Waterlandstichting Migratie hoort bij Nederland Dirk de Hoog De immigratie halverwege de vorige eeuw was geen linkse hobby. Die werd geïnitieerd door de werkgevers en kreeg de steun van liberale en christelijke partijen. Dat stellen de historici Leo en Jan Lucassen in Winnaars en Verliezers. "Eigenlijk voert Wilders de discussie over migratie van dertig jaar geleden. In Nederland komt namelijk al jaren geen massa-immigratie uit islamitische landen meer voor. In 2008 was de immigratie vanuit Marokko bijvoorbeeld netto 152 mensen," zegt Jan Lucassen, bijzonder hoogleraar sociale geschiedenis aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Samen met zijn broer Leo, hoogleraar sociale geschiedenis aan de Universiteit Leiden, schreef hij het boek Winnaars en verliezers, over de geschiedenis van eeuwenlange immigratie in Nederland. Niet alleen een geschiedenisboek, maar ook een actuele bijdrage aan het immigratiedebat. Volgens Wilders heeft Nederland te maken met een tsunami van islamisering, iets wat volgens de broers Lucassen absoluut niet waar is. Het boek draagt dan ook als ondertitel: Een nuchtere balans van vijfhonderd jaar immigratie. Islamitisch stemvee "We vinden dat het publieke debat een gedegen impuls nodig heeft. Er wordt veel over migratie en integratie beweerd. Vooral in het populistische discours worden stellige uitspraken gedaan, die niet met de feiten kloppen," licht Leo Lucassen toe. De gebroeders Lucassen hebben al veel publicaties over de geschiedenis van migratie naar Nederland op hun naam staan, maar met dit boek hadden ze een speciale bedoeling. "We wilden een wetenschappelijk boek schrijven, geen politiek pamflet," benadrukt Jan Lucassen. "Maar we vinden het ook de taak van intellectuelen om maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen. Als in de politiek of in het publieke debat feiten geweld wordt aangedaan of demagogie wordt bedreven, moeten wetenschappers daartegen in het geweer komen. Als je bijvoorbeeld hoort dat iemand in het parlement spreekt van islamitisch stemvee, kun je toch niet stil achter je boeken blijven zitten. Nota bene in het huis van de pagina 1 van 5 - www.waterlandstichting.nl
democratie worden Nederlandse ingezetenen weggezet als tweederangs burgers." Dubbele moraal In het voorwoord schrijven de Lucassens: Ons viel vooral op hoeveel mythen er in de loop van de tijd de status van onomstotelijke waarheid hebben gekregen, zonder dat die door feiten werden ondersteund, zoals over het bewust stimuleren van de multiculturele samenleving door linkse partijen. Nederland is de facto decennia lang, zo niet eeuwenlang, een immigrantenland geweest, en is dat nog steeds. Dat ontkennen is in hun ogen een belangrijke oorzaak van de huidige problemen. Nederland laat immers nog steeds, of het nu om politieke, economische of humanitaire redenen is, migranten toe. Toch wil de politiek benadrukken dat we eigenlijk niet openstaan voor immigranten. Het gevolg is een wel erg sombere visie op de betekenis en de gevolgen van recente immigratie. "Kijk naar asielzoekers. Die mogen helemaal niets, niet eens de taal leren. Ze moeten jarenlang afwachten of ze mogen blijven of niet, zonder sociaal nuttig te kunnen zijn. Dan doen landen als Israël en Canada het een stuk slimmer. Die moedigen nieuwkomers vanaf dag één aan in te burgeren en actief te zijn," aldus Jan. Een dergelijke dubbele moraal kenmerkte Nederland ook eind jaren vijftig van de vorige eeuw. Enerzijds stimuleerde de Nederlandse overheid emigratie naar Canada en Australië, omdat Nederland vol zou zijn. Anderzijds haalden werkgevers gastarbeiders uit het buitenland vanwege krapte op de arbeidsmarkt. Het begon in 1956 met de werving van verpleegsters in Suriname voor Rotterdamse ziekenhuizen. Al snel volgden duizenden Italianen en Spanjaarden voor werk in de Limburgse mijnen en bij de hoogovens. Hoeksteen van de samenleving Het idee was dat de arbeiders echt gasten waren: gastarbeiders. Mensen die hooguit twee jaar zouden blijven en dan weer zouden terugkeren naar hun eigen land om door nieuwe gastarbeiders te worden vervangen. Maar de werkgevers zagen niets in die terughoudende politiek. Ze vonden het te omslachtig en te duur om telkens nieuwe groepen arbeiders in te werken en vroegen langdurige arbeidscontracten. De politiek honoreerde die vraag. Mannelijke gastarbeiders zaten jarenlang alleen in pensions. In eerste instantie waren het vooral de katholieken die pleiten voor het laten overkomen van hun pagina 2 van 5 - www.waterlandstichting.nl
vrouwen. Het gezin was tenslotte de hoeksteen van de samenleving. En zo kwam het beleid van gezinshereniging van de grond. Ondertussen werden ook steeds meer ongeschoolde arbeidskrachten uit Marokko en Turkije geworven. Die kwamen met honderden tegelijk in Nederlandse fabrieken werken. "Als je ziet wat er werkelijk is gebeurd, kun je natuurlijk niet volhouden dat de immigratiepolitiek een linkse hobby was, zoals de PVV beweert," zegt Leo Lucassen. De ommekeer kwam met de economische crisis. In 1973 kreeg Nederland te maken met een olieboycot door Arabische, olieproducerende landen vanwege de Westerse steun aan Israël. Daarmee begon een economische recessie, die meer dan tien jaar duurde. Veel immigranten raakten werkloos. Nederland besloot de grenzen te sluiten voor nieuwe gastarbeiders. Dat lijkt een verstandig besluit, maar de Lucassens plaatsen er achteraf vraagtekens bij. Leo Lucassen: "Door de beperkende maatregelen, zoals het moeilijker maken een visum te krijgen, raakten migratiestromen verstoord. Het sluiten van de grenzen gold wel voor de Marokkanen en Turken, maar niet voor Italianen en later Spanjaarden, omdat die bij de Europese Unie hoorden. Mensen uit de EU mochten vrij reizen en zich vrij vestigen. Het gevolg was dat de meeste Turken en Marokkanen besloten in Nederland te blijven, uit angst anders niet meer toegelaten te worden. Zij zaten hier dus massaal werkloos en/of arbeidsongeschikt thuis, terwijl veel Italianen en Spanjaarden teruggingen." Een bewijs voor hun stelling is dat veel eerste generatie Marokkaanse en Turkse gastarbeiders vóór 1973 wel teruggingen naar hun geboorteland. Zij hoefden die moeilijke, definitieve keuze van blijven of teruggaan nog niet te maken. Nieuwe Koers Toen duidelijk werd dat de meeste immigranten nooit meer zouden terugkeren naar Marokko en Turkije, ging de politiek een nieuwe koers varen. Jan Lucassen: "Rond 1980 besloot men in te zetten op integratie van deze groep in de Nederlandse samenleving. En daar hoorde gezinshereniging bij. Dat was natuurlijk een heel humaan beleid, maar ook paradoxaal: de immigratie laten toenemen terwijl de werkloosheid groot is. In die tijd was iedereen in de politiek als de dood om onderscheid te maken tussen Nederlanders en buitenlanders. De herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog waren nog te vers. Bovendien waren linkse én rechtse politici het erover eens dat er geen etnische onderklasse van kansloze migranten mocht ontstaan. Geen getto s! Om dat te voorkomen kregen de werkloze migranten sociale uitkeringen en huisvesting in de arbeiderswijken in de grote pagina 3 van 5 - www.waterlandstichting.nl
steden. Er vond een sociaaleconomische integratie plaats door een inkomens- en huisvestingsgarantie, maar geen culturele." Wie nu de winnaars en wie de verliezers zijn, kunnen de broers niet zo eenduidig zeggen. "Migratie is een moeilijk proces. Het is een gok of je de verwachte gouden toekomst ook echt bereikt. Individueel zijn veel immigranten er beter op geworden, en vooral hun kinderen hebben meer kansen gekregen. Maar er zijn er natuurlijk ook veel mensen die niet goed terecht zijn gekomen," aldus Leo Lucassen. Volgens Jan is het moeilijk om individuele en macro-economische belangen tegen elkaar af te wegen. "Bepaalde sectoren in de Nederlandse economie zijn afhankelijk van migranten. Dat is door de eeuwen heen zo geweest. Daarom werden gastarbeiders in de jaren zestig en zeventig naar Nederland gehaald. Maar ja, het waren de Nederlandse arbeidersgezinnen, die ook leden onder de economische crisis, die met hen moesten leren samen te leven in de oude negentiende-eeuwse wijken. Dus wie kregen de lasten en wie de lusten?" Volgens de broers is het de vraag of we er iets van hebben geleerd. Jan Lucassen: "De tuinders in het Westland kunnen niet zonder goedkope Poolse en Bulgaarse arbeidskrachten. Die zorgen nu in Den Haag, waar ze vooral wonen, kennelijk voor overlast. Besluiten we dan die kassen naar het zonnige zuiden te verplaatsen? Nederland wil nog steeds niet erkennen dat het, economisch gezien, immigranten nodig heeft. Als het daar de ogen voor blijft sluiten, zal de discussie krampachtig blijven en de aanpak wellicht voor meer problemen zorgen dan de migranten zelf veroorzaken." Islamitisch gevaar Recensent Hans Wansink schrijft in de Volkskrant dat hij het boek eenzijdig en te optimistisch vindt: Lucassen & Lucassen vervallen in de oude denkfout van reductie van de integratieproblematiek tot materiële omstandigheden. Dat leidt tot het niet serieus nemen van mensen die leven met Allah: de islam zou een particuliere overtuiging zijn, die je vanzelf inruilt voor iets beters, zodra je volwassen wordt. Moslimmeisjes hebben bij de Lucassens slechts last van wat minder bewegingsvrijheid. Het pijnlijke gevecht dat elke moslimvrouw moet leveren om haar leven in eigen hand te kunnen nemen wordt miskend. De broers zijn niet onder de indruk van de kritiek. Leo: "Het klopt dat er in enkele decennia een redelijk grote islamitische gemeenschap is ontstaan in Nederland. pagina 4 van 5 - www.waterlandstichting.nl
Maar het is natuurlijk ook een vooroordeel dat alles wat met de islam te maken heeft, onderdrukkend en slecht is. Bovendien zijn natuurlijk ook lang niet alle immigranten uit landen als Marokko en Turkije belijdende moslims. Als je goed naar die groep kijkt is, het niet heel veel anders dan bij de protestanten en katholieken. De meesten zijn gematigde gelovigen. Zo n tien procent is orthodox, zoals bij ons de zwarte kousenkerk, maar niet gewelddadig. Dan heb je een hele kleine groep, zeg twee procent, die er echt radicale ideeën op na houdt en in een gewelddadige jihad gelooft. Maar dat kun je toch niet alle Europese moslims aanrekenen? Dat is demagogie." Jan vindt het een discussietruc. "Eerst roept de PVV dat de grenzen dicht moeten voor moslims, en nu die al niet meer blijken te komen, gaat het ineens over moslims die hier al decennia wonen. Wat je in de geschiedenis ziet is dat integratie langzaam gaat en een paar generaties duurt. Hoe meer je de verschillen benadrukt en groepen uitsluit, hoe moeilijker dat proces verloopt. Volgens mij worden de verschillen tussen de allochtonen en autochtonen grosso modo steeds kleiner. Kijk naar de geboortecijfers. Jonge moslimvrouwen in Nederland krijgen niet meer kinderen dan gemiddeld. Dat is al een aardige aanwijzing voor hun inburgering. Ik zie de toekomst niet zo somber in. Als we allemaal maar een beetje normaal blijven doen. Jan en Leo Lucassen, Winnaars en verliezers. Een nuchtere balans van vijfhonderd jaar immigratie. Uitgeverij Bert Bakker,? 19,95 Dit interview verscheen, in verkorte versie, eerder in Ad valvas, het weekblad van de Vrije Universiteit. Dirk de Hoog is redacteur van Waterstof. pagina 5 van 5 - www.waterlandstichting.nl