Natura 2000 in De Wieden en Weerribben Wat betekent dit voor u?
Deze brochure is bestemd voor bewoners, ondernemers, grondeigenaren, pachters en andere belanghebben in de gebieden De Wieden en De Weerribben. In deze twee natuurgebieden gaan wij en onze partners de komende jaren de natuur herstellen en versterken. Dit landelijke programma heet Natura 2000. In deze brochure leest u wat dit precies inhoudt, waarom dit gebeurt en wat dit voor u zou kunnen betekenen. Natura 2000 In Nederland liggen in totaal 162 Natura 2000-gebieden. Hiervan liggen er 24 geheel of gedeeltelijk in Overijssel. Meer dan menig andere provincie. Deze gebieden zijn het leefgebied voor (zeldzame) planten, vogels en andere dieren. Op dit moment gaat de kwaliteit van deze natuur achteruit. Om de leefgebieden te beschermen en verdere achteruitgang te voorkomen heeft de Europese Unie (EU) natuurdoelen vastgesteld. In de Natura 2000-gebieden nemen wij de beschermende maatregelen om die doelen te realiseren. Dat hebben wij met onze partners afgesproken, want in Overijssel doen wij dat samen. Met particulieren, belangenorganisaties, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, gemeenten, LTO, de waterschappen en vele andere. Economie Het herstellen en versterken van de natuur is een belangrijk doel, maar niet het enige. Een sterkere natuur is weerbaarder tegen de uitstoot van stikstof. Daardoor komt er meer ruimte vrij voor verschillende economische activiteiten, waaronder landbouw. De Wieden en de Weerribben zijn aangewezen als Natura 2000-gebieden omdat daar hele bijzondere planten en dieren te vinden zijn: de moerasvogels, de Grote Vuurvlinder en het Blauwgrasland. m de Grote Vuurvlinder, die komt nergens anders in de wereld voor. Samen met de Natura 2000- gebieden Zwarte Meer en Olde Maten vormen De Wieden en de Weerribben een van de grootste laagveengebieden van Noordwest-Europa. Zowel de kwetsbare natuur, als de rijke historie en het unieke karakter van beide gebieden moet behouden blijven. 2 Provincie Overijssel Natura 2000 in De Wieden en Weerribben 3
Wat gaat er gebeuren? Het landschap van De Wieden en Weerribben is een afwisseling van water en land. Het laagveenmoeras bestaat uit kleine en grote meren, kanalen, petgat/legakkergebieden met natte graslanden, trilvenen, rietland en moerasbos. De kaart schetst het werk dat gedaan moet worden. In het kort gaan we: - Nieuwe natuur realiseren en beheren - Bestaande natuur versterken - Leefgebieden voor kwetsbare diersoorten en planten versterken (biodiversiteit) - De natuurgebieden met elkaar verbinden - De lokale landbouw en economie versterken De doelen die wij hierboven noemen, zijn afgesproken met de landelijke overheid, met Europa en met onze partners in onze provincie. De doelen komen voort uit verschillende plannen: de vroegere Ecologische Hoofdstructuur (EHS), het Natuur Netwerk Nederland (NNN), het al genoemde Natura 2000 en het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Mocht u hier meer over willen lezen dan vindt u meer informatie hierover op onze website: www.overijssel.nl/natura2000 De Wieden beslaat een oppervlakte van ongeveer 9.020 hectare. Het gebied ligt in de gemeenten Noordoostpolder, Steenwijkerland en Zwartewaterland en is grotendeels in eigendom en beheer van Natuurmonumenten. De Weerribben beslaat een oppervlakte van ongeveer 3.330 hectare en ligt in de gemeente Steenwijkerland. Dit Natura 2000-gebied is grotendeels in beheer bij Staatsbosbeheer. Het overige deel is particulier bezit. 4 Provincie Overijssel Natura 2000 in De Wieden en Weerribben 5
Waarom Natura 2000? In zowel De Wieden als De Weerribben staat de natuur onder druk. Zowel plant als dier (en water) hebben zwaar te lijden onder de uitstoot van stikstof, veroorzaakt door mens en bedrijvigheid (verkeer, industrie, landbouw, bedrijven, huishoudens etc.). in de Weerribben moet uitbreiden. In De Wieden gaat het dan specifiek om de Kwartelkoning, het Paapje en de Grote Karekiet. Voor moerasbroedvogels is in De Wieden circa 750 hectare en in de Weerribben circa 250 hectare rustgebied noodzakelijk. Stikstof is een voedingsstof voor planten en werkt als mest: sommige planten gaan er hard van groeien, waardoor ze andere (kwetsbare) soorten verdringen. Als we daar niks aan doen verandert het landschap langzaam in moerasbos, verdwijnen er plantensoorten en daarmee ook de dieren die van deze planten afhankelijk zijn. De Grote Vuurvlinder bijvoorbeeld, komt alleen nog maar op een paar plekken in Nederland voor. Nergens anders ter wereld. Het leefgebied van deze moerasvlinder is versnipperd en van onvoldoende kwaliteit. Verbindingszones (met voldoende sloten, moeras en specifieke planten voor rupsen en vlinders) tussen De Wieden en De Weerribben en tussen de Rottige Meenthe en De Weerribben maken het mogelijk om de populaties weer samen te brengen. Het verspreidingsgebied voor verschillende broedvogels is in de loop der tijd erg afgenomen. Geschikt leefgebied voor de Roerdomp, de Purperreiger en de Bruine Kiekendief is onvoldoende beschikbaar. Hiervoor is een uitbreiding van het moeras en bloemrijk grasland nodig. Het aantal broedvogels Economie De stikstofuitstoot maakt in sommige gebieden nieuwe economische activiteiten niet of slechts gedeeltelijk mogelijk. Door op landelijk niveau maatregelen te nemen om de stikstofuitstoot terug te dringen en lokaal maatregelen uit te voeren om de natuur te versterken ontstaat er ook weer meer ruimte voor economische ontwikkeling (landbouw, bedrijven, verkeer en wonen). Het Programma Aanpak Stikstof (PAS) creëert ruimte voor gewenste economische ontwikkeling en zorgt tevens dat Europese natuurdoelen worden gerealiseerd. De Rijksoverheid heeft, samen met de provincies, voor elk Natura 2000-gebied een zogenaamde PAS-gebiedsanalyse opgesteld. Meer daarover leest u op www.overijssel.nl/natura2000. AERIUS: Rekeninstrument voor stikstofbelasting AERIUS is het wettelijke rekeninstrument dat inzicht heeft in de huidige en toekomstige stikstofbelasting. AERIUS berekent de toekomstige stikstofbelasting en houdt rekening met de ontwikkelingen als de herstelmaatregelen zijn uitgevoerd. Hierdoor wordt per gebied inzichtelijk of er voldoende ontwikkelingsruimte beschikbaar komt voor bijvoorbeeld landbouwbedrijven die willen uitbreiden of voor de industrie. AERIUS is voor iedereen beschikbaar via www.aerius.nl. 6 Provincie Overijssel Natura 2000 in De Wieden en Weerribben 7
Terug naar vroeger Wat betekent dit voor mij? De Weerribben en Wieden zijn unieke laagveenmoerassen. Van oudsher vol petgaten, weeren en ribben met natte graslanden, meren, vaarten, rietland, trilvenen en moerasbos. Grotendeels gevormd door de verveningsindustrie. Die industrie is inmiddels zo goed als verdwenen. Door verruiging en het dichtgroeien met struweel en bos als gevolg van onvoldoende beheer is het oppervlakte aan trilvenen en veenmosrietlanden de afgelopen decennia achteruit gegaan. De karakteristieke (en belangrijke) trilvenen en veenmosrietlanden zijn in omvang afgenomen. Dit effect wordt versterkt door de uitstoot van stikstof. Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer gaan de komende jaren aan het werk om het oude landschap in ere te herstellen. O.a. door een deel van het moerasbos te verwijderen en petgaten te graven. Om daarmee de volledige cyclus van laagveenmoeras weer op gang te brengen (van open water naar moerasbos). Wat voor u belangrijk is om te weten, is dat wij samen met de inwoners, pachters, de grondeigenaren, de ondernemers en alle direct betrokkenen in of rond de natuurgebieden in overleg gaan over de eventuele gevolgen, de maatregelen en de mogelijke overlast. De provincie Overijssel heeft samen met het Rijk en Europa voldoende geld beschikbaar gesteld voor de uitvoering van de maatregelen. Dit jaar gaan de eerste werkzaamheden van start. De doelen die gesteld zijn echter niet allemaal vrijblijvend. Het kan voorkomen dat gronden minder, of zelfs ongeschikt, worden voor reguliere landbouw. Dit zijn de stappen die wij graag met u doorlopen: Wenselijk Particuliere realisatie Particulier blijft eigenaar. Landbouw met beperking Schadevergoeding Particuliere realisatie Particulier blijft eigenaar. Andere functie Schade vergoeding Ruilen grond Aankoop > vrijwillig Aankoop > onteigening Benodigde tijd We gaan uitgebreid in gesprek. Want er is veel mogelijk: verkoop, ruil of zelf natuur beheren. Het is niet nodig dat de provincie de gronden koopt of er eigenaar van wordt. Afhankelijk van de maatregelen willen wij bij voorkeur dat de gronden bij particulieren in eigendom blijven en door hen (indien nodig) zelf worden beheerd. 8 Provincie Overijssel Natura 2000 in De Wieden en Weerribben 9
Het is allemaal maatwerk en kan per perceel verschillen. Dat geldt ook voor vergoedingen of schadeloosstellingen. Wij werken met een bekend vertrouwenspersoon en onafhankelijke deskundigen. Wij hebben hieronder voor u de verschillende keuzemogelijkheden in een schema weergegeven. Heeft u grond in eigendom binnen de begrenzing van een Uitwerkings gebied Ontwikkel - opgave Natura 2000? Gebruikt u grond binnen de begrenzing van een Uitwerkings gebied Ontwikkelopgave Natura 2000? Ligt uw grond in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS)? U kunt uw bedrijfsvoering voortzetten zoals voorheen. Voor eventuele natuurrealisatie ontvangt u geen vergoeding. Hebben de herstelmaatregelen gevolgen voor het gebruik van uw grond? Uw grond blijft uw eigendom en kunt u voor dezelfde doelen gebruiken. U ontvangt geen schadevergoeding. Uw rechten zijn afhankelijk van uw vorm van gebruik. U kunt samen met de eigenaar/verpachter optrekken om uw keuze te maken. Overleg met uw eigenaar/verpachter welke mogelijkheid u wilt/kunt benutten. U kunt op vrijwillige basis natuurdoelen realiseren, uw grond verkopen of uw grond ruilen. U ontvangt hiervoor een vergoeding. Krijgt uw grond een natuurbestemming? Landbouw met beperking is mogelijk. Is er passende vervangende Is het voor u en de provincie Is zelfrealisatie wenselijk en inpasbaar? ruilgrond beschikbaar om wenselijk om uw bedrijf te uw grondgebruik elders verplaatsen? Onder voorwaarden voort te zetten? komt u in aanmerking voor een bedrijfsverplaatsingsregeling. Gaat het om zeer kwetsbare natuur? Particuliere realisatie zonder functiewijziging: U ontvangt een schadevergoeding. Is de natuurbestemming wenselijk en inpasbaar? Kavelruil: U kunt uw grondgebruik elders voortzetten zoals voorheen. Verplaatsing: Wij kopen uw grond en u ontvangt een vergoeding voor verplaatsing. Aankoop: Wij kopen uw grond binnen de begrenzing van het uitwerkingsgebied. U wordt volledig schadeloos gesteld. Particuliere realisatie niet mogelijk: Wij kopen uw grond binnen de begrenzing van het uitwerkingsgebied. U wordt volledig schadeloos gesteld. Particuliere realisatie met functiewijziging: U ontvangt een schadevergoeding. Twijfelt u over de juiste keuze in uw situatie? Geen probleem. Overleg met de rentmeester van de provincie Overijssel wat uw mogelijkheden zijn. Daarnaast kunt u vrijblijvend klankborden met de vertrouwenspersoon of een adviseur inhuren voor advies. De kosten voor de inhuur van een adviseur worden onder bepaalde condities vergoed. Maak uw definnitieve keuze kenbaar bij de rentmeester. In overleg met de rentmeester maakt u concrete afspraken en worden de financiële gevolgen doorberekend. De afspraken worden vervolgens notarieel vastgelegd. Mochten wij niet tot overeenstemming komen met de grondeigenaar dan wordt helaas de onteigeningsproce dure opgestart. 10 Provincie Overijssel Natura 2000 in De Wieden en Weerribben 11
Waar gebeurt het? Om de bestaande natuur te herstellen en de ecologie en economie te versterken, voeren we maatregelen uit in de gebieden De Wieden en De Weerribben. De maatregelen in de bestaande natuur noemen we interne maatregelen. Daarnaast is het noodzakelijk om maatregelen te nemen op de naastgelegen (landbouw)gronden van het natuurgebied. Die worden ook wel externe maatregelen genoemd. Wie voert de maatregelen uit? De maatregelen binnen de bestaande natuur en het riet worden uitgevoerd door Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, riettelers en andere particulieren. De uitvoering van de maatregelen in de landbouwgebieden (buiten de bestaande natuur) wordt geleid door de provincie. Hiervoor is het projectteam Wieden Weerribben opgezet, dat samen met de betrokkenen in het gebied (o.a. landbouw, natuurbeheerders, waterschap, gemeente) plannen gaat opstellen en realiseren. Particulieren kunnen meedoen en ook zelf de maatregelen realiseren als zij dat willen. Barsbekerbinnenpolder Naast het maatregelenpakket om de Natura 2000-doelen te realiseren, zijn er voor de ontwikkeling van nieuwe natuurgronden zogenaamde verbetervoorstellen. De realisatie van nieuwe natuur in de Barsbekerbinnenpolder is één van de verbetervoorstellen. In tegenstelling tot de Natura 2000-maatregelen is de realisatie van nieuwe natuur in dit gebied vrijblijvend en niet verplicht. Het kan voorkomen dat u zowel grond heeft liggen binnen de begrenzing van deze verbetervoorstellen, als ook binnen het uitwerkingsgebied. In deze gevallen zal de provincie voor beide stukken grond met u zoeken naar een passende oplossing. 12 Provincie Overijssel Natura 2000 in De Wieden en Weerribben 13
Wat kunt u verder van ons verwachten? Wanneer er inrichtingsmaatregelen op uw grond gepland zijn (als eigenaar of langjarige pachter), wordt u eerst persoonlijk benaderd voor een gesprek met de vertrouwenspersoon. Hij denkt met u mee over de mogelijkheden en kan u in contact brengen met de juiste contactpersonen. Daarnaast organiseren wij voor alle betrokkenen (ook omwonenden) lokale informatiebijeenkomsten. Dat zal Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer ook doen. Deze worden tijdig aangekondigd op de respectievelijke websites. Wij versturen ook actief nieuwsbrieven naar de belanghebbenden van het gebied. De eerste versturen wij per post. Hierna kunt u zich abonneren op onze digitale nieuwsbrief. U kunt zich opgeven door een e-mail te sturen naar: wieden.weerribben@overijssel.nl Daar kunt u ook terecht voor al uw vragen. De meest recente informatie vindt u altijd op www.overijssel.nl/wiedenweerribben of www.overijssel.nl/natura2000. 14 Provincie Overijssel Natura 2000 in De Wieden en Weerribben 15
Meer informatie Kijk op www.overijssel.nl/wiedenweerribben voor meer informatie over dit Natura 2000- gebied, maar ook over de achtergronden. Colofon Realisatie: Mei 2017 Provincie Overijssel, Programma Ontwikkelopgave Natura 2000 Bezoekadres: Luttenbergstraat 2, Zwolle Postadres: Postbus 10078, 8000 GB ZWOLLE Telefoon: 038 499 87 53 E-mail: wieden.weerribben@overijssel.nl 2017-410 Aan de inhoud van deze brochure kunnen geen rechten worden ontleend. 16 Provincie Overijssel