De blik op mantelzorg Twenterand ADVIESDOCUMENT RIA SCHLEPERS BORNE, JUNI 2016
Inhoudsopgave 1. Inleiding... 2 De blik op Mantelzorg... 2 2. Waar staan we nu: de Mantelzorgbeleidsscan... 3 Uitkomsten... 4 Vinden... 5 Versterken... 6 Verlichten... 7 Verbinden... 8 3. Conclusie... 8 Vinden en gevonden worden... 8 Versterken van de positie van de mantelzorger... 9 Verlichten van mantelzorg... 9 Verbinden van de formele en informele (mantel)zorgorganisaties... 10 4. Aanbevelingen... 10 5. Tot slot... 12 1
1. Inleiding De zorg die mantelzorgers en vrijwilligers geven noemen we informele zorg. Informele zorg speelt een steeds grotere rol binnen de zorg en ondersteuning. Met de invoering van de Wmo is de gemeente verantwoordelijk voor de ondersteuning aan mantelzorgers en vrijwilligers. De overheid streeft er naar de rol van mantelzorgers en vrijwilligers in de uitvoering van zorgtaken te vergroten. Mantelzorgers maken het immers mogelijk dat inwoners met een zorgbehoefte of beperking langer zelfstandig thuis blijven wonen en kunnen (blijven) meedoen aan de maatschappij. Daarnaast wordt er door inzet van mantelzorg minder snel aanspraak gemaakt op zorg van de professionele organisaties. De gemeente Twenterand stelt de inwoner centraal. Ze streeft ernaar dat iedere inwoner mee kan doen in de samenleving en contact heeft met anderen. Zo ook de mantelzorger. Intensieve en langdurige zorg vraagt extra energie van de mantelzorger. Voor een grote groep mantelzorgers betekent deze langdurige intensieve zorg dat er minder tijd is voor De belangrijkste vorm het onderhouden van sociale contacten en ontspanning. Deze mantelzorgers van waardering is een hebben te maken met een reëel risico op overbelasting en uitval. Denk aan de goede communicatie partners van mensen met dementie en de inwoners die werk met zorg combineren. tussen gemeente, De noodzaak om overbelasting te voorkomen maakt het legitiem dat zorgaanbieders en zorgprofessionals en steunpunten, maar ook Wmo-regisseurs, medewerkers van de mantelzorgers. Zorg Informatie Punten, het Zorgloket en betrokkenen uit de directe omgeving oog hebben voor de mantelzorger. In een mantelzorgvriendelijke gemeenschap zien inwoners immers ook om naar de mantelzorger. De gemeente zorgt voor ondersteuning waar dat nodig is door de professional de ruimte te geven om maatwerk te leveren en een oplossing te vinden die bij de mantelzorger en zorgvrager past. Hierbij maakt zij gebruik van de eigen kracht en zelfredzaamheid en de kracht in het sociale netwerk van de mantelzorger en zorgvrager. De blik op mantelzorg Anno 2016 kunnen we vaststellen dat de term mantelzorg inmiddels is ingeburgerd bij de beleidsmakers. In de afgelopen vijftien jaar richtte de overheid haar blik steeds meer op de mantelzorger. Lokale overheden ontwikkelen beleid voor mantelzorgers en ondersteunen hen met als doel om overbelasting te voorkomen. Tegelijkertijd lieten de mantelzorgers meer van zich horen en kregen ruimte om hun verhaal te delen. Toch zijn er nog veel mantelzorgers die zichzelf niet herkennen als mantelzorger. Onder hen zijn mantelzorgers die het lukt om in de zorg voor de ander zichzelf niet uit het oog te verliezen. De extra zorg is hanteerbaar en te dragen. Voor de mantelzorgers die overbelast zijn of dreigen te raken moet de nodig informatie en steun te vinden zijn en beschikbaar. Door de zorg voor een naaste te benoemen als mantelzorg werd zichtbaar wat mantelzorg betekent. Het heeft geholpen om de samenleving bewust te maken van de dynamiek van mantelzorg. Steeds meer zorgprofessionals en mensen uit de privé omgeving van een zorgvrager krijgen oog voor de rol van de mantelzorger. De overheid erkende de waarde van mantelzorg en reikte het mantelzorgcompliment uit. Daarnaast werd duidelijk dat de inzet van mantelzorgers en vrijwilligers noodzakelijk is om de zorg betaalbaar te houden. 2
Naar aanleiding van de ontwikkelingen in de Wmo zijn door het ministerie van VWS, in samenwerking met de VNG en Mezzo, aandachtspunten voor lokaal beleid over mantelzorgondersteuning opgesteld. De aandachtspunten vinden, versterken, verbinden en verlichten kunnen vertaald worden in vier doelen van mantelzorgbeleid en zijn vertaald in een model; het Mezzo Model voor mantelzorgondersteuning. De vier aandachtspunten hangen als volgt met elkaar samen 1 : Het vinden van mensen die informele zorg verlenen is een voorwaarde om te kunnen versterken, verbinden en verlichten. Versterken betekent de positie verbeteren van de mantelzorger en de zorgvrijwilliger in lokaal beleid. Samen met de verbinding met de formele zorg is dit nodig om écht te kunnen verlichten: mantelzorgers en zorgvrijwilligers op maat toerusten en ondersteunen. Verbinden wil zeggen: het lokale samenspel tussen zorgvrager, formele en informele zorgverleners en (zorg)organisaties vormgeven. Een goede verbinding op organisatie- maar ook op individueel niveau is een voorwaarde voor het goed kunnen vinden en versterken van mensen. Verlichten betekent het op maat ondersteunen van mantelzorgers en zorgvrijwilligers. Zodat zij op eigen wijze kunnen zorgen, voldoening blijven halen uit wat zij doen en dit volhouden. Mantelzorgers en zorgvrijwilligers die balans ervaren in hun zorgtaken, kunnen bovendien hun rol in het versterken en verbinden goed spelen. De gemeente Twentrand richt haar blik op de mantelzorgers en heeft de uitvoering van het mantelzorgbeleid getoetst. Daartoe heeft zij in de periode november december 2015 in samenwerking met Arcon een Mantelzorgbeleidsscan laten uitvoeren. De resultaten uit het onderzoeksrapport zijn tijdens een bijeenkomst met mantelzorgers en zorg- en welzijnsaanbieders besproken. Dit leidde tot aanbevelingen en acties. Deze rapportage is het sluitstuk van de bovenstaande activiteiten en biedt de gemeente Twenterand het adviesdocument De blik op mantelzorg. Het document bevat een samenvatting van de uitkomsten van het onderzoek middels de Mantelzorgbeleidsscan. Voor de uitgebreide rapportage met de inhoudelijke uitkomsten die hebben geleid tot deze conclusies en aanbevelingen verwijzen wij u naar het rapport "Rapportage mantelzorgbeleidsscan Twenterand". 2. Waar staan we nu: de Mantelzorgbeleidsscan De mantelzorgbeleidsscan van Arcon is gebaseerd op het Mezzo model en de VNG- en Mezzo-notitie over het model Mantelzorgondersteuning de basis: aandachtspunten voor lokaal beleid 2. Per onderdeel: vinden, versterken, verlichten en verbinden zijn verschillende indicatoren opgesteld om mantelzorgbeleid in gemeenten te kunnen analyseren. 1 http://www.mezzo.nl/mezzomodel/toelichting.php 2 Notitie is te vinden op: http://www.vng.nl/onderwerpenindex/decentralisaties-sociaal- domein/wmo- 2015/nieuws/mantelzorgondersteuning-de-basis-aandachtspunten 3
Op basis van interviews en een documentanalyse is de lijst met indicatoren ingevuld, waarvan in dit hoofdstuk de conclusies gepresenteerd worden. Voor het invullen van de indicatoren is gesproken met: vier mantelzorgers, met de vertegenwoordigers van de Stichting Vrijwillige Thuiszorg (SVT), de welzijnsorganisatie Stichting ZorgSaam Twenterand, MEE IJsseloevers, Jarabee, TriviumMeulenbeltZorg, de beleidsambtenaren in het Sociaal Domein en een huisarts. De uitkomsten van het onderzoek zijn op 16 juni gepresenteerd aan de mantelzorgers en stakeholders. Vijf mantelzorgers en zestien beroepsmatig betrokkenen waren hierbij aanwezig. In drie subgroepen kwamen zij tot aanbevelingen. De thema s die besproken zijn in de groepen betroffen het Vinden en/of gevonden worden; het bereiken van mantelzorgers, Maak mantelzorg mogelijk: de ondersteuning aan specifieke doelgroepen, Mantelzorger en professional: partners in zorg. De ideeën en opmerkingen uit de bijeenkomst zijn verwerkt in de aanbevelingen. Uitkomsten In de onderstaande uitkomsten geven de drie mogelijke kleuren een indicatie van het mantelzorgbeleid in Twenterand. Hieronder de uitleg van de verschillende kleuren: Groen Oranje Rood Score op indicator is voldoende tot goed Score op indicator is matig tot voldoende Score op indicator is onvoldoende De onderstaande grafieken geven een beeld van de uitkomsten per aandachtspunt. In de toelichting wordt kort het meest opvallende beschreven. Het aandachtspunt vinden bestond uit 11 indicatoren. De aandachtspunten versterken, verlichten en verbinden kenden respectievelijk 16, 17 en 6 indicatoren. Voor de uitgebreide toelichting op de scores en de conclusie verwijzen we u naar het rapport "Rapportage mantelzorgbeleidsscan Twenterand". 4
Vinden Toelichting Op basis van 11 indicatoren scoort de gemeente overwegend matig tot voldoende (81,8 %). De bekendheid van het Zorg Informatie Punt in de vier kernen is bekend bij de mantelzorgers en biedt laagdrempelige toegang tot informatie over zorg. Er is een snelle doorverwijzing vanuit de ZIP s naar steunpunt en in de hometeams vinden de professionals elkaar (goed 9,1%). Aandacht voor de verhalen van mantelzorgers in de lokale en sociale media in een taal die aansluit bij de belevingswereld van de mantelzorger ontbreekt (onvoldoende 9.1%) De communicatie over het ondersteuningsaanbod is onvolledig op de gemeentelijke site. De Stichting Vrijwillige Thuiszorg geeft voorlichting op de scholen over jonge mantelzorgers. Kerken en verenigingen hebben geen expliciete rol in het signaleren en doorverwijzen van mantelzorgers. 5
Versterken Toelichting Deze score op basis van 16 indicatoren laat zien dat de gemeente het goed doet als het gaat om het versterken van de positie van mantelzorgers: 50 % voldoende tot goed en 43,8 % matig tot voldoende. De mantelzorgers zijn betrokken bij de ontwikkeling en invulling van het mantelzorgbeleid en de mantelzorgwaardering middels de klankborgroep mantelzorg en de Wmoraad. Er is ruimte voor hun verhaal in de keukentafelgesprekken. De aandacht voor het eigen leven van de mantelzorgers ontbreekt. Aansluiten bij de belevingswereld en taal van mantelzorgers kan beter. 6
Verlichten Toelichting Deze score op basis van 17 indicatoren geeft een positief beeld: 64,7 % matig tot voldoende en 17,6 % voldoende tot goed. Er is een ruim ondersteuningsaanbod in de gemeente beschikbaar. Het steunpunt van de SVT biedt regionale activiteiten en lotgenotencontact. De mogelijkheden voor emotionele ondersteuning en advies/informatie vanuit de SVT lijken minder bekend ten opzichte van de inzet door vrijwilligers. De mantelzorgers geven aan dat ze veel alleen moeten doen. Zij missen het meedenken vanuit de gemeente en zorgprofessional. De gemeente biedt de mogelijkheid tot maatwerkoplossingen en het gebruik van een Pgb. Een parkeerkaart en reiskostenvergoeding voor de mantelzorger ontbreekt als mogelijke voorziening. De gemeente heeft een mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid. Ze neemt (nog) niet actief het voortouw in het thema werk en mantelzorg richting de werkgevers. 7
Verbinden Toelichting Op basis van zes indicatoren scoort de gemeente hier ruim voldoende: 66,7 % matig tot voldoende en 33.3 % voldoende tot goed. In de gezondheidscentra zijn korte lijnen tussen de huisarts, het steunpunt van de Stichting Vrijwillige Thuiszorg, het Zorg Informatie Punt, MEE en de zorgorganisaties. Er is een formeel overleg tussen de formele zorg (zorgaanbieders) en de informele zorg (Stichting Vrijwillige Thuiszorg, welzijnsorganisatie ZorgSaam, de diaconieën en organisaties zoals de Zonnebloem). In de samenwerking tussen de professional en de mantelzorger is er meer aandacht nodig voor de gelijkwaardigheid in de relatie en het benutten van de expertise van de mantelzorger. Digitale communicatiesystemen tussen zorgaanbieders, mantelzorger en zorgvrager ontbraken ten tijde van het onderzoek. Sinds 17 mei 2016 hebben de gemeente Twenterand en zorgverzekeraar Menzis het officiële startsein gegeven voor het project OZOverbindzorg 3. 3. Conclusie Vinden en gevonden worden De gemeente Twenterand heeft met haar keuze om de Zorginformatiepunten een plek te geven in de vier dorpskernen, dicht bij de burgers, een goede aanzet gegeven om mantelzorgers beter te bereiken. De Zorginformatiepunten worden in opdracht van de gemeente Twenterand uitgevoerd door de welzijnsorganisatie Stichting ZorgSaam Twenterand. De verbinding van de loketmedewerkers met de consulenten van de Wmo, de mogelijkheid om mantelzorgers te betrekken bij de keukentafelgesprekken en de (her)indicaties zorgen voor meer 3 OZOverbindzorg is een digitaal communicatiesysteem dat alle partijen (mantelzorgers, familie en zorgverleners), die betrokken zijn bij de zorg en het welzijn van een cliënt samenbrengt. 8
alertheid op het (h)erkennen van mantelzorgers, het doorverwijzen en afstemmen met elkaar. Scholen, kerken en verenigingen hebben geen actieve rol in het signaleren en doorverwijzen van mantelzorgers. Deze gesprekken met ons zijn ook een vorm van waardering en erkenning van onze praktijkervaring als mantelzorger. De uitreiking van de Alles wat ik krijg is meegenomen, ook deze bon. mantelzorgwaardering is een middel om met mantelzorgers in contact te komen. In de toekenning van de waardering ging er iets mis bij aantal mantelzorgers in de aanvraagprocedure, doordat de mail in de spambox terecht kwam. De invulling van de waardering roept gemengde gevoelens op. Versterken van de positie van de mantelzorger De gemeente is actief in het betrekken van de mantelzorgers bij de ontwikkeling en uitvoering van beleid. De gemeente zet in op maatwerkoplossingen binnen de mogelijkheden die er zijn in de wetgeving. Mantelzorgers lopen in de praktijk tegen knelpunten aan, zoals bijvoorbeeld de overgang van jeugdwet naar Wmo. De mantelzorgers geven aan dat ze graag met de gemeente mee willen denken over oplossingsrichtingen in dergelijke vraagstukken. Twenterand heeft ingezet op het betrekken van mantelzorgers door afnemen vragenlijsten en organiseren bijeenkomsten met mantelzorgers. In de samenwerking met de zorgorganisaties mist de mantelzorger de gelijkwaardigheid. Met name in het Onze zorgvragers hebben iemand nodig die voor ze op kan komen, zodat ze goede zorg en hulp krijgen. Je moet echt je tanden laten zien! benutten van de expertise van de mantelzorger en de aandacht voor zijn/haar wensen en behoeften. Zorgorganisaties hebben slechts summier of geen beleid ontwikkeld op de positie van mantelzorgers. Werk en mantelzorg Het stimuleren van mantelzorgvriendelijk beleid bij (zorg)organisaties en lokale bedrijven blijft onbenut als kans om het voor werkende mantelzorgers makkelijker te maken werk en zorg te combineren. Werkende mantelzorgers geven aan dat het combineren van werk en zorg een extra belasting vormt. De Stichting Vrijwillige Thuiszorg heeft een consulent die regionaal aandacht schenkt aan het thema Werk en Mantelzorg. De gemeente heeft geen specifiek personeelsbeleid voor haar werknemers met mantelzorgtaken, wel een mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid. Geen themagerichte bijeenkomsten, maar Verlichten van mantelzorg gewoon iets leuks doen in de eigen Er is een ruim individueel en collectief ondersteuningsaanbod omgeving met andere mantelzorgers. Dan vanuit de Stichting Vrijwillige Thuiszorg. De Stichting kom je vanzelf wel met elkaar in gesprek. organiseert lokaal en regionaal activiteiten en lotgenotencontact. Het steunpunt is bekend bij het Zorginformatiepunt en de zorgorganisaties. De consulent krijgt echter meer vragen om de inzet van vrijwilligers dan om emotionele en praktische ondersteuning. 9
Maatwerkoplossingen verlichten de taak van de mantelzorger. De gemeente biedt deze mogelijkheid. De mantelzorgers geven aan dat ze graag iemand tegenover zich hebben die samen met hen naar oplossingen zoekt en meedenkt. De ervaring is dat deze houding vaak ontbreekt. De professionals zijn zich meer bewust van het netwerk van mantelzorgers en buren/vrienden rondom een zorgvrager. De systeemgerichte benadering vanuit de professional wordt niet altijd herkend door de mantelzorger. Zij ervaren met name aandacht voor de extra inzet die zij kunnen bieden in de zorg. Er is behoefte aan een heldere communicatie tussen gemeente/zorgaanbieders en de mantelzorger. Een communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid, waarbij de professional gebruik maakt van de expertise van de mantelzorger en aandacht heeft voor de wensen, mogelijkheden en grenzen in het geven van de zorg. Een website, waar alle gegevens makkelijk te vinden zijn, kan bijdragen aan onderlinge afstemming. Verbinden formele zorgorganisaties en de informele (mantel)zorgorganisaties De fysieke nabijheid van de formele en informele zorgaanbieders in de gezondheidscentra draagt bij aan een betere samenwerking en onderlinge doorverwijzing. Professionals krijgen hierdoor meer zicht in elkaars deskundigheid. Ook de structurele overleggen zorgen voor kennis over elkaars organisatie. Het Zorginformatiepunt en het Zorgloket voorzien de inwoners van informatie. Zowel voor het verlichten van mantelzorgtaken als in het bij elkaar brengen van formele en informele zorg is er behoefte aan een sociale kaart. De gemeente beschikt over de digitale sociale kaart van MEE IJsseloevers. In de praktijk blijkt dat zowel mantelzorgers als beroepsdeskundigen niet op de hoogte zijn van deze kaart en er onvoldoende tot geen gebruik van maken. Op eigen initiatief ontwikkelde de SVT in het najaar van 2015 de schriftelijke mantelzorgwijzer voor mantelzorgers. De site van de gemeente en van Stichting ZorgSaam Twenterand bieden onvolledige informatie voor mantelzorgers. De taal sluit niet altijd aan bij de belevingswereld van de mantelzorger. 4. Aanbevelingen 1. Informatievoorziening aan mantelzorgers Maak het mogelijk dat mantelzorgers zelf de benodigde informatie en ondersteuning vinden door te zorgen voor een laagdrempelige informatievoorziening en voorlichting, zowel schriftelijk in de vorm van flyers en folders als digitaal. Verruim de openingstijden van het Zorginformatiepunt met de openstelling in de middag- en avonduren. De gemeente Twenterand heeft het Wmo-loket ondergebracht bij de Zorginformatiepunten. Het Zorginformatiepunt is een herkenbaar en toegankelijk eerste contactpunt voor inwoners met vragen rondom zorg. De uitbreiding van het spreekuur van de mantelzorgconsulent maakt het mogelijk dat meer mantelzorgers de benodigde informatie, steun en advies ontvangen. De waardering is een manier om erkenning te geven aan mantelzorgers. Daarnaast is het een middel om met mantelzorgers in contact te komen en hen te informeren over de ondersteuningsmogelijkheden. Behoud de mogelijkheid om de mantelzorgwaardering digitaal aan te vragen. Verruim de openingstijden van de afhaalpunten waar mantelzorgers de waardering persoonlijk op kunnen halen. Dit biedt de mogelijkheid tot het leggen van contact en geven van 10
informatie door de consulent mantelzorg en/of de medewerkers van het Zorginformatiepunt met de mantelzorger. Geef de mantelzorger bij het afhalen van de waardering informatie mee over de SVT. Geef heldere informatie over de regelgeving en wijs mantelzorgers op eenvoudige wijze de weg. Sluit in de informatievoorziening aan op de mantelzorger (taalgebruik bijvoorbeeld) en de belevingswereld van diverse doelgroepen (dementie, jonge mantelzorgers). Maak gebruik van storytelling waarbij de gedeelde ervaringsverhalen van mantelzorgers zorgen voor herkenning en erkenning bij de inwoners en professionals. Een voor de hand liggende informatie plek is de site van de gemeente. Hierbij zijn verbindingen mogelijk met landelijke informatiesites, zoals bijvoorbeeld de site van Mezzo (belangenbehartiger mantelzorgers), de community van mantelzorgers (wijmantelzorgers.nl), en www.respijtwijzer.nl. 4 Op 23 juni 2016 vond de lancering plaats van de site www.helpendehanden.zorgsaamtwenterand.nl. 2. Versterk de positie en betrek mantelzorgers bij de beleidsontwikkeling en uitvoering Mantelzorgers hebben specifieke expertise op de leefwereld van degene voor wie ze zorgen. Benut de expertise en stimuleer een gelijkwaardige samenwerkingsrelatie tussen mantelzorger en beroepsdeskundigen in keukentafelgesprekken en in de zorguitvoering. Mantelzorgers willen meedenken in het zoeken naar oplossingen voor zorgproblemen, het ontwikkelen van beleid en de invulling van de mantelzorggelden. De dialoog aangaan is voor veel mantelzorgers een vorm van erkenning en waardering. Aan te bevelen is dan ook om in gesprek te gaan en te blijven met mantelzorgers uit de diverse doelgroepen. Naast het benutten van de expertise is het belangrijk om aandacht te besteden aan de draagkracht en draaglast van alle betrokkenen in het systeem; zorgvrager en mantelzorger. De mantelzorgers hebben nu het idee dat het in de (keukentafel)gesprekken met beroepsdeskundigen meer gaat over hetgeen zij (nog meer kunnen) doen in de zorg voor hun naaste. Scholing van beroepsdeskundigen en mantelzorgers kan helpend zijn bij het ontwikkelen van een gelijkwaardige relatie. Een relatie waarin beide gesprekspartners elkaar respecteren en zich kwetsbaar durven opstellen. De scholing richt zich op het ontwikkelen van een coachende houding van de professional: bespreekbaar maken van de situatie in het gezinssysteem, meedenken en samen zoeken naar oplossingen. 3. Stimuleer werkgevers in het ontwikkelen van een mantelzorgvriendelijk werkklimaat De gemeente kan haar voortrekkersrol in het mantelzorgvriendelijk maken van organisaties meer innemen. De combinatie werk en mantelzorg kan soms (te) zwaar zijn. Trek als gemeente samen op met de betrokken formele en informele zorgaanbieders in het ontwikkelen van een mantelzorgvriendelijk klimaat binnen de eigen organisaties. Stimuleer bedrijven binnen de gemeente tot het ontwikkelen van een mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid. Doet dit samen met de consulent Werk en Mantelzorg van de SVT. Expliciete aandacht in het personeelsbeleid voor de wijze waarop je als organisatie mantelzorgvriendelijk wilt zijn, werkt mee in een cultuur waarin het voor mantelzorger makkelijker wordt om de combinatie werk en zorg te bepreken. Dat verlicht het combineren van werk en mantelzorg en voorkomt onnodige uitval. De duurzame inzetbaarheid van werknemers met mantelzorgtaken is een gezamenlijk belang van de mantelzorger, de werkgever en de gemeente. Naast werknemers komen ook ZZP-ers met mantelzorgtaken in de knel als ze te maken hebben met 4 Op 23 juni 2016 lanceerde Zorgsaam Twenterand de site https://helpendehanden.zorgsaamtwenterand.nl. Dit is een site waar hulpvraag en hulpaanbod bij elkaar komen. 11
de financiële gevolgen van stijgende ziektekosten en verminderde inzetbaarheid. Dit vraagt van de gemeente aandacht voor het ondersteunen van deze specifieke groep. 4. Betrek (sport)verenigingen, scholen en huisartsen De (sport)verenigingen bieden mantelzorgers ontspanning en sociale contacten. Een mantelzorger die meer tijd wil besteden aan zorg, zal als een van de eerste dingen vaak de eigen activiteiten ter ontspanning en/of de vrijwillige werkzaamheden binnen de vereniging laten varen. Verenigingen merken dit doordat hun leden met mantelzorgtaken wegblijven. De gemeente kan (sport)verenigingen stimuleren tot het behouden van mantelzorgers als lid van hun vereniging. Dit is zowel in belang van de mantelzorger als de vereniging. Daarnaast blijken (sport)verenigingen in de praktijk veel oplossingen te kunnen bieden voor problemen die ouderen, mensen met een beperking ervaren in het deelnemen aan de samenleving. Een voorbeeld hiervan is het tennisteam dat zo lang mogelijk hun tennismaatje met dementie meeneemt voor een partijtje tennis. Of een mantelzorger die thuis de website van de vereniging onderhoudt. Naast de vereniging is de school de plek waar jonge mantelzorgers een groot deel van de dag doorbrengen. Voorlichting op scholen draagt bij aan vroegtijdige signalering van knelpunten en kan voorkomen dat een kind vroeger of later problemen krijgt door de zorg thuis. Samen met de consulent jonge mantelzorgers van de SVT en de organisaties voor jeugdzorg kan de gemeente hier een bijdrage aan leveren. Neem de aandacht voor jonge mantelzorgers mee in het contact met het onderwijs en de Samenwerkingsverbanden. Naast de opvoedhulp van LOES en informatie over jeugdconsulent in de hometeams en bij de Zorginformatiepunten is er nadrukkelijk informatie nodig over het aanbod van de consulent jonge mantelzorgers van de SVT. Stimuleer de samenwerking tussen gemeente en huisarts in de ondersteuning aan mantelzorgers. Mantelzorgers bieden ondersteuning en zorg aan kwetsbare mensen en zijn daarmee belangrijke partners in de zorg voor huisartsen. Aandacht voor mantelzorg als taak van de huisarts, voorkomt overbelasting en uitval van de mantelzorger. De Landelijke Huisartsen Vereniging heeft hiertoe de toolkit Mantelzorg voor de huisartsenpraktijk ontwikkeld. 5. Tot slot Het adviesdocument De blik op mantelzorg geeft handvatten voor de ontwikkeling van het beleid voor mantelzorgers. De aanbevelingen geven een lijst met de meest urgente wat-vragen. De volgende stap is om bij deze wat-vragen antwoord te gaan geven op de vraag Hoe gaan we dat doen? ; te onderzoeken wie daar bij betrokken zijn en gezamenlijk opties formuleren over het hoe. Met deze informatie kan de gemeente vervolgens een besluit nemen hoe zij het beleidsplan van de mantelzorgers om gaan zetten in acties. 12