Osteopenie Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Inhoudsopgave 1 Wat is osteopenie? 1 Wat zijn de gevolgen van osteopenie? 1 Oorzaak van osteopenie 1 Wie krijgen er last van osteopenie? 2 Risicofactoren voor osteopenie 2 Heb ik osteopenie? 2 Betekenis hoogte T- score 2 Voorkomen dat osteopenie verergert 2 Leefstijladviezen 3 Calcium 3 Geadviseerde hoeveelheden calcium (in milligram per dag) 3 Calciumrijke voedingsmiddelen 3 Vitamine D 3 Gebruiksadvies extra vitamine D 4 Bewegen 4 Vallen 4 Meer informatie 5 Belangrijke telefoonnummers 5 Wat is osteopenie? Onze botten bestaan uit calcium, fosfor, merg en nog enkele stoffen. Deze zorgen samen voor een hechte structuur, met daartussen kleine openingen. De afmetingen van de openingen in onze botten bepalen de botdichtheid. Iemand met een goede botdichtheid heeft bescheiden openingen en daarmee gezonde, stevige botten. Worden de openingen in het bot daarentegen groter en groter, dan wordt het bot poreus. Er is dan sprake van een verminderde botmassa. Dit heet osteopenie. Wat zijn de gevolgen van osteopenie? Osteopenie doet geen pijn en veroorzaakt geen klachten. Zonder behandeling kan het alleen wel overgaan in osteoporose, oftewel botontkalking. Wanneer u osteoporose hebt, is uw botdichtheid inmiddels zó laag dat u een duidelijk verhoogde kans op botbreuken hebt. Daarnaast kan osteoporose pijnklachten opleveren als gevolg van bijvoorbeeld ingezakte wervels. Oorzaak van osteopenie Het lichaam is onophoudelijk bezig met het afbreken en opbouwen van bot. Tot ongeveer het vijfentwintigste levensjaar bouwt het daarbij meer op dan het afbreekt. Na ongeveer het veertigste levensjaar is het omgekeerde het geval. Mannen verliezen vanaf dat moment in totaal 20 tot 30% van hun botmassa, vrouwen soms tot aan 50%. Botten worden daardoor kwetsbaarder. 1
Wie krijgen er last van osteopenie? Osteopenie komt bij zowel mannen als vrouwen voor, maar vrouwen krijgen het wel vaker. Dat geldt ook voor osteoporose. Dit komt omdat de natuurlijke botafbraak van vrouwen sneller gaat dan die van mannen. Het vrouwelijk lichaam maakt vanaf de overgang namelijk minder oestrogeen aan, een hormoon dat onder meer beschermt tegen botafbraak. Ook jongeren kunnen last hebben van osteopenie. Meestal is dat dan het gevolg van langdurig medicijngebruik. Risicofactoren voor osteopenie Er zijn een aantal factoren die een risico vormen voor het ontstaan van osteopenie. Dit zijn onder andere; te lage calciuminname; vitamine D tekort; roken; alcohol, maar dan drie glazen per dag; vroege overgang, voor het vijfenveertigste jaar; familieleden met osteoporose; langdurig gebruik van bepaalde medicatie, zoals corticosteroïden en middelen tegen epilepsie; Ondergewicht. Heb ik osteopenie? De enige manier om osteopenie aan te tonen, is door middel van een onderzoek naar uw botdichtheid, een zogenaamde DEXA-meting. Hierbij wordt de botdichtheid van uw heup en wervels gemeten. U voelt hier niets van. De botdichtheid wordt uitgedrukt in een T-score. Betekenis hoogte T- score Op basis van de T-score bestaan er drie categorieën van botdichtheid: een T-score tussen +1 en -1 betekent een normale botdichtheid; een T-score tussen -1 en -2,5 betekent osteopenie; een T-score van -2,5 of lager betekent osteoporose. Hierbij geldt; hoe lager de botdichtheid, hoe hoger de kans op een botbreuk. Voorkomen dat osteopenie verergert Om te voorkomen dat osteopenie erger wordt, is het belangrijk te zorgen voor voeding met genoeg calcium en vitamine D te zorgen en voldoende te bewegen. 2
Leefstijladviezen Calcium Calcium zit in zuivelproducten, zoals melk, kaas en yoghurt (vol, halfvol of mager maakt niet uit), maar ook in bijvoorbeeld peulvruchten, groente en noten. Voor mensen ouder dan vijftig jaar geldt het advies meer calcium te gebruiken dan jongere volwassenen. Naar mate het lichaam veroudert, krijgt het lichaam namelijk meer moeite calcium daadwerkelijk op te nemen. Geadviseerde hoeveelheden calcium (in milligram per dag) Voor de geadviseerde minimumhoeveelheid calciuminname per dag, onderscheiden we vijf categorieën mensen, waarvan drie op basis van leeftijd. 19-50 jaar: minimaal 1000 mg per dag 51-70 jaar: minimaal 1100 mg per dag 71 jaar en ouder: minimaal 1200 mg per dag zwangere vrouwen: minimaal 1000 mg per dag vrouwen die borstvoeding geven: minimaal 1000 mg per dag Calciumrijke voedingsmiddelen glas melk (150 ml) glas karnemelk (150 ml) bakje yoghurt bord pap bakje vla bakje kwark plak kaas 48+ één opscheplepel gekookte groente (50 gr) handje gemengde noten (20 gr) volkoren boterham (35 gr) 180 mg 165 mg 190 mg 175 mg 160 mg 165 mg 155 mg 24 mg 16 mg 11 mg Bron: NEVO-tabel 2001 en de Nederlandse voedingsmiddelentabel Iedere dag vier calciumrijke voedingsmiddelen gebruiken, is doorgaans voldoende om aan de dagelijkse behoefte te voldoen. Uw arts kan u extra calcium voorschrijven als u daar niet aan komt. Vitamine D Het lichaam heeft voldoende vitamine D nodig om calcium goed op te nemen uit de voeding. Het grootste deel daarvan maakt het zelf aan, onder invloed van zonlicht. Breng daarom elke dag minimaal vijftien minuten met een onbedekt gezicht en blote handen door in de buitenlucht. Wanneer het lichaam ouder wordt, neemt het vermogen zelf vitamine D aan te maken af. Bij mensen met een donkere huidskleur is dit vermogen altijd kleiner dan bij mensen met een lichte huidskleur. Een aantal voedingsmiddelen bevat ook vitamine D. In bijvoorbeeld een aantal soorten halvarine, margarine en bak- en braadproducten zit een toegevoegde hoeveelheid. Daarnaast zit er van nature vitamine D in vette vis, zoals zalm en makreel. Vlees en eieren bevatten het ook, maar minder. Een groot aantal mensen haalt de minimale hoeveelheid vitamine D niet. In dat geval is extra inname door middel van medicatie mogelijk én noodzakelijk. Dit gebeurt op voorschrift van een arts. In het volgende lijstje staat of u misschien extra vitamine D nodig hebt en hoeveel. 3
Gebruiksadvies extra vitamine D Gebruik 10 microgram extra vitamine D per dag wanneer u behoort tot één van de volgende categorieën: vrouw van 4 tot en met 50 jaar met een donkere huidskleur; vrouw van 4 tot en met 50 jaar die onvoldoende buitenkomt; vrouw tot 50 jaar die een sluier draagt; vrouw die zwanger is of borstvoeding geeft; vrouw van 50 jaar of ouder met een lichte huidskleur die voldoende man van 4 tot en met 70 jaar met een donkere huidskleur. man van 4 tot en met 70 jaar die onvoldoende man van 70 jaar of ouder met een lichte huidskleur die voldoende Gebruik 20 microgram extra vitamine D per dag wanneer u behoort tot één van de volgende categorieën: man of vrouw met osteoporose; man of vrouw die in een verpleeg- of verzorgingstehuis woont; vrouw van 50 jaar of ouder met een donkere huidskleur die onvoldoende buitenkomt; vrouw van 50 jaar of ouder die een sluier draagt; man van 70 jaar of ouder met een donkere huidskleur die onvoldoende Bron: Gezondheidsraad. Advies Naar een toereikende inname van vitamine D, Bewegen Bewegen heeft een positieve invloed op de botdichtheid. Het houdt botten langer sterk. Wie regelmatig beweegt, verkleint bovendien de kans op valpartijen. Rustige bewegingen die de botten gelijkmatig belasten en de kans op blessures zoveel mogelijk uitsluiten, zijn het best. Fietsen en zwemmen zijn daarvoor erg geschikte activiteiten, maar ook wandelen of tuinieren. Regelmatig bewegen, is het best: liever iedere dag een half uur, dan twee keer per week twee uur achter elkaar. Vallen Als u osteoporose hebt, is het extra belangrijk om niet te vallen. Uw loopt daarbij namelijk groot risico iets te breken. Als u medicijnen gebruikt die u evenwicht beïnvloeden, als u minder ziet of al vaker viel, bespreek dit dan met een huisarts of verpleegkundige. Misschien is het mogelijk uw medicatie bij te stellen, of u krijgt een verwijzing voor balanstraining. Zorg thuis voor goede verlichting en vaste ondergrond. Vermijd bijvoorbeeld gladde vloeren, losliggende tapijten en uitstekende hoeken. 4
Meer informatie Osteoporose Stichting Postbus 245 3620 AE Breukelen www.osteoporosestichting.nl info@osteoporosestichting.nl Stichting Voedingscentrum Nederland Postbus 85700 2508 CK Den Haag Speciale telefoonlijn voor vragen over voeding: 070-306 88 88 (op werkdagen van 9-17 uur) www.voedingscentrum.nl Valpreventie voor ouderen Stichting Consument en Veiligheid Postbus 75169 1070 AD Amsterdam Servicedesk: 020-511 4567 (op werkdagen van 9-13 uur) www.veiligheid.nl (kies kopje 'ouderen') info@veiligheid.nl Belangrijke telefoonnummers St. Elisabeth Ziekenhuis (algemeen): (013) 539 13 13 Route 25 Interne geneeskunde (013) 539 25 10 Voor meer medische informatie en informatie over het ziekenhuis, kijk op www.elisabeth.nl Interne Geneeskunde, 1.746 06-14 Copyright St. Elisabeth Ziekenhuis Tilburg Afdeling Communicatie Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. 5