Lauwerslân rûntsje. (wandelroute ongeveer 17 km.)

Transcriptie

1 Lauwerslân rûntsje Kleasterrûntsje op zaterdag 19 augustus 2017 (wandelroute ongeveer 17 km.) Gerkeskleaster en Burum liggen in het noordoosten van Fryslân. Fryslân behoorde voor de reformatie tot het bisdom Utrecht, maar Gerkeskleaster viel onder het bisdom Munster. Het dorp is ontstaan rondom het voormalige klooster Jeruzalem, gebouwd op initiatief van Gerke van Wigarathorpe. Nu vormt Gerkeskleaster een tweelingdorp met Stroobos, dat sinds 1993 bij Fryslân hoort. De naam Stroobos ontstond in de 17e eeuw. De arbeiders, die het Hoendiep groeven, waren gehuisvest in onderkomens van stro. Het Hoendiep is een deel van het Prinses Margrietkanaal geworden. Scheepswerf Barkmeyer biedt naast Zuivelfabriek Frico Cheese werkgelegenheid in de omgeving. Burum is het enige terpdorp in Kollumerland. In 1408 werd de oorspronkelijke parochiekerk met bezit overgedragen 1

2 aan Gerkeskleaster. Van hieruit werd voortaan het pastorale werk verzorgd. Wel bleef Burum kerkrechtelijk onder het bisdom Utrecht vallen. Burum ligt nu in een agrarisch gebied, waar veeteelt de belangrijkste bron van bestaan vormt. Het klooster Jeruzalem en Gerkesklooster De stichter, Gerke van Wigarathorpe, was kinderloos en begon rond1240 een vrije gemeenschap op zijn landgoed. Hij wilde graag begeleiding van een orde en zocht contact met verschillende kloosters. Dit leidde tot onderlinge ruzies tussen enkele abten. Uiteindelijk kreeg het cistercienzer klooster Klaarkamp het patronaat. De religieuzen die zich hierbij niet thuis voelden mochten zich elders vestigen. Het klooster kreeg de naam Jeruzalem en de bewoners waren actief bij de inpolderingen van het gebied richting de Lauwerszee. Op het nieuwe land werd het vrouwenklooster Galilea gesticht. In het ingepolderde gebied bleven enkele riviertjes bestaan. Een westelijke stroom staat nog bekend als de Oude Ried. Deze komt bij Sarabos in de zuidoostelijke stroom de Lauwers. Gerkesklooster was de derde grote Cistercienzer abdij in het huidige Fryslân, naast Klaarkamp (1165) en Bloemkamp (1191). Er waren minstens vier uithoven: Hilmahuis (ten noordoosten van Gerkesklooster), Visvliet, Vrouwenklooster en Burum. In 1580 was het landbezit 1287 ha. Na de reformatie in 1580 werd het klooster afgebroken. Alleen de brouwerij bleef staan. De eerste predikant ging hier wonen en hield er kerkdiensten. Zo bleef het pand bewaard. De buitenmuren laten de ontwikkeling zien van brouwhuis tot kerk. 2

3 Van brouwhuis tot kerk in Gerkeskleaster: Tekening van het vroegere brouwhuis De huidige kerk 3

4 è Start bij kerk Gerkeskleaster. RA, weg volgen en RD (= De Flaphoek), RA over houten brug (over water De Lauwers) en LA (= De Lege Finne), LA (= Sarabos), rechts aanhouden, betonweg wordt asfaltweg en gaat over in fietspad (= Oude Dijk), door tunnel onder spoorbaan, LA (Eise Eisingastraat), LA (= Heirweg), RD (= Friese Straatweg) De Gerkesbrug over de Lauwers is een oude grensovergang. De Lauwers werd al in 734 genoemd in een verslag van gevechten tussen Frankische en Friese heersers. De rivier de Lauwers is mogelijk ontstaan bij het tegenwoordige Surhuisterveen. Ondanks de vele inpolderingen is de loop van de Lauwers de grens tussen Fryslân en Groningen gebleven. De Lauwers is de grensrivier tussen Fryslân (links) en Groningen (rechts) bij de Gerkesbrug. 4

5 De eerste boerderij links langs De Friese Straatweg, een kop-hals-romp boerderij met de naam Vrouwenklooster Galilea staat op het terrein van het vroegere klooster. De contouren zijn nog zichtbaar in een deel van de gracht rondom de boerderij. Kop-hals-romp boerderij Vrouwenklooster Galilea Klooster Jeruzalem bij Gerkeskleaster en klooster Galilea bij Burum vormden tot 1479 een eenheid. Bij de scheiding kreeg Galilea 720 pdm land toegewezen. De prior werd tegelijk pastoor van Kollum. Het was een groot complex met o.a. een landbouwbedrijf voor 45 koeien. Daarnaast verschillende gebouwen, zoals een slaapzaal en een spinhuis. Na de reformatie werd alles afgebroken. De stenen werden gebruikt voor de aanleg van een schans bij Munnekezijl. De landerijen werden aanvankelijk verdeeld in sathen en verhuurd, later volgde verkoop. 5

6 De mannen rekken deilis Yn 1498 stie it frouenkleaster Galilea by Bûrum oan e grins fan Fryslân en Grins. Mar der wennen blykber ek mannen. In groep Grinslânners wie ûnderweis nei Ljouwert. Se hienen toast en gongen by it kleaster oan om wat te drinken. Se seagen in feint rinnen en fregen him om bier. In kleaster wie yn die tiid faak ek in herberch. It bier smakke de mannen net en se goaiden it oer de feint. Dy reagearre troch bier werom te smiten. Doe waarden de Grinslânners sa lilk dat se him fan kant makken. De Cisterciënzer Orde of Bernardijnen Deze kloosterorde werd in 1098 gesticht in Citeaux. Dit ligt in Bourgondië, in het oosten van Frankrijk. Het was een reactie op de slechte naleving van de Regels van Benedictus: armoede, kuisheid en gehoorzaamheid. De belangrijkste abt was Bernard van Clairvaux ( ). Het levensmotto van de kloosterlingen was: ora et labora (bid en werk). Het latijnse woord voor Citeaux is Cistercium en zo ontstond de naam cisterciënzers. In Fryslân werden kloosterlingen, naar hun habijt, schiere monniken genoemd. Sinds 2015 wordt een nieuwe vestiging van de cisterciënzers op Schiermonnikoog onderzocht. è RD en RA (= Kloosterweg), weg (N355) oversteken en RD, Kloosterweg wordt Herestraat, links kerk Burum (Uithof 1). Een uithof was een nevenvestiging van een klooster. Hier behoorde het tot het klooster Galilea. Vaak werd een uithof gesticht, als landerijen of een te ontginnen gebied op grote afstand lag. De dagelijkse reis van en naar het 6

7 klooster kostte dan teveel tijd. In eerste instantie woonden er vaak monniken, die grondwerk deden. Later konden nieuwe activiteiten, ook door lekenbroeders, in gang worden gezet. Vooral de cisterciënzers, met veel grondgebied, bezaten diverse uithoven. Een gedenksteen in Burum, die herinnert aan de tijd dat de geestelijken werelds recht spraken. It Grutte Ear ten noordwesten van Burum 7

8 è Terug naar de Friese Straatweg en RA. Weg blijven volgen. Rotonde links passeren en ventweg volgen, over het spoor, ventweg volgen, EW RA (= Parallelweg), EW RA (= Trekweg), bij kruising LA (= Monnikeweg), rechts aanhouden en Monnikeweg blijven volgen, LA (= Poorthoek), EW RA (= Poorthoek) en terug naar kerk Gerkeskleaster. Een kloostermop met ingebakken teken. Bidden verandert de wereld niet, maar bidden verandert de mens en de mens verandert de wereld (Albert Einstein) Gebruikte afkortingen: è = routebeschrijving EW LA RA RD = einde weg = linksaf = rechtsaf = rechtdoor 8