Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg Radicaal vernieuwen Zorg die van waarde is pagina 2 VWS-directeur Langdurige Zorg: Systemen op de tweede plaats" pagina 4 Workshops Radicaal Nieuw Organiseren Van regels naar relaties Pagina 6 Spannend. De naam zegt al wat de bedoeling is van dit driejarige project. In vier zorgorganisaties mogen we van het ministerie van VWS bestaande regels en systemen loslaten. We kijken wat er nodig is om vanuit de relatie tussen mensen die zorg nodig hebben, hun naasten en zorgverleners de zorg te organiseren. Terug naar de bedoeling dus. 25 andere organisaties mogen meekijken en overnemen wat werkt. Er is nog plek. Tijdens congressen en op ons sociaal platform wordt uitgewisseld wat er wordt geleerd. Met als bedoeling dat we een veenbrand veroorzaken die de verpleeghuiszorg verandert. We weten niet wat we allemaal gaan ontdekken. Heel fijn is dat we de steun van staatssecretaris Van Rijn en van het ministerie van VWS hebben. Op de volgende pagina s kunt u lezen over dit project. Ieder kwartaal schrijven we over voortgang en ontwikkelingen. Tussentijds op de hoogte blijven, uitwisselen met andere geinteresseerden kan via www.radicalevernieuwing.nl en de gratis wekelijkse nieuwsbrief. Marthijn Laterveer, coördinator LOC Zeggenschap in zorg www.radicalevernieuwing.nl
Radicaal vernieuwen ' Zorg die van waarde is' Het project wil de verpleeghuiszorg de komende jaren in beweging zetten. Wat wordt er bedoeld met radicale vernieuwing? Hoe ziet dat eruit? In gesprek met de twee coördinatoren van LOC, die het project bedachten, initieerden en begeleiden. Tekst Douwe Dronkert Marthijn Laterveer werkt nu zo n vijftien jaar voor LOC Zeggenschap in zorg, momenteel als inhoudelijk coördinator. Ik doe dit werk omdat ik al heel lang zie dat het bijna niet meer over mensen gaat in de zorg. Systemen zijn zo dominant geworden dat mensen daar veel last van hebben. Er komen bij LOC dagelijks signalen binnen van cliënten, familieleden en medewerkers in de zorg. Zij geven aan: we kunnen niet meer vanuit onze passie ons werk doen en we kunnen niet meer de zorg krijgen zoals we die zouden willen hebben. De papierwinkel "Vanwege de papierwinkel gaat zorg bijna niet meer over mensen" in de zorg is enorm geworden; eigenlijk weet niemand meer hoe je daar uit moet komen. Ik lever graag mijn bijdrage om dat te veranderen. Joep Bartholomeus, commercieel coördinator LOC, vult aan: Wat ik daarnaast op veel plekken zie is dat het organiseren van dat wat we te doen hebben is weggedreven van hoe het zou kunnen. Mensen bedenken ingewikkelde manieren om goede interactie te organiseren tussen mensen die zorg verlenen, zorg nodig hebben en hun naasten. Dat kan eenvoudiger en doeltreffender en daar zet ik mij graag voor in. Anders tot oplossingen komen Internationaal staat de zorg in Nederland hoog aangeschreven, uit de praktijk blijkt ook iets anders. In 2008 deed LOC daarom onderzoek naar een nieuw perspectief op de toekomst van de zorg. Dat leidde tot de Visie Waarde-volle zorg over de toekomst van de gezondheidszorg 2010-2050. Marthijn: Daar werkt LOC voor. Kort gezegd moeten we ons niet focussen op het zieke deel van de mens, maar vooral het gezonde aanspreken. Wat zijn iemands drijfveren? Waar staat iemand voor op? En hoe kunnen we ervoor zorgen dat iemand daarbij geholpen wordt, om van waarde te zijn voor zichzelf en de maatschappij? Samen met steeds meer mensen maken we dat mogelijk. LOC keek de afgelopen jaren steeds met cliëntenraden, medewerkers, bestuurders en bijvoorbeeld mensen die zorg inkopen, vanuit die visie naar problemen in de zorg. Zo komen we tot hele andere oplossingsrichtingen, vertelt Joep. We kijken dan heel anders naar wat we voor elkaar willen krijgen. Mensen merken dat vanuit alle betrokkenen verandering nodig is. Zodoende hebben het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en 2
Marthijn Laterveer en Joep Bartholomeus van LOC: Systemen in de zorg zijn te dominant geworden. Sport (VWS) en de staatssecretaris aangegeven dat we de komende jaren, naast de bestaande verbeterprogramma s, nu ook structureel vanuit die blik naar de verpleeghuiszorg kunnen kijken. Voor alle betrokkenen is dat vernieuwend, en voor cliëntenraden een mooie kans om ook te ervaren hoe het anders georganiseerd kan, passend bij hun natuurlijke drijfveren. Passende zorg organiseren Joep vertelt dat mensen vaak lid worden van een cliëntenraad omdat een familielid of naaste zorg nodig heeft. En dat zij dus ook betrokken willen zijn bij die zorg en met elkaar willen kijken of de wijze waarop die geleverd wordt ook past bij degene die de zorg krijgt. Maar in de praktijk zijn cliëntenraadsleden vaak aan het vergaderen over beleidsstukken, financiële gegevens en dergelijke. Ze zijn minder bezig met hoe de zorg is voor mensen die die zorg krijgen en hoe zij daarin een verschil kunnen maken. Dus in welke rol mensen ook betrokken zijn - het gaat er om dat de aandacht daar wel naar uit gaat. met eenzelfde diploma ook precies hetzelfde kunnen, op dezelfde manier zorg verlenen. Het zijn verschillende mensen. Soms klikt het niet tussen degene die zorg verleent en degene die zorg krijgt. Dan is het de vraag of degene die wel het juiste papiertje heeft daar zorg moet verlenen. Dus ook daar kijken we naar: organiseren vanuit de context die voor iedereen verschillend is. Wat is er nodig voor die specifieke persoon om zorg te krijgen? En welke persoon past daarbij om de zorg te verlenen? Zodat ook de zorgverlener dat vanuit eigen passie en drijfveren kan doen? Terug naar de bedoeling Daartoe maakt VWS het mogelijk dat alle onnodige ballast overboord gaat, zoals regels, protocollen, mogelijk ook instanties die niet nodig zijn. Kijken wat er écht nodig is dus, in plaats van uitgaan van het bestaande en daar iets aan schaven. Marthijn: Want we hebben de ervaring dat je drie regels kunt afschaffen, zoals bij het project Regelarme zorginstellingen, terwijl er intussen alweer zes nieuwe bedacht zijn. Ook mensen die zorg verlenen hebben hun eigen waarden en drijfveren, geeft Marthijn aan. Het wil niet zeggen dat twee mensen De visie Waardevolle zorg is te downloaden via http://loc.nl/netwerken/publicaties-loc/ publicaties/waarde-volle-zorg. September 2016 3
VWS-directeur Langdurige Zorg over project Systemen op de tweede plaats Om beweging rondom het project mogelijk te maken, is de directie Langdurige Zorg het eerste aanspreekpunt bij het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS), dat het project ook financiert. In gesprek met directeur Martijn Verbeek: Ik vind het ontzettend inspirerend hoe we via dit project de zorg voor ouderen op een andere, slimme manier kunnen invullen. Tekst Douwe Dronkert Martijn Verbeek vindt het bovendien spannend. Omdat we van tevoren durven zeggen: laten we vanaf de start geen kaders stellen. Alles mag bespreekbaar worden. In dit project helpen we vier instellingen, die hebben gezegd wij willen dit oppakken, we raken hierdoor geïnspireerd. We ondersteunen als ze ergens tegenaan lopen. Het perspectief is dat het beter kan voor de verzorgende en ouderen die zorg nodig "Het perspectief is dat het beter kan voor de verzorgenden en ouderen die zorg nodig hebben" hebben. Het systeem zetten we op de tweede plaats. Nu lijkt dat andersom, lijkt het systeem leidend voor wat er kan. Dat omdraaien is echt een andere houding die we hopen te realiseren. Wij zijn er om te zeggen: je krijgt ook die ruimte. Gewenste resultaten? Natuurlijk hopen we dat de bewoners en mensen die op de vier locaties werken over een tijdje merken dat het beter gaat, ze het meer naar hun zin hebben en meer ruimte ervaren. Maar ik heb geen resultaten in de ouderwetse vorm voor ogen: alles meetbaar en SMART. Dan raken we meteen het experimenteren kwijt. En sla je dood wat er zou kunnen ontstaan, omdat het risico bestaat dat je sec gaat sturen op vooraf bedachte resultaten. Ik weet niet precies waar we uitkomen in de praktijk - dat is het experiment. Misschien kunnen we sommige dingen niet veranderen, maar laten we het perspectief omdraaien. Ik zou het het belangrijkste vinden als we met zijn allen - deelnemers, LOC Zeggenschap in zorg en VWS - sturen op: blijven we experimenteren, leren we ervan, waar lopen we tegenaan, wat kun je niet veranderen (bijvoorbeeld dat dementie een rotziekte is) en hoe gaan we dit verder doen? Nu merk ik dat mensen in het veld zeggen: het zou beter kunnen als je ons zou helpen. Nou, die handschoen is opgepakt. Een stap verder Verbeek benadrukt dat er in de sector altijd mensen zijn geweest die hebben aangegeven dat het anders kan en dat ook doen. Gesprekken daarover vormden ook aanleiding tot dit project. Net als een wens om bij het landelijk verbeterprogramma Waardigheid en trots niet alleen stil te staan bij waar het nog niet goed gaat, of bij de deelnemers die op specifieke thema s verbeteren, maar ook een groep die een stapje verder wil 4
die kans te geven om het opnieuw te doen. Dit project is voor ons ook wel een andere manier van kijken: we hebben gezegd laten we dit in partnerschappen doen. En gebruik maken van al die mooie initiatieven in ons land en ze niet als toevalligheid zien. Nee, laten we kijken hoe we dat kunnen stimuleren. Om dan ook te kijken naar de vragen en hoe we er structureel voor kunnen zorgen dat systemen kunnen doen waar ze voor bedoeld zijn. Uit je eigen kaders In eerdere projecten als Regelarme zorg deden we dit ook maar op kleinere schaal. Bij Waardigheid en trots houden we ook belangrijke thema s zoals het zorgplan en hygiënevoorschriften tegen het licht. Dat is belangrijk, helpt de praktijk en we zien de eerste mooie resultaten. Maar we willen ook een stap verder. Het interessante aan dit project is dat verschillende instellingen aan tafel zitten met als doel ook de eigen kaders ter discussie te stellen. En als dat belemmerd wordt door zorginkoopafspraken, beleidsregels van de Nederlandse Zorgautoriteit, wetten of eigen regels van de instellingen of sector die eigenlijk niets toevoegen, gaan we die opruimen. Er zijn weinig regels die niet om een goede reden zijn gemaakt, maar soms kan het ook anders. Regels worden ook verkeerd geïnterpreteerd. En er zijn regels die inmiddels overbodig zijn. Er is niets bedacht dat niet een functie heeft. Maar het gaat meestal om een deelbelang, waar ook nadelen aan zitten. Zorg verlenen gaat over ingewikkelde processen en veel geld. Daar moet je natuurlijk verantwoording over afleggen naar de klant, de familie en Nederland. Het is niet zo dat dat in dit project niet meer gebeurt. Maar of we dat nu altijd slim en effectief doen ten gunste van de dagelijkse zorg aan ouderen is een ander verhaal en daar gaat het om. Inspirerend hoe we met dit project de zorg op een andere, slimme manier kunnen invullen. September 2016 5
Workshops Van regels naar relaties Afgelopen jaar vond de try-out van de workshop Radicaal Nieuw Organiseren bij Stichting Zorgcentra de Betuwe plaats. Een workshop die organisaties helpt de zorg meer vanuit relaties dan vanuit regels te organiseren. Eén van de instrumenten die bijdragen aan radicale vernieuwing in de verpleeghuiszorg. 25 organisaties die aan dit project meedoen, krijgen deze tweedaagse workshop gratis aangeboden. Tekst Tietsjannie Hamstra Er is nog plaats voor organisaties om deel te nemen aan Radicaal Nieuw Organiseren. Na intensief overleg met LOC, het ministerie van VWS en DeLimes konden we in de praktijk kijken of onze workshop ook echt van toegevoegde waarde zou zijn om een zorgorganisatie een duw(tje) in de rug te geven richting organiseren van regels naar relaties. Afgelopen voorjaar bezochten Jaap Peters, Harold Janssen van DeLimes en ondergetekende namens LOC Stichting Zorgcentra De Betuwe voor de try-out van de workshop Radicaal Nieuw Organiseren. Bestuurder, Ruth Maas, was direct enthousiast om met haar organisatie, cliënten en medewerkers aan de proef deel te nemen. De eerste stap was met de bestuurder en het managementteam van de Betuwe de bedoeling van de try-out te bepreken. Om helder aan de betrokkenen uit te leggen waarvoor de workshop bedoeld was. Wat het betekent om vanuit het cliëntperspectief te denken. En te achterhalen wat vakmensen nodig hebben om zo goed mogelijk de kwaliteit van leven van de cliënten centraal te kunnen stellen. Dat vraagt namelijk een heel andere manier van organiseren, communiceren en lef: burgerlijke ongehoorzaamheid. Onderlinge communicatie Zo n twaalf personen, afgevaardigden van de cliëntenraad, ondernemingsraad, bestuurder en managementteam waren bij de eerste workshop aanwezig. Onderwerpen en vragen die centraal stonden, gingen bijvoorbeeld over het belang van de onderlinge communicatie wanneer je van regels naar relaties wilt gaan, je vanuit de cliënt wilt organiseren én de vakmensen centraal wilt stellen. Hoe kun je samen een goede afstemming vormgeven? Welke thema s zouden de deelnemers aan de orde willen stellen in de tweede, grote workshop en wie zouden ze daarvoor willen 6
uitnodigen? Welke samenstelling van groepen wensten zij om - vooral - de dialoog goed te kunnen voeren? Daarnaast was belangrijk vast te stellen welke externe stakeholders van toegevoegde waarde waren om uit te nodigen. De 35 mensen die voor de tweede workshop, een maand later, waren uitgekozen, werden in groepen onderverdeeld: cliëntenraad/mantelzorgers/vrijwilligers (1 groep); voorste linie/ vakmensen (2); ondernemingsraad (1); externe stakeholders/raad van toezicht (1); management (1); ondersteunende diensten (1). Eigenlijke bedoeling Tijdens zijn inleiding legde Jaap Peters in grote lijnen de bedoeling en de context van het project uit en schetste hij de relatie met het verbeterproject Waardigheid en trots van het ministerie van VWS. Hij illustreerde wat de laatste jaren is gebeurd om tot verbetering van de verpleeghuiszorg te komen waarbij de cliënt en zijn/haar kwaliteit van leven uitgangspunt is voor een organisatie en niet de systemen en de regels. Waar je als zorgmedewerker aan tal van regels, afvink- en verantwoordingslijsten moet voldoen, is geen ruimte voor aandacht voor cliënten. Het is nú tijd om weer te gaan werken vanuit de eigenlijke bedoeling van de zorg, waarbij de workshop een eerste stap is. Tijdens de workshop bespraken de verschillend groepen apart en gezamenlijk de thema s. Afsluitende vraag luidde: Wat gaan we nu morgen écht doen. Uit de evaluatie van de workshop bleek dat: Vooral de dialoog als zeer positief ervaren werd. Verschillende uitgangspunten, verschillende gezichtspunten en de diversiteit van het gezelschap mooie en soms nieuwe inzichten bracht. Iedereen hetzelfde met de cliënt voor heeft vanuit verschillende perspectieven. Het mooi zou zijn om de discussie op meerdere plekken in de organisatie te voeren. Aan de slag Cliëntenraad/vrijwilligers: Voorste Linie: Ondernemingsraad: Hoe directer de communicatie en korter de lijnen, hoe persoonlijker (waardiger) de benadering van bewoners wordt. Bewustwording dat ons vak een vak is om trots op te zijn, dat ik deel uitmaak van een team wat hetzelfde doel nastreeft: waardigheid voor de cliënt. Dat geeft steun. Dit is niet nieuw, maar is wel weer gevoed tijdens deze workshop. Wat heb je nodig om de kwaliteit van leven van mensen centraal te stellen? Het was een zeer leerzame en mooie try-out voor Radicaal Nieuw Organiseren. Met dank aan de energieke en betrokken inzet van alle deelnemers bij Zorgcentra de Betuwe. Wij hebben veel geleerd hoe we verder kunnen met de workshops. Zorgcentra de Betuwe heeft een stap gezet op de ingeslagen weg naar organiseren van regels naar relaties. Tietsjannie Hamstra begeleidt vanuit LOC de workshop. Ook meedoen? Meer informatie? www.loc.nl/netwerken/radicale-vernieuwing/doe-mee of www.orgadyne.nl, t.hamstra@loc.nl of 0651837773. September 2016 7
Radicale vernieuwer De Leyhoeve Waardig samen leven Woonlandschap De Leyhoeve in Tilburg doet mee met Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg. In gesprek met bestuursvoorzitter Laurens van Rij, over de motivatie om radicaal de verpleeghuiszorg te vernieuwen. Vanuit zijn ervaring in het hotelwezen is Van Rij nu verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de zorg in de Leyhoeve. We zijn nu acht maanden open en hebben de afgelopen acht jaar gekeken hoe we een plek konden creëren waar mensen waardig samen kunnen leven en voor zorg terecht kunnen. Gastvrij en met warmte. Van Rij herinnert zich hoe hij als kind bij zijn grootouders in het verzorgingshuis op bezoek was en zich afvroeg: hoe kom ik hier zo snel mogelijk weer vandaan? Ook de weinig positieve ervaringen die hij opdeed bij zijn werk in de zorg, zijn een motivatie om het tegenovergestelde te realiseren. Doorgaand vernieuwen We hebben kleinschalig wonen grootschalig georganiseerd. Vanaf hun 55ste kunnen mensen hier intrekken, de woningen kunnen gaandeweg aangepast worden als zorgbehoeften ontstaan. 24 uur per dag is zorg beschikbaar voor wie dat nodig heeft. Er wordt ook verpleegzorg geboden. Ook werken er in De Leyhoeve 1,4 keer meer mensen dan gemiddeld in de zorg. Maar aangenaam ouder worden heeft voor 95 procent met cultuur te maken. Sfeer, omgang, attitude, hoe mensen in het leven staan. Steeds opnieuw gaan we daarom het gesprek aan hoe we de bewoner van dienst kunnen zijn. Kwaliteit van leven is niet voor iedereen hetzelfde. Wie was iemand, is hij nu, wat heeft hij nodig? Die filosofie spreekt aan en vergt veel creativiteit. Doorgaand denken en doen buiten de bekende kaders, veel communiceren daarover. De Wall of happiness van De Leyhoeve. We hebben een Wall of happinesss gemaakt die laat zien wat wonen op woonlandschap De Leyhoeve doét met mensen. Ik krijg er altijd kippenvel van. Kinderen komen ook graag op bezoek. Het restaurant waar zij de baas zijn is dan misschien wel favoriet of het zwembad. Nu De Leyhoeve meedoet aan hebben we een uitzonderingsstatus. Waardoor we ook vanuit de instituten ruimte krijgen om te werken vanuit onze zes leydraden in plaats van vanuit 468 regels. COLOFON Dit katern is een bijlage bij Zorg & Zeggenschap september 2016, het kwartaalblad van LOC Zeggenschap in zorg. Deze bijlage is ook digitaal te bekijken en makkelijk te delen via: www.radicalevernieuwing.nl. Meer informatie en contact: radicalevernieuwing@loc.nl of 030-2074067. Wilt u op de hoogte blijven, abonneer u dan op de wekelijkse nieuwsbrief over het project via www.radicalevernieuwing.nl. Dit LOC-project wordt mogelijk gemaakt door het ministerie van VWS. 8