commissie Waterveiligheid en Watersysteem 22 augustus 2017 INVESTERINGSVOORSTEL AAN HET COLLEGE VAN DIJKGRAAF EN HEEMRADEN Aandachtsveldhouder ing. P. Schrijver Vergadering : 29 augustus 2017 Agendapunt : Bijlagen : Projectkaart Onderwerp : Kredietaanvraag Blauwe Knooppunten 2e tranche: Vispassage stuw Doesburg Informatie bij : ir. R.B.M. Immink manager Waterbeheer Telefoon : (0314) 369 590 E-mail : r.immink@wrij.nl Programma : watersysteem Projectnummer : 810320 Projectnaam : Blauwe Knooppunten 2e tranche: Vispassage stuw Doesburg Beleidsprestatie : KRW-maatregel Oude IJssel Gelderse IJssel: 1 vispassage Bruto krediet : 3.895.000 Inkomsten : 2.921.250 Netto krediet : 973.750 Startmaand project : maart 2017 Eindmaand project : december 2020 Advies 1. Voor het project Blauwe Knooppunten 2e tranche: Vispassage stuw Doesburg een uitvoeringskrediet beschikbaar te stellen van 3.895.000,-. Inleiding Dit investeringsvoorstel betreft de realisatie van de vispassage bij de stuw in de Oude IJssel bij Doesburg. Deze vispassage wordt uniek in Nederland. Het project dient meerdere doelen tegelijk. Het primaire doel van de vispassage is om de biodiversiteit te verbeteren in de Oude IJssel. Daarnaast doet dit voorstel recht aan duurzaamheid op twee thema s die een prominente plaats innemen in het bestuursakkoord voor 2015-2019 Water Verbindt, namelijk waterbewustzijn en het creëren van maatschappelijke meerwaarde (leefomgeving) door samenwerking met stakeholders. Het voorstel eindigt met een financiële onderbouwing van de te verwachten kosten. Blauw knooppunt Blauwe knooppunten zijn overdrachtspunten (mondingen) van regionale watersystemen van het waterschap naar de rivieren van Rijkswaterstaat. De monding Oude IJssel Gelderse IJssel (vispassage stuw Doesburg) is een gezamenlijke KRW opgave van Rijkswaterstaat en het waterschap. In de 1e tranche blauwe knooppunten zijn de ontwerpuitgangspunten voor Doesburg benoemd. Voor de 2e tranche (2016-2021) zijn de ecologische uitgangspunten uitgewerkt. Dit heeft in juni 2017 geleid tot het voorontwerp dat de basis is voor dit voorstel.
Oude IJssel Het stroomgebied Oude IJssel is één van de grootste stroomgebieden van het waterschap. Het loopt door op Duits grondgebied, waar ook maatregelen voor vismigratie worden genomen. De Oude IJssel is een natte ecologische verbindingszone (EVZ), met Winde en Rietzanger als belangrijke doelsoorten. Dit is opgenomen in het provinciaal waterplan en in het Waterbeheerplan van het waterschap. Voor de realisatie van de EVZ is in 2002 een visie en uitvoeringsprogramma opgesteld en is begin 2003 een convenant Samenwerking Ecologische Verbindingszones Oude IJssel door 21 partijen, waaronder het waterschap, ondertekend. Rijkswaterstaat was overigens geen partner in het convenant. Eind 2014 was vrijwel geheel invulling gegeven aan het convenant en op 20 januari 2015 hebben de partners het succesvolle convenant afgesloten met de aanplant van het convenantenbos. De voorbereiding van de twee nog niet gerealiseerde projecten, vispassage stuw Doesburg en DOP Drempt, was inmiddels bij de direct betrokken partijen (in dit geval Rijkswaterstaat Waterakkoord Blauw Knooppunt Rijn en IJssel) geborgd. Ontwerp vispassage stuw Doesburg De monding van de Oude IJssel in de Gelderse IJssel is complex (en uniek) door een groot hoogteverschil (> 5 meter), in combinatie met een grote variatie in waterstanden in de Gelderse IJssel. Deze omstandigheden vragen om een innovatief ontwerp dat duurzaam, robuust en toekomstbestendig is. Verschillende oplossingen zijn beoordeeld, zoals een vissluis, vislift en hevelpassage. Met deze types is nog weinig ervaring opgedaan en experts verwachten een gering ecologisch rendement. Het risico is dan groot dat de ecologische doelen niet worden gehaald. Gekozen is voor een bewezen vispassage, type vertical slot. Eerder genomen besluiten Uitvoeringsconvenant EVZ Oude IJssel 2003 Het college van dijkgraaf en heemraden heeft in de vergadering van 28 november 2002 besloten: 1. Het definitief Uitvoeringsprogramma EVZ Oude IJssel inclusief de reactienota, goed te keuren. 2. Het programma te bekrachtigen door middel van ondertekening van het bestuurlijke convenant door onze plv. dijkgraaf, de heer A.J.A.M. Gerritzen op 17 januari 2003. Het vispasseerbaar maken van de stuw bij Doesburg in de Oude IJssel is onderdeel van de visie EVZ Oude IJssel. Rijkswaterstaat is echter geen partij in het uitvoeringsconvenant EVZ Oude IJssel. De vispassage is geplaatst in het Waterakkoord Blauw Knooppunt Rijn en IJssel uit 2008 en is aanvankelijk opgenomen in de Rijksprogrammering van de eerste tranche (2010-2015). Later is de vispassage programmatisch doorgeschoven naar de tweede tranche. Waterakkoord Blauwe Knooppunten Het college van dijkgraaf en heemraden heeft in de vergadering van 28 maart 2017 besloten: 1. In te stemmen met het geactualiseerd Waterakkoord Blauw Knooppunt Oude IJssel 2. Heemraad mevrouw van Helvoirt-Looman te machtigen om het waterakkoord te ondertekenen. 2 van 6
In 2008 hebben Rijkswaterstaat en Waterschap Rijn en IJssel het Waterakkoord Blauw Knooppunt Rijn en IJssel ondertekend. Dit waterakkoord is in 2014 geactualiseerd en op 19 april 2017 opnieuw bestuurlijk bekrachtigd. In het waterakkoord is o.a. opgenomen dat Rijkswaterstaat Oost-Nederland (RWS) en Waterschap Rijn en IJssel gezamenlijk gaan werken aan de verbetering van vismigratie, in combinatie met ecologisch herstel van rivier- en beekmondingen. Deze verbetering van de vismigratie wordt uitgevoerd volgens de Kaderrichtlijn Water (KRW). In de eerste tranche (2010-2015) zijn reeds 5 blauwe knooppunten vispasseerbaar gemaakt. In het programma voor de tweede tranche (2016-2021) zijn het vispasseerbaar maken van stuw Doesburg en gemaal Kandia opgenomen. Onderbouwing 1.1 De aanleg van de vispassage verbetert de biodiversiteit in de Oude IJssel. In het geactualiseerd Waterakkoord Blauw Knooppunt Rijn en IJssel zijn 10 overdrachtspunten van regionaal water naar Rijkswater door het waterschap en Rijkswaterstaat aangeduid als ecologisch zinvol te verbeteren. Op basis van ecologisch belang en potentie, praktische uitvoerbaarheid en werk-met-werk maken heeft overgangspunt Oude IJssel in de totaal-prioritering de kwalificatie Hoog gekregen. Met de aanleg van de vispassage stuw Doesburg in de monding van de Oude IJssel realiseren we de laatste en belangrijkste schakel in de EVZ Oude IJssel; daarmee voldoen we aan onze KRW opgave. Met het vispasseerbaar maken van de stuw wordt voor de vissen een onneembare barrière opgeheven en worden de investeringen die stroomopwaarts in de Oude IJssel zijn gedaan, zoals vispassages bij de Pol, effectiever. Straks kunnen vissen tot in de haarvaten van het stromingsgebied Oude IJssel optrekken. Dit bevordert de biodiversiteit en het in stand houden/uitbreiden van de visstand. 1.2. De aanleg van de vispassage bevordert het waterbewustzijn. Het waterschap is voortdurend op zoek naar manieren om het publiek deelgenoot te maken van water. Communiceren over het werk van het waterschap is goed, bewustwording van het belang van waterbeheer is beter. Het voorgestelde model vistrap geeft veel mogelijkheden om het werk van het waterschap op een toegankelijke manier onder de aandacht te brengen en vooral te ervaren. Vanwege het unieke karakter en de ligging in stedelijk gebied heeft de vispassage een groot publiek bereik. Bovendien komen op deze locatie meerdere watertaken samen, waardoor de mogelijkheden voor het stimuleren van waterbewustzijn toenemen. Vispassage stuw Doesburg is uniek De situatie in Doesburg is uniek voor Nederlandse begrippen: 5 meter hoogteverschil en een benedenstroomse waterpeilfluctuatie van bijna 4 meter. Qua verval is de vispassage stuw Doesburg de grootste in zijn soort in Nederland. Om te borgen dat de vispassage functioneert met sterk wisselende waterstanden op de Gelderse IJssel is een aantal nieuwe elementen toegevoegd zoals een tweetal by pass leidingen en een regelbare deur om voldoende lok stroom te houden bij de verschillende waterstanden. 3 van 6
Combinatie van watertaken De vispassage bevindt zich op het sluis-stuw complex in de Oude IJssel te Doesburg. Hier komen de watertaken stedelijk water, waterveiligheid, waterkwaliteit, peilbeheer en vaarwegbeheer samen. Het waterschap zorgt met stuw Doesburg voor het juiste peil op de Oude IJssel, met de sluis Doesburg wordt de (beroeps-)scheepvaart bediend, het gemaal zorgt voor de juiste kwantiteit en kwaliteit van het stedelijk water in Doesburg en de waterkeringen aan de noord- en zuidzijde van de locatie zorgen voor veiligheid bij hoogwater. Derden ontwikkelen plannen voor de realisatie van een unieke waterkrachtcentrale. Aan dit sluis-stuwcomplex wordt nu de vispassage met het grootste verval in Nederland toegevoegd. Hiermee is er sprake van een unieke locatie waarop we als waterschap onze taken uitdragen en waterbewustzijn op een concrete wijze tastbaar kunnen maken voor een groot publiek. 1.3. De aanleg van de vispassage verhoogt de kwaliteit van de leefomgeving Water maakt deel uit van de leefomgeving van inwoners. Het waterschap grijpt wateropgaven aan om in samenwerking met stakeholders de maatschappelijke toegevoegde waarde te vergoten. Deze benadering sluit goed aan bij de gedachte achter de Omgevingswet. Ruimtelijke kwaliteit De toevoeging van de vispassage aan de stuw in Doesburg biedt kansen om de kwaliteit van de locatie sterk te verbeteren. Het waterschap zet in op een functionele, beleefbare en duurzame vispassage. De huidige inrichting van de (openbare) ruimte nodigt door de vele, verschillende hekwerken burgers niet uit om te ervaren welke watertaken het waterschap zoal uitvoert. In het ontwerpen engineeringsproces wordt, samen met de gemeente en een stedenbouwkundige, de locatie wel uitnodigend gemaakt. Dit strookt met de Doesburgse ambitie om de toeristischrecreatieve mogelijkheden te versterken. Draagvlak Voor de projectbenadering vispassage stuw Doesburg bestaat draagvlak bij belanghebbenden. Allereerst bij gemeente Doesburg en daarnaast bij lokale verenigingen die actief zijn op deze locatie (de relatie met RWS en de provincie Gelderland is financieel van aard en wordt meegenomen in de financiële onderbouwing). In het gebied ten noorden van het stuw- en sluiscomplex spelen diverse gemeentelijke ruimtelijke ontwikkelingen. Zo wordt de Barend Ubbinkweg in de toekomst opgewaardeerd, zijn er plannen voor woningbouw langs de Oude IJssel en wil de gemeente de vestingwerken beter toegankelijk maken. Voor het hele gebied is in nauwe samenwerking tussen gemeente en waterschap een beeldkwaliteitsplan opgesteld. 4 van 6
De watersportvereniging is als lokale stakeholder vanaf het najaar 2016 betrokken bij de plannen. Bij de concrete invulling van het gebied wordt de watersportvereniging nauw betrokken. De hengelsportfederatie is bij de start van het project betrokken en wordt periodiek geïnformeerd over de voortgang. Omgevingswet De Omgevingswet, die in 2019 in werking treedt, dwingt overheden op een meer integrale manier te kijken naar vraagstukken op het gebied van ruimtelijke ordening. De wet heeft twee maatschappelijke doelen. In de eerste plaats het bereiken en in stand houden van een veilige en gezonde fysieke leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit. Ten tweede de fysieke leefomgeving doelmatig beheren, gebruiken en ontwikkelen om daarmee maatschappelijke behoeften te vervullen. Een verruiming van het blikveld naar water als onderdeel van de leefomgeving sluit dan ook goed aan bij de gedachte achter de omgevingswet. We zoeken in dit project de mogelijkheden op om ons verder te bekwamen in deze manier van werken. Kosten De totale projectkosten zijn geraamd op 3.895.000,- (inclusief BTW). Financiering: Van de totale projectkosten komt maximaal een kwart voor rekening van het waterschap. Rijkswaterstaat: In het waterakkoord met Rijkswaterstaat is afgesproken dat RWS en het waterschap elk verantwoordelijk zijn voor de helft (50%) van de investeringskosten. Provincie, vaarwegbeheer: Conform de provinciale verordening vaarweg Oude IJssel komen kosten van investeringen, beheer en onderhoud van stuw Doesburg die het waterschap moet maken, voor 50% ten laste van vaarwegbeheer van de provincie Gelderland. De kosten voor aanleg, beheer én onderhoud van de nieuwe vispassage vallen daar ook onder. De verdeling van de kosten op basis van bovengenoemde afspraken is als volgt: Financier Grondslag Bijdrage Bijdrage RWS (50%) 3.895.000,- 1.947.500,- Provincie, afdeling vaarwegbeheer (25%) 1.947.500,- 973.750,- Waterschap Rijn en IJssel (25%) 1.947.500,- 973.750,- Totaal 3.895.000,- Subsidiemogelijkheid Voor dit project is een POP3 subsidie aangevraagd. De door Gedeputeerde Staten van Gelderland af te geven beschikking wordt in november 2017 verwacht. Als de gevraagde POP3 subsidie wordt toegekend wordt onze bijdrage circa 200.000,- Er is echter geen garantie dat de subsidie daadwerkelijk wordt toegekend. Een voorwaarde is dat binnen enkele maanden na de definitieve beschikking gestart wordt met de uitvoering (omstreeks maart 2018). Daaraan voldoen wij met het tijdpad van dit voorstel. Ook moet het waterschap tot eind 2023 eenzelfde bedrag uitgeven aan KRW- of ZON- maatregelen. Dit past ruimschoots binnen de geprogrammeerde KRW- en ZON-projecten. 5 van 6
Kasritme Jaar Uitgaven Inkomsten 2017 350.000,- - 2018 2.900.000,- 1.500.000,- 2019 645.000,- 1.421.250,- 2020 Totaal 3.895.000,- 2.921.250,- Meerjarenprogrammering Deze investering is opgenomen in de meerjarenprogrammering van het programma Watersysteem. Taak Watersysteembeheer Gevolgen exploitatie Door de uitgevoerde inrichtingswerkzaamheden neemt het te onderhouden areaal toe. De onderhoudsconsequenties van de projecten worden bijgehouden en jaarlijks bij de behandeling van de perspectievennota aan het bestuur voorgelegd. Kanttekeningen Gebruik maken van de POP3 subsidiemogelijkheid bepaalt op dit moment de planning. Daarvoor is het nodig om voor eind september over het krediet te kunnen beschikken. In de begroting heeft Rijkswaterstaat voor de vispassage Doesburg een bedrag opgenomen van 1,2 miljoen. Het projectteam van RWS is bezig om bij het landelijke KRW team toestemming te krijgen om de bijdrage te verhogen naar de afgesproken 50%. RWS verwacht dit in september 2017 geregeld te hebben. Juridische consequentie N.v.t. Communicatie Het unieke karakter van de vispassage vraagt om een afzonderlijke communicatiestrategie; hiervoor wordt een plan van aanpak opgesteld. Om de mogelijkheden voor exposure van het project optimaal te benutten wordt de communicatie vanuit meerdere invalshoeken ingestoken. Naast biodiversiteit wordt ingezet op de innovatieve en economisch-toeristische waarde van het object, maar ook op de samenwerking met partners. Hierbij komt het realiseren van de laatste schakel in het geheel van werken conform het uitvoeringsconvenant EVZ Oude IJssel aan de orde, evenals het door Waterschap Rijn en IJssel beschikbaar stellen van de stuw Doesburg aan derden voor de realisatie van een waterkrachtcentrale. Als toevoeging op de inzet van eigen communicatiekanalen valt te denken aan publicaties in de landelijke vakbladen en media. De vaststelling van het ontwerp, de start van de aanleg en met name de openingshandeling bij de oplevering zijn hiervoor geschikte momenten. Om met een eenduidige boodschap naar buiten te treden wordt deze afgestemd met de betrokken partijen. Onder leiding van ons waterschap wordt hiervoor een werkgroep communicatie opgericht. Naast de externe communicatie wordt een intern communicatietraject ingezet, zoals het organiseren van een excursie of informatiebijeenkomst voor bestuursleden. Planning/routing College van dijkgraaf en heemraden (besluit) Algemeen bestuur (besluit) 29 augustus 2017 12 september 2017 6 van 6