Rondje langs een Oostergo s kloosterkwartet

Transcriptie

1 Rondje langs een Oostergo s kloosterkwartet Fietsroute vanuit Ferwert of Hallum (ongeveer 38 km.) Dit fietsrondje kan ook bij verschillende andere kerken langs de route worden gestart op alle zaterdagen, als de kerkdeuren openstaan voor Tjerkepaad. >> << De dorpen Ferwert en Hallum liggen op een verhoging in het landschap, die hier ooit de kustlijn van het Friese Oostergo vormde. Ferwert is het oudste dorp. Het wordt al in de achtste eeuw genoemd in een bezittingenlijst van het klooster Fulda. Hallum wordt in een dertiende eeuwse bron voor het eerst genoemd, maar terp en kerk zijn duidelijk ouder. Ferwert heeft deels een beschermd dorpsgezicht. Het Vrijhof is een oud dorpsplein, omringd door verschillende monumentale gebouwen. Deze geven een goede indruk van de manier waarop hier vroeger werd gebouwd. Ferwert lag op een terp, die vrijwel geheel werd afgegraven. Het beeld op het Vrijhof is een blijvende herinnering aan strijders uit de recente eeuw en uit de vroegere tijd. Gemme van 1

2 Burmania ( ) weigerde te knielen voor Philips II bij diens inhuldiging in 1555 en zei: Wy Friezen knibbelje allinne foar God. Hij ligt hier in de kerk begraven. In de markante toren van Ferwert hangen drie oude klokken. Tijdens de 2 e wereldoorlog werden ze door de Duitsers weggehaald, bleven bewaard en kwamen terug. De oudste klok is van 1383 en heeft een Latijns opschrift wat vertaald luidt: Anno 1383 heeft Seghebodos mij gegoten. O Koning der ere kom met vrede! Ulbe, pastoor, Johannis, vicaris. De tweede klok van 1426 heeft het jaartal en de woorden: Jezus, Maria, Johannes. De heilige Martinus, bisschop. De grootste klok is van 1457 en heeft als opschrift: Maria ben ik geheten/dat kerspel to Ferwerd let mi gheten/henricus Kokenbaker mi ghegoten haet/got geve siner sele raet/men zal mi in de ere des hilligen kruses luden/dat sal ons de pastor beduden./dat Christus heeft geleden voer ons den dot/des help us Got ut not. Vervolgens staat er nog een Latijns opschrift dat betekent: De doden betreur ik - de levenden roep ik; de bliksems breek ik; mijn stem is een stem des levens; komt, ik roep U tot het heilige. O Koning der ere kom met vrede. De Pastoor (Heer) donga Fama. Tussen de opschriften staan afbeeldingen van heiligen. Zij waren de beschermer(ster) van een bepaald vak of beroep. Hieronder staan een aantal vrouwen afgebeeld met in het midden beelden van de gekruisigde Christus. Om deze klok te luiden waren 4 mannen nodig 2

3 die elkaar afwisselden, een duo kon het onmogelijk volhouden. Nu is het klokluiden gemechaniseerd. Toch kan iedere inwoner van Ferwerd bij een begrafenis horen of een man, vrouw of kind is overleden. Voor een man begint de zwaarste klok eerst, dan volgen de anderen. Voor een vrouw luidt eerst de middelste klok en voor een kind wordt eerst de kleinste klok geluid. (D. Yska, 1972) è Vanuit de protestantse Sint Martinuskerk over het Vrijhof. Naar rechts en bij Café Het Hoekje naar links (= Hogebeintumerweg). Dit is de route naar fkp 9. Klooster Foswert Links staan twee boerderijen op de plaats waar tot 1580 het klooster Foswert stond. Foswert was een Benedictijner klooster. Het had lange tijd veel goodwill bij de bevolking in de omgeving. Dit blijkt ondermeer uit de vele schenkingen en nalatenschappen die het klooster ten goede kwamen. In 1580 was het grondbezit 1050 ha. groot. Eerder was er al rivaliteit tussen verschillende kloosters. Een vete tussen Foswert en Klaarkamp (bij Rinsumageest) in de 2 e helft van de 14 e eeuw liep uit op een wraakactie waarbij slachtoffers vielen. Dit schaadde de reputatie en ook het onderhoud verslechterde. De Benedictijner Orde Voor de Benedictijnen gelden de leefregels van Sint Benedictus ( ). Zij hebben een vrij strikte dagindeling met contemplatie 3

4 en arbeid (ora et labora; dit is: bid en werk). Het is een besloten kloostergemeenschap. De noodzakelijke voorzieningen voor het dagelijkse levensonderhoud van de bewoners worden zo veel mogelijk binnen het klooster geproduceerd. Er is een tuin, water, bakkerij etc. en de oogst is gericht op de eigen behoeften. In onze tijd zijn, wereldwijd gezien, ongeveer een derde van de leden man en twee derde vrouw. Links: het zegel van de Abt van Foswert; rechts: het zegel van het Klooster Foswert. è De weg vervolgen naar fkp 8 en een bezoek aan de Protestantse Petruskerk van Wânswert. è De weg vervolgen naar fkp 12. In Burdaard voor brug RA (= Ds. RH Kuipersstraat). Nr. 8 is de Tsjerke oan e Ie. Teruggaan en over de brug de Brugweg blijven volgen, de Hoofdweg oversteken en links, Kerkbuurt 1, is de Tsjerke op e Terp. Teruggaan naar de Hoofdweg en LA. De weg vervolgen naar fkp 31. Hier linksaf en na m. links (huisnr. 3) stond voorheen het klooster Bethlehem. Klooster Bethlehem Het Klooster Bethlehem was een Premonstratens vrouwenklooster. Het werd in 1154 gesticht door pastoor Freerk te Hallum. De bewoonsters waren veelal van gegoede afkomst. Bij de sluiting in 1580 was het grondbezit 892 ha. groot. Het klooster stond op het grondgebied van het dorp Oudkerk. De vlakbij gelegen woonbuurt langs de Ee werd in de volksmond Bartlehiem genoemd. Dit werd 4

5 nooit een zelfstandig dorp. Het gebied ten oosten van de Ee behoort nog steeds tot Oudkerk, en ten westen van de Ee tot Wânswert. De Premonstratenzer Orde of Norbertijnen Deze kloosterorde werd in 1121 gesticht door Norbertus van Xanten in Prémontré. Dit ligt in Picardië in het noorden van Frankrijk. De Norbertijen werden ook wel witheren genoemd, omdat ze een wit habijt droegen. Zij richtten zich, naast contemplatie, vooral op het praktische leven en de zielzorg. De leden werken ook nu nog vaak in parochies en worden dan witte pastoors genoemd. è Terug naar fkp 31 en weg vervolgen naar fkp 35 en een bezoek aan de protestantse Sint Vituskerk van Wyns. è Met pont oversteken naar fkp 36. Het pad langs het water van de Ee volgen tot Bartlehiem. Het beroemde elfstedenbruggetje è Vanuit Bartlehiem RD ( = Miedweg). Na + 1,5 km rechts stond voorheen het klooster Genezareth. Klooster Genezareth Het klooster Genezareth, ook wel Nazareth genoemd, was een Cisterciënzer of Bernardijns vrouwenklooster, gesticht in

6 vanuit het klooster Klaarkamp bij Rinsumageest. De bewoonsters kwamen uit elite families. Door schenkingen kreeg het klooster grond in bezit, onder andere van de familie Cammingha. Deze familie had ook inspraak bij de benoemingen van een abt voor het klooster Klaarkamp. Bij de sluiting in 1580 was in het gebied tussen de Hallumertrekvaart en de Hijumervaart 230 ha land in bezit van het klooster. Over de laatste priorin, Tsjiske Piters, is bekend dat zij tot na 1600 in Franeker woonde. De Cisterciënzer Orde of Bernardijnen Deze kloosterorde werd in 1098 gesticht in Citeaux. Dit ligt in Bourgondië, in het oosten van Frankrijk. Het was een reactie op de slechte naleving van de Regels van Benedictus: armoede, kuisheid en gehoorzaamheid. De belangrijkste abt was Bernard van Clairvaux ( ). Het levensmotto van de kloosterlingen was: ora et labora (bid en werk). Het latijnse woord voor Citeaux is Cistercium en zo ontstond de naam cisterciënzers. In Fryslân werden kloosterlingen, naar hun habijt, schiere monniken genoemd. Sinds 2015 wordt een nieuwe vestiging van de cisterciënzers op Schiermonnikoog onderzocht. Enkele honderden meters naar het noorden staat een monniksmolen, de Genezareth of Kloosterpoldermolen genoemd. Hij doet bij wateroverlast, dankzij vrijwilligers, nog altijd zijn werk. Een monniksmolen is opgebouwd uit acht vlakken, afgesloten met een draaibare kap, waaraan de wieken zijn bevestigd. Het silhouet van de molen doet denken aan een monnik in zijn habijt. è Miedweg blijven volgen en aan het einde RA naar Hallum. In het centrum RA (= Langebuorren) voor een bezoek aan protestantse kerk De Hoeksteen en vervolgens 2e weg LA (= Miedpad) naar de protestantse Sint Maartenskerk. Hallum is een terpdorp, nog steeds herkenbaar in de bebouwing. De huizen staan in een cirkelvorm rondom het kerkhof. Een tweede ring vormen de Offingaweg, de Rondweg en de Langebuorren. Dit waren de verbindingswegen naar de dorpen in de omgeving. 6

7 è Vanaf hoofdingang op Kerkpad RA en voorbij huisnr. 16 LA (= Spokepad). Einde pad LA. Richting Hyum. Weg oversteken (! Opletten!) (= Hijumerweg, gaat over in Lege Hearewei. De kerk in Hyum staat links. è Bij kruispunt LA en 1e weg RA (= Finnepaad). Einde weg RA (= De Loane). Blijven volgen en aan het einde RA (= Hege Hearewei). Over brug, na ruim 300 m. rechts (huisnr. 45) stond voorheen het klooster Mariëngaard. Klooster Mariëngaard Het klooster Mariëngaard was een Premonstratenzer of Norbertijns klooster, gesticht door pastoor Frederik van Hallum. Hij begon in 1163 met een eenvoudig kapel en trok vanaf het begin veel mensen aan. De kloosterlingen hadden aandacht voor zielzorg, onderwijs en ontginning. Er kwam een kerk, een kapittelzaal, een bibliotheek, slaapzalen, een keuken met eetzaal en een brouwerij. Het groeide uit tot een groot klooster, mede dankzij de steun van adellijke families uit de omgeving, zoals de Martena s. Bij de sluiting in 1580 was er 1280 ha grond in eigendom. De gebouwen werden verwoest en de grond verviel aan de Staten van Fryslân. In de middeleeuwen lag de agrarische grond van de eigenaren van stinsen tussen het grondgebied van de kloosters. Overal langs deze route staan verschillende karakteristieke oude boerderijen, vaak op een plek waar voorheen een stins heeft gestaan. 7

8 Een stins was in de middeleeuwen een stenen landhuis, dat als burcht extra bescherming bood aan de bewoners. Soms waren er ook wachttorens bijgebouwd. De eigenaren/bewoners vochten onderlinge vetes uit in hun strijd om de macht over de omgeving. Zij probeerden ook de kloosterlingen beïnvloeden. De zavelige grond, klei vermengd met zand, is een vruchtbare bodem. Dichtbij de kust zien we de meeste akkerbouwbedrijven. In de maand juli kleuren de velden wit en paars door de bloeiende aardappelplanten, afgewisseld met door zon en wind rijpende granen. Meer landinwaarts zien we veehouderijen. Een beeld dat door de eeuwen heen weinig is veranderd. Maar waar voorheen duizenden mensen leefden van het werk op het land, zien we nu grote machines het werk doen. è De Mariëngaarderweg vervolgen naar Hallumerhoek. Via fkp 4, 3 en richting 73. Links staat het kerkje van Westernijkerk. è Aan het einde van het fietspad de weg oversteken (! opletten!) en LA. Rechts staat het voormalige stationsgebouw van Marrum van het zogenaamde Dokkumer Lokaaltje. Een spoorlijn geopend in 1901 voor passagiers (tot 1936) en goederen (tot 1975) tussen Leeuwarden naar Dokkum. Daarna werden de spoorrails grotendeels opgeruimd. è Route blijven volgen naar fkp 73. Het dorp ingaan en de hoofdweg door het dorp volgen naar de protestantse Godeharduskerk van Marrum. è Terug naar fkp 73 en via fkp 6 en 7 terug naar de Sint Martinuskerk in Ferwert. Gebruikte afkortingen: è = routebeschrijving LA = linksaf RA = rechtsaf RD = rechtdoor fkp = fietsknooppunt 8