ALGEMENE INLEIDING 1. Terugblik 53e Vakantiecursus Veel kennis, weinig daadkracht Nederland speelt slechts marginale rol op internationale watermarkt Ondanks de veelgeroemde hoogwaardige infrastructuur en kennis van de Nederlandse watersector zijn de Nederlandse bedrijven geen factor van betekenis op de wereldmarkt. Die wordt gedomineerd door de Franse multinationals die een veel sterkere positie hebben door hun grote schaal, ervaring, netwerk, (financiële) slagkracht en ondernemingsvermogen. Voor de Nederlandse sector lijkt de klok op 5 voor 12 te staan; slechts een uiterste inspanning van alle krachten kan het tij mogelijk keren. Dat waren de voornaamste conclusies van de gecombineerde 53e Vakantiecursus in Drinkwatervoorziening en 20e Vakantiecursus in Riolering en Afvalwaterbehandeling, die op vrijdag 5 januari 2001 georganiseerd werd in het gebouw voor Civiele Techniek van de TU Delft. Het thema was Internationale ontwikkelingen in de waterketen. Prof.ir. J.C. van Dijk TU Delft Dr.ir. Th. van den Hoven KIWA Een recordaantal van ruim 400 drinkwater-, riolerings- en afvalwaterdeskundigen was naar Delft gekomen om met elkaar en de organisatoren te discussiëren over het thema. Tijdens de pauzes en de nieuwjaarsborrel (zoals gewoonlijk weer aangeboden door VEWIN en Kiwa) na afloop werd er veel gesproken over de turbulente ontwikkelingen in de waterwereld en werd er volop gespeculeerd over wat het jaar 2001 zou brengen. Opening van de VC door de decaan. De gecombineerde Vakantiecursus werd geopend door prof.ir. Henk-Jan Overbeek, decaan van de faculteit Civiele Techniek. Aangezien het aantal deelnemers aan de cursussen 5
inmiddels de capaciteit van de grootste collegezaal (A) is ontstegen, werd de toespraak van de decaan met behulp van videoregistratie tevens in collegezaal B getoond. Na de gezamenlijke opening volgden parallelle sessies in de beide collegezalen A en B. -DDURYHU]LFKW,, Ik presenteerde vorig jaar zelf een filosofische schets van de huidige ontwikkelingen in de drinkwatersector onder de titel Waarheen, waarvoor. Bij de jaarwisseling hebben we immers allemaal de neiging om terug te blikken en vooruit te kijken. Ik had voor de gelegenheid een Jaaroverzicht Water 2000 samengesteld aan de hand van ons lijfblad H 2 O. 2000 was natuurlijk in de eerste plaats het jaar van Pronk, die bij ons wel de baas bleef en energiek zijn stempel drukte op ons wereldje (Pronk neemt watersector in ijzeren greep, dia). Drinkwater kwam daarmee op de politieke agenda en ook andere bekende Nederlanders moesten ineens een mening hebben over het onderwerp, bij voorkeur een afwijkende (Nijpels kapittelt Pronk). Kortom, drinkwater werd onderwerp van een zeer genuanceerde politieke discussie (Bolkestein weet niet waarover hij praat). Uiteraard was 2000 ook het jaar, waarin NUON weer flink in de bus blies (NUON slaat verrassende slag met overname Norit). Hoewel Tob Swelheim toch wel zeer merkwaardige argumenten gebruikte om de overname van Norit te motiveren (het kan bij Vitesse geen kwaad om wat antilaxeerpillen te hebben). Korte tijd later verscheen er een bericht dat een ander licht wierp op de overname van Norit (Gelderse bacterie besmet plannen NUON). -DDURYHU]LFKW,,, -DDURYHU]LFKW, Je zou het haast vergeten bij dit politieke gekrakeel, maar er waren ook nog mensen die gewoon rustig hun eigen plannen uitvoerden (Hydron klaar voor de toekomst, dia). Hoewel hun woordgebruik soms wel wat merkwaardig aandeed (waterkanon Hydron staat op scherp). 2000 was uiteraard ook het jaar van de waterketen, waar we enthousiast synergie gingen realiseren (In de waterketen liggen miljarden voor het oprapen, dia). Maar dat bleek toch niet zo eenvoudig als we dachten (samenwerken kost bloed, zweet en tranen). De verwachtingen waren nog wel zo hoog gespannen (rioolrecht kan 10 tot 15 % omlaag). 6
54e Vakantiecursus in Drinkwatervoorziening & 21e Vakantiecursus in Riolering en Afvalwaterbehandeling Maar de realiteit bleek soms toch wat weerbarstiger (forse stijging van het rioolrecht niet te vermijden). een goed beeld hebben van wat de volgende generatie te wachten staat? Waarheen, waarvoor? In 2000 bleken sommige experimenten in de waterketen wat tegen te vallen. Dat tegenvallen nam dramatische vormen aan bij het experiment met compost-toiletten in Utrecht (dia). :DDUKHHQ ZDDUYRRU" Zo lijkt het ook alsof de bedrijfstak momenteel wat richting mist. Zo vanzelfsprekend als de focus steeds gericht is geweest op de opbouw en uitbouw van een hoogwaardige infrastructuur, zo lijken we nu de weg wat kwijt. Allerwege wordt er gereorganiseerd en bezuinigd, maar wat is het grotere doel? Zijn we wel goed bezig als de investeringen in kwaliteitsverbetering bij tenminste 1 bedrijf alweer uitgesteld zijn, terwijl de uitgaven voor organisatie- en managementadviezen alleen maar stijgen? Waarheen, waarvoor? De vraag Waarheen, waarvoor? roept natuurlijk de vraag op wat de toekomst ons zal brengen? Die vraag is ook zeer actueel, omdat momenteel een hele generatie directeuren en stafmedewerkers afscheid neemt. Herkent U dat gevoel dat we elkaar steeds vaker treffen bij weer een afscheidsreceptie? De generatie die in de afgelopen decennia zijn stempel heeft gedrukt op de drinkwatervoorziening, gaat momenteel met pensioen of vertrekt anderszins. U begrijpt dat wij bij de Vakantiecursus ijlings hebben ingespeeld op deze ontwikkeling door een aangepast inschrijfgeld voor gepensioneerden! De vraag doet zich nu voor wie deze generatie moet gaan opvolgen? Welke eisen moeten we stellen aan de volgende generatie managers? Die vraag had een studente zich bij bij de laatste buluitreiking ook gesteld. Zij had een studie gemaakt van personeelsadvertenties. Met enige schrik constateerde ze dat vakkennis niet meer gevraagd werd! Nu moeten we ons beleid natuurlijk niet gaan afstemmen op personeelsadvertenties, maar de echte vraag is of we wel Deze vraag lijkt ook relevant voor het thema van deze Vakantiecursus Internationale ontwikkelingen. We doen vaak wel stoer over de unieke Nederlandse kennis, maar zijn ze daar op de internationale markt wel in geinteresseerd? Een vraag zou ook kunnen zijn wat we willen zoeken op die internationale markt? Een ieder die buitenlandervaring heeft weet dat het hard werken is met weinig tijd voor ontspanning. Kortom, als motto voor 2001 koos ik Back to basics. Waar zijn we tenslotte goed in? In ons vak, in het leveren van goed drinkwater tegen een lage prijs en met zorg voor natuur en milieu. In een integrale kijk, in samenwerking en kennisontwikkeling. Laten we die Nederlandse waarden van vakkennis, kwaliteit, integrale kijk en samenwerking behouden en als richtsnoer gebruiken voor ons werk in de komende jaren! De Commissie van Voorbereiding had ook vorig jaar weer gestreefd naar een brede benadering van het thema. Oorspronkelijk was het zelfs de bedoeling om een inleiding over het thema te laten verzorgen door Frits Bolkestein, maar de EU blijkt ook een ruime verlofregeling te hebben, waar hij tijdens de VC gebruik van maakte! In het kader van ken Uw concurrent waren velen geïnteresseerd in de ervaringen van de grote Franse multi-utility VIVENDI. In de brochure werd 7
Cyrille Roger-Lacan, directeur Vivendi Europa als spreker aangekondigd, maar hij moest op de dag van de VC in Praag zijn voor de aanbesteding van de watervoorziening van Praag! De Franse industriepolitiek wordt vaak als een van de sterke punten van de Fransen genoemd, dus wij hadden drs. Henk Vreeswijk van het Ministerie van Economische Zaken gevraagd om de Nederlandse industriepolitiek op watergebied toe te lichten. Sinds een paar jaar is water voor EZ een belangrijk thema en EZ wil de concurrentiepositie van het Nederlandse bedrijfsleven op de mondiale watermarkt ondersteunen.ez probeert de Nederlandse watersector internationaal te promoten door het clusterbeleid, onder meer via het programma Partners voor Water, waarin overheid en bedrijfsleven de krachten gebundeld hebben om de Nederlandse watersector internationaal te promoten. Vervolgens kregen we een blok van 3 sprekers met ervaringen vanuit de watersector zelf, om te beginnen Marc van Eekeren van Kiwa. Hij schetste een overzicht van de vele internationale activiteiten van de bedrijfstak. Maarten Gast legt uit dat iedereen Amsterdam kent. maken van winst. In de loop der jaren zijn samenwerkingsverbanden met Nicaragua, Mozambique, Egypte, Suriname, Indonesie en Rusland opgezet. Jos van Winkelen presenteerde de visie van NUON op de internationale watermarkt. NUON is op dit moment het enige Nederlandse bedrijf dat een enigszins vergelijkbaar pakket kan leveren als de grote Franse multinationals. NUON is er ook van overtuigd dat dit de enige manier is om op de internationale markt een rol van betekenis te spelen. NUON mist(e) overigens op watergebied de schaalgrootte en ervaring voor de internationale markt. De voorzitter introduceert een Delftse ingenieur (Marc van Eekeren). Jos van Winkelen vond NUON Water te klein. Maarten Gast legde vervolgens uit dat GWA in het geheel geen acquisitie hoeft te verrichten, omdat iedereen in de wereld Amsterdam kent! GWA verricht internationale projecten vanuit een maatschappelijk oogpunt, er wordt niet gestreefd naar In de slotlezing van de dag gaf Francis Rillaerts (Eureau) een overzicht van de ontwikkelingen op drink- en afvalwatergebied binnen de Europese Unie. Het werd duidelijk dat vele nota s op de 8
burelen in Brussel worden voorbereid die ook het waterbeleid in ons land zullen beïnvloeden. Opvallend hierbij was dat men zich zorgen maakt over de te dominante positie van de Franse multinationals! Een eerste discussie is gestart of het niet noodzakelijk is regels te stellen om misbruik van een te sterke marktpositie te voorkomen. De algemene conclusie over het dagthema was toch dat het een fout zou zijn als de Nederlandse watersector zich bij de huidige concurrentieverhoudingen zou neerleggen. Wellicht is het belangrijkste resultaat van deze Vakantiecursus dat meer mensen beseften dat hiervoor durf, ondernemingsgeest en samenwerking noodzakelijk zijn. 2. Waterkwaliteit en volksgezondheid: vroeger en nu Waar ging het ook al weer om? Het was weer gezellig... De dag werd afgesloten met de traditionele nieuwjaarsreceptie aangeboden door Vewin/Kiwa waarbij de deelnemers van de 53 e Vakantiecursus in Drinkvoorziening en de 20 e Vakantiecursus in Riolering en Afvalwaterbehandeling volop met elkaar integreerden. De gekozen formule van parallelle sessies Drinkwater en Afvalwater in 2 aansluitende collegezalen met gemeenschappelijke pauze s werd geslaagd gevonden. We dreigen het af en toe te vergeten, maar de raison d être van de drinkwatervoorziening bestaat uit het leveren van schoon drinkwater in het belang van de volksgezondheid. Overigens besefte men het evidente belang hiervan in het verleden ook niet altijd. Zelfs de 19 e eeuwse burger, die geplaagd werd door cholera, typhus en dysenterie, wilde aanvankelijk niet betalen voor een goede drinkwatervoorziening! Gelukkig zijn we inmiddels wijzer geworden en wordt het belang van een goede drinkwaterkwaliteit met het oog op de volksgezondheid breed onderschreven, zelfs door bestuurders die zich tegenwoordig ook bewust zijn van de woorden van Archimedes: men dient het stadsbestuur te beoordelen naar de wijze waarop het de drinkwatervoorziening heeft georganiseerd. Toch zit er wel een addertje onder het gras, want in de praktijk is de drinkwatersector anno 2002 toch vooral bezig met andere zaken als fuseren, benchmarken, bezuinigen, etc.. Zijn we wel voldoende bezig met onze core-business, de kwaliteit van ons produkt? Het lijkt toch op zijn minst merkwaardig dat in de VEWIN-benchmark dit essentiële onderwerp niet de aandacht krijgt die het verdient. Is het niet ongeloofwaardig om het hele veld van kwaliteitsaspecten uit te drukken in 1 rapportcijfer, dat bovendien is bepaald met een niet-onderscheidende meetlat? Op deze wijze bevorderen we niet dat waterkwaliteit de aandacht krijgt die het verdient! Er werd volop geïntegreerd in de waterketen. 9
Waterkwaliteit in de historie (van de Vakantiecursus) :DWHUHQJH]RQGKHLG, In de historie van 54 jaar Vakantiecursus heeft de waterkwaliteit dikwijls een belangrijke rol gespeeld. Een aantal Vakantiecursussen werd zelfs geheel aan het onderwerp gewijd, te weten: 5. Hygiënische aspecten van de drinkwatervoorziening 22. Van goed naar beter water 23. Kwaliteitsbeheersing van de openbare drinkwatervoorziening 33. Toxicologische aspecten van drinkwater 34. Microbiologie bij de drinkwaterbereiding 43. Technische maatregelen voor kwaliteitszorg voor grondstof en produkt 52. Kosten of kwaliteit? Het lijkt interessant om nog eens terug te blikken op een aantal inzichten en curiosa uit de historie van de Vakantiecursus. Zo formuleerde prof. Krul reeds in 1953 bij de 5 e Vakantiecursus de basis van het voorzorgsprincipe Hygiëne is being clean when it is not essential. Bij diezelfde Vakantiecursus werden een aantal opmerkelijke cases gepresenteerd die inmiddels wel min of meer vergeten zullen zijn en m.i. de moeite waard om nog eens onder Uw aandacht te brengen (3 dia s). H9DNDQWLHFXUVXV HHQH9DNDQWLHFXUVXV HHQH9DNDQWLHFXUVXV =HHUÃEHNHQGÃLVÃGHÃYHUJLIWLJLQJÃLQÃ/HLS]LJÃZDDUÃLQÃMXOLÃÃ]LFKÃQLHW PLQGHUÃGDQÃÃSHUVRQHQÃRQGHUÃGRNWHUVEHKDQGHOLQJÃPRHVWHQÃVWHOOHQ,QÃ=XWSKHQÃÃHQÃ'HYHQWHUÃÃZHUGHQÃORRGJHKDOWHQÃJHPHWHQ YDQÃÃWRWÃÃmJOÃQDÃGHÃLQYRHULQJÃYDQÃHHQÃJHVORWHQÃRQWLM]HULQJ,QÃGHÃ/LPEXUJVHÃJHPHHQWHÃ+HOGHQÃ3DQQLQJHQÃLVÃLQÃÃHHQ XLWYRHULJÃRQGHU]RHNÃYHUULFKWÃZDDUELMÃKHWÃZDWHUÃYDQÃÃWRWÃÃmJO ORRGÃEHYDWWH 'UÃ3Ã6SDDQGHU :DWHUHQJH]RQGKHLG,, 9DQÃGHÃ1HGHUODQGVHÃZDWHUOHLGLQJHQÃEHYDWÃDOOHHQÃGLHÃWHÃ5KHQHQÃFD ÃPJOÃ12 Ã,NÃYROVWDÃPHWÃHURSÃWHÃZLM]HQÃGDWÃLQÃ1RRUG%UDEDQWÃYDQ ÃRQGHU]RFKWHÃSXWWHQÃHUÃÈÃPHHUÃGDQÃÃPJOÃ12 ÃEOHNHQÃWH EHYDWWHQ 7ULQHVÃÃEHVFKULMIWÃHHQÃDDQWDOÃJHYDOOHQÃZDDUELMÃÃPJOÃ12 ÃLQ KHWÃYHUGXQQLQJVZDWHUÃYRRUÃIOHVVHQYRHGLQJÃIDWDOHÃJHYROJHQGÃKDG 3URIGUÃ-.Ã%DDUVÃ'UÃ3Ã6SDDQGHU :DWHUHQJH]RQGKHLG,,, 2SÃÃPHWHUÃDIVWDQGÃYDQÃHHQÃJULQGJURHYHÃZDDULQÃDIYDO]XXUÃZDV JHVWRUWÃEHYRQGÃ]LFKÃHHQÃJURHSÃGULQNZDWHUSXWWHQÃ1DÃHQLJHÃWLMGÃZHUG KHWÃZDWHUÃJHHOÃJHNOHXUGÃHQÃEOHHNÃKHWÃÃPJOÃ&UÃWHÃEHYDWWHQ 'RRUÃHHQÃYOLHJWXLJRQJHOXNÃGDWÃHQNHOHÃMDUHQÃJHOHGHQÃLQÃKHWÃ/HLGVH ZDWHUZLQJHELHGÃSODDWVÃYRQGÃNUHHJÃKHWÃ/HLGVHÃZDWHUÃHQLJHÃWLMGÃGDDUQD HHQÃEHQ]LQHVPDDN 3URIGUÃ-.Ã%DDUVÃ'UÃ3Ã6SDDQGHU Het was in die jaren duidelijk nog een periode van pionieren, zoals moge blijken uit het onderstaande citaat van de bijdrage van dr. L.H. Louwe Kooijmans uit de 6 e Vakantiecursus: Asselus Aquaticus (waterpissebed) heeft nl. de voor ons onaangename eigenschap zich stroomopwaarts te bewegen zelfs bij een stroomsnelheid van 0,5 m/s. Gelukkig heeft men een vergift gevonden dat in zeer geringe concentratie (0,02 mg/l) dodelijk is voor deze Asselus. Met dit vergift, pyrethrine (vlooien-poeder) is in 1947 het gehele Amsterdamse leidingnet aan een kuur onderworpen. De pyrthrine, die in deze 10
concentratie voor de mens volkomen onschadelijk is, werd gedurende enkele maandan aan het pompstation gedoseerd. In gevallen van ongunstige resultaten bij de desinfectie is vaak achteraf gebleken dat er bij werkzaamheden allerlei ongerechtigheden in de buizen zijn achtergebleven. Ik heb geconstateerd dat kadavers van kleine dieren en vogels te voorschijn kwamen, een half verrotte jute zak, dierlijke faecaliën en een mijner collega s heeft zelf eens een zakje boterhammen van een der werklieden uit een spuieinde terecht zien komen Prof Krul wist overigens wel een oplossing voor die kwaliteitsproblemen: Sympathiek doet aan het advies van Paulus Aegineta, een Grieks medicus uit de 7 eeuw, om water dat onreinheden bevat, te zuiveren door bijmenging van zorgvuldig gekozen wijn! Waterkwaliteit anno 2002, wat houdt ons bezig? De Nederlander is steeds meer met zijn gezondheid bezig, media spelen daarop in en wakkeren dit aan. De consument wordt kritischer op de producten die hij eet en drinkt (denk ook aan biologisch vlees en eco-groentepakketten). Naast de vitamines en bewegen wordt voldoende water drinken (1 tot 2 liter per dag) steeds vaker genoemd als gezondheidsbevorderend. In diverse landen (Australie) zijn er plannen om nader onderzoek te gaan verrichten naar dit gezondheidsbevorderend effect. Natuurlijk moet drinkwater dan van onberispelijke kwaliteit zijn en gelukkig is dat in Nederland ook zo. Maar dat is geen vanzelfsprekendheid: de afgelopen 10 jaar (1986-1996), zijn er in Europa 700 drinkwatergerelateerde outbreaks geweest (M.H. Kramer et al, JAWWA, 93, 48, 2001). In de regio van Belfast zijn in 2000 bij drie outbreaks 500 mensen ziek geworden door besmet drinkwater. Een besmetting ontstond doordat afvalwater, dat vanuit een lekkend riool via een kabelgoot naar de schakelkast van een langzaam zandfilter werd gevoerd, in het reine water terechtkwam. Kruisverbindingen en besmettingen zijn ook bij ons niet uit te sluiten en regelmatig worden waterleidingbedrijven ook nu nog geconfronteerd met incidenten als positieve coli-testen. Om dit te verbeteren is het nodig om een systematische analyse op te zetten van alle risico s van bron tot tap en de mogelijkheden om die risico s te verminderen door beheersmaatregelen. Prof. van der Kooij zal in zijn voordracht dit concept van integraal risicomanagement nader toelichten. Een voorbeeld van de negatieve gevolgen van het ontbreken van risicomanagement kunnen we helaas zien in Rusland: de middelen ontbreken daar voor goed onderhoud aan de infrastructuur, met alle gevolgen van dien waaronder de toenemende incidentie van cholera. Ook in Nederland blijft waakzaamheid geboden. We zijn de laatste jaren weer met de neus op de feiten van het belang van een smetteloze microbiologische kwaliteit gedrukt door de ontwikkelingen m.b.t. Legionella, Crytosporidium en Giardia. Ook in chemisch opzicht moeten we alert blijven. In een steeds hoger tempo worden immers nieuwe chemische stoffen ontwikkeld en gebruikt en dat leidt in de dichtbevolkte delta waarin wij leven tot een grote druk op het milieu en onze waterbronnen. Recent is de aandacht gericht op geneesmiddelen zoals pijnstillers en antibiotica en die blijken inmiddels op grote schaal in het oppervlaktewater voor te komen. In NL hebben we ze, gelukkig, nog niet in ons drinkwater aangetroffen. In Duitsland zijn geneesmiddelen al wel in het drinkwater aangetoond (cholesterol verlagende middelen). De Gezondheidsraad heeft medio dit jaar aanbevolen de aandacht voor geneesmiddelen op het niveau te brengen van die voor de bestrijdingsmiddelen. Een tweede categorie van bedreigende stoffen zijn de stoffen die onze hormoonhuishouding verstoren (de zgn. endocrine disruptoren), met als bekendste exponent de pil, maar ook chemische verbindingen zoals PCB s, weekmakers en be- 11
paalde bestrijdingsmiddelen. Effecten van deze hormoonverstoorders op ecosystemen zijn al aangetoond, het zal duidelijk zijn dat onze consument zulke stoffen niet in zijn drinkwater wil hebben, al zijn effecten voor de mens bij de huidige concentraties niet te verwachten. En bovendien, wat nu geen risico lijkt kan dat over een aantal jaren wel blijken te zijn. Lood is daarvan een goed voorbeeld. En dan zijn er individuele stoffen die onze bronnen bedreigen. Een recent voorbeeld is MTBE, een stof die als loodvervanger aan benzine is toegevoegd en die deze zomer in een VEWIN studie in diverse drinkwaterbronnen is aangetoond. Verrassingen blijven mogelijk. Af en toe steekt lokaal het probleem van blauw water de kop op, recent nog in de VS (zie bijgaande dia). Ook in Nederland gebeurt dat soms. Het gaat dan om sterke corrosie van koper in grote, slecht doorstroomde installaties in gebieden met heel zacht water en de neiging tot biofilmvorming. Maar ook op chemisch gebied gaan de ontwikkelingen op het gebied van sensortechnologie razendsnel en zullen we over een aantal jaren steeds meer kwaliteitsparameters on-line en op afstand kunnen meten. Dit gecombineerd met de inzet van early-warning systemen maakt de drinkwatersector dan nog minder interessant als doelwit voor terroristen. De maatschappelijke baten van een betrouwbare drinkwatervoorziening: - een gemiddeld Nederlands gezin bespaart fl 2700,- per jaar als het het drinkwater vertrouwt en de drinkwaterbehoefte voorziet vanuit de tapkraan in plaats van flessenwater (VEWIN benchmark). Het loont dus om te investeren in betrouwbaarheid en in een zodanige beleving. De Nederlander heeft overigens in vergelijking met andere Europeanen behoorlijk vertrouwen in het drinkwater: hij drinkt 120 l pp per jaar minder flessenwater dat de Fransman en de Italiaan. Overigens hebben de Fransen zelf inmiddels ook het licht gezien gezien de grote campagne in Parijs om na de ingebruikname van de nieuwe zuivering (met naofiltratie) bij Mery sur Oise de Parijzenaars van de fles af te krijgen (fini les bouteilles, vive le robinet, zie dia). Revolutionaire ontwikkelingen op technologisch gebied helpen ons een handje bij de waakhondfunctie. Er wordt bijvoorbeeld gewerkt aan sensoren waarmee de on-line monitoring van pathogenen op basis van DNA-technieken mogelijk wordt. 12
- bijdrage aan gezondheid: in de VS is men gewend om berekeningen te maken van de kosten van ziekte en uitval van arbeid door outbreaks. In Nederland denken we meer preventief, maar dat dit aspect speelt is duidelijk. - comfort en een positieve beleving: zorgeloos kun je je laven aan en je verzorgen met betrouwbaar drinkwater. Geen gedoe met kratten bronwater sjouwen of wonderapparaten installeren en onderhouden. De meerwaarde hiervan zouden we eens moeten vaststellen. CRC in Australie is dat van plan. 3. Gijs Oskam prijs Voor de 2 e keer zal dit jaar tijdens de Vakantiecursus de Gijs Oskam prijs worden uitgereikt. Zoals bekend wordt deze prijs om de 2 jaar uitgereikt aan een veelbelovende jonge onderzoeker in de watervoorziening. De prijs is ingesteld door de NV Waterwinningbedrijf Brabantse Biesbosch in overleg met de Commissie van Voorbereiding van de Vakantiecursus. Voor de prijs en de daaraan gekoppelde aanmoedigingspremie van 1000 Euro (ter beschikking gesteld door de Raad van Commissarissen van de WBB) komen jonge afstudeerders in aanmerking. Criteria voor het verlenen van de prijs zijn de originaliteit en de kwaliteit van het onderzoek dat betrekking moet hebben op 1 van de volgende thema s: o het gebruik van oppervlaktewater voor de produktie van drinkwater en ander water o de ontwikkeling van de waterkwaliteit van oppervlaktewateren die als bron voor de drinkwatervoorziening gelden o het gebruik en/of beheer van spaarbekkens Uit de aanmeldingen selecteert de Commissie van Voorbereiding drie genomineerde kandidaten, wiens werk wordt opgenomen in de bundel van de Vakantiecursus en tevens op een poster zal worden gepresenteerd. Dit jaar zijn de genomineerden: G.I.M. Worm J.W. Post M.J. Glastra Lucht-waterspoeling bij membraanfiltratie Capillaire nanofiltratie Membraan (bio)reactorenbij de drinkwaterbereiding Tijdens de Vakantiecursus zal de winnaar bekend gemaakt worden en de prijs worden uitgereikt door Gijs Oskam zelf. 4. Programma 54 e Vakantiecursus. Het aantal Delftse ingenieurs is dit jaar beperkt; passend bij het thema heeft de Commissie van Voorbereiding de sprekers meer in de medische hoek gezocht. Als eerste spreker na de algemene inleiding zal dr. J.J.E. van Everdingen, die ondermeer bekend is als auteur van diverse boeken over de relatie tussen water en gezondheid een overzicht presenteren van zowel negatieve als positieve gevolgen van water op de gezondheid. Prof. dr. ir. D. van der Kooij zal aansluitend de nieuwste inzichten toelichten over de wijze waarop de microbiologische veiligheid en de microbiologische stabiliteit van drinkwater gewaarborgd kunnen worden. Prof. dr. J. G. Vos behandelt vervolgens de invloed van de zogenaamde hormoonverstorende stoffen (de endocrine disruptoren ) op vissen en andere dieren, de mogelijke betekenis voor de mens en de beleidsmatige consequenties. Na de lunchpauze zal dr. F. Woudenberg ingaan op de kosten en baten van het Rijksbeleid m.b.t. Legionella (de Tijdelijke Regeling ) en een discussie starten over de meest effectieve aanpak van dit probleem. Tenslotte zal dr.ir. J.P. van der Hoek ons uitleggen wat Gemeentewaterleidingen Amsterdam in de dagelijkse praktijk allemaal doet om de waterkwaliteit van bron tot tap zeker te stellen. Net als vorig jaar eindigen we ook dit jaar weer met een gezamenlijke sessie (voor zowel de 13
drinkwater- als de afvalwatercursus) waarbij ir. J. van der Vlist ons de visie van het Ministerie van VROM zal vertellen over het belang van volksgezondheid en kwaliteit onder de titel Gezondheid tegen elke prijs?. Kortom, het programma zal ongetwijfeld voldoende stof opleveren voor een geanimeerde discussie tijdens de traditionele, afsluitende Nieuwjaarsborrel die ook dit jaar weer door Vewin en Kiwa zal worden aangeboden! 14