Vragenkapstok Kenmerkende aspecten: 17, 21 1. DE CHRISTELIJKE KERK IN WEST-EUROPA VALT UITEEN Groeiende kritiek op de katholieke Kerk rond 1500 De kritiek van Luther Verschillen tussen het lutheranisme en het calvinisme Welk verschil van mening ontstond tussen de rooms-katholieke Kerk en haar critici begin 16 de eeuw? Op welke punten had Luther kritiek op de katholieke Kerk? Omschrijf twee belangrijke verschillen tussen de opvattingen van Calvijn en die van Luther. Waarom steunden veel Duitse vorsten de Reformatie / Hervorming zoals Luther die wilde? Welke protestantse Kerk werd in Nederland het belangrijkst? Waarom ervoer Karel V de vrede van Augsburg als een enorme nederlaag? 2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT Oorzaken van de Opstand Noem twee indirecte oorzaken die leidden tot het ontstaan van de opstand tegen Spanje. Noem twee directe oorzaken die leidden tot het ontstaan van de opstand tegen Spanje. 4 WPE - Examenkatern met Historische Contexten
Beknopte antwoordversie Kenmerkende aspecten: 17, 21 1. DE CHRISTELIJKE KERK IN WEST-EUROPA VALT UITEEN Groeiende kritiek op de katholieke Kerk rond 1500 Verschil van mening tussen de rooms-katholieke Kerk en haar critici begin 16 de eeuw: Sommige critici vonden dat de Kerk de Bijbel anders uitlegde dan voor de hand lag en dat de Kerk gebruiken had die nergens in de Bijbel terug te vinden waren. De leiding van de katholieke Kerk was het daar niet mee eens. de katholieke Kerk afschaffen. Weer anderen stichtten een nieuwe Kerk of sloten zich bij zo n nieuwe Kerk aan. De kritiek van Luther Luthers punten van kritiek op de katholieke Kerk: - Machtsaanspraken en zelfgemaakte wetten en regels van de katholieke Kerk waren onterecht. - Alleen de Bijbel was richtinggevend. Iedereen moest de Bijbel lezen in de volkstaal, niet de priesters voor de mensen. - Door goede werken niet in de hemel, maar door in God om zonden af te kopen. - menten, de heiligenverering en de kloosterorden, omdat daarover niets in de Bijbel stond. Karel V ervoer de vrede van Augsburg als een enorme nederlaag: De vorsten dwongen bij die vrede in 1555 Karel V de afspraak cuius regio eius religio af: de vorst bepaalde voortaan het geloof van zijn onderdanen. Karel V ervoer die vrede als een enorme nederlaag: handhaving van de eenheid onder de christenen was één van zijn belangrijkste doelen. Verschillen tussen het lutheranisme en het calvinisme Twee belangrijke verschillen tussen de opvattingen van Calvijn en die van Luther: - Bij Luther is vorst hoofd van de Kerk. Bij Calvijn bestuurt iedere gemeente zichzelf door een raad van gekozen ouderlingen. - Anders dan de lutheranen mogen calvinisten tegen hun vorst in verzet komen, als deze handelt tegen Gods gebod. De calvinistische Kerk: De calvinistische Kerk het belangrijkst (eerst Gereformeerde Kerk genoemd, later Nederlandse Hervormde Kerk). Veel Duitse vorsten steunden de Reformatie / Hervorming zoals Luther die wilde: Voor de vorsten was het lutheranisme aantrekkelijk: - Zij werden het hoofd van de Kerk. - Ze konden kloosters sluiten en bezittingen van de kloosters overnemen. - Onderdanen moesten de vorst altijd gehoorzamen, ook al was de vorst slecht. 2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT Oorzaken van de Opstand Twee indirecte oorzaken die leidden tot het ontstaan van de opstand tegen Spanje: - De sterke positie van de stedelijke burgerij in de Nederlanden Door opbloei handel en nijverheid was welvaart sterk toegenomen. Bourgondische vorsten hadden hiervan leges aan gewesten. - De splitsing van de christelijke Kerk door de Hervorming (Reformatie) Merendeel bevolking in de Nederlanden bleef katholiek. Aantal protestanten groeide. Eerst aanhang Luther, vanaf ±1560 ook aanhang Calvijn. Twee directe oorzaken die leidden tot het ontstaan van de opstand tegen Spanje: - Karel V en Filips II gaan protestanten streng vervolgen Zij wilden katholieke Kerk handhaven. Daarom vervolging protestanten met steeds strengere plakkaten (wetten). Plakkaten niet of met grote weerzin uitgevoerd vanwege verdraagzaamheid en afkeuring van vervolging vanwege godsdienst. Plakkaten waren bovendien een inbreuk op rechten. - Karel V en Filips II streven naar centralisatie en ongedaan maken van privileges De landvoogd(es) en drie Raden samen in Brussel een centrale regering voor alle gewesten. Dit botste met opkomst van de burgerij in de steden. Burgerij wilde vrijheidsrechten behouden en vastleggen. WPE - Examenkatern met Historische Contexten 5
Vragenkapstok 2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT (vervolg) Reacties van edelen en calvinisten De Opstand begint Op welke manieren werd in de Nederlanden gereageerd op de vervolging van protestanten? Welke maatregelen namen Filips en Alva als gevolg van de Beeldenstorm? Wat werd de meest directe oorzaak (aanleiding) tot de Opstand? Eerst strijd tussen Holland en Zeeland tegen Spanje Welke twee besluiten namen de Hollandse steden in 1572 in het belang van de Opstand? Waarom was deze Statenvergadering uit 1572 revolutionair? Waardoor kregen Holland en Zeeland de kans zich goed te organiseren? Alva en Requesens slagen er niet in het verzet te onderdrukken Waardoor lukte het Alva en Requesens niet de Opstand te onderdrukken? Gent gesloten? Wat werd op politiek en godsdienstig gebied afgesproken? van Gent? 6 WPE - Examenkatern met Historische Contexten
Beknopte antwoordversie 2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT (vervolg) Reacties van edelen en calvinisten Reacties in de Nederlanden op de vervolging van protestanten: - In april 1566 Smeekschrift aangeboden door groep lagere edelen met verzoek matiging kettervervolgingen. Landvoogdes Margaretha van Parma beloofde minder strenge uitvoering van plakkaten. - Door minder hard opreden Margaretha calvinisten openlijke acties, zoals het houden van hagenpreken. In 1566 kleine groepjes calvinisten openlijk in verzet tegen de katholieke Kerk tijdens de Beeldenstorm. De grote meerderheid van de (katholieke) bevolking bleef passief. De Opstand begint De maatregelen van Filips en Alva als gevolg van de Beeldenstorm: - Filips II zond in 1567 de hertog van Alva met een leger. Margaretha nam ontslag, Alva landvoogd. Ontslag Willem van Oranje als stadhouder. - Instellen centrale rechtbank, de Raad van Beroerten. Deze trad hard op. Verdere taak: straffen Beeldenstormers en andere opstandige activisten. De aanleiding tot de Opstand: Beleid Alva meest directe oorzaak (aanleiding): duizenden vluchtten naar het buitenland, onder wie Willem van Oranje en de Geuzen. Begin van gewapende strijd. In 1568 inval Willem van Oranje en twee broers op drie plaatsen in de Nederlanden. Huurlegers werden verslagen. In 1568 toestemming Geuzen een guerrilla te voeren in de Nederlanden en op zee. Eerst strijd tussen Holland en Zeeland tegen Spanje De Hollandse steden namen in 1572 twee besluiten in het belang van de Opstand: Zij besloten in juli 1572 in Dordrecht: - dragen; - Willem van Oranje werd erkend als stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht. 7 De Statenvergadering uit 1572 was revolutionair: - alleen de landsheer (Filips II) of de stadhouder had recht Statenvergadering bijeen te roepen; - alleen de landsheer mocht stadhouder benoemen. Holland en Zeeland kregen de kans zich goed te organiseren: - Alva deed na de inname van Den Briel weinig tegen opstand in Holland en Zeeland. De opstandelingen konden zich daardoor enigszins organiseren. - Alva bang voor aanval vanuit Frankrijk. Daar strijd hugenoten (Franse protestanten) en katholieken. Bij zege hugenoten verwachtte Alva Franse steun aan de opstandelingen. In winter 1572 was die kans geweken. Alva besloot tot harde aanpak van het verzet. Alva en Requesens slagen er niet in het verzet te onder drukken Het lukte Alva en Requesens niet de Opstand te onderdrukken: - Langdurige belegeringen steden kostten veel geld in verhouding tot de resultaten. Filips II voortdurend in geldnood. Dus ook Alva en Requesens. Gevolg: zij konden troepen niet betalen: troepen geen motivatie voor de strijd. - Holland en Zeeland militair-strategisch in het voordeel. Ze beheersten de waterwegen, zoals de grote rivieren. Ook bij beleg van Alkmaar en Leiden water vriend verdedigers. De andere gewesten sluiten zich - tijdelijk - bij Holland De andere gewesten, tot dan toe trouw aan Spaanse gezag, kregen steeds meer overlast van muitende en plunderende Spaanse troepen. - Spaanse troepen uit de Nederlanden; - Geen vervolgingen meer op godsdienstig gebied; - In Holland en Zeeland alleen calvinisme toegestaan, wel gewetensvrijheid; - De overige gewesten kregen vrijheid eigen beleid op godsdienstig gebied te voeren. - licisme verboden in een aantal Vlaamse steden, waaronder Gent, Brugge en Ieper. - Als reactie sloten drie Waalse gewesten in 1579 de Unie van Atrecht. Dit betekende: vrede met Spanje, onderwerping aan Filips II en erkenning Parma, de nieuwe Spaanse landvoogd - In de praktijk in alle noordelijke gewesten calvinisme enige toegestane Kerk. Katholieken wel hun geloof belijden, alleen niet in het openbaar. WPE - Examenkatern met Historische Contexten 7
Vragenkapstok 2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT (vervolg) De Noordelijke Nederlanden stichten de Republiek der Verenigde Nederlanden In welke vier fasen ontstond de Republiek der Verenigde Nederlanden? De Republiek na moeilijke jaren internationaal erkend Met welke tegenslagen hadden de opstandige gewesten na 1581 te maken? Welke factoren droegen ertoe bij dat de Nederlanden na 1588 een levensvatbare Republiek gingen vormen? Willem van Oranje, groot leider die zijn tijd vooruit was Noem twee belangrijke uitgangspunten van het beleid van Willem van Oranje. Waardoor slaagde Oranje er niet in zijn religievrede te bereiken? Waarom bleef koning Filips II in die propaganda aanvankelijk buiten schot? 8 WPE - Examenkatern met Historische Contexten
Beknopte antwoordversie 2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT (vervolg) De Noordelijke Nederlanden stichten de Republiek der Verenigde Nederlanden Het ontstaan van de Republiek der Verenigde Nederlanden in vier fasen: Fase 1: de noordelijke gewesten sluiten de Unie van Utrecht 1579 De noordelijke gewesten en enkele zuidelijke steden sloten de Unie van Utrecht, een bondgenootschap ter verdediging tegen troepen van Parma. Fase 2: Filips II verklaart Willem van Oranje vogelvrij 1580 Met deze vogelvrijverklaring wegens hoogverraad breuk vorst en opstandige gewesten een feit. Fase 3: in het Plakkaat van Verlatinghe wordt Filips II afgezet 1581 Vorst die zich als tiran gedroeg mocht worden vervangen standige gewesten en gewesten die Filips als vorst bleven erkennen. Fase 4: De Republiek der Verenigde Nederlanden ontstaat 1588 De afgescheiden gewesten zochten zonder succes naar andere vorst (kandidaten: Engelse koningin Elisabeth en Franse hertog van Anjou). Enkele jaren na moord (1584) Willem van Oranje besloten opstandige gewesten zonder vorst verder te gaan: ontstaan Republiek der Verenigde Nederlanden (1588). De Republiek na moeilijke jaren internationaal erkend De opstandige gewesten kregen na 1581 te maken met tegenslagen: - Moord Willem van Oranje in 1584. - Vergeefse zoektocht naar staatshoofd. - Militaire successen Parma, landvoogd(1578-1592): inname in zuidelijke gewesten: een hele reeks steden; verovering Antwerpen (1585); terugdringing gebied opstand tot Holland, Zeeland, Utrecht en delen van Overijssel en Gelderland. Willem van Oranje, groot leider die zijn tijd vooruit was Twee belangrijke uitgangspunten van het beleid van Willem van Oranje: Beleid Willem van Oranje: verkrijgen van een zo breed mogelijk draagvlak voor de opstand: - Voor verdraagzaamheid en aanvaarding samenleving waarin katholieken en protestanten hun godsdienst konden belijden. Overheden geen dwang in geloofskwesties. Voorstel: religievrede in de Nederlanden. - Voor een nationale invalshoek: Nederlanders moesten hun vaderland beschermen tegen vreemde invloeden. zijn nationale invalshoek. Oranje slaagde er niet in zijn religievrede te bereiken: Radicale katholieken en radicale calvinisten tegen zijn ideeën. Radicale calvinisten krijgen een overheersende invloed: - Ondanks minderheid beter georganiseerd dan de andere bevolkingsgroepen. - De strijd tegen Spanje was voor hen niet alleen een politieke strijd, maar vooral een strijd voor het ware geloof. Koning Filips II bleef in die propaganda aanvankelijk buiten schot: Twee redenen: - Met uitzondering calvinistische gebieden heerste opvatting in Europa: verboden om in opstand te komen tegen de koning, omdat hij was aangesteld door God. - Filips II in Spanje. De Nederlanden zaak van zijn landvoogd en zijn soldaten. Het had meer effect de kritiek op hen te richten. Factoren die ertoe bijdroegen dat de Nederlanden na 1588 een levensvatbare Republiek gingen vormen: - Engeland en Frankrijk herhaaldelijk in oorlog met Spanje. Republiek goede bondgenoot. In 1596 al erkenden beide soevereiniteit Republiek. - Filips II voerde ook andere oorlogen die hij vaak prioriteit verleende. - Stadhouder Maurits en later Frederik Hendrik leidden op uitnemend wijze het leger. Zij behielden grondgebied grotendeels. Later zelfs uitbreiding grondgebied. - Handel van Republiek groeide rond 1600 uit naar internationale handel, ondanks oorlog en godsdienstige tegenstellingen. Koopvaardijvloot Republiek grootste van Europa. WPE - Examenkatern met Historische Contexten 9
Vragenkapstok 2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT (vervolg) Het bestuur van de Republiek der Verenigde Nederlanden (blz. 38) Wat was kenmerkend voor de staatsvorm van de Republiek? Welke bevoegdheden hadden de Staten-Generaal? Noem twee voorbeelden van de uitbreiding van de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de gewesten in de loop van de oorlog. Welke bevoegdheden had de landsadvocaat (raadpensionaris) van Holland? Welke bevoegdheden hadden de regenten? Welke bevoegdheden hadden de gewesten / Gewestelijke Staten? Welke bevoegdheden hadden de stadhouders? 3. DE AFLOOP VAN DE OORLOG Het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) Kenmerkende aspecten: 22 Waarom werd het Twaalfjarig Bestand gesloten? Wat waren in de Republiek de argumenten van voor- en tegenstanders van voortzetting van de oorlog? De Vrede van Munster (1648) Welke redenen hadden Spanje en de Republiek om de Vrede van Munster te sluiten? Wat was het belangrijkste gevolg van de vrede van Munster? Wat waren de belangrijkste bepalingen van de Vrede van Munster? 10 WPE - Examenkatern met Historische Contexten
Beknopte antwoordversie 2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT (vervolg) Het bestuur van de Republiek der Verenigde Nederlanden (blz. 38) De staatsvorm van de Republiek: Republiek was een bond (unie) van zeven zelfstandige gewesten (provincies). - daarbij. - Bestuurden de Generaliteitslanden (tegenwoordig: Zeeuws-Vlaanderen, Noord-Brabant en delen van Limburg). De bevoegdheden van de landsadvocaat (raadpensionaris) van Holland: Leidde Hollandse vertegenwoordiging in de Staten-Generaal. Doordat Holland 58% van de belastingen betaalde, gaf haar stem de doorslag. Oppergezag in ieder gewest. Regelden wetgeving, kerkelijke zaken, belastingen en rechtspraak. De bevoegdheden van de stadhouders: Bevel over Staatse legers gewesten; bevoegdheden stad- met Gewestelijke Staten of landsadvocaat. Twee voorbeelden van de uitbreiding van de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de gewesten in de loop van de oorlog: - Zij gaven VOC monopolie handel met Azië. Samen beheer Generaliteitslanden. - Tijdens Twaalfjarig Bestand toename religieuze en politieke verdeeldheid. Ingrijpen Staten-Generaal in voordeel van stadhouder Maurits. Landsadvocaat Johan van Oldenbarnevelt in 1619 geëxecuteerd. De bevoegdheden van de regenten: Bestuurden steden en hadden zitting in Gewestelijke Staten en Staten-Generaal. Kenmerkende aspecten: 22 3. DE AFLOOP VAN DE OORLOG Het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) Redenen totstandkoming Twaalfjarig Bestand: - In 1609 Twaalfjarig Bestand (wapenstilstand). Bedoeling beide partijen: wapenstilstand moest leiden tot een vredesverdrag. - Belang Spanje Bestand: voor hun andere oorlogen hadden zij veel geld en mankracht nodig. - In Republiek Bestand vooral door Johan van Oldenbarnevelt en Staten van Holland; veel tegenstanders van het Bestand. De argumenten van voor- en tegenstanders van voortzetting van de oorlog: Argumenten voorstanders beëindiging oorlog (Johan van Oldenbarnevelt en de Staten van Holland): - gunstig voor Hollandse handel; - vermindering defensie-uitgaven. Argumenten voorstanders voortzetting oorlog (stadhouder Maurits en de andere gewesten): - Maurits bang voor Spaanse troepenversterkingen tijdens Bestand. Misschien ook angst verlies macht als stadhouder. - Andere gewesten: door veroveren van meer gebieden in het Zuiden ook daar verspreiding calvinisme. De Vrede van Munster (1648) Redenen Spanje en de Republiek totstandkoming Vrede van Munster: - Spanje streed op twee fronten: tegen opstandige gewesten én Franse legers. Spanje wilde zich op Frankrijk concentreren. - Vooral Holland wilde vrede: was minder bereid hoge oorlogskosten te dragen. Vrede ook gunstig voor Hollandse handel. Belangrijkste gevolg Vrede van Munster: Republiek der Verenigde Nederlanden internationaal als onafhankelijke staat erkend. De belangrijkste bepalingen van de Vrede van Munster: - den. - Schelde bleef gesloten. - Spanje ging zich toeleggen op verdediging zuidgrens Zuidelijke Nederlanden (tegen Frankrijk). - Erkenning Spanje en Portugal bezittingen Republiek in Brazilië en in Azië; hierdoor versterking handelspositie Republiek. WPE - Examenkatern met Historische Contexten 11
Vragenkapstok Kenmerkende aspecten: 24, 25 4. WAARDOOR ONTSTOND DE GOUDEN EEUW? Het begrip de Gouden Eeuw Economische groei tijdens de Opstand Waarom staat de 17 de eeuw bekend als de Gouden Eeuw van de Republiek? Noem twee indirecte oorzaken van de economische groei tijdens de Opstand. Noem twee directe oorzaken van de economische groei tijdens de Opstand. Welke drie belangrijke gevolgen had de komst van veel migranten uit de Zuidelijke Nederlanden? Waarom hielpen de stadsbestuurders de migranten bij hun vestiging in Holland en Zeeland? De Staten-Generaal geven de VOC en de WIC het monopolie op de wereldhandel Welke twee handelsondernemingen droegen op welke wijze in belangrijke mate bij aan de welvaart in de Republiek? Welke handel werd voor de VOC het belangrijkst? Welke koloniën stichtte de WIC? Waardoor kwam de VOC soms in Waarin handelde de WIC? van alle handel? 12 WPE - Examenkatern met Historische Contexten
Beknopte antwoordversie Kenmerkende aspecten: 24, 25 4. WAARDOOR ONTSTOND DE GOUDEN EEUW? Het begrip de Gouden Eeuw De 17 de Republiek: Vanwege grote bloei in korte tijd van scheepvaart, handel en nijverheid, kunst en wetenschap. Hollanders en Zeeuwen werden de vrachtvaarders en Amsterdam werd de stapelmarkt van Europa. Economische groei tijdens de opstand Twee indirecte oorzaken van de economische groei tijdens de Opstand: - De Moedernegotie Met Moedernegotie wordt import van goedkoop graan uit Oostzeegebied bedoeld. Boeren produceerden daar grote hoeveelheden goedkoop graan. Deze graanhandel eerste belangrijke vorm van handel voor de Republiek. - Het ontbreken van een feodale traditie Hiermee wordt bedoeld dat boeren geen vrijheid hadden anders te produceren op landgoederen van de edelen; ook schaalvergroting niet mogelijk. Boeren in dienst van hun heer. Twee directe oorzaken van de economische groei tijdens de Opstand: - Specialisatie en commercialisering Door middel van specialisatie en commercialisering landbouw in Holland winstgevend. Boeren specialiseerden zich in verkoopbare producten: overschakeling op producten voor stedelijke markt of de export: commercialisering. Eerst vooral zuivelproducten (melk, boter en kaas) en gewassen zoals vlas, hennep en koolzaad. - De val Antwerpen en het afsluiten van de Schelde Een economische stimulans voor Hollandse en Zeeuwse steden door val van Antwerpen en afsluiten van de Schelde. Vertrek veel rijke Antwerpse kooplieden naar Amsterdam. Zo nam die stad rol van Antwerpen over. Drie belangrijke gevolgen van de komst van veel migranten uit de Zuidelijke Nederlanden: - Een toevloed aan kapitaal en commerciële kennis door ondernemers uit de Zuidelijke Nederlanden. - Introductie nieuwe bedrijfstakken, vooral in de op een zeer hoog niveau staande textielnijverheid. - Tienduizenden uitgeweken geschoolde arbeidskrachten zorgden voor veel technische kennis en kunde, die in Republiek nog niet aanwezig was. De stadsbestuurders hielpen de migranten bij hun vestiging in Holland en Zeeland: Handelsbelangen van regenten en noodzakelijke inkomsten voor oorlogvoering wogen zwaar mee in beleid van de Republiek. Daarom goede faciliteiten voor buitenlandse kooplieden, waaronder voor die tijd vergaande religieuze vrijheden. De Staten-Generaal geven de VOC en de WIC het monopolie op de wereldhandel De VOC en de WIC droegen in belangrijke mate bij aan de welvaart in de Republiek: De Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC, 1602) en de West-Indische Compagnie (WIC, 1621) met monopolie van handel op Azië (VOC) en Amerika (WIC). De producten vervoerd naar de Republiek werden van daaruit verhandeld naar elders in Europa. De belangrijkste handel van de VOC: Winstgevende handel op Oost-Indië het belangrijkst: specerijen als peper, kruidnagelen en nootmuskaat, en later ook textiel en thee. king: Handelsverdragen met inheemse bevolking: specerijen mochten alleen aan de VOC worden verkocht. Hierdoor De koloniën van de WIC: - in Noord-Amerika de kolonie Nieuw-Nederland (1624-1664) met Nieuw-Amsterdam, later New York. - in Brazilië de kolonie Pernambuco (1630-1654). - in Midden-Amerika: plantagekolonie Suriname (1667) en de Nederlandse Antillen (begin 17 de eeuw). De handel van de WIC: Midden- en Zuid-Amerika, slaven van West-Afrika naar Amerika (Brazilië, Curaçao, Suriname). Door: Door scheepvaart en handel ook ontwikkeling nijverheid: - Voor scheepvaart scheepswerven en zeilmakerijen nodig. - Veel handelsproducten eerst bewerkt en dan pas doorverkocht. Ontstaan allerlei soorten nijverheid: weverijen, kende bedrijven. WPE - Examenkatern met Historische Contexten 13
Vragenkapstok Kenmerkende aspecten: 24, 25 Welvaart 5. DE CULTUUR IN DE GOUDEN EEUW De bloei van de schilderkunst De bloei van het drukwerk Vooral drie bevolkingsgroepen Republiek in de eerste helft van de 17 de eeuw. Welke? Geef een verklaring voor de bloei van de schilderkunst in de 17 de eeuw. Noem drie redenen waarom het drukwerk in de Gouden Eeuw zo belangrijk was. Voor welke luxegoederen ontstond in de commerciële economie van de Republiek een markt? Welke twee groepen mensen gingen schilderijen bestellen? 6. HET EINDE VAN DE GOUDEN EEUW Einde Gouden Eeuw Kenmerkende aspecten: 24, 25 Door welke oorzaken kwam er een einde aan de Gouden Eeuw? 14 WPE - Examenkatern met Historische Contexten
Beknopte antwoordversie Kenmerkende aspecten: 24, 25 5. DE CULTUUR IN DE GOUDEN EEUW Welvaart de Republiek in de eerste helft van de 17 de eeuw: De regenten (het welvarendst), de gegoede burgerij, maar ook de kleine burgerij beschikte over een zekere welvaart. Luxegoederen waarvoor in de commerciële economie van de Republiek een markt was: Talloze boeken en schilderijen, maar ook porselein (Delfts, Chinees), meubels, tapijten en zilverwerk. De bloei van het drukwerk - Allerlei soorten boeken (ook in het buitenland graag gekocht) werden uitgegeven: handleidingen voor de scheepvaart, zeekaarten, atlassen en godsdienstige boeken. - Verboden buitenlandse politieke of godsdienstige boeken, werden in Republiek gedrukt. - Internationale wetenschappers werden aangetrokken door het tolerantere klimaat dan elders. De bloei van de schilderkunst 17 de eeuw: Door groeiende vraag naar schilderijen. Daardoor kregen veel schilders de kans hun talenten te ontwikkelen. Twee groepen mensen gingen schilderijen bestellen: - Stadsbesturen en bestuurders van wees- en armenhuizen bestelden grote groepsportretten waarop ze zelf stonden. - Door toename welvaart ging de grotere groep van gegoede en kleine burgerij ook schilderijen bestellen. Kenmerkende aspecten: 24, 25 Einde Gouden Eeuw - Engeland en Frankrijk hadden omstreeks 1660 veel binnenlandse problemen opgelost. - Zij voeren ter bescherming van hun handel en nijverheid hoge invoerrechten in. - Republiek verkocht steeds minder producten aan die staten, doordat deze zelf steeds meer handel gingen drijven Hierdoor handel en nijverheid Republiek steeds minder belangrijk. Er ontstond werkloosheid. 6. HET EINDE VAN DE GOUDEN EEUW WPE - Examenkatern met Historische Contexten 15