Patiënten informatie folder voor deelname aan medisch wetenschappelijk onderzoek Management van leveradenomen gedurende de zwangerschap Informatie folder voor zwangere patiënten met een leveradenoom Geachte mevrouw, Uw behandelend arts heeft u geïnformeerd over bovengenoemd medisch-wetenschappelijk onderzoek. Voor toestemming of weigering is goede voorlichting van onze kant nodig en een zorgvuldige afweging van uw kant. Vandaar dat u deze schriftelijke informatie ontvangt. U kunt die rustig (her)lezen. Ook daarna kunt u nog altijd vragen stellen aan de artsen, die aan het eind van deze informatie genoemd staan. Inleiding Bij u is in het verleden een goedaardige afwijking in de lever vastgesteld ook wel het hepatocellulair adenoom of leveradenoom genoemd. Het leveradenoom is een goedaardige afwijking van de lever en komt voornamelijk voor bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd. Ondanks het goedaardige karaker heeft de diagnose leveradenoom een grote invloed op het leven van de vaak jonge vrouw. Het leveradenoom kan groeien onder invloed van pil gebruik (hormonen) en kan gepaard gaan met hevige bloedingen doordat het leveradenoom scheurt. Pilgebruik wordt daarom afgeraden. Zwangerschap bij vrouwen met een leveradenoom verdient specifieke aandacht vanwege het risico op groei en kans op scheuren van het adenoom als gevolg van verhoogde hormoonspiegels in de zwangerschap. Het advies niet zwanger te worden of verwijdering van het leveradenoom voorafgaand aan zwangerschap is echter zeer ingrijpend voor een vrouw met een zwangerschapswens. Indien een vrouw met leveradenomen toch zwanger raakt vindt meerdere malen een echografie van de lever plaats gedurende de zwangerschap. Door de schaarste aan patiënten met leveradenomen en een zwangerschap is er echter geen vast tijdschema voor de echografieën van de lever om de leveradenomen te controleren. De controle momenten verschillen per behandelend specialist. Onlangs hebben wij 12 vrouwen met een leveradenoom gevolgd gedurende de zwangerschap. Alle zwangerschappen hadden een ongecompliceerd beloop met een succesvolle uitkomst voor moeder en kind. Op basis van deze resultaten hebben wij voorgesteld niet alle vrouwen een zwangerschap af te raden. Maar vanwege het kleine aantal patiënten met een 1/10
leveradenoom is er tot op heden geen eenduidig beleid ten aanzien van de behandeling en begeleiding van vrouwen met een leveradenoom gedurende de zwangerschap. Vanuit het Erasmus MC is daarom een nieuwe studie opgezet naar het verloop en de behandeling van leveradenomen rondom de zwangerschap. Doel van het onderzoek In deze studie willen wij het verloop van leveradenomen rondom de zwangerschap in kaart brengen door zwangere vrouwen met een leveradenoom nauwlettend te volgen tijdens de zwangerschap, gedurende een vast tijdschema. Eventuele groei van het leveradenoom tijdens de zwangerschap wordt vastgelegd en indien nodig kan op het juiste moment worden ingegrepen. Het doel van het onderzoek is te onderzoeken hoeveel leveradenomen groeien tijdens de zwangerschap. Daarnaast willen we onderzoeken in welke periode van de zwangerschap eventuele groei optreedt, kijken of ingrijpen nodig is en willen we onderzoeken wat de kwaliteit van leven is van vrouwen met een leveradenoom. Huidig beleid: Vanwege het kleine aantal patiënten met een leveradenoom is er tot op heden geen eenduidig beleid ten aanzien van de behandeling en begeleiding van vrouwen met een leveradenoom gedurende de zwangerschap. Momenteel krijgen vrouwen met een leveradenoom het advies om niet zwanger te worden of verwijdering van het leveradenoom voorafgaand aan de zwangerschap. Studie beleid: Bij deelname aan deze studie wordt vrouwen met een leveradenoom kleiner dan 5 cm niet langer een zwangerschap afgeraden en zal er geen verwijdering van het leveradenoom plaatsvinden voorafgaand aan de zwangerschap. In deze studie zullen wij zwangere vrouwen met een leveradenoom nauwlettend volgen om meer inzicht te krijgen in het verloop en de behandeling van leveradenomen gedurende de zwangerschap. Wat houdt deelname aan het onderzoek in voor u? Bij u is een goedaardige leverafwijking vastgesteld. De afwijking is kleiner dan 5 cm. Vanaf de 14 e week van de zwangerschap wordt iedere 6 weken een echo van de lever gemaakt in het centrum waar u onder controle bent om de grootte en eventuele groei van het leveradenoom te beoordelen. 2/10
Daarnaast wordt rond de 14 e en de 32 e week van de zwangerschap bloed (2 buisjes) afgenomen om de leverwaarden te beoordelen. Dit gebeurt op momenten waarop reeds standaard bloed wordt afgenomen voor routine gynaecologische controle bij iedere zwangere. U hoeft dus niet extra te worden geprikt. Alle onderzoeken vinden plaats op dezelfde dag. De uitslag van de onderzoeken wordt met u besproken op de polikliniek. Na het analyseren van de onderzoeksgegevens kunnen er aan de hand van de resultaten aanvullende vragen zijn. Wij vragen u dan ook toestemming te verlenen om u na afloop van het onderzoek eventueel te benaderen voor extra vragen. Op de dag van het echo onderzoek van de lever vragen wij u vóór het echo onderzoek (iedere 6 weken) vragenlijsten in te vullen, met vragen over de kwaliteit van leven van patiënten met een leveradenoom. Daarnaast vragen wij u 1 week na het echo onderzoek van de lever opnieuw een vragenlijst in te vullen. 6 en 12 weken na de zwangerschap wordt er nogmaals een echo van de lever gemaakt om het leveradenoom te beoordelen. Daarnaast vragen wij u nog eenmaal de vragenlijsten in te vullen. Echografie Om de betrouwbaarheid van de diagnose leveradenoom vast te stellen hebben we een contrast echografie en een contrast MRI van de lever gemaakt. Omdat deze onderzoeken tijdens de zwangerschap niet veilig zijn wordt het leveradenoom tijdens de zwangerschap gevolgd met een echo (zonder contrastmiddel). Voor het echo onderzoek moet u nuchter zijn (indien het onderzoek in de middaguren plaatsvindt, mag u een licht ontbijt eten). Tijdens het echo onderzoek brengt de arts wat gel aan op uw bovenbuik en met de echokop zal de arts vervolgens de bovenbuik bekijken. U voelt niets van dit onderzoek. Het echo onderzoek duurt ongeveer 15 minuten. Alle gevonden afwijkingen zullen worden genoteerd. Alle beelden zullen worden opgeslagen. Reguliere controle van de zwangerschap vindt plaats bij de gynaecoloog in het Erasmus MC. 3/10
Opzet van het onderzoek In totaal zullen we in dit onderzoek 50 tot 100 vrouwen met een leveradenoom nauwlettend volgen tijdens de zwangerschap. Daarnaast zullen we 126 vrouwen zonder leveradenoom volgen. Het onderzoek duurt ongeveer drie jaar. Wij laten uw huisarts en behandelend specialisten schriftelijk weten dat u meedoet aan het onderzoek. Dit is voor uw eigen veiligheid. U moet hiervoor toestemming geven op het toestemmingsformulier. Als u geen toestemming geeft, kunt u niet meedoen aan het onderzoek. Voor- en nadelen van deelname aan dit onderzoek Voordelen Zoals eerder vermeld heeft het leveradenoom een risico op groei en een spontane bloeding als gevolg van verhoogde hormoonconcentraties tijdens de zwangerschap. Als u meedoet aan dit onderzoek wordt uw leveradenoom nauwlettend, gedurende een vast tijdschema, gevolgd tijdens de zwangerschap. Eventuele groei van het leveradenoom tijdens de zwangerschap wordt vastgelegd en indien nodig kan op het juiste moment worden ingegrepen. Het onderzoek zal nuttige gegevens voor de wetenschap opleveren. Met dit onderzoek kunnen wij bepalen in welke gevallen zwangerschap geen of weinig gevaar oplevert voor patiënten met een leveradenoom en welk beleid we moeten handhaven tijdens de zwangerschap. Tot slot zijn wij, ondanks het goedaardige karakter van de afwijking, benieuwd naar de kwaliteit van leven van patiënten met een leveradenoom. Nadelen In het kader van het onderzoek wordt 2 keer 2 buisjes extra bloed afgenomen tijdens standaard bloedafname. In het kader van het onderzoek ondergaat u 5 keer een echografie van de lever gedurende de zwangerschap en 2 keer een echografie van de lever na de zwangerschap. Een 6 wekelijkse echografie van de lever gebeurt mogelijk niet als u niet deelneemt aan de studie omdat tot op heden geen vast tijdschema wordt gehandhaafd en het beleid rondom leveradenomen gedurende de zwangerschap per specialist verschilt. De echografie duurt ongeveer 15 minuten. Voor het echo onderzoek moet u nuchter zijn (indien het onderzoek in de middaguren plaatsvindt, mag u een licht ontbijt eten). Verder vragen wij extra tijd van u voor het invullen van de vragenlijsten. 4/10
Bijwerkingen en risico s De risico s ten aanzien van de zwangerschap zijn tot op heden onbekend. Mogelijke problemen die kunnen ontstaan gedurende de zwangerschap en/of bevalling zijn bovenbuikklachten en groei en/of bloeding van het leveradenoom, waardoor medisch ingrijpen eventueel noodzakelijk is. Indien er een forse toename van het leveradenoom plaatsvindt kan de gynaecoloog eerder inleiden van de zwangerschap of een keizersnede noodzakelijk achten. Aan een echografie zitten geen risico s. Afronding Tijdens het onderzoek worden gegevens geanalyseerd. Indien dit voor u relevante informatie oplevert, wordt u hiervan via de behandelend arts op de hoogte gebracht. Vrijwillige deelname Deelname aan dit onderzoek is geheel vrijwillig. Als u niet wilt deelnemen, hoeft u daarvoor geen reden te geven. Als u besluit niet mee te doen, zal dat geen enkele verandering brengen in uw verdere behandeling of begeleiding. Ook indien u nu toestemming geeft, kunt u die te allen tijde zonder opgave van redenen weer intrekken. Kosten en vergoeding Er zijn voor u als deelnemer aan de studie geen extra kosten verbonden. Bij deelname aan het onderzoek zult u geen vergoeding ontvangen. Vertrouwelijkheid van de gegevens en het lichaamsmateriaal Tot uw persoon herleidbare onderzoeksgegevens kunnen slechts met uw toestemming door daartoe bevoegde personen worden ingezien. Deze personen zijn medewerkers van het onderzoeksteam, medewerkers van de Inspectie voor de Gezondheidszorg en leden van de Medisch Ethische Toetsings Commissie Erasmus MC. Inzage kan nodig zijn om de betrouwbaarheid en kwaliteit van het onderzoek na te gaan. Onderzoeksgegevens zullen worden gehanteerd met inachtneming van de Wet Bescherming Persoonsgegevens en het privacyreglement van het ziekenhuis. 5/10
Persoonsgegevens die tijdens deze studie worden verzameld, zullen worden vervangen door een codenummer. Alleen dat nummer zal gebruikt worden voor studiedocumentatie, in rapporten of publicaties over dit onderzoek. Slechts degene, die de sleutel van de code heeft (de onderzoeker) weet wie de persoon achter het codenummer is. De gegevens worden na afloop van de studie gedurende maximaal 15 jaar bewaard. Bloed dat tijdens deze studie wordt verzameld, wordt onder hetzelfde codenummer opgeslagen en gedurende maximaal 15 jaar bewaard, indien u hiervoor toestemming geeft. Het lichaamsmateriaal kan dan in de toekomst eventueel worden gebruikt voor onderzoek met een zelfde onderzoeksdoel. Op het toestemmingsformulier kunt u aangeven of we u in de toekomst mogen benaderen voor een vervolgonderzoek. Indien na afloop van de studie geen verschil wordt gevonden in het bloed van de studiegroep en de controlegroepen zal het bloed na afloop van het onderzoek niet worden bewaard. Goedkeuring De Medisch Ethische Toetsings Commissie Erasmus MC heeft dit onderzoek goedgekeurd. Verzekering Voor iedereen die meedoet aan dit onderzoek is een verzekering afgesloten. De verzekering dekt schade als gevolg van het onderzoek. Dit geldt voor schade die naar boven komt tijdens het onderzoek, of binnen vier jaar na het einde van het onderzoek. In bijlage A vindt u de verzekerde bedragen, de uitzonderingen en de adresgegevens van de verzekeraar. Wilt u nog iets weten? Indien u tijdens de studie vragen of klachten heeft, vragen wij u contact op te nemen met de onderzoeker of uw behandelend arts. U kunt voor vragen of klachten tijdens kantooruren contact opnemen met de volgende personen: Prof.dr. J.N.M. IJzermans, chirurg en hoofdonderzoeker 010-7031810 Drs. M.E.E. Bröker, arts-onderzoeker Heelkunde 010-7034631 6/10
Daarnaast kunt u, als u twijfelt over deelname aan de studie of als u vragen heeft die u liever niet aan de onderzoekers stelt, altijd contact opnemen met de onafhankelijk arts: Prof.dr. D. Poldermans, internist, Erasmus MC, afdeling Heelkunde 010-7034613 De onafhankelijk arts is zelf niet bij het onderzoek betrokken, maar is wel deskundig op het gebied van uw ziekte en dit onderzoek. Bij klachten kunt u contact opnemen met de onafhankelijke klachtencommissie van het Erasmus MC, telefoonnummer 010-7033198. Indien u na zorgvuldige overweging besluit deel te nemen aan dit wetenschappelijk onderzoek, dan vragen we u om samen met de onderzoeker het toestemmingsformulier te ondertekenen en dateren. Met vriendelijke groet, Het onderzoeksteam Bijlagen: - A: Informatie over de verzekering - B: Toestemmingsformulier 7/10
Bijlage A Verzekering Voor de deelnemers aan dit onderzoek is een verzekering afgesloten. Deze verzekering dekt schade door dood of letsel die het gevolg is van deelname aan het onderzoek, en die zich gedurende de deelname aan het onderzoek openbaart, of binnen vier jaar na beëindiging van de deelname aan het onderzoek. De schade wordt geacht zich te hebben geopenbaard wanneer deze bij de verzekeraar is gemeld. Als u van mening bent dat u door of tijdens het onderzoek schade hebt opgelopen, adviseren wij u zo snel mogelijk contact op te nemen met de hieronder genoemde verzekeraar. U dient in dat geval de verzekeraar alle benodigde informatie te verschaffen. Het niet nakomen van deze verplichtingen kan leiden tot het niet vergoeden van de schade. Gegevens verzekeraar: Akkermans Van Elten Assurantiën BV Per adres Meeus te Breda Afdeling Vrije Beroepen Postbus 3234 4800 DE Breda Contactpersoon: mevrouw mr. F.A.C. Bergervoet, gezondheidsjurist De verzekering biedt een maximum dekking van 450.000 per proefpersoon, met een maximumbedrag van 3.500.000 voor het gehele onderzoek. Indien de opdrachtgever van dit onderzoek meerdere onderzoeken heeft lopen, geldt een maximumbedrag van 5.000.000 euro per verzekeringsjaar voor álle onderzoeken. De dekking van specifieke schades en kosten is verder tot bepaalde bedragen beperkt. Dit is opgenomen in het Besluit verplichte verzekering bij medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen. Informatie hierover kunt u vinden op de website van de Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek: www.ccmo.nl. U kunt ook aan de onderzoeker hierover vragen stellen. Voor deze verzekering gelden voorts een aantal uitsluitingen. De verzekering dekt niet: - schade waarvan op grond van de aard van het onderzoek zeker of nagenoeg zeker was dat deze zich zou voordoen; 8/10
- schade aan de gezondheid die ook zou zijn ontstaan indien u niet aan het onderzoek had deelgenomen; - schade die het gevolg is van het niet of niet volledig nakomen van aanwijzingen of instructies; - schade aan nakomelingen, als gevolg van een nadelige inwerking van het onderzoek op u of uw nakomeling; - bij onderzoek naar bestaande behandelmethoden: schade die het gevolg is van één van deze behandelmethoden; - bij onderzoek naar de behandeling van specifieke gezondheidsproblemen: schade die het gevolg is van het niet verbeteren of van het verslechteren van deze gezondheidsproblemen. 9/10
Toestemmingsformulier voor zwangere patiënten met een leveradenoom voor deelname aan de studie: Management van leveradenomen gedurende de zwangerschap Ik bevestig, dat ik het informatieformulier voor de proefpersoon heb gelezen. Ik begrijp de informatie. Ik heb de gelegenheid gehad om aanvullende vragen te stellen. Deze vragen zijn naar tevredenheid beantwoord. Ik heb voldoende tijd gehad om over deelname na te denken. Ik weet dat mijn deelname geheel vrijwillig is en dat ik mijn toestemming op ieder moment kan intrekken zonder dat ik daarvoor een reden hoef te geven. Ik geef toestemming om mijn huisarts op de hoogte te brengen van mijn deelname aan dit onderzoek. Ik geef toestemming om mijn behandelende specialisten op de hoogte te brengen van mijn deelname aan dit onderzoek. Ik geef toestemming, dat medewerkers van het onderzoeksteam, bevoegde medewerkers van de Inspectie voor de Gezondheidszorg of leden van de Medisch Ethische Toetsingcommissie Erasmus MC inzage kunnen krijgen in mijn medische gegevens en onderzoeksgegevens. Ik geef toestemming om de gegevens te verwerken voor de doeleinden zoals beschreven in de informatiebrief. Ik geef toestemming om mijn gegevens gedurende maximaal 15 jaar na afloop van de studie te bewaren. Ik geef wel/geen* toestemming om lichaamsmateriaal gedurende maximaal 15 jaar te bewaren na afloop van de studie, om dit in de toekomst eventueel te gebruiken voor onderzoek met eenzelfde onderzoeksdoel. Ik geef wel /geen* toestemming om na afloop van dit onderzoek in de toekomst opnieuw benaderd te worden voor nader onderzoek of vervolg onderzoek. Ik geef toestemming voor deelname aan bovengenoemd onderzoek. Naam proefpersoon : Handtekening : Datum : / / Naam onderzoeker : Handtekening : Datum : / / * Doorhalen wat niet van toepassing is. 10/10