Rondje Oldeclooster-Marne Fietsroute vanuit Bolsward (ongeveer 35 km.) Dit fietsrondje kan bij verschillende kerken langs de route worden gestart op alle zaterdagen, als de kerkdeuren openstaan voor Tjerkepaad. >> << Bolsward ontstond in de vroege middeleeuwen. Al in 725 is de plaats bekend. De 14e eeuw was een bloeiperiode en er werd muntrecht verkregen. Ook werd een wal rond de bebouwing gelegd. Bolsward sloot zich aan bij de Hanzesteden en in 1455 kreeg het stadsrechten en kwamen de stadspoorten: Blauwpoort, St. Janspoort en Snekerpoort. De stad lag niet aan zee. Wel waren er goede verbindingen via het water met Makkum, en ook Harlingen, Franeker, Leeuwarden, Sneek en Workum. Het Oldeclooster bij Hartwerd had eveneens belang bij de vaarroute naar Makkum. De stadswallen werden in de 16e eeuw versterkt. De nijverheid in die tijd blijkt uit de dertien gilden. De poorten werden tussen 1823 en 1827 gesloopt. Er kwamen bruggen en deze kregen de oude namen. Het stadhuis, gebouwd tussen 1614 en1617, door burgemeester Jacob Gysbertsz. is wel het meest kenmerkende bouwwerk. 1
Oudere bewaard gebleven panden zijn: Broerekerk (1270), Martinikerk (1446) en Sint Anthony-Gasthuis (1464; 1778 deels herbouwd). De rijke geschiedenis van de stad is herkenbaar in de vele stijlvolle oude panden. Kleine Dijlakker 17 Marktstraat 6 Jongemastraat 9 Dijkstraat 23 Grote Dijlakker 15 Appelmarkt 13 Bolsward is een bruisende stad gebleven met ondermeer de organisatie van de fietselfstedentocht en het Internationaal Folkloristisch Dansfestival. 2
Tijdens een stadswandeling kan kennis worden gemaakt met de historie van Bolsward. è Start bij Convent, langs Martinikerk naar Bagijnestraat, RA (= Eekwerdlaan), blijven volgen, voor rotonde RA (= It Soal), LA en Ugolaan oversteken!let op bij wegoversteek! en pad blijven volgen (= Ugoclooster). De buurtschap Ugoklooster lag tot 1949 op het grondgebied van Wonseradeel. Daarna werd het bij Bolsward gevoegd. Tussen 1411 en 1572 stond hier het vrouwenklooster Ugoclooster. Dit was een uithof van klooster Bloemkamp, dat 3 km. verder naar het oosten lag. Tussen de beide kloosters lag een goede verbinding via het water: de Oude Ried (nu: Oude Kloostervaart). De loop van de Oude Ried was het water dat overbleef na inpoldering van de Middelzee. Naar het westen kwam het via de Marne en het Vlie in zee. Anno Sjoerd Brandsma, werd op 23 februari 1881 geboren te Ugoklooster. Hij volgde het gymnasium, werd priester karmeliet en nam de kloosternaam Titus aan. Hij studeerde filosofie. Daarna doceerde hij filosofie, sociologie, kerkgeschiedenis en mystiek. Hij was betrokken bij de opleiding van katholieke journalisten en ijverde 3
voor Fryslân en het Fries. Door zijn studie doorzag hij de gevaren van het nationaal-socialisme. Hij sprak zich uit tegen het verwijderen van joodse leerlingen van de katholieke scholen. Begin 1942 werd hij gearresteerd en kwam in juni in Dachau terecht. Hier overleed hij op 26 juli 1942. è Pad vervolgen, EW RA (= Kloosterweg). Het klokhuis van Hartwerd è Weg blijven volgen en LA (= Middelzeedijk). Na 1,5 km LA. Na 500 m. staan links twee boerderijen, op deze plek stond het vroegere klooster Bloemkamp. U kunt nog ruim een kilometer doorfietsen, dan staat rechts bij Oldeclooster nr. 8 een info-kiosk over het klooster Bloemkamp. Het klooster Bloemkamp of Floridus Campus kwam in 1191 tot stand op initiatief van drie broers: Tjerk (abt), Herdrad (prior) en Sibout (bouwmeester). Zij deden dit met instemming van de abt van klooster Klaarkamp bij Rinsumageest en voegden zich naar de orde der Cistercienzers. Omdat in het veld veel bloemen bloeiden werd het Bloemkamp genoemd. Het klooster kreeg veel grond in bezit, vooral in de vroegere Middelzee, bij Mantgum. Door de vele overstromingen droegen boeren hun land over aan het klooster, onder voorwaarde dat de dijken werden onderhouden. In 1233 werd vanuit Bloemkamp het vrouwenklooster Nijekleaster bij Scharnegoutum gesticht. 4
Na de bouw van het Franciscanerklooster in Bolsward, in de 2e helft van de 13e eeuw, werd Bloemkamp vaak Oldeclooster genoemd. Het vervoer ging vooral via het water. Een goede vaarroute was voor een klooster van levensbelang. Zo werd de sluis in Makkum destijds de Oldecloostersyl genoemd. Het Oldeclooster had, vooral in de 14e eeuw, veel invloed op het wereldlijke bestuur. De abt was ondermeer scheidsrechter in een geschil tussen de stad Harlingen en het rechtsgebied van Franeker (Westergo). De landdagen van Westergo werden in Hartwerd gehouden. De Cisterciënzer Orde of Bernardijnen Deze kloosterorde werd in 1098 gesticht in Citeaux. Dit ligt in Bourgondië, in het oosten van Frankrijk. Het was een reactie op de slechte naleving van de Regels van Benedictus: armoede, kuisheid en gehoorzaamheid. De belangrijkste abt was Bernard van Clairvaux (1090-1153). Het levensmotto van de kloosterlingen was: ora et labora (bid en werk). Het latijnse woord voor Citeaux is Cistercium en zo ontstond de naam cisterciënzers. In Fryslân werden kloosterlingen, naar hun habijt, schiere monniken genoemd. Sinds 2015 wordt een nieuwe vestiging van de cisterciënzers op Schiermonnikoog onderzocht. Maquette van een cistercienzer klooster 5
Een leven uitsluitend gericht op religieuze bezinning, oftewel een zuiver contemplatief leven, is moeilijk vol te houden in het aardse bestaan van mensen. Wereldse zaken vragen altijd aandacht, ook van kloosterlingen. Velen konden lezen en schrijven. Overeenkomsten werden in de late middeleeuwen steeds meer opgeschreven. Dit vergrootte de invloed van abten op het wereldse gebeuren. Veel abten hadden familiebanden met de plaatselijke landadel. Abten hadden soms onderlinge vetes, maar ook met wereldse heersers. Deze zagen met lede ogen aan dat de kloosters steeds vaker grondeigenaar werden. De rivaliteit liep meerdere keren uit op oorlog. It wie 1345: de slach by Warns. Graaf Willem IV fan Hollân liet it libben en de Friezen namen syn lichaam mei nei it kleaster Bloemkamp by Hartwert. Doe t syn frou hearde dat Willem omkommen wie, waard se pûr lilk. Se mobilisearre it fersleine leger en stjoerde de mannen nei Marken. Op it eilân stie it kleaster Mariënhof, in úthof fan it kleaster Mariëngaarde bij Hallum. As represaille waren de bewenners fermoarde. Bloemkamp en de doopsgezinde beweging Een beweging van radicale hervormers in Zwitserland, de anabaptisten, kreeg ook in ons land aanhangers. In 1535 raakten zij bij Tzum slaags met een stadhouderlijk leger. Daarna trokken de anabaptisten zich terug in het klooster Bloemkamp. Het leger viel hier binnen en de opstandelingen werden verslagen. Dit kostte ruim honderd mensen het leven. De stadhouder liet daarna nog eens tientallen opstandelingen ombrengen. Anderen vluchtten naar Oost- Friesland, waaronder Menno Simons (Witmarsum, 1496 Bad Oldesloe, 1561). Hij toonde zich een gematigde aanhanger van de anabaptisen en koos voor een vreedzame weg: de doopsgezinde beweging. Menno Simons werd de grondlegger van een Friese Reformatie. Wie het verleden begrijpt, leert de toekomst kennen. (Confusius) 6
è Dezelfde route terug naar Hartwerd volgen. RA (= Kloosterweg, wordt Doniaweg). In Burgwerd links kerk (= Kerkhof 1). è Doniaweg blijven volgen en over brug direct LA (= Trekpad), blijven volgen, over bruggetje, onder brug door en rechts naar boven en LA (= Koopman Heeresweg) fietspad volgen. Bij rotonde RD (= Wibrandaweg). Bij kruispunt weg oversteken!let op bij wegoversteek!, wordt Easthimmerwei, RA (= Pannekoeksterweg), direct RA (= It Fliet) naar het Contourenkerkje en Menno Simons Monument. è Terug naar Easthimmerwei en deze vervolgen. LA (= Menno Simonstraat), blijven volgen, EW RA (= Arumerweg). Rechts de Doopsgezinde kerk en even verder rechts de Heilige Nicolaas van Tolentijnkerk en klooster (Arumerweg 89). (Beide zijn gesloten.) De bewoners van het Augustijnerklooster te Witmarsum (1903-1982) waren actief in het pastorale werk in de parochie. Daarnaast richtten zij in 1946 het vormingscentrum Vinea Domini op. Tot 1965 volgden priester-studenten hier een deel van hun opleiding. 7
è Teruggaan op Arumerweg naar centrum, wordt Kerkplein. Rechts de Koepelkerk (Kerkplein 2). è Vanuit kerk RA, wordt Van Aylvaweg, EW LA (blijft Van Aylvaweg), fietspad volgen, onder viaduct door, LA naar Schraard, bij driesprong RA, links kerk (Schoolstraat 3). Schraard, een bedevaartsoord In 1410 zag de dorpspastoor op het kerkaltaar een bloedende hostie liggen. Dit werd rondom bekend. Veel mensen reisden naar Schraard om dit wonder te bekijken. De paus verleende enkele jaren later een aflaat (kwijtschelding van zonden) aan de bezoekers. Schraard werd hierdoor in de 15e eeuw een bedevaartsoord. è Vanuit kerk LA, EW RA, over brug en RD, naar Longerhouw. Kerk (Buren 2). è Terug en richting Schettens, over viaduct, EW RA, direct RA, weg blijven volgen en LA (= Marneweg), terug naar het centrum van Bolsward, voor Stadhuis LA (= Grote Dijlakker) naar de St. Franciscusbasiliek en het Titus Brandsmamuseum. Gebruikte afkortingen: è = routebeschrijving EW LA RA RD = einde weg = linksaf = rechtsaf = rechtdoor 8