Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 7 Vooruitkijkende terugblik 9 Vol gas op data 11 Schippers aan het roer 15 Industrie 4.0: print uw eigen Dacia of Porsche 19 Zonder IT staat de wereld stil 23 Decentraliseren = moderniseren 25 E-commerce als exportproduct 27 Das Zwischennetzwerk 31 Wat doet een CIO eigenlijk? 33 Den Haag zonder Arre 35 Zonder ICT geen decentralisaties 39 Publieke omroepen in beweging 41 Toekomstvast beleid 43 Consument aan de bal 47 Slechte werkplekken 49 Dagopening efficiënter werken 53 Wegens verbouwing geopend! 55 IT-sector in beweging 57 Game changer voor onder de kerstboom 59 Breekijzer voor innovatie 63 Paradigmashift IT-branche 65 Laaghangend fruit 67 Nieuwe Economie 69 Samenhangend beleid 71 Verkiezingskoorts 73 Zoek de verschillen 77 Een veranderend speelveld 79 Implicaties Patriot Act verdienen debat 83 Chapeau voor de Europese Commissie 85 Virtueel levend 87 Hippe senatoren in de cloud 91 3
Inhoud Grensoverschrijdend EPD in aantocht 93 Vreemde bestemmingen 95 De eerste digitale wereldoorlog 97 Wild West 99 Geplande innovatie 103 Linkse en rechtse ICT 105 Verstandig beleid 107 Waar in Nederland ligt het nieuwe Eindhoven? 109 Invasie der tablets 113 Zet computers bij oud schroot 115 IT ers in den lande, verenigt u! 119 IT helpt de bouwsector 121 Stoppen met nadenken 125 Tweede Kamer gaat voor cloud computing 127 Het probleem van Tjeenk Willink 129 2010: een jaar van politieke actie! 131 Digi Neelie 133 Digitaal inburgeren 135 Balkenende vergeet IT (niet)! 137 Eén dienstverleningsplatform voor de overheid 139 Ambtenaar 2.0 141 Thorbecke had het zo gewild 145 4
Voorwoord Een paar jaar voor Zsolt Szabo in 2003 aantrad als Kamerlid, was ik minister van Grote Steden- en Immigratiebeleid, tevens belast met overheidsinformatiebeleid en coördinatie van het millenniumprobleem. Beiden zagen wij de kansen die digitalisering bood, en nog steeds biedt, voor zowel de overheidsdienstverlening als voor andere maatschappelijke en economische ontwikkelingen. Ontwikkelingen die Zsolt Szabo ook in zijn columns in dit boek benoemt. Grote delen van de samenleving raakten in die tijd verbonden via internet. En steeds grotere delen van het economische proces werden afgehandeld via internet en e-mail. We wilden de oneindig lijkende mogelijkheden ontdekken en benutten, maar waren tegelijkertijd beducht voor de groeiende afhankelijkheid van ICT. We zagen de enorme impact van ICT, maar konden niet bevroeden dat jaren later internet en social media de wereld zo op zijn kop zouden zetten. De kracht van internettechnologie, twitter, facebook, google-glass, is groot in onze samenleving. Onder de impuls van het bijna magisch klinkende Powered by internet ontstaan nieuwe bewegingen en kansen. Er vindt een economische en sociale revolutie plaats die dwars door gevestigde grenzen, bedrijven, hiërarchieën en instituties heengaat. Internet en social media maken een einde aan gesloten bolwerken. Social media betekent communiceren, interactie, informatie delen in plaats van afschermen, open en transparant zijn. Niet alleen informatie zenden maar ook (inter)actief omgaan met de informatie die je ontvangt. Relaties worden omgedraaid. Niet langer over u en voor u. De klant en burger staan voortaan zelf aan het stuur. Dat is bij een bedrijf lastig, maar bij de overheid helemaal. 5
Voorwoord Een overheidsorganisatie die gekenmerkt wordt door bureaucratie en degelijkheid, moet opeens dynamischer, transparant en responsiever worden. Deze transitie kost tijd, zo blijkt ook in de praktijk. Toch liggen hier juist de kansen. De mogelijkheden van ICT, internet en social media kunnen de overheid dichter bij burgers en bedrijven brengen, 7x24. Ook het bedrijfsleven maakt snel de beweging naar meer openheid in communicatie en speelt in op de wensen van klanten die actief getoetst worden met behulp van co-creatie. Is het alleen maar rozengeur en maneschijn? Nee, ICT wordt ook misbruikt voor nare zaken en doelen: phishing, oplichting en terreur. Bestrijding van cybercrime is een nieuwe, gewichtige loot aan de stam van rampenpreventie en rampenbestrijding. Wat begon als een digitale revolutie, is inmiddels ook een sociaal-maatschappelijke en economische revolutie geworden. Dat wordt zeker ook duidelijk uit de columns van Zsolt Szabo. Ik wens u veel leesplezier. Roger van Boxtel 6
Inleiding ICT als de heilige graal om te komen tot Ja, tot wat eigenlijk? ICT wordt tot op heden nog steeds gezien als een complex onderwerp met lange doorlooptijden. Een voorbeeld: als Kamerlid was ondergetekende woordvoerder ICT en diende ik al in 2004 een motie in samen met het CDA, PvdA, D 66 en LPF om te komen tot één eid infrastructuur met één identiteitskaart vanuit de overheid om zo van alle overbodige pasjes af te zijn in de portefeuille van de burgers en van de daaraan gekoppelde administratieve rompslomp. Het kabinet Balkenende II zegde toe dat de motie in 2007 zou zijn geïmplementeerd. Nu, ruim 11 jaar later wordt er nog steeds, weliswaar in aangepaste vorm, gewerkt aan dit onderwerp. Tegelijkertijd constateer ik met veel plezier en voldoening dat de overheid in de afgelopen jaren een aantal bijzonder noodzakelijke bouwstenen heeft geïntroduceerd die in belangrijke mate bijdragen aan de digitalisering van de dienstverlening en bedrijfsvoering. Te denken valt hier aan de Nederlandse Overheid Referentie Architectuur en afgeleide architecturen voor de verschillende bestuurslagen van de Nederlandse overheid en de achterliggende overheidsorganisaties, de I-strategie van de Rijks CIO, het creëren van de functie van CIO s op de departementen, een Visie op het Stelsel van Overheidsgegevens, de 7
Inleiding oprichting van het Nationaal Cyber Security Centrum en de instelling van de functie van Nationaal Commissaris Digitale Overheid. Een andere voor het debat belangrijke constatering is dat de aandacht in de media en in de Tweede Kamer voor ICT-projecten bij de overheid groeit. Dit geldt ook voor projecten die minder succesvol waren. Onder meer door factoren zoals veranderende wet- en regelgeving, beleidswijzingen, voortschrijdend inzicht en de snel veranderende technologie. Veel van deze onderwerpen worden zowel door de overheid als de markt inmiddels onderkend en er wordt op geanticipeerd. Dat laat onverlet dat er buiten de spotlichten van de publiciteit natuurlijk ook talloze ICT-projecten zeer succesvol zijn. Naast analyses van ICT sec binnen het overheidsdomein zijn er vanzelfsprekend andere ICT gerelateerde onderwerpen met een maatschappelijke relevantie waar aandacht aan is besteed in de columns zoals de opkomst van cloud computing, de gevolgen voor de detailhandel van de groei van het aantal internetwinkels, de crisis in de bouwsector als gevolg van thuiswerken, de Patriot Act, het EPD, de implicaties van 3D printing, de digitale agenda van de Europese Commissie, de NSA en een mogelijk Europees internet en de toekomst van de Publieke Omroepen in onze gedigitaliseerde samenleving. De opinies in deze bundel vormen een mooie staalkaart van het belang van informatisering (inzetten van middelen uit de ICT) voor onze maatschappij. ICT is hierbij nog steeds een middel maar digitalisering wordt in het debat meer en meer een doel. Zsolt Szabo is Vice President bij Capgemini en oud-kamerlid 8
Vooruitkijkende terugblik 7 november 2014 Sinds 2009 schrijf ik mijn opinies voor AutomatiseringGids. 2009 lijkt wel een prehistorisch ICT-tijdperk: de cloud was nog gewoon een wolk, Samsung introduceerde de S9110 smartwatch, Facebook was met een opmars bezig en groeide van 150 naar 350 miljoen gebruikers (nu rond 1,3 miljard), het aantal pageviews van Hyves liep in de miljarden en steeg sterk, Nokia was de best verkopende smart phone-verkoper gevolgd door RIM met de Blackberry, de ipad bestond nog niet, Neelie Kroes werd benoemd tot Eurocommissaris voor de Digitale Agenda en de informatie strategie van het Rijk moest nog geschreven worden. In mijn artikelen heb ik meerdere malen gepoogd om de wolk te demystificeren en tevens heb ik in 2009 geopperd dat de overheid zou moeten streven naar een Gemeenschappelijk Dienstverlenings Platform (GDP) op basis van een vercloude overheidsinfrastructuur. Leuk om te zien dat er heden ten dage wordt gesproken over één Gemeenschappelijke Digitale Infrastructuur (GDI). Ja, er is veel gebeurd sinds 2009, maar hoe nu verder? Ik verwacht dat leveranciers van software die niet op cloud gebaseerd is, deze de komende jaren als SaaS gaan aanbieden. Men heeft geen keuze meer: alles wordt cloud. We leven in een samenleving waarbij we in alles wat we doen, zowel zakelijk als privé, meer en meer afhankelijk worden van het internet. Het behouden van een goed niveau van security en privacy blijft daarbij een grote uitdaging. Hoe dienen we om te gaan met zaken als de Europese richtlijn bescherming persoonsgegevens, waarmee een ondernemer die niet goed omgaat met persoonsgegevens risico loopt op een boete van tot wel 2 procent van zijn wereldwijde jaaromzet? Hoe moeten we omgaan met de Patriot Act, het meekijken op het internet door overheden en 9
Vooruitkijkende terugblik Safe Harbor? Moet een overheid of bedrijf zich van het internet afkoppelen? Onmogelijk. Organisaties moeten zich goed verdiepen in de complexe wet- en regelgeving die op ons afkomt en in de te nemen maatregelen, opdat men aan die voorschriften kan blijven voldoen. Dat betekent meer juridische bijstand en een proces van permanente risico-analyses optuigen. Hiermee kan in ieder geval worden aangetoond dat wanneer zaken fout gaan, men op zorgvuldige wijze heeft gehandeld. De belangrijkste aandachtspunten waarnaar gekeken zal moeten worden zijn de aanwezigheid van een cloudstrategie, toepasselijk recht, intellectueel recht, aanwezigheid van een escrow-bepaling, beveiligde verbindingen, de locatie van dataopslag, welke encryptiestandaarden worden gebruikt, of de Europese privacy wetgeving wordt gerespecteerd, relevante securitycertificaten en audits, notificatie rond data breaches, monitoren van netwerkverkeer op merkwaardige verzoeken, security by transparancy, etc. Ervoor uitkijken, maar nog belangrijker, vooruitkijken. 10
Vol gas op data 10 oktober 2014 In 1959 werd in het Groningse Slochteren een gigantisch gasveld aangeboord op de bietenakker van boer Kees Boon. De vondst leverde boer Kees jammer genoeg geen fortuin op. Volgens de overlevering hield hij slechts 2.200 gulden over aan deze vondst vanwege een oude wet uit 1810. De Mijnwet, ingevoerd tijdens het regime van Lodewijk Napoleon, bepaalde dat een landeigenaar geen eigendomsrechten heeft op delfstoffen die op of onder zijn terrein worden gedolven. Arme boer Kees en familie hebben, met minimaal 2700 miljard kubieke meter gas in de grond, helaas dus nooit van de rijkdom mogen genieten. Anders hadden we vast en zeker onze eigen Groningse Rockefeller gehad. Nu, 55 jaar later, lijkt Groningen wederom een nieuwe vorm van bestaan aangeboord te hebben: de exploitatie van data. Daar waar tijdens Prinsjesdag IT-minnend Nederland in de stukken moest grasduinen naar IT-gerelateerde onderwerpen, kwam de minister van Economische Zaken Henk Kamp een aantal dagen later met het goede nieuws dat in de Eemshaven een mega datacenter uit de grond zal worden gestampt. Goed nieuws in een regio die wel een stimulans kan gebruiken. Saillant hierbij is dat in 1968, bij de plannenmakerij en ontwikkeling van de Eemshaven, de overslag van niet grijpbare grondstoffen zoals data als inkomstenbron hoogstwaarschijnlijk niet eens bestond. Ons gasverleden beperkt zich trouwens niet alleen tot Groningen. Er is meer gas te vinden in bijvoorbeeld Drenthe, Overijssel en Noord-Holland. Hetzelfde geldt voor datacenters. Ook die zijn over het gehele land verspreid met de bekendste clustering in Amsterdam en binnenkort ook in de Wieringermeer. Nederland verwordt dus van een gasrotonde tot een datarotonde. Uniek? Nee! In tegenstelling tot gas loopt heel Europa, gestuwd door de razendsnelle ontwikkelingen rond 11
Vol gas op data 12
Vol gas op data cloud computing, vol met datacenters, van Berlijn tot Dublin en van Londen tot Boedapest. Erg? Ook niet, zolang we maar slim onze eigen industrie hiervan kunnen laten profiteren. En daarvoor zijn er kansen genoeg in een wereld die pas aan het begin staat van een nieuwe economische revolutie, gedreven door het slim gebruikmaken van de beschikbare data in combinatie met praktische devices. Belangrijk hierbij is dat overheden in gezamenlijk overleg en waar ook ter wereld in de uitoefening van hun functie ruimte bieden voor innovatie. Ondernemers leiden onze welvaart en zo stilletjes aan lijkt ons land op IT-gebied een uitstekend klimaat te creëren voor IT-bedrijven. Datacenters, webdesign, gaming, chip productie, procesautomatisering, business intelligence, logistiek en infrastructuur, applicatierationalisatie; zo maar een aantal gebieden waar we het verschil kunnen maken zonder de gebruikelijke buzzwoorden in dit verband te gebruiken. Vol gas dus op data en al wat ermee samenhangt. 13
Het internet en de daarmee samenhangende producten en diensten voor de gezondheidszorg bieden tevens, wenselijk of niet, ongekende mogelijkheden voor burgers om zelf hun dossier ook buiten arts en ziekenhuis op te bouwen en te beheren.
Schippers aan het roer 12 september 2014 Op twee juli, aan het begin van het zomerreces, stuurden minister Schippers en staatsecretaris Van Rijn, beiden bewindspersoon op het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, een brief over e-health en zorgverbetering aan de Kamer. De ambitie van het ministerie is om de mogelijkheden van e-health beter te benutten. Schippers en Van Rijn constateren in de brief dat er veel nieuwe technologieën zijn die nog vaak een brede toepassing ontberen en willen met de zorgpartijen aan de slag om bewezen toepassingen van e-health daadwerkelijk van de grond te krijgen. Achterliggende gedachte is dat de communicatie tussen patiënt en zorgverlener op afstand makkelijker wordt, waardoor de zorg beter rondom de patiënt kan worden georganiseerd. Prima brief met heldere doelen en precies op tijd! Belangrijk is hier wel de constatering dat steeds meer ontwikkelingen buiten het traditionele zorgspeelveld plaatsvinden en het feit dat de patiënt steeds mondiger wordt door effectief gebruik te maken van het internet en van beschikbare applicaties. Deze ontwikkelingen dienen dan ook een belangrijke plaats te krijgen in de periodieke e-health monitor. Het internet en de daarmee samenhangende producten en diensten voor de gezondheidszorg bieden tevens, wenselijk of niet, ongekende mogelijkheden voor burgers om zelf hun dossier ook buiten arts en ziekenhuis op te bouwen en te beheren. Applicaties op smartphones als een stethoscoop, sensoren in schoenen die via het internet aan artsen informatie doorgeven over de stabiliteit van hun patiënten, pleisters met een chip die het gebruik van medicijnen monitoren of de lenzen van Google die diabetes detecteren en suikerspiegels in het bloed bijhouden, het zijn allemaal kleine voorbeelden waaruit enorme bergen bruikbare data voortkomen die de medische wetenschap op zijn kop aan het zetten is. Op 15
Schippers aan het roer 16 binnenwerk def.indd 16 17-11-14 16:03
Schippers aan het roer zijn kop in de zin van: aan de ene kant worden burgers zelf in staat gesteld om hun gezondheid te managen en aan de andere kant stelt het daarmee de huidige wijze waarop ons gezondheidssysteem is geordend ter discussie. Steeds meer waardevolle medische gegevens zullen wereldwijd rondzwerven in de cloud en daar waar de medische wereld in het verleden de patiëntendata beheerde, zullen de betrokken instellingen in de toekomst in toenemende mate gebruik gaan maken van de informatie die op het internet beschikbaar komt, mede geïnitieerd door burgers en het bedrijfsleven. Een interessante uitdaging hierbij is op welke manier moet worden om gegaan met het vraagstuk rond privacy, maar ook hoe de informatie op het juiste moment op de juiste plek beschikbaar komt. 17
Op het snijvlak van ICT, politiek, bestuur en samenleving Zsolt Szabo (Amsterdam, 1961) trad na zijn Kamerlidmaatschap voor de VVD als Vice-President in dienst bij het mondiale IT- en consultancy concern Capgemini. Szabo is van huis uit politicoloog en is vanaf 1988 werkzaam in de ICT-branche. Daarnaast was hij kort voor zijn Kamerlidmaatschap, dat eind 2006 afliep, directeur bij het ministerie van Binnenlandse Zaken. Hier was hij verantwoordelijk voor het informatiebeleid binnen de openbare sector. In de Tweede Kamer was hij woordvoerder voor Defensie en Ontwikkelingssamenwerking en tevens woordvoerder ICT, gericht op de digitalisering van de overheidsdienstverlening aan burgers en bedrijven. Deze unieke combinatie van ervaring in de politiek, het openbaar bestuur en het bedrijfsleven, gekoppeld aan zijn positieve en optimistische visie op innovaties rond de inzet van ICT in zowel de publieke als private sector, geven een mooi inkijkje in de complexe verhouding tussen ICT, politiek, bestuur en samenleving. Opbouwend, soms kritisch, maar altijd met een knipoog. Linkse en rechtse ICT is de kop van een van de in dit essay gepubliceerde opinies. Bij de gemiddelde publicatie staan de koppen vaak los van de werkelijke tekst, maar bij Szabo vormen ze een eenheid met achterliggende teksten om zo de lezer te prikkelen dieper na te denken over de onderliggende boodschap. 978 94 6245 113 1 980 9 789462 451131