Akky van der Veer MEI STURT EN EAREN. Ienakter

Akky van der Veer MEI STURT EN EAREN Ienakter

Akky van der Veer, 2012 Dizze útjefte mei frij kopiearre en ferspraat wurde. By opfiering lykwols moat fantefoaren oan de auteur skriftlik om tastimming frege wurde. It Aldlân 12, 9034 XB Marsum akkyvanderveer@planet.nl

PERSONAAZJES Fokje Hilwerda - de Vries, 48 jier Jan Hilwerda, 50 jier Jelle Hilwerda, 16 jier Froukje Hilwerda, 15 jier Frou de Vries, 77 jier Húsarts Frits, freon fan Jan Fokje hat twa gelikense prúken, ien sûnder en ien mei earen. Yn sêne 2 hat se de prúk sûnder earen op, yn alle oare sênes de prúk mei earen, mei dêroerhinne in hoed dy t de earen ferberget. Op it toaniel stiet in tafel mei stuollen. En in skerm mei in doar deryn. Achter dat skerm wurdt yn sêne 2, 4 en 8 in keuken suggerearre, yn sêne 6 in ûndersyksromte en yn sêne 10 in wachtkeamer. Troch it ophingjen fan ferskillende foto s, kin it publyk sjen wat de romte op it toaniel foarstelt: in húskeamer (sêne 2 en 4), in sprekkeamer (sêne 6 en 10) of in keamer yn it âldereinhûs (sêne 8). De nammen fan de doarpen Wommels, Winsum, Húns en Leons kinne ferfongen wurde troch de nammen fan doarpen yn de omkriten fan it plak dêr t dizze ienakter spile wurdt.

Sêne 1., PUBLYK (Fokje komt it toaniel op mei de earen-prúk op en dêroerhinne in hoed). Goeiejûn allegearre. Ik sil my earst even foarstelle. Ik bin frou Hilwerda - de Vries út Húns. Sis mar Fokje. Ik bin 48 jier en troud mei Jan Hilwerda. Tegearre ha wy twa bern: ús Jelle fan 16 en ús Froukje fan 15. Echte pubers. Sa dwers as kramtried. En se sitte elkoar ivich en altyd yn it hier. Foaral ûnder it iten. Dêr haw ik soms sa n argewaasje fan. Dan helje se my it bloed ûnder de neilen wei en soe k dy smoarge apen fan bern it leafst achter it behang plakke wolle. Earlik wier Jan skynt der net folle lêst fan te hawwen. Dy bliuwt sa kalm as in pûn moal en yt gewoan troch ûnder dat geharrewar Jan is guodlik. In bêste man. Poerbêst. Hy wurket by de gemeente Littenseradiel. Amtner op sosjale saken. En yn syn frije tiid pielt er mei postsegels. Dy sparret er. Alde postsegels. Stokâld. Nederland en de Overzeesche Gebieden. (Ien út it publyk laket) Is dêr wat mis mei? (Stilte) Is dêr wat mis mei, frege ik. PUBLYK Nee. Nee? O, ik tocht even Mar dat sil k my dan wol ferbylde ha Sa n kantoarbaan is sittend wurk, fansels. En dat is net sa sûn, no? Dat witte wy allegearre wol. Dan moatte jo goed om jo golesterol en jo bloeddruk tinke Oant foar koart moast ik alle jûnen tsjin him sizze: Toe Jan, lit dy âlde postsegels no ris even gewurde. Do moatst yn beweging, oars groeist ticht. Hy is yn febrewaris fyftich wurden en hy hat al wat in búkje. Sa n bierbúkje, witte jim wol? As er nei ûnderen sjocht, kin er syn eigen skuon net mear sjen. Want Jan is in lekkere iter, hear. Der komt him neat fan ûnpas. En alle jûnen in pear pilskes. En in pûde chips Paprikachips, dy fynt er it lekkerst. Mar bewege, ho mar. Dêrom ha k him in hûntsje op e jierdei jûn. Ut it asyl. Sa n lyts kefferke, in foxterrier. Krekt sa n hûntsje as Bobby fan Kuifje, wiite jimme wol? Jan sei: In hûn? Wat moat ik no mei in hûn? Ik sei: Bewege, Jan. Bewege. Want sa n hûntsje moat geregeld útlitten wurde. En in hûntsje útlitte is bewege, wier of net? (ropt nei achteren) Wodan? Kom hjir ris? Wodan? Hier! (Stilte) 1

Hy komt net. Se binne bûtendoar, betink ik my no. Wodan en Jan. Even in slach om, even bewege. (Achter de koelizen klinkt ynienen hiel lûde heavy metal muzyk. Se kin har net mear fersteanber meitsje, draait har om en skonket fan it toaniel ôf. It publyk heart har fûterjen) Jelle! Froukje! Net sa allemachtich lûd! Wat in koleare-herry! Hearren en sjen fergiet je, ommers. Der sit in folumeknop op dat ding, net? (en nei t de muzyk suniger set is) Ha jim it húswurk al ôf? Nee? No dan as de wjerljocht oan e slach! Hup, nei boppe ta, allebeide! (komt wer op) No sa Wêr wiene wy? O ja, bewege. Dat in minske fan ús leeftiid bewege moat om sûn te bliuwen. Ik sit op fitness. Yn de sportskoalle fan Wommels. Trije kear yn e wike. Moandeis, woansdeis en freeds. Ik gean der altyd hinne mei Saakje. Saakje Woudstra. As it moai waar is, fytse wy. Dan snijt it mes oan twa kanten, is t net sa? Dan giet it dûbelop. Saakje is myn freondinne. Se wennet yn Leons, hat ek twa bern en is mei in boer troud. Saakje en ik kenne elkoar al ús hiele libben en wy kinne it o sa goed meielkoar fine. Wy ha mar ien kear spul hân. Dat wie ferline jier, om krysttiid hinne. Se sei doe tsjin my dat se my net sa n goeie mem fûn. Se sei: Do wurdst fierstente gau lilk op e bern. Do kinst neat fan de bern ferneare. Do bist altyd oan it fûterjen. Ja, dat sei se En dat skeat my fansels yn it ferkearde kielsgat. Krekt as is se sels sa n ideale mem. Saakje fûtert ek hiel wat ôf, hear. Ik ha in wike lang net tsjin har praat. Dêrnei ha k it wer goedmakke, mar har al even fiele litten, hoe t se my misledige hie. Gjin goeie mem Dêrmei trape se my op e sturt Sturt Ik moat wat oan jim fertelle. In bekentenis Sil k der oars even by sitten gean? (pakt in stoel en giet sitten) No, it sit sa: Earjustermoarn waard ik wekker mei it nuvere gefoel fan: Der is wat. Ik ha wat dat ik juster noch net hie. Hjirre. (komt even oerein en wiist) Hjirre, fan achteren, by myn sturtbonkje. Ik tocht: dêr sit wat raars. Ik ûnder myn nachthimd fiele En ja hear, in bult. Wyld fleis. In swolm. Mar dan ien sûnder gefoel deryn. Ik tocht fansels fuort it alderslimste Dat ik fan t bêd ôf. Jan sliepte noch. (docht de bewegings fan it fan t bêd stappen, it útklaaien, it yn de spegel sjen en it skrikken nei) Nachthimd oer de holle, ûnderbroek út, foar de spegel stean, oare spegel derby Skrikke! Ik skode de gerdinen iepen en seach nochris In sturt! In kninesturt! 2

Eigen skuld, dikke bult, tocht ik noch Ja, want wat rop ik altyd nei de bern, ûnder it iten, as se wer ris oan it klieren binne? Ophâlde! rop ik dan. Ik krij nochris in sturt fan jimme. Sa sjogge je mar, je moatte altyd o sa oppasse mei wat je roppe as je lilk binne. Want foardat je it witte En doe waard Jan wekker, fan it iepenskowen fan de gerdinen. Wat dochst allegear, leave? frege er. Mei dat gedraai foar de spegel En hielendal bleat Mmm, wat sjocht dat der seksy út! Kom gau wer by my op bêd, dan lit ik dy fiele hoe moai ast bist. Ik sei: Nee Jan, in oare kear, skat. Hast lekker sliept? En ik wist net hoe gau t ik my wer oanklaaie moast. (docht de bewegings fan it oanklaaien nei) Underbroek oan, nachthimd oer de holle, duster út de kast Want ik skamme my ta de teannen út. Ik woe net dat Jan dy sturt seach. Ik tocht: Wannear t ik no noait wer samar wat rop, as ik lilk op de bern bin Wannear t ik my in bytsje ynhâlde kin, as se ûnder it iten oan it hakketakjen en bargebiten binne, dan giet it miskien fansels wol wer oer. Dy sturt giet wol wer fuort, tocht ik. Want it is net normaal, no? In frou mei in sturt. Dat is ommers suver net te leauwen En dochs is it sa. Moat ik him even sjen litte? PUBLYK Ja! Ja, ja. Dat soene jim wol wolle. Ik hjir op it toaniel, yn de bleate kont Nee, dat doch ik net. Dan leauwe jim it mar net. (Fokje giet fan it toaniel ôf) 3

Sêne 2.,,, (De beide bern sitte oan de lange kant fan de tafel, mei de gesichten nei it publyk ta. Jan en Fokje sitte elk oan in sydkant. Oan de want hingje neutrale foto s. Op de tafel stiet moarnsiten: bôle, brea, brinta, bûter, belech, molke, thee. De radio stiet op Omrop Fryslân, it is hast healwei achten Fokje hat de duster noch oan en de prúk sûnder earen op. Se fielt hieltyd even temûk oft de sturt der noch sit) Bakje thee, Jan? (Jan syn hier is noch wiet fan de dûs, mar hy hat it kantoarpak al oan) Ja lekker, leave. (Jan lêst ûnder it iten de koppen fan de krante en harket wylst mei in heal ear nei de radio) Wat wolsto ha, Jelle? Thee of molke? (mei de mûle fol bôle) Doch my mar in pilske. (húnjend) Hè, hè, wat binne we wer leuk, net! Hâld dy de kop, stomme trut! Hâld dy sels de kop, ûnnoazele hals! Sa kin t wol wer. (Se jit Jelle in beker molke yn) Do ek molke, Froukje? Nee, dêr krij k pûsten fan. (Se smart bûter op in stikje bôle, mar hellet it measte der wer ôf) Is der gjin sjem? De sjem is op. Der is wol hagelslach. En tsiis en ljirre en boaterhamwoarst (narjend, mei in heech stimke, hy docht Froukje nei) 4

Nee, dêr krij k pûsten fan. Eh jonge, sakje foar myn part yn de stront! (Jelle jout har in dúst tsjin de earmtakke, wylst se krekt hagelslach oer de bôle struit, de kerrels fleane alle kanten út) Bliuw fan my ôf, rotsak! Sjoch no watst dochst! (komt oerein om de radio wat lûder te setten) Kinne jimme miskien in pear tellen stil wêze? Even hearre wat it waar docht. (Wylst Pyt Paulusma moai sinnich waar foarseit, giet it geharrewar tusken Jelle en Froukje sûnder wurden troch: tonge útstekke, gekke bekken lûke, elkoar oanstompe) (makket de bôletrompkes fan de bern klear) Hâld no ris op, allebeide! Doch net sa klierich! (docht de radio nei it waarberjocht út) Bûten-sitters-waar, leave. Miskien kinne wy jûn wol bûtendoar waarm-ite. (sil oerein) O, dan doch ik myn haltertopke en spikerrokje noch gau even oan. (tsjin Jan) Wêr sit dyn ferstân, skat? Mei sokke ferfelende bern? Wy ha ek buorlju, hear. (tsjin Froukje) Nee Froukje, dat wol ik net lije. Do kinst net healneaken nei skoalle ta. (tsjin Jelle) Seis dûbele stikken bôle, is dat genôch? Nee, lang net genôch. Mar dan helje ik tusken de middei wol in pûde patat yn e stêd. En in pear frikadellen of sa. (stúmsk) Ik sil sels witte wat ik oan doch. Dêr hoecht mem har net mei te bemuoien. (Se snijt har stikje bôle yn lytse dobbelstientsjes) Alle famkes ha haltertopkes en spikerrokjes oan, hear. 5

(tsjin Jelle) Dan snij k der noch wol wat bôle by. Junkfood is net sûn foar dy. Do bist yn de groei. (tsjin Froukje) Yt no ris in bytsje troch en sit net sa te griemen mei dy mûzehapkes, do moatst daliks in hiel ein fytse. (tsjin Jan) Litsto Wodan noch even út? Of sil ik it aanst dwaan? Dat doch ik my net mear oan tiid, leave. Noch ien bakje thee en dan moat ik dy kant út. Ik tink dat ik hjoed mar spijbelje. Switst dy dea yn dat smoarhite bargehok, as it sok moai waar is. Noch even trochsette, Jelle. Oer in pear wike begjint de simmerfakânsje. Hast juster oars ek al spijbele. Netwier. Alwier. Nee ju, stomme trut! Wat witsto dêr no fan? Wolwier. Ik wit it. Fan Klaas. (jout Jan thee) Trochite, Froukje. Jim moatte oer fiif minuten op e fyts sitte. Oars komme jimme te let. Klaas sit net iens by my yn de klasse. En ik wit ek wêr t jim west ha en wat jim dêr dien ha. Ik wit alles. Ek fan dy plysje. Klaas lult mar wat út e nekke. (skrikt) Plysje? 6

(driigjend, tsjin Froukje) Asto dy de stomme kop net hâldst (tsjin Fokje) Niks fan wier, hear mem. Liichbist! Klikspaan! Lulhannes! Kutwiif! (lilk) Ophâlde! Daliks ophâlde! Ik krij nochris in st puntholle fan jimme! (komt oerein) Ik gean nei skoalle ta. pakt syn bôletrompke en syn skoaltas) Hè, dat getsier altyd ûnder it iten! Wat ha k dêr it mier oan! (tsjin Jelle) Wachtest net even op dyn suske? Nee. No hoi! (giet fan it toaniel ôf) EN (tagelyk) Hoi! Goed útsjen, hear. Ik gean hjoed mei de bus. Likest wol net wiis. Mei sok moai waar? Fytse is folle sûner foar dy. 7

Dat ha k juster mei Antsje ôfpraat. Dat wy hjoed mei de bus geane. O. No, moatst it sels mar witte Mar dan meist wol avensearje. ( wiist nei de klok) Ja. (pakt har skoaltas) No hoi, hè. (giet fan it toaniel ôf) EN (tagelyk) Hoi! Goed útsjen, hear. (ropt) Froukje, dyn bôletrompke! (Froukje komt dravend werom, pakt it bôletrompke en draaft wer fuort) En alles opite, hear! Neat fuortsmite! (tsjin Jan) Hè, hè, dy droktemakkers binne de doar út. Rêst yn de tinte. (komt oerein) Ik moat no ek fuort, leave. Mar ik hoopje jûn moai op e tiid wer thús te wêzen. (Jan docht syn bôletrompke yn de kantoar-tas, jout Fokje in tút en giet fan it toaniel ôf) (ropt) Hoi! Goed útsjen, hear. (Fokje fielt even oft de sturt der noch sit en seit dan tsjin harsels) No alderearst Saakje belje, dan ha k dat mar hân. (pakt de telefoan en toetst Saakje har nûmer yn) O gelokkich, de voicemail Ja, Saakje mei my. Ik gean hjoed net mei nei fitness, want ik ha oare drokte. Dus, do moatst hjoed mar allinne No, goeie! Gau oant sjen, hè. Hoi! 8

Sêne 3., PUBLYK Tsja, wat moast ik oars tsjin Saakje sizze? Dat ik my skamme foar dat kninesturtsje? Dat ik bang wie dat it te sjen wie yn myn strakke legging? Ik koe dat echt net tsjin har sizze, want Saakje is sa n flapút. Dy briefket alles oer. En dan giet soks samar fan ear ta ear. Foardat je it witte, leit it op strjitte, sitte je yn HEA fan Omrop Fryslân en stiet it mei in fette kop op e foarside fan de Ljouwerter krante: F. H. TE H. KRIJGT STAART. Want in frou mei in sturt is sensaasje, no? Dat is bysûnder Ik fernim oan jimme dat jim dat ek wol bysûnder fine. Mar hâld jim beet, myn ferhaal wurdt noch folle aparter De bern wiene nei skoalle en Jan nei syn wurk en ik hie Saakje krekt belle En doe krige ik wer sa n nuver gefoel. Sa fan: Der is wat. Ik ha wat dat ik niis noch net hie. Hjirre. (wiist nei de boppekant fan har hoed) Hjirre, boppe op e holle. Ik tocht: Dêr sit wat raars Ik nei de spegel yn de gong en sjen En ja hear, der groeiden my twa grouwe bulten út it hier wei Eigen skuld, dikke bult, tocht ik noch. Want it kaam my fansels fuortendaliks yn t sin wat ik by de itenstafel nei de bern roppen hie. Ophâlde! Ik krij nochris in puntholle fan jimme! En dêr wie t al sa, ik krige in puntholle Ik wie der hielendal ôf, want dy bulten groeiden mar troch en mar troch. En om tolve oere wiene it gjin bulten mear Doe wiene it earen. Knine-earen. Dêrom haw ik dizze hoed op. Dan is der neat fan te sjen. Mar as ik dizze hoed ôfset Wolle jim myn knine-earen sjen? PUBLYK Ja! (sil de hoed ôfdwaan, mar hâldt healweis op) Nee, ik leau dat ik dêr noch net oan ta bin. Ik wol net troch jimme útgniisd wurde. It is sa beskamsum In frou mei knine-earen. Ik fertel no earst fierder. Oer earjuster Ik ha dizze hoed de hiele middei op hân. Doe t ik in loopke mei Wodan die en buorfrou in praatsje oer de hage makke, sei k, dat ik lêst fan de sinne hie. Dat it in sinnehoed wie. De nijste moade. Dêrnei ha k op e fyts om boadskippen west. Mei dizze hoed op. En doe wie it fjouwer oere en kamen de bern thús. En Jan ek, in goed oere letter Ik stie mei dizze hoed op yn de keuken te itensieden, doe t Jan my in tút brocht. Hy sei: Wat rûkt it hjir lekker, leave. En ik sei: Wy kinne daliks ite, skat. En sawol Jan as de bern seine neat fan myn hoed. Gjin wurd Ja letter pas, ûnder it waarm-iten. (Fokje giet fan it toaniel ôf) 9

Sêne 4.,,, (Selde sitewaasje as yn sêne 2. No stiet der waarm iten op tafel. It is even foar seizen. Jan sit al by de tafel) Wêr bliuwe dy apen fan bern no? Ik ha al trije kear roppen. (giet nei de doar en ropt) Jelle! Froukje! Ite! Daliks komme! (tilt it lid fan de fleispanne op) Gehakballen. Dat sjocht der mar lekker út! Fan de biologyske slachter. It fleis fan de biologyske slachter is de helte djoerder, mar ek de helte lekkerder as fan dy kiloknallers út de supermerk. (set de skaal mei jirpels en de skaal mei slaad op e tafel) En ek de helte sûner. (tsjin de bern, dy t der al sms-end ynkomme) Wêr bleaunen jim no? Ik ha jim minstens fjouwer kear roppen. (leit syn i-phone neist syn board) Dat ha k dan mar ien kear heard. Ik hie de koptelefoan op. (sjocht nei de skaal mei slaad) Harrejassus, al wer fan dat kninefoer. Kin mem noait ris wat oars betinke? Altyd fan dat sûne iten! Der is ek appelsmots, hear. Spesjaal foar dy. (tsjin Froukje) Hâld no ris op fan sms en. It iten wurdt kâld. En it is ek net gesellich. (tsjin Jan) Wolsto ús opskeppe, Jan? Gesellich! Wat in âlderwetsk wurd. (skept iten op) Froukje, do hast mem wol heard, net? Jaha. (leit har i-phone del en wappert ôfwarrend mei de hân) Ik gjin gehakbal. Antsje en ik ha besluten om fegetariër te wurden. Wy ite gjin deade bisten mear. 10

Mar dit is fleis fan de biologyske slachter, sei mem. It bliuwt kadaverfleis En sju is lykfocht. Dat wol ik ek net mear ha. Doch my dan mar twa gehakballen, heit. En in grutte sleef sju. Ik ha honger! Yn Afrika ha se honger. Wy ha hjir skroei. Skroei? Ja. Sin oan iten, betsjut dat. Skroei! Al wer sa n antyk wurd út de âlde doaze. (is klear mei opskeppen) No, smaaklik ite dan mar. (Stilte, wylst se allefjouwer ite. Dan begjint Froukje har i-phone te spyljen, oan de ringtoan is te hearren dat se in telefoantsje krijt) Net opnimme. Wy binne no oan it iten. (skept himsels nochris op) It is allegear like lekker, leave. (sjocht op it skermke) Mar it is Antsje. En it kin wol hiel belangryk wêze. Froukje, do hast mem wol heard, net. Miskien stiet har hûs wol yn e brân. Of se hat har grutte tean stompt. 11

Hâld dy de bek! Looser! Hâld dy sels de bek! Boeretryn! (lilk) Ophâlde fan skellen! Allebeide! (Stilte. Dan sjocht Froukje har mem oan en wit Fokje dat de grutte fraach komt) Wêrom hat mem in hoed op yn e hûs? Wat stom! Dat tocht ik niis ek al. Is dy dat net te waarm, leave? Mei sok switterich waar? (Stilte. Oan Fokje is te sjen dat se senuweftich is) Doch dat stomme ding ôf. It is gjin gesicht. Sa âlderwetsk! (Stilte. Fokje docht de hoed ôf en de prúk mei de knine-earen komt tefoarskyn. Se ferwachtet ferbjustering en ôfgriis Gjin reaksje) (wiist nei har holle) Mar sjogge jim dan neat oan my? Nee, ikke net. Mem har hier sit wat plat. Fan dy stomme hoed, fansels. En do dan Jan? Sjochsto ek neat? Ja, no st it seist Hast nei de kapper west? No, moai wol. It stiet dy goed Mar alles stiet dy goed. Nee! Sjoch dan! Ik ha earen! Knine-earen! 12

EN (tagelyk) Knine-earen? (se begjinne te gnizen) (skodholjend) No moat it net mâlder, leave. Hoe komst dêr no by? 13

Sêne 5., PUBLYK Dat is in iensum gefoel, hear. As je neisten je net leauwe wolle. Dat hakt deryn Jan sjocht dy earen net. En de bern ek net. Mar Wodan blykber wol Hy fottele mar achter my oan en die oars net as keffe en gromme Wy waarden der sljocht fan, Jan en ik. Dat nei it ôfwaskjen sei ik tsjin Jan: It wurdt tiid foar in loopke, skat. Even bewege mei dat bist, dan kalmearret er miskien in bytsje. Gean mar in goed ein om. Mar doe t se in oere letter wer thúskamen, wie it net folle better. Earder minder. Jan sei: Wat is der dochs mei dat bist? It liket wol oft er dy ynienen net mear lije mei. Sagau t er dy sjocht, begjint er te blaffen. Ik bring syn koer nei de bykeuken en slút him dêr op, want ik wol noch even rêstich sitte te postsegeljen. Ja, sa neamt Jan dat: Postsegelje Dat gepiel mei in loep en dy âlde postsegels fan Nederland en de Overseesche Gebieden. Dus, Jan oan it postsegeljen en de bern nei boppe ta om húswurk te meitsjen. En ik? Ik rûn de hiele jûn mei de siel ûnder de earm. Fan de keuken nei de keamer en wer werom. En ik paste der fansels goed foar op dat ik my net yn de bykeuken fertoande Ik koe deagewoan myn draai net fine, ik wie der folslein mei oan. Ik tocht: Jan moat it witte, fan dy sturt. Ik moat it him aanst fertelle. It hege wurd moat derút. Mar ik seach der sa bot tsjinoan, dat ik allerhande ferlechjes begûn te sykjen om it mar net sizze te hoegen. Ik skamme my sa foar dat nuvere kninesturtsje! It wie op it lêst al withoe let. Oer tolven. De bern sliepten al en Jan hie al in pear kear roppen: Komst, leave? De skonken wiene my leadswier doe t ik einlings by de trep op rûn nei de sliepkeamer ta. En it hert bûnze my yn de kiel doe t ik my útklaaide en by Jan ûnder it dekbêd skode Ik flústere: Jan, ik moat wat opbychtsje. Do silst der wol fan skrikke, want it is sa abnormaal Behalve dy earen ha k ek noch in sturt krigen. Hjirre. Moatst mar ris fiele. No, Jan fiele Hy sei: Ik fiel fan alles en it fielt allegear like lekker, mar ik fiel gjin sturt Do hast gjin sturt. Hoe komst dêr no by? Wat is der dochs mei dy, leave? Do leist hielendal te triljen en te skodzjen Witst watsto dwaan moatte soest? Gean moarn oars even nei dokter ta. Ik tink datst in bytsje oer dyn toeren bist. Earst dy earen en no werd dy sturt Do makkest dy drok oer dingen dy t der net binne. En hy frege hieltyd: Giest moarn echt nei dokter ta? Want ik meitsje my soargen om dy. Op it lêst sei ik: No, toe dan mar. Okee, dat beloof ik. Dat ik de oaremoarns op e fyts nei dokter ta. Nei ús húsarts. Dokter de Boer yn Winsum. 14

Sêne 6., (De tafel is no in buro yn in sprekkeamer. Achter it skerm wurdt in ûndersyksromte suggerearre. Oan de wand hinget in lêskaart en in foto mei: Stoppen met roken. Op it buro stiet in laptop enleit in bloeddrukmeter. Dokter komt achter syn buro wei en docht de doar iepen) (ropt) Folgjende pasjint? ( jout Fokje in hân, dy t der wat senuweftich ynkomt, mei de hoed op) Goeie. Frou Hilwerda is it, net? Ja dokter. Ha wy elkoar al ris earder moete? Twa jier lyn. Doe ha k hjir mei mem west Frou de Vries. Ja, dêr stiet my wat fan by Jo mem woe doe mei alle geweld in rollator ha en dêr moast ik in ferklearring foar ûndertekenje. Ja, in bewiis dat se dy nedich hie. Oars woe it sikefûns de oanskaf net fergoedzje. Doe wenne mem noch selsstannich. Se sit no yn in âldereinhûs. Krekt ja Gean sitten, frou Hilwerda. (wiist nei de stoel foar it buro, giet sels achter de laptop sitten en siket Fokje har medysk dossier op) En wat kin ik foar jo betsjutte? No, eh Sis it mar. Hawwe jo ergens lêst fan? Ja dokter. (docht de hoed ôf en wiist) Ik ha lêst fan dizze earen, dokter. Knine-earen. Ha jo pine yn e earen? Binne se miskien in bytsje ûntstutsen? Sil k der ris even yn sjen? 15

Nee dokter, gjin pine, dat net. Ik sil earst jo bloeddruk even mjitte In rûtine-ûndersykje. (pakt de bloeddrukmeter en giet nei Fokje ta) Sa, strûp de mouwe mar even omheech en meitsje in fûst Moai sa. (Dokter mjit Fokje har bloeddruk, se sit der ûngemaklik by) 130-80. No, dat kin net better. De bloeddruk fan in jongfaam. Hoe âld binne jo, frou Hilwerda? 48 jier, dokter. Yn septimber wurd ik 49. (wiist nei har holle mei de knine-earen) Mar kinne jo hjir ek wat oan dwaan? Ha jo lêst fan de holle? (begjint Fokje har holle te ûndersykjen en drukt hjir en dêr mei syn fingers yn Fokje har hier) Fiele jo dit? Nee. En dit? Nee Of knipe jo no yn dy knine-earen? Dêr haw ik hielendal gjin gefoel yn, hear. En ik kin der ek neat mei hearre. It binne dôve earen Nuvere oangroeisels. Ja, ja. Se groeiden juster samar ynienen út myn holle wei. Earst wiene it bulten en in pear oeren letter earen... Kinne jo se der net even ôfknippe of ôfsnije, dokter? Of fuortbaarne mei fan dat kâlde spul, lykas se by wratten altyd dogge Dan bin k se mar wer kwyt. Hmm It kin wêze dat jo yn de oergong binne. O? En dêr haw ik wol wat foar. 16

Ik hoech gjin medisinen. Ik wol allinne sagau mooglik fan dy knine-earen ôf. En ek fan dat sturtsje. Sturtsje? Ja, behalve dy earen ha k ek in sturt krigen In kninesturtsje. Wêr sit dat sturtsje dan? (wiist) Dêrre. Dêr t sturten altyd sitte By bisten dan. Mar jo binne gjin bist Jo binne in minske, frou Hilwerda. Minsken ha gjin sturt. Ikke al. Echt wier... Ik bin sa bang, dokter. Ik bin sa bang dat it hjir net by bliuwt en dat ik stadichoan yn in knyn feroarje... En dat dat myn eigen skuld is. O, no komme wy ta de kearn. Jo tinke dat alles wat jo oerkomt jo eigen skuld is? No nee, net alles. Der gebeure soms ek dingen dêr t ik neat oan dwaan kin. Mar dy sturt Ik rôp tsjin de bern: Ik krij nochris in sturt fan jimme en doe krige ik in sturt... Echt wier. (suchtet) No, doch de ûnderklean dan mar even út, dêr achter it skerm (wiist) En gean dan plat op ít liif op e bank lizzen. As jo klear binne, roppe jo my mar, dan sil ik der even nei sjen. Goed. (Fokje ferdwynt achter it skerm om har út te klaaien, wylst dokter op it toetseboerd fan syn laptop gegevens notearret) (ropt) Klear, dokter. Ik lis. (Dokter komt oerein, ferdwynt achter it skerm en begjint Fokje swijend te ûndersykjen) 17

(Nei in skoftsje) Klaai jo mar wer oan, frou Hilwerda. (Dokter komt achter it skerm wei en giet wer oan syn buro sitten. Hy tyspelt mei syn balpinne om, knipt dy hieltyd oan en út en wer oan en stoarret foar him út, oant Fokje har wer oanklaaid hat en tefoarskyn komt) Gean sitten, frou Hilwerda. Wy moatte ris even earnstich meielkoar prate. (giet wer sitten) Oer myn sturt? (ûngerêst) Bin ik siik, dokter? Is it in sykte? (skodhollet) Nee, nee, der is neat om jo soargen oer te meitsjen. Jo binne sa sûn as in fisk, foarsafier t ik dat besjen kin. Alles sjocht der normaal út. Sa t it heart, by in frou fan jo leeftiid. Mar dy sturt dan? Jo hawwe gjin sturt. Nee? Nee. En ek gjin knine-earen. (leit de balpinne del, set de earmtakken op it buro, docht de fingerseinen tsjin elkoar oan) Frou Hilwerda Ha jo wolris fan hypokondry heard? Hypo Wat? Hypokondry. Ynbylde kwalen Dat past wol in bytsje by jo leeftiid. De menopauze Dan spylje de hormoanen op en giselje jo troch it bloed. Krekt as by bern yn de puberteit, begripe jo wol? (knikt ferheftich) Ja. 18

Hoe wie jo jeugd? Myn jeugd? Yn wat foar húshalding binne jo opgroeid? Ik bin iennichst bern en ik ha myn heit noait kennen. Dy is stoarn, doe t ik trije jier wie. Dus, jo mem hat jo allinne grutbrocht? Hoe is de relaasje mei jo mem? Dat koe wol better Mar dat is ek myn eigen skuld, hear. Hoesadat? Ik kom net faak genôch by har. Ik sjoch der as in berch tsjinoan om nei har ta. Se hat altyd sa n krityk op my. Ik kin it noait goed genôch dwaan yn har eagen. Dus stel ik de besites oan myn mem hieltyd wer út Ik wit wol dat dat net goed is Jo kinne net oer krityk? Nee, net fan myn mem. No, it is my wol dúdlik. (komt oerein) Lichaamlik mankearje jo neat, mar geastlik sitte jo behoarlik yn e tiis. Ik sil jo in ferwiisbriefke foar in psychiater jaan. Dan kinne jo ien en oar ris goed fan jo ôfprate. Al jo probemen Nee, dat hoecht net. Ik ha gjin problemen. Nee? En dy ynbylde earen en sturt dan? Ik wol net nei in psychiater, ik bin net gek. 19

Dat sis ik ek net. Ik sis net dat jo gek binne. Mar dy ynbylde earen en sturt kinne foar jo in behindering wêze om te funksjonearen yn jo deistich bestean. Ynbylding is slimmer as treddedeis koarts, seit it sprekwurd. Dus, jo sizze dat it klearebarre ynbylding is? Jawis. Ik hoopje it sa, dokter Mar ik bin fuort noch net oan in psychiater ta. As it safier komt, dan helje ik dat ferwiisbriefke wol by jo wei. Ofpraat, frou Hilwerda. (Se fûstkje. Dokter lit Fokje derút en ropt) Folgjende pasjint! 20

Sêne 7., PUBLYK Ynbylding is slimmer as treddedeis koarts, sei dokter Ik begûn wol oan mysels te twifeljen, hear. Wolle jim dat wol leauwe? Ik bedoel mar: ik sjoch dy earen, jim sjogge dy earen Mar Jan en de bern sjogge se net. En dokter sjocht se ek net Besteane se dan al? Of besteane se dan net? Ik naam it beslút om sûnder hoed op wer nei hûs ta te fytsen. Ik tocht: As net ien myn knineearen sjocht, dan binne se der net. Dan hat dokter gelyk, dan is it klearebarre ynbylding Ik die de hoed yn e fytstas en fytste fuort. Ik kaam withoe folle minsken tsjin, want it wie prachtich moai waar. En net ien seach nei my, wylst ik der alles oan die om op te fallen Ik krige wol alle hûnen achter my oan. En mar blaffe en gromme en nei myn kûten happe Wat frjemd net? Ik tocht: Ik fyts binnentroch en stek even yn Leons oan. Even in bakje treast by Saakje helje Saakje seach der ek neat fan. En har man en bern ek net. Mar harren hûn gie tekear! Dy fleach my hast nei de strôt! Pas doe t ik de hoed út de fytstas helle en wer opsette, joech er him del Is dat net nuver? Saakje frege my noch: Giest moarn wer mei nei fitness? Ik sei: Nee Saakje, ik slaan noch in kear oer, want ik moat nedich nei mem ta. En doe t ik dat sein hie, tocht ik: No moat ik myn wurden fuort mar wier meitsje. Ik gean nei mem ta, ik bin no dochs ûnderweis. Want mem sjocht altyd alles. En se nimt noait in blêd foar de mûle. Alles wat mem net is Se is wol earlik. Ik tocht: As mem dy knine-earen net sjocht, dan binne se der net. Dan bin ik knettergek en moat ik nei dokter om in ferwiisbriefke foar in psychiater. (Fokje giet fan it toaniel ôf) 21

Sêne 8., (In keamer yn in aldereinhûs. Oan de wand hingje twa troufoto s, dy fan harsels en har man en dy fan Fokje en Jan. Op de tafel mei in haakt kleed deroer stiet in fotolistje mei in foto fan Jelle en Froukje as beukers. Mem sit te slûgjen op e stoel, mei dêrneist in rollator. Der wurdt op e doar kloppe). (skrikt wekker en komt muoisum oerein en ropt as der wer kloppe wurdt) Ja, ja, ik kom deroan. Even geduld. (Se skarrelet achter har rollator oan nei de doar, de bril oan in toutsje om e nekke. It duorret in skoftsje foar t se de kaai yn it slotsgat omdraaid hat se hat triljende hannen en docht einlings de doar iepen) Och heden, bisto it! No, dat mei ek wol yn e krante. Al wa t ik ferwachte hie (mei de hoed op) Goeie, mem (jout har mem in tút) Wêrom hat mem de doar op slot? Omdat de ferpleging de gewoante hat om hjir te pas en te ûnpas binnen te fallen. Dêr haw ik gjin nocht oan. Ek in âld minske hat rjocht op in bytsje privacy. Of net? Ja. Hoe is t mei mem? (suchtet) Tsja, wat sil k derfan sizze? (Se skarrelet achter har rollator oan nei har stoel ta. Fokje giet op in oare stoel sitten) Ik ha lêst fan de heupen en fan de rjochterknibbel. De hiele boel sil wol fersliten wêze En hoe is t mei dy? Hast hjir yn trije wike net west. Do rinst hjir de doar net plat. Ik wit it, mem. It spyt my, mar ik ha t nochal drok hân. Ja, ja. ( set de bril op en bestudearret Fokje) Sjochst der bêst út. Mar wat hast in eigenaardige hoed op. Leave santjin, wat in mâl ding! Is dat de nijste moade? No, ik mei t net lije. Dy hoed stiet dy as in aap en past hielendal net by dy. 22

Nee, eh Hoe giet it mei Jan? Wol goed. (pakt de foto fan de tafel) En hoe giet it mei dy leave lytse herterkes fan bern? Mem, it binne no pubers. Jelle is sechtjin en Froukje is fyftjin. (set de foto wer del) Ja, de tiid fljocht en de klok skyt oeren Ik ha de thee brún. Sil k in bakje thee foar dy ynjitte? Jawol, mar sil ik dat oars even dwaan? Nee, dat doch k it leafste sels. Do kinst noait wat fine. (Mem toffelt achter de rollator oan nei it keukenblokje achter it skerm. It publyk heart de lûden fan thee-ynjitten. Undertusken docht Fokje de hoed ôf. Nei in skoftsje komt mem wer tefoarskyn mei twa kopkes thee en in pak Mariakoekjes op it plankje fan de rollator. Se set de kopkes op e tafel en giet wer sitten) Sisa, in lekker bakje thee Wolst der ek in koekje by ha? Jawol. (pluzet koekjes út it pakje en leit se by de kopkes op de tafel) Sisa, in moalkoekje derby Mem? Ja? 23

Sjoch my ris oan? (sjocht Fokje oan en slacht de hân foar de mûle) Bern! Wat makkest my ôfgryslik kjel! Wat hast dêr op e holle! Earen. Dat binne earen Dus, mem sjocht se? Jawis, ik bin net blyn! Fer-skrik-ke-lik! Yn ien wurd It lykje wol knine-earen. (knikt) Ja. En ik ha ek in kninesturt. No moatst ophâlde! Hoe komst dêroan? Samar fansels. Dat kin net. Fansels komt neat, oars net as lang hier en grouwe luzen. Alles hat in oarsaak. No ja, ik fûtere op e bern en doe rôp ik Do moatst net altyd sa lilk op e bern wêze. (suchtet) Nee, mar se kinne bytiden sa ferfelend dwaan. It binne pubers. Doesto dy leeftiid hiest, settest it ek withoe faak yn e kant. Leave santjin, wat ha k wat fan dy útstean moatten. Do hellest my soms it bloed ûnder de neilen wei. En ik stie der hielendal allinne foar Do hast in man Wat seit Jan fan dy earen? Dy sjocht se net. En de bern sjogge dy earen ek net. Unbegryplik. Ik ha der ek al mei nei de húsarts ta west. 24

En wat sei dy? Dy seach de earen ek net. Hy sei dat it klearebarre ynbylding wie. Dokter de Boer fan Winsum? Ja. O, mar dat is in húsarts fan neat. Witst noch wol hoe t ik op e poat spylje moast om in ferklearring foar in rollator los te krijen? Hy moast in hantekening sette en dat moast by de helsdoarren weikomme. Ik moast himel en ierde bewege. Jawol, dat wit ik noch wol Mem? Ik skamje my sa. In sturt en knine-earen Ik bin sa bang dat it dêr net by bliuwt. Dat wol ik wol leauwe. En it is gjin gesicht Do moatst der sagau mooglik wer fan ôfholpen wurde Dy Frits, dêr t Jan sa grut mei is en oates en toates by jim oan it bier sit Frits? Jan syn freon? Ja. Dy is dochs dierenarts, net? Dêr moatst hinne gean. Wol mem my nei in bistedokter ta ha? Ja, want do feroarest yn in knyn Wier of net? Ik wit it net No, ik wit it wol. En do moatst der fuortendaliks wurk fan meitsje. Drink dyn thee op en gean nei dy Frits ta. Dat kin samar net. Frits sjocht my oankommen. As it in echte freon fan Jan is, dan helpt er dy fan dy sturt en dy earen ôf. In bistedokter hat ferstân fan kninen. In húsarts net. 25

Dan moat ik him earst belje oft it him wol útkomt. Hy hat in drokke praktyk. (wiist nei it skerm) Dêr stiet de telefoan. Ik ha myn mobyltsje yn e bûse. (Fokje toetst Frits syn nûmer yn en kriget kontakt) Frits? It is mei Fokje Fokje fan Jan, ja Ik sit oan e earen ta yn e problemen en ik soe graach dyn rie ha wolle Nee, net mei Jan, dêr hat it neat mei te krijen, dat sit wol goed Dat kin ik foar de telefoan net sa goed útlizze Nee, ik bin no by myn mem Ja? O, dat is fijn Ja, ja Oant aanst. (Fokje docht de telefoan út) (tsjin mem) Ik kin foar it sprekoere noch by him terjochte. Dan soe k mar gau gean Bellest my jûn even om te fertellen hoe t it ôfrûn is? (set de hoed op) Ja, goed No, goeie mem. Bliuw mar lekker sitten, ik kom der wol út. (jout mem in tút) Komst gauris wer? Net wer trije wike wachtsje, hear. Ik bin der no noch Ja mem. Nee mem. Gau oant sjen, mem. (Fokje giet ta de doar út) (wrot oerein om de theeboel op te rêden en seit tsjin harsels) No, it sil my ris benije. As dit mar goed komt 26

Sêne 9., PUBLYK (Fokje stapt al of net tinkbyldich op e fyts en trapet hieltyd hurder nei de praktyk fan Frits ta) (himet) Wat gauwer wat better Mem hat gelyk Grut gelyk In bistedokter hat ferstân fan kninen En Frits is in echte freon... Frits wol my der fêst wol fan ôfhelpe Fykje se der mar ôf dy earen sil k sizze Sûnder ferdôving Sit gjin gefoel yn Fiel ik neat fan Nuvere oangroeisels En dy sturt moat ik ek kwyt Gjin gesicht In frou mei in sturt en mei knine-earen... (Fokje is by de praktyk fan Frits oankommen, stapt fan de fyts ôf en set him op slot. Se himet út, fielt oan har hoed en faget it swit fan har foarholle) 27

Sêne 10., FRITS, (Deselde sitewaasje as yn sêne 6. Oan de wand hingje no foto s fan bisten, ûnder oaren ien fan in knyn. Frits leit alfêst wat spuiten klear en oardert de medisinen op syn buro Troch it rút sjocht er Fokje oankommen) FRITS (tsjin himsels) Dêr is se. (docht de doar nei de wachtkeamer alfêst iepen) (komt fia de wachtkeamer yn de sprekkeamer) Goeie, Frits. FRITS Ha, dy Fokje ( jout har in tút) Gean sitten en fertel wat ik foar dy dwaan kin. (giet sitten) Ik hoopje datst my operearje kinst. FRITS (stomferbaasd) Operearje? Ja, ik bin bang dat ik yn in knyn feroarje. FRITS Hè??? Watte??? Ja, ik ha knine-earen en in kninesturt. En dy moat ik sagau mooglik wer kwyt, sei mem Fijn, dat ik fuortendaliks komme koe. (docht de hoed ôf en wiist nei har holle) Sjoch mar. Sjochst it? FRITS Wêr moat ik nei sjen, dan? Nei dy earen. Knine-earen. FRITS Ik sjoch gjin knine-earen. 28

Fiel dan. Hjirre. FRITS Ik wit net wat ik fiele moat. Asto my net helpe kinst, wa dan wol? (barst yn gûlen út) (Stilte, allinne it snokkerjen fan Fokje is te hearren. Frits is der folslein mei oan. Hy jit in gleske wetter foar har yn) FRITS Fokje, toe. Bekom in bytsje. Bist kompleet oer dyn theewetter. (snokkert) Ik kin net wer ophâlde fan gûlen FRITS Nim even in slokje wetter. Hast ek in bûsdoek? FRITS Ja, sjoch. Hjir. (Hy jout Fokje in doaze mei tissues, se skuort der in hânfol út en snút de noas) FRITS Fokje? Is Jan op syn wurk? (snokkert) Ja-ha. Ik tink-ink it wol-ol. FRITS (pakt de telefoan en toetst Jan syn nûmer yn) Jan, mei Frits Ja... Hee, ik moat it even koart hâlde. Fokje sit hjir by my Ja Se is hielendal oer har toeren Dat is al it bêste Ja, dat sil ik tsjin har sizze Oant aanst. FRITS (tsjin Fokje) Jan komt deroan, hear. (Fokje snút de iene nei de oare bûsdoek fol, drinkt it gleske wetter leech en bekomt in bytsje, mar as Jan deryn stowen komt, begjint se wer te gûlen) 29

Wat is der mei dy, leave? (krûpt Fokje oan) (gûlt) Dy sturt en dy earen Net ien sjocht se, behalve iksels. En de hûnen. En mem, mem sjocht se ek Ik bin sa bang dat ik in knyn wurd In knyn? Wat is dat no foar praat? Do wurdst gjin knyn Do bist de moaiste frou fan Húns. En ek fan Leons. (bekomt wer wat) Ja, dat fynsto. Ja, dat fyn ik, ja. En dat is sa... Kom mar, leave. Wy geane nei hûs ta. Mar ik bin op e fyts. Dy fyts kin wol yn de kofferbak. (tsjin Frits) O sa betanke, Frits. Foar de soarch en de oandacht. FRITS Graach dien, hear. Kom meikoarten mar wer ris del. Dan dopje wy ien en kinne wy even byprate. FRITS Doch ik. (tsjin Frits) Sorry, hear. Dat ik my sa gean liet. FRITS (lûkt oan de skouders en wappert mei de hân) Dat jout hielendal neat, hear. (Frits docht de doar nei de wachtkeamer iepen. Dy sit fol. Achter de koelizen heart it publyk wol tsien hûnen blaffen, dy t sagau t Fokje foarby is, wer stil wurde) 30

Sêne 11., PUBLYK, STIM FAN Jan kin my altyd sa goed treaste... Ik fûn it ynienen hielendal net mear sa slim fan dy sturt en dy earen. Ik fûn it ynienen wol bysûnder. Unyk. Ik ha wat dat oare froulju net hawwe. Dêr ûnderskied ik my mei. Ik ha in sturt en knine-earen. No, en? Jan wie fannacht sa leaf foar my Witte jim wat er my yn it ear flústere? (wiist) Dit ear, myn gewoane ear Jan sei: Leaf lyts knyntsje fan my. Ik hâld fan dy. Mei of sûnder sturt en earen. En doe sei ik: Ik hâld ek fan dy, skat. Mei of sûnder bierbúkje en âlde postsegels fan Nederland en de Overzeesche Gebieden. (filosofearret) Wa t leaf hat, is blyn foar in oar syn lekken en brekken (Dan heart it publyk, dat Jan thúskomt en nei har ropt achter de koelizen wei) Fokje! Wy binne wer thús, hear. Wodan en ik. Ik set in bakje kofje. Mei de Senseo. Of hast leaver thee? (ropt) Nee, kofje is goed, skat. (tsjin it publyk) Dat is no op-en-top Jan, hè. Sa n leave, soarchsume man. De leafste man fan de wrâld. Ik hie it wier net better treffe kinnen. (achter de koelizen) Leave, komst? Ja, ik kom deroan, Jan. (tsjin it publyk) Myn ferhaal is út. Tankewol foar jimme oandacht, hear. Sille wy mar sizze: Oant sjen? Goeiejûn fierder, hè? (Fokje giet fan it toaniel ôf, mar lit de hoed en har telefoan lizze. It publyk heart it hûntsje achter de koelizen keffen en grommen en freeslik tekeargean. Dêrnei de delbêdzjende stim fan Jan) Koest, Wodan! Af! Net bite! Wat krije we no? Do meist it froutsje net yn de kûten bite! Af, Wodan! Af! (achter de koelizen) Myn hoed! Wêr is myn hoed! 31

(Fokje komt it toaniel wer op, pakt har hoed en set dy op. It hûntsje hâldt op fan keffen en grommen) (achter de koelizen) Kom by de baas, Wodan! Hier! In de mand! Lig! (Dan begjint Fokje har telefoan te ratteljen. Se pakt him op, sjocht op it skermke en drukt him oan. Under it iensidige telefoanpetear giet se op in stoel sitten) Ja, mei my. (Stilte) Ja. (Stilte) Ja. (Stilte) Ja. (Stilte) Nee wol? Tsss. (Stilte) Wat in brutale apen! (Stilte) En wat hasto doe roppen? (Stilte) Ja, ja. (Stilte) En doe krigesto samar ynienen (Stilte) Nee. (Stilte) Nee, fansels net. (Stilte) Ja, fansels skammest dy dan dea. (Stilte) Nee, dêr binne wy freondinnen foar. (Stilte) 32

Nee Witst wat? Ik kom by dy. (Stilte) Ja, ik spring daliks op e fyts. (Stilte) Ik kom deroan Hear ris, ien goeie rie: Tink om e hûn. (Stilte) Ja. No oant aanst, hè. Hoi! (Fokje docht de telefoan út en keart har nei it publyk ta) (tsjin it pyblyk) Dat wie Saakje. Se wie ûnder it iten poerlilk wurden. Op dy ferfelende puberbern fan har En doe hat se wat roppen, dat se better net roppe kinnen hie Saakje hat in sturt krigen. In kninesturt. Ik moat nei har ta, se is sa oerstjoer! (Fokje giet fan it toaniel ôf) DOEK 33