Een project van de Wetenschappelijke Vereniging van Vlaamse Kinesitherapeuten v.z.w. in samenwerking met de Unie van Zelfstandige Kinesitherapeuten v.z.w., met de financiële steun van het Europees Sociaal Fonds (ESF) en de Vlaamse Gemeenschap Klaar om de lat hoger te leggen... 2006 Kwaliteitsmanagement voor kinesitherapeuten Wetenschappelijke Vereniging van Vlaamse Kinesitherapeuten v.z.w Het navormingsproject "Kwaliteitsmanagement voor kinesitherapeuten" heeft als doel kinesitherapeuten instrumenten voor een kwaliteitsvolle praktijkvoering aan te reiken. Het project richt zich in de eerste plaats tot de groep van zelfstandige practici, die gezien hun leeftijd of hun vroegere opleiding weinig vertrouwd zijn met de moderne communicatie- en leermogelijkheden en met verslaggeving vanuit een biopsychosociale visie. ESF = bijdragen tot de ontwikkeling van de werkgelegenheid door het bevorderen van inzetbaarheid, ondernemerschap, aanpasbaarheid en gelijke kansen en door het investeren in menselijke hulpbronnen. Info: www.esf-agentschap.be Het project omvat de opleidingsmodules: - Kinesitherapeutisch dossier & ICF - ICT in de kinesitherapiepraktijk - Communicatie in de kinesitherapiepraktijk WVVK vzw Vendelstraat 13 9041 Oostakker E-mail: wvvk@telenet.be website: wvvk.be
ICT in de kinesitherapiepraktijk WVVK-opleidingsmodule uit Kwaliteitsmanagement voor kinesitherapeuten een project van de Wetenschappelijke Verniging van Vlaamse Kinesitherapeuten i.s.m. UZK vzw met de financiële steun van het Europees Sociaal Fonds en van de Vlaamse Gemeenschap Contactinfo WVVK vzw Vendelstraat 13 9041 Oostakker Fax: 011/80 37 62 E-mail: wvvk@telenet.be www.wvvk.be "ESF: Bijdragen tot de ontwikkeling van de werkgelegenheid door het bevorderen van inzetbaarheid, ondernemerschap,aanpasbaarheid en gelijke kansen en door het investeren in menselijke hulpbronnen." Meer info: www.esf-agentschap.be
Redactienoot: Niets uit deze tekst mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook; hetzij elektronisch, hetzij mechanisch, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van WVVK vzw. Ook het gebruik van deze tekst voor onderwijs, voor het geven van cursussen, opleidingen of soortgelijke activiteiten, door professionele of occasionele lesgevers als leerboek of als didactisch materiaal, in zijn geheel of gedeeltelijk vereist eveneens de uitdrukkelijke en voorafgaande schriftelijke toestemming van WVVK vzw. Wetenschappelijke Vereniging van Vlaamse Kinesitherapeuten, Vereniging zonder winstoogmerk Zetel: Vendelstraat 13 9041 Oostakker
VOORWOORD Tijdens de realisatie van de module ICT in de kinesitherapiepraktijk, werden wij al vlug geconfronteerd met de uitgebreidheid van het onderwerp en met de vraag hoe we deze toch wel complexe materie het best konden overdragen op het werkveld. Eén van de obstakels hierbij is het verschil in kennis over ICT, gaande van de kinesitherapeut die zo goed als niet vertrouwd is met het gebruik van een PC tot de kinesitherapeut die zelf zijn eigen kine-software ontwikkelt. Een tweede euvel is de tijdsinvestering en de beschikbaarheid van kinesitherapeuten. Zich vrij maken is voor vele kinesitherapeuten niet altijd vanzelfsprekend. Wij hebben daarom gekozen voor een compromis met als uitgangspunt: in eerste instantie relevante informatie beschikbaar stellen (en deze bundelen op een CD). Deze kan gebruikt worden voor zelfstudie en/of voor het in groepsverband overbrengen van de geboden informatie. Een kanttekening is hier zeker op zijn plaats. Omdat ICT-toepassingen zeer snel evolueren is het noodzakelijk dat de gebruiker zelf controleert of de gewenste informatie nog wel up to date is! Ook het gebruik van de inhoud van de geboden informatie en de CD valt volledig onder de eigen verantwoordelijkheid. Veel aandacht werd besteed aan het onderwerp computerbeveiliging, juist omdat het gebruik van ICT in een kinesitherapiepraktijk een grote individuele verantwoordelijkheid inhoudt. Wij hopen dat u de vele tips en aanbevelingen zult appreciëren door deze ook in uw praktijk aan te wenden. Het internet is een enorme bron aan informatie. Snel en efficiënt opzoekingswerk verrichten is wellicht één van de meest interessante toepassingen van ICT. Dit komt aan bod in een apart deel. (Hierover vindt u al heel wat informatie op de website van de Wetenschappelijke Vereniging van Vlaamse Kinesitherapeuten v.z.w. www.wvvk.be.) Mogen wij u ten slotte nog vragen om de inhoud van de CD enkel aan te wenden voor persoonlijk gebruik. Met dank. Dré Vermoesen Ondervoorzitter WVVK vzw Praktisch ICT in de kinesitherapiepraktijk omvat de volgende 4 opleidingsmomenten: 1. Inzetbaarheid van ICT in de praktijk: kadering van ICT in de gezondheidszorg, tips en aandachtspunten voor hardware en applicatiesoftware, een doordacht beveiligingsbeleid 2. Praktische toepassingen van ICT, communicatiesoftware en kinesoftware, introductie EBP 3. Evidence based practice, efficiënt opzoeken van medische informatie (PICO), introductie in het gebruik van PEDro, PubMed, de virtuele bibliotheek van CEBAM, www.wvvk als portaalsite 4. Praktische organisatie van opzoekingswerk: praktijksessie EBP Didactisch materiaal : een syllabus per opleidingsmoment met een outprint van de hoofdartikels en van de presentaties en de WVVK-ICT-CD als naslagwerk. De ICT-CD is samengesteld met heel wat nuttige informatie, waaronder handleidingen en gratis software (freeware en open-source-software). Een overzicht van de CD-inhoud bevindt zich achteraan in de syllabus.
Inleiding In de komende jaren zullen de ontwikkelingen en de implementatie van informatie- en communicatietechnologieën (ICT) in de gezondheidszorg de wijze waarop medische informatie verwerkt en uitgewisseld wordt grondig wijzigen. Onvermijdbaar zal ook de sector van de kinesitherapie en in het bijzonder de praktiserende kinesitherapeut genoodzaakt zijn zich in te stellen op deze nakende wijzigingen. Voordelen van het gebruik van ICT Het gebruik van informatica en telematica in de gezondheidszorg biedt vele mogelijkheden om zowel de toegang, kwaliteit en doeltreffendheid van de zorg te verbeteren (Ammenwerth e.a. 2003; Building Bridges, 2002). Handelingen die vroeger met pen en papier onmogelijk waren of veel tijd zouden gevraagd hebben, kunnen in principe met behulp van nieuwe kennis en technieken eenvoudig en snel worden uitgevoerd. Van Rijen en collega s (2002) zetten de mogelijke voordelen van het gebruik van ICT in de gezondheidszorg op een rijtje: verbetering van de kwaliteit van de zorg, verhoging van de efficiëntie, meer doelmatige inzet van personeel, verbetering van de zorgverstrekker-patiënt relatie, verruiming van het zorgaanbod, verbetering van de toegankelijkheid, nieuwe kijk op organisatiestructuren, nieuwe mogelijkheden inzake vormingen en opleidingen en nieuwe vormen van zorg (bv. zorgverstrekking op afstand). ICT in de gezondheidszorg Met betrekking tot het gebruik van ICT in de gezondheidszorg kunnen drie categorieën van toepassingen onderscheiden worden: e-zorg, e-zorgondersteuning en e-volksgezondheid. Met e-zorg worden toepassingen bedoeld waarmee diagnoses, behandeling, monitoring, enz kunnen gesteld worden van op afstand, terwijl met e-zorgondersteuning toepassingen bedoeld worden zoals elektronische patiëntendossiers, elektronisch voorschrijven bijvoorbeeld van medicatie, enz. E-volksgezondheid tenslotte omvat toepassingen die gericht zijn op algemene preventie, monitoren van algemene gezondheidstoestanden, het verstrekken van algemene gezondheidsinformatie aan de burger, enz (van Rijen e.a. 2002). Waar de kinesitherapeut in eerste instantie mee te maken zal krijgen valt in hoofdzaak onder de e-zorgondersteuning i.c. elektronische patiëntendossiers, elektronisch voorschrijven,... Het beleid inzake E- health De overheid stelt zich verantwoordelijk voor het creëren van de voorwaarden voor betrouwbare en veilige informatie-uitwisseling (beperken van de risico's) in combinatie met het zo goed mogelijk benutten van de mogelijkheden van ICT in de gezondheidszorg. Hierbij gaat het in beginsel over de realisatie van een identificerend stelsel van patiënten, zorgverleners en zorgverzekeraars (mutualiteiten), gericht op de creatie van een elektronisch patiëntendossier. Zowel op Europees, federaal als Vlaams niveau worden op dit vlak initiatieven genomen en verklaringen afgelegd. De Belgische strategie inzake e-health steunt op drie peilers: kwaliteitscriteria voor plaatselijke informaticasystemen, standaardisatie en beveiliging van elektronische gegevensuitwisseling en tenslotte de ontwikkeling van het gezondheidsnetwerk en van het gedeelde patiëntendossier. Voor de concrete realisatie worden binnen de gezondheidszorg op federaal niveau projecten ontwikkeld waarvan de belangrijkste Be-Health en Flow zijn. Het Be-Health-project is een grootschalig informatiseringsproject. Be-Health is een sectoraal telematicaportaal of portaalsite waar zowel gezondheidsverstrekkers als patiënten toegang zullen toe hebben en waarop alle informatie en toepassingen van de gezondheidszorg zullen beschikbaar gesteld worden (Vanvelthoven, 2005).
Het pilootproject FLOW heeft betrekking op de ontwikkeling van een gezondheidsnetwerk en een gedeeld patiëntendossier. Het gezondheidsnetwerk moet de zorgcontinuïteit bevorderen door er voor te zorgen dat gegevens over een patiënt consulteerbaar zijn waar de patiënt zich op dat moment bevindt. Dit gebeurt op basis van vrijwillige samenwerking tussen zorgverstrekkers met éénzelfde patiënt over de zorglijnen en geografische verspreide locaties heen. Op die manier zouden bijvoorbeeld onnodige herhalingen van onderzoek kunnen vermeden worden. Daarnaast wordt er ook gewerkt aan het vastleggen van technische standaarden. Via werkgroepen worden de minimum-criteria voor de elektronische dossiers en softwarepakketten van huisartsen, kinesitherapeuten, tandartsen en apothekers uitgewerkt. Via homologatie van softwarepakketten wil de overheid ervoor zorgen dat de zorgverstrekkers kwaliteitsvolle software gebruiken, namelijk dat er garanties gegeven worden inzake bescherming, veiligheid, duurzaamheid en uitwisseling van gegevens, enz Op Europees vlak stelt de Europese Unie onder de benaming E-health zich het ambitieuze doel om tegen 2009 de volledige Europese zorgsector online te brengen (Europese Commissie, 2005). Ingevolge de grote verscheidenheid aan systemen en toepassingen en met het oog op de verhoging van de uitwisselbaarheid van gegevens werden en worden op Europees niveau tientallen standaarden ontwikkeld, waaronder de standaarden m.b.t. communicatie-protocollen, classificatie-codes, enz De verantwoordelijkheid van het beroepsveld Daar waar de overheid zich verantwoordelijkheid stelt voor de uitwerking van de voorwaarden voor het creëren van een veilige infrastructuur, het faciliteren van de implementatie ervan en het toezicht hierop, is het werkveld zelf verantwoordelijk voor de inzet van ICT ten behoeve van (de verbetering van het) zorgverleningsproces. Dit betreft de implementatie zelf (bijv. het aanschaffen of aanpassen van de systemen), de uitvoering (informatie beschikbaar stellen en op basis van adequate informatie zorg verlenen) en het veilig en betrouwbaar communiceren. De begeleiding van het werkveld, met betrekking tot dit project de beroepsgroep van de kinesitherapeuten, is noodzakelijk. Immers naarmate rond deze beroepsgroep de informatisering toeneemt, denken we maar aan het online-raadplegen door de huisarts van de status van zijn patiënt in het ziekenhuis, het elektronisch doorsturen van labo-uitslagen, verslagen van medische beeldvorming en van andere medische specialismen die ook gemakkelijk door de arts integreerbaar zijn in het elektronisch globaal medisch dossier, neemt de kans ook toe dat een geschreven of afgedrukt kinesitherapeutisch verslag in de papierversnipperaar terecht komt in plaats van dat dit apart zou bewaard worden of hieruit gegevens zouden worden overgenomen. Een tweede argument is de diversiteit in het gebruik van de informatica. Momenteel bestaan er heel wat mengvormen van een papieren tot een volledig geëlektroniseerde praktijkvoering. Deze heterogeniteit is geen dankbaar gegeven voor de communicatiepartners van de praktiserende kinesitherapeut, in de eerste plaats de verwijzende arts. Maar ook beroepsorganisatorisch schept dit bijkomende moeilijkheden. Een derde argument betreft de beveiliging van vertrouwelijke en gevoelige informatie. De kinesitherapeut die zich op de elektronische snelweg beweegt moet zich bewust zijn van de mogelijke gevaren, misbruiken die dit zou kunnen meebrengen. (cfr. supra). Én bewustmaking én begeleiding bij de uitwerking van een persoonlijk beveiligingsbeleid behoren evenzeer tot de verantwoordelijkheid van het beroepsveld.
Een laatste argument waartoe we ons hier beperken is de verscheidenheid in ICT kennisniveau. Heel wat ouderen (+40) binnen de beroepsgroep zijn onvoldoende vertrouwd met het gebruik en de mogelijke toepassingen van informaticasystemen. Ook hier is extra begeleiding noodzakelijk Vanuit dit perspectief en met als doel zo goed als mogelijk tegemoet te komen aan de wellicht drastische evolutie naar een meer geëlektroniseerde praktijkvoering, werd de module ICT in de kinesitherapiepraktijk van het project Kwaliteitsmanagement voor kinesitherapeuten ontwikkeld. Het gebruik van ICT in de kinesitherapiepraktijk Wat heeft ICT nu concreet te bieden aan de kinesitherapeut of waarvoor kan deze ICT gebruiken? Grosso modo kunnen we het gebruik van ICT samenvatten tot vier toepassingsmogelijkheden. ICT als registratiemiddel (het elektronisch opslaan van gegevens) ICT als middel voor de registratie van verstrekkingen en financiële administratie met als doel de vervanging van de handgeschreven en getypte administratie (o.a. getuigschriften, kennisgevingen,...), het snel terugvinden van gegevens, het efficiënter beheer van de administratie, de vlottere actualisatie van gegevens, het minder maken van typ- en leesfouten (geen onduidelijk handschrift), het eenmalig registreren van gegevens en het meervoudig toepassen ervan. ICT als procesondersteuner Bovenop het elektronisch beheersen van administratieve gegevens, kan ICT ook aangewend worden als ondersteuning van het behandelingsproces o.a. door de systematische en gestructureerde registratie van zorginhoudelijke gegevens, voor de planning van de werkzaamheden (agenda), de uitwisseling van gegevens binnen een praktijk, enz., basisvoorzieningen van elk op de markt beschikbaar standaard kinesoftwarepakket Een verdere stap is het sturen en evalueren van het behandelingsproces. door toepassing van geïntegreerde onderzoeksprotocollen, gevalideerde richtlijnen, (EBP-georiënteerde) behandelingsschema's, enz. In samenwerking met professionelen uit de kinesitherapie worden hiervoor speciale software-modules ontwikkeld. Ook de informatie beschikbaar op de websites van het RIZIV en de beroepsorganisaties is belangrijk voor het up-to-date houden van de kennis m.b.t. praktijkorganisatie ICT als communicatiemiddel Bij ICT als 'Communicatiemiddel' wordt de nadruk gelegd op het elektronisch communiceren met partijen buiten de eigen praktijk. Voorbeelden hiervan zijn: het elektronisch doorsturen van het (versleuteld) kinesitherapeutisch verslag via een beveiligd netwerk, per e-mail de beroepsvereniging raadplegen, patiënten informeren, informatie uitwisselen met collega's. Daarnaast voorziet de toekomst dat ook elektronische databanken toegankelijk zullen worden voor zorgverstrekkers, weliswaar met gereglementeerde toegangsmogelijkheden. Van zodra men zich in een netwerk bevindt of via het internet communiceert of informatie opzoekt, treedt de noodzaak aan een strenge beveiliging op de voorgrond. ICT als leermiddel Via het internet is online medische informatie beschikbaar in virtuele medische bibliotheken (cfr. CEBAM), kan men zich abonneren op elektronische tijdschriften, zijn artikels elektronisch opvraagbaar,... gratis of betalend.
Opzoekingswerk verrichten op het internet vereist specifieke kennis en vaardigheden o.a. het interpreteren van wetenschappelijke literatuur, het efficiënt gebruiken van de zoekmogelijkheden van medische databases, het efficiënt organiseren van het opzoekingswerk, enz. In ICT in de kinesitherapiepraktijk gaan we er van uit dat kinesitherapeuten tenminste de intentie hebben om alle bovenstaande mogelijkheden te willen benutten, maar zijn we er ons tegelijk van bewust dat het daadwerkelijk verwerven van ICT-kennis en -vaardigheden een stapsgewijs en langdurig proces is. De configuratie van een betrouwbare, stabiele elektronische werkomgeving en de beveiliging van delicate informatie staan op het voorplan als primair te realiseren randvoorwaarden om met voldoening ICT toe te passen. Eénmaal deze aanwezig zijn ligt de weg open naar de volle inzetbaarheid van de hierboven aangehaalde mogelijkheden. Omwille van de uitgebreidheid en de complexiteit van de materie en de verschillen in ICT-kennis en -vaardigheden van kinesitherapeuten in het algemeen, hebben wij gekozen ICT in de kinesitherapiepraktijk op te bouwen als een modulair geheel van basisdocumenten met hieraan gekoppeld een aantal bijlagen die inspelen op deze complexiteit en variëteit. Hierdoor leent de inhoud van deze ICT-module zich tot zelfstudie, vooral wat betreft de meer algemene basiskennis van PC-gebruik en -toepassingen, hiermee tegemoet komend aan de beperkte tijdsbesteding en beschikbaarheid van kinesitherapeuten. Daarnaast schept de meer specifiek medisch georiënteerde inhoud, zoals e-communicatie en het efficiënt opzoeken van medische literatuur, mogelijkheden voor verdere verdieping zoals bijvoorbeeld in groepen van lokaal kwaliteitsoverleg (LOKK's) of via de al dan niet kleinschalige organisatie van opleidingsmomenten. Dré Vermoesen - 31 augustus 2005 Bronnen: Ammenwerth, E., Gräber, S., Herrmann, G., Bürkle, T., & König, J. (2003). Evaluation of health information systems problems and challenges. International Journal of Medical Informatics, 71, 125-135. Building Bridges: Een Informatica- en Telematica-project voor de Gezondheidszorg. (2002). Beschikbaar op: http://www.health.fgov.be/telematics. Colpaert, C.n Geenens, K., Vanderplasschen, W., (2005) Mogelijkheden en voorwaarden inzake de implementatie van een Gemeenschappelijk Elektronisch Zorgdossier: de verslavingszorg in de provincie Oost-Vlaanderen als casus Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen - Ugent Europese Commissie (2005). Europe s Information Society: thematic portal. E-health. Beschikbaar op: http://europa.eu.int/information_society/eeurope/2005/all_about/ ehealth/index_en.htm. Koninklijk Nederlands Genootschpa voor Fysiotherapie, (2006) Handboek ICT in de fysiotherapiepraktijk.. Nederlands Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ICT in de zorg Van Elektronisch Medicatie Dossier naar Elektronisch Patiënten Dossier Plan van aanpak, 1 maart 2005 Portaalsite van het Ministerie van Volksgezondheid, Veiligheid van de voedselketen en leefmilieu - https://portal.health.fgov.be/portal/page?_pageid=56,512847&_dad=portal&_schema=portal&_menu=menu_ 5 Van Rijen, A.J.G., de Lint, M.W., & Ottes, L. (2002). Inzicht in e-health. Achtergrondstudie uitgebracht door de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg bij het advies E-health in zicht. Beschikbaar op: http://www.rvz.net/data/download/inzicht_in_e-health.pdf Vanvelthoven, P. (2005). Beleidsnota 2005. Brussel: FOD Informatie- en Communicatietechnologie. Koninklijk Besluit van 3 mei 1999 houdende oprichting van een Commissie Standaarden inzake telematica ten behoeve van de sector van de gezondheidszorg. Belgisch Staatsblad, 30 juli 1999.
Deel I Een betrouwbare elektronische werkomgeving Hoofdstuk 1 - Hardware Hoofdstuk 2 - Besturingssysteem Hoofdstuk 3 - Netwerk Hoofdstuk 4 Applicatie-software Deel 2 PC Beveliging Hoofdstuk 1 - Het ICT-beveiligingsbeleid in een kinesitherapiepraktijk Hoofdstuk 2 - Algemene informatie Hoofdstuk 3 - Verklarende woordenlijst Hoofdstuk 4 - Concrete PC-beveiliging Deel 3 e-communicatie en e-learning Hoofdstuk 1 - e-communicatie Hoofdstuk 2 Opzoeken van medische literatuur