GENDER EN ARMOEDE Francine Mestrum
GENDER EN ARMOEDE Vrouwen maken meer dan 70 % uit van de ongeveer 1,3 miljard arme mensen (UNDP, 1995) Het aantal vrouwen dat op het platteland in armoede leeft is de afgelopen twintig jaar met 50 % gestegen (UNDP, 1995) Vrouwen maken de grootste groep uit binnen de bevolking die aan haar lot werd overgelaten (UNDP, 1993) Vrouwen zijn vaak de armsten onder de armen (UN, ICPD, 1993) De internationale gemeenschap stelt vast dat er een feminisering van de armoede plaats vindt (UN, Habitat, 1996) De toenemende feminisering van armoede UN, WCW, 1995)
GENDER EN ARMOEDE Men zegt vaak dat er meer arme vrouwen zijn dan arme mannen maar klopt dat wel? Vrouwen hebben het zeker moeilijker dan mannen om aan de armoede te ontsnappen vrouwen zijn zeker kwetsbaarder voor tegenslag (UNDP, 1997) Zijn vrouwen armer dan mannen? Veel weten we er niet over, maar de beschikbare cijfers over onderwijs, voeding, gezondheidszorg tonen aan dat vrouwen benadeeld zijn (WB, 1990) De meeste analyses over armoede en genderverschillen berusten op hypothesen en besluiten uit erg beperkte case studies (UN, 1995)
GENDER EN ARMOEDE -We weten erg weinig over de inkomensarmoede van vrouwen: armoede wordt gemeten op het niveau van de huishoudens maar wat weten we over de verdeling binnen de huishoudens? -Er is geen eensgezindheid over de betekenis van feminisering van armoede : - Er zijn meer arme vrouwen dan arme mannen - Arme vrouwen zijn armer dan arme mannen - Vrouwen zijn kwetsbaarder dan mannen om in armoede te vallen -Er zijn wél statistieken over de wereldwijde discriminatie van vrouwen, in het onderwijs, in de gezondheidszorg, op de arbeidsmarkt enkel wanneer we het inkomen uit de armoededefinities halen, kunnen we stellen dat er meer arme vrouwen dan arme mannen zijn -Het probleem van de feminisering van armoede is grotendeels gelinkt aan de definitie van armoede
GENDER EN ARMOEDE Kinderarmoede: ook hier een probleem van definitie Arme kinderen zijn kinderen van arme ouders - zijn arme kinderen mogelijk in niet-arme gezinnen? Enkel, eventueel, meisjes en hun moeders - zijn niet-arme kinderen mogelijk in arme gezinnen? Enkel, eventueel, als het beleid enkel aandacht heeft voor kinderen en niet voor hun ouders Ook hier: rol van gender en van de discriminatie van vrouwen Armoede is niet hetzelfde als discriminatie, ook al kan discriminatie tot armoede leiden
GENDER EN ARMOEDE De vragen die we derhalve moeten stellen: - hoe zit het nu echt met de inkomensarmoede van vrouwen? - waarom wordt er zo hardnekkig een verkeerd beeld opgehangen? - wat is het verband tussen gender en armoede? - is bijzondere aandacht voor de armoede van vrouwen en kinderen gerechtvaardigd?
GENDER EN ARMOEDE: ZIJN VROUWEN ARMER DAN MANNEN? We weten het niet en het onderzoek geeft zeer uiteenlopende resultaten Latijns Amerika: slechts marginale verschillen Gambia, Filippijnen en Costa Rica: Gender gap is kleiner geworden Zwart Afrika: te weinig data voor welke evaluatie dan ook Zuid-Oost Azië: gender gap verkleint Dat neemt niet weg: Dat vrouwen wereldwijd gediscrimineerd worden: onderwijs, gezondheidszorg, participatie arbeidsmarkt, kredietverlening, politieke participatie Dat overal ter wereld vandaag vrouwenrechten eerder achteruit gaan Dat vrouwen érg veel meer tijd besteden aan onbetaald werk Dat éénoudergezinnen meer armoede vertonen dan nucleaire gezinnen (maar dat de meerderheid van vrouwelijke gezinshoofden niet arm is) Één inkomen
GENDER EN ARMOEDE: WAAROM DIE HARDNEKKIGE BAND? Gender : wijst op de verschillende maatschappelijke rollen die aan mannen en vrouwen worden toegekend er bestaat geen gender -theorie biologische mannen en vrouwen kunnen eventueel een andere maatschappelijke rol spelen, maar dat betekent niet dat mannen vrouwen worden of omgekeerd genderrelaties leggen de maatschappelijke machtsverhoudingen bloot Vrouwen in het ontwikkelingsproces: van WID to GAD : het volstaat niet enkel te kijken naar wat vrouwen doen en niet doen, ook de rol van mannen moet bekeken worden Baanbrekend werk van Esther Boserup (1970) Uiteenlopende opvattingen over feminisme in N en Z Noorden: ex middenklasse Zuiden: geen lessen van het Noorden
GENDER EN ARMOEDE: WAAROM DIE HARDNEKKIGE BAND? Rol van VN: - gelijkheid van mannen en vrouwen na WO2 vooral functioneel: in het algemeen belang - in de eerste teksten over ontwikkeling: vrouwen als hefboom voor modernisering de gelijkheid van mannen en vrouwen zou helpen de tradities te doorbreken - 1975-1976: Internationaal Jaar en Decennium voor de Vrouw Eerste internationale conferentie in Mexico -vrouwen worden gezien als de oplossing voor alle problemen; - 1980 : Conferentie in Kopenhagen; 1985 Conferentie in Nairobi: meer en meer worden vrouwen gevictimiseerd zij zijn de slachtoffers van onderdrukking, gaan gebukt onder een dubbele rol (huishouden en arbeidsmarkt) - 1995: Conferentie in Peking: een volledig programma over armoede, politiek, economie, media, geweld vrouwen zijn tegelijk slachtoffer én oplossing
GENDER EN ARMOEDE: WAAROM DIE HARDNEKKIGE BAND? - de druk om armoede als multidimensioneel te beschouwen: de aandacht verschuiven naar alle punten die niets met arbeid, lonen, prijzen of sociaaleconomische rechten te maken hebben armoede wordt een moreel probleem Vrouwen staan voor immateriële menselijke waarden women bury their pride : ze aanvaarden eender welk werk, tegen eender welk loon, met slechte arbeidsvoorwaarden, enkel om hun gezin/kinderen te kunnen voeden Vrouwen zijn de goede armen : ze besteden hun geld aan onderwijs en voeding, ze kopen geen alcohol of gaan niet gokken, ze betalen hun leningen terug De bevoorrechte klanten voor micro-kredieten weg van de modernisering Ze spelen hun re-productieve rol in hun gezinnen, gemeenschappen en op de arbeidsmarkt: hoewel die driedubbele taak in veel gevallen onhaalbaar wordt
GENDER EN ARMOEDE: WAAROM DIE HARDNEKKIGE BAND? Vrouwen zijn de goede armen: Ze interpreteren hun eigenbelang in termen van een meer algemeen belang van hun gezinnen en gemeenschappen: weg van het feminisme Maxine Molineux: praktische vs strategische belangen Vrouwen produceren de publieke diensten waar de overheid niet langer voor instaat: Sociale cohesie en stabiliteit Ze zorgen voor onderwijs, crèches, bibliotheken (de participatiemaatschappij!) Demografische ontwikkeling Het onzichtbare hart van de economie (onbetaalde zorgarbeid) Ze hebben een hoge productiviteit maar verdienen minder Noodzakelijk voor de groei en voor de arbeidsmarkt Ze zorgen voor het milieu Vrouwen zijn biologische én sociale moeders
GENDER EN ARMOEDE: WAAROM DIE HARDNEKKIGE BAND? Al te vaak wordt een discours over vrouwen gebruikt voor andere doelstelingen die niets met vrouwen te maken hebben (idem voor armoede!): Praten over vrouwen is niet praten over vrouwen maar over een maatschappelijke ordening De discriminatie van vrouwen heeft te maken met de maatschappelijke machtsverhoudingen Vermijden om gender en armoede in elkaar te doen overlopen: de gender-agenda gaat veel verder dan armoede de armoede-agenda is er niet enkel voor vrouwen
GENDER EN ARMOEDE: EN DE WERKELIJKHEID? Er is geen hard bewijs voor de feminisering van armoede, d.i. dat er meer arme vrouwen dan mannen zouden zijn Maar: Zeker is wel dat armoede verschillend is voor mannen en vrouwen en er dus een verschillend beleid nodig is voor mannen en vrouwen De correlatie tussen armoede en inkomen is verschillend voor mannen en vrouwen: vrouwen kunnen niet noodzakelijkerwijs over hun inkomen beschikken Vrouwen hebben meer behoefte aan sociale diensten Het sociale statuut van vrouwen wordt nog steeds in grote mate bepaald door hun huwelijksstatus Individualisering van rechten noodzakelijk recht op erfenis recht op grond In éénoudergezinnen is de materiële situatie van vrouwen vaak moeilijker, terwijl die vrouwen toch zeggen een veel beter leven te hebben: autonomie, geen geweld Armoede is niet hetzelfde als gebrek aan welzijn
GENDER EN ARMOEDE: EN DE WERKELIJKHEID? Zeker is wel dat vrouwen gediscrimineerd worden en veel meer onbetaalde arbeid verrichten dan mannen Het reproductiever werk van vrouwen maakt het productieve werk van mannen mogelijk Vrouwen zijn inderdaad kwetsbaarder voor armoede omdat ze een zwakkere sociale status hebben en bovendien ook voor hun kinderen moeten zorgen Economische, sociale en milieuproblemen hebben altijd zwaardere gevolgen voor vrouwen en kinderen
GENDER EN ARMOEDE: EN DE WERKELIJKHEID? Een specifiek en actueel problem: MIGRATIE 2013: 230 miljoen migranten in de wereld (vooral stijging in rijke landen) 150 miljoen daarvan zijn werkenden 11,5 miljoen doen huishoudelijk werk en 8,5 miljoen daarvan zijn vrouwen Belang van hun remittances voor hun achtergebleven families: sterk element in armoedebestrijding komt arme gezinnen rechtstreeks ten goede (totaal van alle remittances in 2011: 372 miljard, opsplitsing mannen/vrouwen niet gekend) Global care chain : vrouwen komen zorgen voor onze bejaarden en kinderen en laten hun eigen bejaarden en kinderen achter Probleem van inkomens, arbeidsvoorwaarden en sexueel misbruik Wat niet is gebeurd in het Noorden: vrouwen op de arbeidsmarkt en mannen meer in het huishouden
GENDER EN ARMOEDE: EN DE WERKELIJKHEID? Gevolgen van de CRISIS:. Mannen worden werkloos Vrouwen trekken massaal naar de arbeidsmarkt: de informele sector of de exportzones Vrouwen staan in voor het inkomen van het gezin, hoe slecht ze ook betaald worden Vrouwen zetten collectieve initiatieven op (verdwijnen vaak na de crisis) ( commons ) Mannen verliezen hun sociale status als kostwinner Verandering van machtsrelatie Frustratie geweld
GENDER EN ARMOEDE: EN DE WERKELIJKHEID? Sex werk: Prostitutie kan ook waardigheid en autonomie verlenen Sugar daddies Handel in jonge vrouwen en kinderen Sex toerisme
GENDER EN ARMOEDE: EN DE WERKELIJKHEID? Enkele onderzoeksresultaten: Vrouwelijke gezinshoofden in Afrika: - de armoede is lichtjes gedaald in zwart Afrika - het aantal vrouwelijke gezinshoofden is sterk gestegen - maar de armoedevermindering bij deze eenoudergezinnen ging veel sneller
GENDER EN ARMOEDE: EN DE WERKELIJKHEID? Vrouwen in Gambia: - vrouwelijke gezinshoofden hebben het niet slechter dan mannelijke gezinshoofden - oudere vrouwen hebben het vaak beter dan vrouwen van middelbare of jonge leeftijd - jonge vrouwen maken gebruik van heel wat initiatieven voor gendergelijkheid - geen sprake van feminisering van armoede
GENDER EN ARMOEDE: EN DE WERKELIJKHEID? Vrouwen in de Filippijnen: - Eén van de meest ongelijke landen in Azië - wetgeving redelijk positief voor vrouwen minder strikte arbeidsverdeling dan elders - geen bewijs gevonden dat vrouwen er armer zouden zijn dan mannen vrouwen werken wel veel meer dan mannen
GENDER EN ARMOEDE: EN DE WERKELIJKHEID? Vrouwen in Costa Rica: - vrij weinig armoede in vergelijking met de rest van Latijns Amerika redelijk rijk land - gendergelijkheid is ingeschreven in de grondwet - de armoede is gedaald in de jaren 90 en tot 2005, maar meer vrouwelijke gezinshoofden vielen in armoede (hun aantal steeg sterk) - bevolking heeft de indruk dat de moderniteit mensen arm maakt: supermarkten, winkelketens, international toerisme - enkele bewijzen dat vrouwen sterker lijden onder de armoede dan mannen
ARMOEDE EN GENDER: BESLUIT De armoede van vrouwen is verschillend van de armoede van mannen De oorzaken van armoede en de manieren om uit de armoede te geraken zullen ook verschillen: belang van autonomie en financiële zekerheid Het beleid moet in eerste instantie zorgen voor het wegwerken van alle vormen van discriminatie Armoede van vrouwen wordt ook bestendigd door persistente stereotiepen en de hardnekkigheid van sociale verwachtingen: het social kapitaal van vrouwen kan vooral buitenshuis gerealiseerd en geactiveerd worden Er is zeker een bijzonder beleid nodig om rekening te houden met de specifieke omstandigheden van arme vrouwen en kinderen: Het reproduc tieve werk van vrouwen verhindert hen vaak om productief werk te doen Belang van sociale diensten, b.v. kinderopvang, pensioenen (> inkomen) Er is méér onderzoek nodig naar de genderaspecten van armoede: gendergevoelige beoordelingen van programma s