren, is er geen gedetailleerde informatie per persoon bekend. Sinds begin dit jaar is de samenstelling van de Poolse groep in de Pauluskerk veranderd. In maart begon het treiteren/pesten, drinken en racistische gedrag van de groep tegenover anderen uit de hand te lopen. Een paar zijn er geschorst en er is contact geweest met de politie die een aantal criminelen heeft opgepakt (waaronder de leider van de Poolse groep). Momenteel is de situatie weer stabiel; een aantal van hen heeft werk gevonden en komt niet meer in de kerk. De bezoekers van de soepbus van het Leger des Heils krijgen gratis koffie en thee. Zij kunnen ook een gratis deken krijgen in ruil voor de registratie van hun persoonsgegevens. Per avond trekt de soepbus 80 à 100 personen (totaal van 3 locaties). Hiervan is circa de helft MOE-lander. De standplaatsen aan de Blaak en het Zuidplein trekken de meeste bezoekers, die in Delfshaven een stuk minder. De bezoekers van de soepbus bestaan uit een harde kern die je lang ziet, maar er is ook veel nieuwe instroom (4 a 5 per avond). Ca. 80% is een vaste groep, 20% is wisselend. De Polen die bij de Poolse kerk aankloppen voor hulp willen meestal wat geld voor eten of een overnachting en hulp bij het vinden van werk en een woning. Soms krijgen ze wat geld, maar blijven slapen in de kerk wordt niet toegestaan. Meestal komen ze maar één keer in de kerk; de pastoor weet niet wat er daarna met hen gebeurt. 13

14

4. Profiel van de EU-burgers in de maatschappelijke opvang en op straat 8. Wat zijn de achtergrondkenmerken van deze mensen? (geslacht, leeftijd, nationaliteit, werk en inkomen, huisvesting, zorgverzekering, doorlooptijd, sinds wanneer in Nederland/Rotterdam) 9. Wat zijn de zorgvragen van deze mensen (met welke problematiek kampen ze, wat is de oorzaak/achtergrond, waarom doen ze een beroep op de opvang) MOE-landers De bezoekers aan de Pauluskerk zijn vooral Polen, als tweede Letten/Estlanders/Litouwers en Hongaren. Er komen geen Bulgaren en Roemenen. Het zijn vooral relatief jonge mannen (25 tot 35 jaar) en een enkele vrouw. De gemiddelde leeftijd van de MOE-landers in de daklozenenquête van december 2010 is 36 jaar. Vaak reizen ze op en neer naar het land van herkomst; het gaat meestal niet om hele lange verblijven in Rotterdam. Uit dezelfde enquête blijkt dat de periode dat de MOElanders in Rotterdam verblijven varieert van 12 dagen tot 5 jaar. Gemiddeld is de verblijfsduur bijna 1,5 jaar. De meeste MOE-landers hebben geen (of weinig) werk, maar hebben hier wel gewerkt. Dat was ook de meest genoemde reden om naar Rotterdam te komen. Degenen die bij de Pauluskerk komen zitten wel in de problemen, maar slechts een enkeling slaapt echt op straat (dat is nog steeds de uitzondering); de meesten hebben een bed elders (kamerverhuur) of weten wel iets te regelen bij kennissen. Tijdens de enquête in de nachtopvang is gevraagd waar men de 30 dagen voorafgaand aan de winterkouderegeling heeft overnacht. Van de 13 MOE-landers hebben er 6 vooral op straat geslapen, 3 bij kennissen, 2 in de nachtopvang en 2 in een eigen (huur)huis (waarvan 1 in Litouwen). Uiteraard geeft dit geen volledig beeld van de huisvesting van alle thuisloze MOE-landers: mensen die ergens een slaapplaats hebben zullen minder gebruik maken van de winterregeling dan mensen die op straat slapen. Het Leger des Heils schetst een soortgelijk beeld van de Polen in dagopvang de Sluis en bij de soepbus. Het gaat om kansarme mensen. Ze hebben geen werk, drinken veel alcohol en spreken alleen Pools. Ze zijn vastgelopen en zijn niet van plan om terug te keren. Hun voornaamste hulpvraag is werk en woning. Ze komen in de opvang voor een rustige plek, een kopje koffie, om te douchen en kleren te wassen. Ook maken ze gebruik van de straatdokter en verpleging. Redenen om niet te willen terugkeren hangen samen met hun cultuur: ze willen niet als mislukkeling worden gezien maar daarnaast is het altijd nog beter om in Nederland dakloos te zijn dan in Polen ( als je hier op straat doodvriest wordt je tenminste nog begraven ). Voorts zijn de MOE-landers door hun communistische achtergrond passief (als er geen werk is, weten ze niet hoe ze iets moeten regelen voor zichzelf) en daarnaast is er angst voor de politie (maar daardoor zijn ze ook gezagsgetrouw). Vaak is alcoholgebruik niet het grootste probleem. Ze kunnen op zich wel werken en als ze werk zouden hebben zou het een stuk beter met ze gaan. Er is wel het risico van een negatieve spiraal: geen werk, rondhangen, meer drinken, geen goede slaapplaats maakt het allemaal steeds moeilijker om werk te vinden. De Polen die bij de Poolse kerk aankloppen voor hulp bestaan volgens de pastoor uit werklozen, personen met een alcoholprobleem en asocialen. De werklozen zijn veelal slachtoffer van oplichting door malafide uitzendbureaus. De asocialen willen vaak niet terug naar Polen; tegen beter in willen zij 15

het blijven proberen om werk te vinden. Uit ervaring weet de pastoor dat 1 à 2 weken zonder werk zitten het maximum is, elke dag wordt de kans om werk te vinden minder. Uit de daklozenenquête bleek dat de meeste MOE-landers niet zijn verzekerd tegen ziektekosten. Dat is uiteraard een probleem bij ziekte maar het is niet zo dat MOE-landers specifiek meer gezondheidsproblemen hebben. Uit de enquête bleek ook dat men de eigen lichamelijke en psychische gezondheid als redelijk goed ervaart. Voor zover we bij de MOE-landers van dak- of thuislozen kunnen spreken, gaat het door de bank genomen om een heel andere groep dan we meestal in de maatschappelijke opvang zien: de MOElanders zijn over het algemeen behoorlijk zelfredzaam. Het belangrijkste probleem is dat ze geen werk (meer) hebben en daardoor ook geen huisvesting. Wanneer ze weer werk zouden hebben, is het probleem dan ook grotendeels weer opgelost. Alcoholmisbruik wordt wel als aandachtpunt genoemd, maar meer in de zin dat ze zich daardoor soms asociaal gedragen (in de opvang of buiten) en dus niet in de zin van verslavingsproblematiek als oorzaak van dakloosheid. Uit de enquête bleek dat er geen sprake is van schuldenproblematiek (10 van de 13 hebben geen schulden). Zonder dat we dit specifiek aan de betrokkenen zelf hebben gevraagd, krijgen we van verschillende respondenten de indruk dat mensen, ondanks hun weinig florissante situatie hier, liever in Nederland blijven dan terug naar huis gaan, omdat de leefomstandigheden (ook als dakloze) hier in Nederland toch nog beter zijn dan in het land van herkomst. Portugezen De Portugezen die het spreekuur in de Pauluskerk bezoeken zijn vooral vrouwen, die al langer in familieverband in Nederland wonen. Zij of hun partner zitten zonder werk. Soms wordt een Portugees naar het eigen land teruggeleid. Zij komen vooral voor de Portugees sprekende maatschappelijk werkster. Verder is er over deze groep niks bekend. In augustus zaten er in de nachtopvang vijf Portugezen. Ook bij de dagopvang van het CVD komen regelmatig Portugezen. Over deze mensen is weinig bekend. Volgens het Leger des Heils, dat in de dagopvang en bij de soepbus eveneens Portugezen tegenkomt, gebruiken zij vooral drugs. Dit in tegenstelling tot de MOE-landers die alcohol gebruiken. Deze Portugezen zijn naar Nederland gekomen vanwege de beschikbaarheid van goedkope drugs, aldus het Leger. 10. Wat gebeurt er met deze zorgvragen? EU-arbeidsmigranten die voldoen aan de voorwaarden voor rechtmatig verblijf en regiobinding en een meervoudige problematiek hebben, kunnen toegelaten worden tot de maatschappelijke opvang. De meeste EU-arbeidsmigranten die in Nederland in de problemen komen voldoen echter niet aan die criteria. Of zij zijn nog maar te kort in Nederland, of zij zijn nog goed in staat om te werken en hebben ogenschijnlijk geen grote psychische problemen. Met de zorgvragen die zij wel hebben weten de instellingen voor de maatschappelijke opvang geen raad. In de dagopvang worden zij toegelaten en kunnen zij soep en broodjes krijgen en zich douchen of een straatdokter bezoeken, maar daar houdt het mee op. De instellingen kunnen hen niet helpen met het vinden van werk en een woning. Soms koopt één van de instellingen voor hen een kaartje voor terugkeer naar het land van herkomst, maar daar blijft het bij. Ook het vangnet van de GGD repatrieert af en toe arbeidsmigranten en kan de allergrootste medische nood lenigen. We willen eindigen met de verzuchting van de pastoor van de Poolse kerk die zich behoorlijk machteloos voelt, omdat hij zijn landgenoten die bij hem aankloppen niet kan helpen. 16

5. Conclusies Het aantal EU-burgers in de maatschappelijke opvang is beperkt. In augustus hebben er 10 EU-burgers in de nachtopvang geslapen, waarvan vijf Portugezen. Onder hen waren geen MOElanders. In de dagopvang verblijft dagelijks een groep EU-burgers. In de Sluis van het Leger des Heils komen er dagelijks zo n 25, waarvan de helft Polen. In het open huis van de Pauluskerk gaat het om vergelijkbare aantallen. Naast Polen komen daar ook Portugezen en inwoners van de Baltische staten. De soepbus van het Leger des Heils, die op twee avonden per week drie locaties in de stad bezoekt, wordt per avond door 40-50 MOE-landers bezocht. Voor een deel zijn dit dezelfde mensen die overdag de Sluis bezoeken. Het Leger constateert een stijging van het aantal MOE-landers dat de soepbus bezoekt. Bij de Sluis en de Pauluskerk ziet men geen toename ten opzicht van vorig jaar. Het aantal EU-burgers dat volgens het veldwerk van de instellingen permanent buiten slaapt is klein: een Pool en een Roemeen. In de daklozenenquête van december 2010 rapporteerden zes MOElanders dat zij in de afgelopen maand vooral op straat sliepen. Deze aantallen zijn niet schrikbarend. Tegelijkertijd zijn er wel signalen van de deelgemeente Charlois en de Pauluskerk dat het aantal buitenslapers onder de MOE-landers licht toeneemt. Het profiel van de EU-burgers die de Pauluskerk en de Sluis bezoeken, verschilt van het profiel van de mensen die doorgaans in de maatschappelijke opvang zitten. Over het algemeen zijn de MOElanders behoorlijk zelfredzaam. Hun belangrijkste probleem is dat ze geen werk hebben en daardoor ook geen huisvesting. Vaak is alcohol een probleem. Van de Portugezen die we in ons onderzoek tegenkwamen is minder bekend. Het lijkt geen homogene groep. Bij de Pauluskerk gaat het om vrouwen die in gezinsverband leven en op het spreekuur van het maatschappelijk werk komen. Bij het Leger des Heils komt men vooral Portugezen tegen die drugsverslaafd zijn. Aanbevelingen Uit deze tweede inventarisatie blijkt dat de aantallen EU-burgers in de maatschappelijke opvang en op straat beperkt zijn. Ten opzichte van de eerste inventarisatie zijn er geen grote verschillen. Niettemin is het een goede zaak om de vinger aan de pols te houden, omdat de omgeving snel kan veranderen. Daarnaast hebben wij in deze monitor geconstateerd dat er EU-burgers buiten de boot vallen, omdat zij zorgvragen hebben waarvoor momenteel geen oplossing is. Het verdient aanbeveling om te onderzoeken welke mogelijkheden er desondanks toch zijn om deze nood te lenigen. 17

18

Bijlage 1: Geïnterviewde personen GGD Rotterdam-Rijnmond, Meta van der Schee Leger des Heils, Rene Loch, Cor van Herpen en Mart Jongejan Deelgemeente Charlois, Gerno Hesselink en Samir Zekanovic Pauluskerk, dominee Dick Couvee Poolse kerk, pastoor Slawomir Trypuc 19