Hard tegen hard Mes-op-dek-duels in de America s Cup Bootsnelheid alleen is zelden genoeg om een America s Cup wedstrijd te winnen. Veel vaker zijn uitgekiende tactiek en perfecte beheersing van de boot de beslissende elementen. Matchracen gaat over het afdekken van de ander en het uitlokken van fouten van je tegenstander. De wedstrijdbaan is 18,5 mijl lang. Een race bestaat uit maximaal 3 rondes rond een, aan stuurboord te ronden, indewindse boei en een benedenwindse poort. Stap voor stap kijken we naar de regels en tactische mogelijkheden die voor elke situatie gelden. Voor een keer houden we de gangbare Engelse termen aan. Tekst en animaties: ACM 2007 Bewerking: Sjors van der Woerd fotoivo Rovira / Alinghi 10
Zilt-dossier America s Cup Pre-start De pre-start begint vijf minuten voor het startschot. Er wordt gestreden om de beste positie ten opzichte van de tegenstander en om de meest gunstige kant van de baan. De boten varen elk van een eigen kant het startgebied binnen. Te verwachte winddraaiingen bepalen wat de beste kant van de lijn is. Er wordt veel gemanoeuvreerd. De boot die tijdens die snelle bewegingen een fout bij de tegenpartij forceert, boekt de eerste winst. Dial-up De gele boot vaart over bakboord en probeert op aanvaringskoers te blijven met Blauw, die dus moet uitwijken. Meestal loeven beide boten tot aan de wind. Geel moet Blauw de kans geven vrij te blijven. Met te agressief varen riskeert Geel een straf. Als de boten verder in de wind draaien gaat Blauw overstag (soms maar kort), zodat hij de bakboordboot wordt aan de lijzijde, en dus voorrang heeft. Geel is extra kwetsbaar als de boten langer in de wind blijven en achteruit beginnen te drijven (deinzen). De boot is dan moeilijk onder controle te houden. Dial-ups komen in 60 procent van de prestarts voor. Soms wel drie keer opnieuw. 11 werken de animaties niet? download dan Acrobat Reader versie 8
Dossier America s Cup Neutral circle Als de boten uit de dial-up komen, zeilen ze soms uit het startgebied om daar rondjes te draaien. Bij het maken van deze neutral circles heeft geen van de boten een duidelijk voordeel. Het belangrijkste element van de manoeuvre is de timing van het opnieuw binnenvaren van het startgebied. Bear-away escape In deze situatie zijn Geel en Blauw verwikkeld in een dial-up. Blauw kan ontsnappen door af te vallen of te gijpen. Dit is moeilijk en riskant. Blauw wordt na de gijp de stuurboordboot en moet ruimte geven aan Geel. Als de ontsnapping niet werkt, loeft Blauw meestal weer op en volgt er doorgaans een nieuwe dial-up situatie. Lead in Ongeveer twee minuten voor de start moeten de boten weer in het startgebied zien te komen. In het voorbeeld besluit Geel om voor Blauw het gebied in te varen. In plaats van een volledige neutral circle af te maken, loeft Geel op tot aan de wind. Blauw gaat overstag en probeert Geel terug te dwingen. Door overstag te gaan in plaats van te gijpen, krijgt Blauw een betere hoek om dat te doen. Blauw kan een early hook (zie verderop) proberen of Geel door blijven duwen. 12
Dossier America s Zilt-dossier CupAmerica s Cup Daardoor krijgt Blauw tijd en ruimte om overstag te gaan en op volle snelheid over stuurboord te starten. De lead in gaat vooral over timing. Tien seconden te vroeg richting start draaien kan resulteren in te weinig ruimte bij het pin end, de contra-startboei. In dat geval moet worden gegijpt en dreigt een te late start of erger nog, loopt Geel kans over de lijn gedrukt te worden. Early hook In de animatie vaart Geel aan de leiding, terug naar het startgebied. Blauw verwerft Zilt-dossier voordeel America s nadat Cup er een overlap-situatie is ontstaan en Geel, aan loef, vrij moet blijven van Blauw. Blauw moet aan Geel wel de gelegenheid bieden om vrij te blijven. Blauw kan Geel tot oploeven dwingen tot in de wind. De enige mogelijkheid voor Geel is dan om met een overstag weg te klappen. Daardoor krijgt Blauw de leidende positie op weg naar de startlijn. Geel is in dit geval de verliezer en loopt grote kans op een trage of late start. 13
Dossier America s Cup foto Gilles Martin-Raget BMW Oracle Aan de wind Met de lee bow kan een kleine voorsprong uitgebouwd worden. De boten komen elkaar op een aandewindse koers tegen. Blauw vaart over stuurboord en moet dus uitwijken. Geel kan voorlangs kruisen en de linkerkant van de baan kiezen of overstag gaan en de rechterkant van de baan bewaken. Kiest Geel voor het laatste, dan gaan ze kort voor Blauw overstag. Blauw moet ruimte geven (loef wijkt voor lij) en ligt dan in de vuile wind van Geel. Blauw moet overstag om vrije wind te zoeken. Dwingen naar de layline De leidende boot (Geel) gebruikt zijn voordeel om Blauw naar een layline te dwingen. Zo bepaalt Geel aan welke kant van de baan hij zelf wil varen. Maar er zijn meer voordelen. Door dicht bij Blauw te blijven, verzekert Geel zich ervan dat de tegenstander niet kan profiteren van onverwachte winddraaiingen. Ook kan Geel zijn voorsprong uitbouwen, omdat Blauw vaak in zijn verstoorde wind zeilt. Bovendien bepaalt Geel hoe ze bij de boei aan zullen komen. Voor Blauw zijn er behalve een agressief en riskant overstag-duel, weinig opties om uit deze netelige situatie te komen. 14
Zilt-dossier America s Cup Upwind penalty Meestal draait een deelnemer een opgelegd strafrondje vlak voor de finish. Is de voorsprong van de bestrafte boot echter groot genoeg, dan kan het voordeel opleveren het rondje op het indewindse rak te varen. Volgens de definitie is een strafrondje namelijk geen 360 graden, maar slechts 270. Aan de wind moet er een gijp in zitten. In het voorbeeld houdt Geel de leiding na het incasseren van de straf en vaart dan over bakboord, waardoor de bestrafte boot voorrang krijgt op Blauw. Upwind pin In de getoonde situatie dwingt Geel, zeilend over bakboord, Blauw achterlangs te gaan. Geel gaat zelf een paar bootlengtes verder overstag. Vervolgens kan Geel, lager en dus met meer snelheid, richting Blauw varen. Het resultaat is dat het gat snel wordt gedicht en Blauw geen ruimte meer heeft om overstag te gaan. Geel houdt heel makkelijk het initiatief tot het ronden van de bovenboei. In de praktijk zal Blauw zich zelden in deze beroerde positie laten dwingen. Hij zal liever niet achter Geel langsgaan, maar kiezen om uit te wijken door overstag te gaan. 15 Top mark hunt Blauw zeilt over stuurboord en valt af om achterlangs te gaan. Geel pareert door zijn boeg richting de Blauwe boeg te sturen. Blauw zal overstag gaan.
Dossier America s Cup Opties voor de wind Voor de wind kan de leidende boot bepalen aan welke kant van de baan hij wil varen. De tweede boot kan kiezen om de eerste af te dekken of om juist een andere koers te varen en zo gunstiger wind te vinden. De zeilvoering speelt een belangrijke rol bij die keuzes. Met meer wind varen de boten met een symmetrische spinnaker. Daarmee kan de tweede boot makkelijker de leidende boot in vuile wind laten zeilen. In lichter weer worden asymmetrische spinnakers gebruikt, waarmee minder ruim voor de wind wordt gevaren. Elkaar afdekken is dan veel moeilijker. In het voorbeeld kiest Geel voor de rechterkant van de baan. Blauw volgt. Bij positie 1 gijpt Blauw als eerste, wacht en gijpt dan gelijk met Geel in de hoop deze vuile wind te kunnen geven. Bij positie 2 gijpt Blauw en volgt Geel direct om de ander geen mogelijkheid te geven aan de linkerzijde voordeel te behalen. Bij die gelijktijdige acties kan het best ingespeelde team vaak een paar meters winnen door perfect uitgevoerde draaien. Bij positie 3 gijpt Blauw weer als eerste, ook nu direct gevolgd door Geel die daardoor de rechterkant bewaakt. In positie 4 is de voorsprong van Geel zo groot, dat Blauw niet meer voorlangs kan komen na een gijp. Geel leidt Blauw naar de bakboord-layline voordat ze richting boei draaien. Geel zal de boei als eerste ronden. 16
Zilt-dossier America s Cup Proper course Het bepalen of een boot de juiste koers vaart is moeilijk en vergt veel inschattingsvermogen van de scheidsrechters op het water. In dit voorbeeld kan Geel niet boven, en Blauw niet onder zijn juiste koers varen. Als de boten bij de layline komen, dwingt de juiste koers-regel Geel te gijpen richting de boei. Hoe verder Geel van de layline durft te varen, des te moeilijker het wordt voor Blauw om daarna weer een overlap-situatie te creëren en als eerste de boei te ronden. Blauw zal met veel geschreeuw duidelijk maken dat Geel moet gijpen, terwijl Geel moet inschatten wanneer hij zonder straf toch zo laat mogelijk gijpt. Downwind penalty Zelden wordt in de America s Cup een strafrondje gedraaid op het voordewindse rak. De spinnaker moet er namelijk voor naar beneden en weer omhoog en dat kost te veel tijd. Een uitzondering is een rondje op de finishlijn. Dan wordt soms het pin end gerond, waarna de bestrafte boot finisht zonder de spinnaker weer te zetten. 17
foto Gilles Martin-Raget BMW Oracle 18
Zilt-dossier America s Cup Bear away set De makkelijkste boeironding is om ongeveer 2 minuten voor de ronding over de bakboord-layline aan te komen en na de boei over stuurboord door te varen. Er is dan volop tijd om de spinnaker en boom klaar te maken en al te hijsen tijdens de ronding. In een gevecht zien we deze ontspannen manier van ronden echter zelden. Tack set Deze manier van ronden is moeilijker. De boot komt aan over bakboord en moet overstag tijdens de ronding. Er is weinig voorbereidingstijd, maar het grote voordeel is dat de boot over bakboord varend voorrang heeft op zijn weg naar de boei. Gybe set Als de wind naar links draait kan het gunstig zijn direct na de boeironding te gijpen. Dit is ook het geval als de achtervolgende boot een grotere afstand wil hebben op de leidende boot die voor een bear-away set heeft gekozen. De gype set is geen snelle manoeuvre. Vaak wordt de boom klaargezet op de bakboordslag. Direct na de ronding draait de boot door en gijpt, terwijl de spinnaker al in de gegijpte positie wordt gehesen. Door verstoorde wind uit het grootzeil vult de spinnaker langzaam, meestal pas als de draai helemaal is afgemaakt. 19