PEDAGOGISCH WERK 2
COLOFON Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur(s): M. Beers, J. Bolt, J. Noordzij, V. Dalm, M. Velthoen, S. Stolk, H. Brefeld, T. Hilhorst, S. van Brouwershaven, U. Peters, M. de Knikker, R. de Groot, N. Montulet, D. van der Klooster, M. Bakker Inhoudelijke redactie: S. de Koning Titel: Angerenstein Welzijn, Pedagogisch werk 2 ISBN: 978 90 3722 964 6 Eerste druk, eerste oplage Edu Actief b.v. 2016 Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in compilatiewerken op grond van artikel 16 Auteurswet kan men zich wenden tot de Stichting PRO (www.stichting-pro.nl). De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Door het gebruik van deze uitgave verklaart u kennis te hebben genomen van en akkoord te gaan met de specifieke productvoorwaarden en algemene voorwaarden van Edu Actief, te vinden op www.edu-actief.nl.
INHOUDSOPGAVE Inleiding... 8 Thema 1 Werk en planning 1.1 Planningen... 12 1.2 Activiteitenplanning... 13 1.3 Organisatie en uitvoering rondom planningen... 15 1.4 Werkplanning... 17 1.5 Timemanagement... 19 1.6 Methoden voor timemanagement... 20 1.7 Verdieping: Prioriteitenmatrix van Eisenhower... 24 Thema 2 Ritme, reinheid en regelmaat 2.1 Dagstructuur... 30 2.2 Slaap... 32 2.3 Kinderen en slaap... 39 2.4 Verdieping: Dagstructuur bij gedragsproblemen... 42 Thema 3 Verzorging en zelfredzaamheid 3.1 Verzorging van kinderen... 48 3.2 Zelfredzaamheid... 51 3.3 Richtlijnen... 54 3.4 EHBO... 60 3.5 Verdieping: Voedselveiligheid... 64 Thema 4 Werken met richtlijnen 4.1 Verzorgingsprotocollen... 68 4.2 Procedures bij kinderziekten... 74 4.3 Ergonomisch werken... 78 4.4 Verdieping: Werkdruk... 82
Thema 5 Interactievaardigheden 5.1 Interactievaardigheden... 86 5.2 Basale interactievaardigheden... 89 5.3 Educatieve interactievaardigheden... 93 5.4 Interactievaardigheden cruciaal voor taalontwikkeling... 97 5.5 Verdieping: Interactie met baby s... 100 Thema 6 Informeren en voorlichten 6.1 Informeren... 106 6.2 Het informatieve gesprek... 108 6.3 Voorlichting... 111 Thema 7 Advies en instructie 7.1 Adviesgesprekken... 122 7.2 Adviesgesprek voeren... 125 7.3 Ouders en verzorgers adviseren... 129 7.4 Instructietechnieken... 131 7.5 Verdieping: Direct instructiemodel... 136 Thema 8 Spreken voor de groep 8.1 Presenteren... 142 8.2 Presentatieopbouw... 145 8.3 Afstemmen op doelgroep... 146 8.4 Presentatietechnieken... 148 8.5 Weerstand uit de doelgroep... 153 8.6 Verdieping: Storytelling... 156 Thema 9 Diversiteit 9.1 Diversiteit... 160 9.2 Cultuur... 161 9.3 Waarden en normen... 162 9.4 Omgaan met verschillen... 165 9.5 Interculturele sensitiviteit... 169 9.6 Verdieping: Interculturele communicatie... 172 4
Thema 10 Onderhandelen 10.1 Argumenteren... 180 10.2 Onderhandelen... 184 10.3 Fasen in een onderhandelingsgesprek... 188 10.4 Overtuigen... 191 10.5 Onderhandelen met kinderen... 194 10.6 Verdieping: De HART-criteria... 196 Thema 11 Conflicthantering 11.1 Soorten conflicten... 200 11.2 Conflicten in groepen... 202 11.3 Omgaan met conflicten... 204 11.4 Conflicten bij kinderen... 207 11.5 Begeleiden van conflicten... 210 11.6 Verdieping: Roos van Leary... 214 Thema 12 Agressie 12.1 Agressief gedrag... 220 12.2 Vormen van agressie... 223 12.3 Oorzaken van agressie... 226 12.4 Begeleiden van agressief gedrag... 230 12.5 Gevolgen van agressie... 234 12.6 Verdieping: Temperamentvolle kinderen... 236 Thema 13 Geweld, mishandeling en misbruik 13.1 Huiselijk geweld... 240 13.2 Kindermishandeling... 243 13.3 Signalen kindermishandeling... 247 13.4 Meldcode en verantwoordelijkheden... 250 13.5 Verdieping: Mishandeling op de werkvloer... 254 5
Thema 14 Seksuele opvoeding 14.1 Seksualiteit en intimiteit... 260 14.2 Pedagogische begeleiding van seksualiteit... 264 14.3 (On)gezond seksueel gedrag... 269 14.4 Seksueel misbruik... 272 14.5 Verdieping: Professionele seksualiteit... 276 Thema 15 Ethiek 15.1 Ethiek en moraal... 282 15.2 Ethische dilemma s... 284 15.3 Ethisch stappenplan... 285 15.4 Ethiek in de beroepspraktijk... 290 15.5 Verdieping: Veiligheid voor alles... 294 Thema 16 Werkoverleg 16.1 Overleg... 300 16.2 Soorten vergaderingen... 302 16.3 Vergaderstructuur... 305 16.4 Besluitvorming... 312 16.5 Effectief vergaderen... 313 16.6 Verdieping: Nieuwe overlegvormen... 315 Thema 17 Deskundigheidsbevordering 17.1 Beroepsmatig handelen... 322 17.2 Bevorderen van deskundigheid... 326 17.3 Deskundigheid in een team... 327 17.4 Eigen deskundigheid... 332 17.5 Verdieping: Kritisch reflectief werkgedrag... 335 Thema 18 Werkbegeleiding 18.1 Werkbegeleiding... 340 18.2 Taken en verantwoordelijkheden... 342 18.3 Begeleiden... 348 18.4 Intervisie... 350 18.5 Het leren ondersteunen... 353 18.6 Verdieping: Fases van leren volgens Maslow... 355 6
Thema 19 Pedagogisch werkveld 19.1 Kinderopvang... 362 19.2 Onderwijs... 368 19.3 Speciaal onderwijs... 372 19.4 De beroepsbeoefenaar... 374 19.5 Verdieping: Actief met pedagogische doelen... 378 Thema 20 Organisatie en structuur 20.1 De organisatie... 382 20.2 Soorten organisaties... 383 20.3 Organisatiestructuur... 385 20.4 Kinderopvang en onderwijs... 391 20.5 Positie in de organisatie... 392 20.6 Verdieping: Organisatiecultuur... 395 Index... 397 7
INLEIDING Angerenstein Welzijn is een complete serie leermiddelen voor de kwalificatiedossiers van Welzijn en is geschikt voor de volgende kwalificatiedossiers: Maatschappelijke zorg Pedagogisch werk Sociaal werk. Angerenstein Welzijn bestaat in de kern uit boeken met theorie. De boeken van Angerenstein Welzijn kennen de volgende opbouw: Opbouw boeken Angerenstein Welzijn Profielboeken Basisprofielboeken Generieke boeken Dit boek is een van de twee basisprofielboeken voor het dossier pedagogisch werk. De theorie bestaat uit drie onderdelen: 1 basistheorie 2 kritische beroepssituatie 3 verdiepingstheorie. Basistheorie De basistheorie bevat informatie die relevant is voor de pedagogisch medewerker en de onderwijsassistent. De theorie wordt verlevendigd met voorbeelden uit het welzijnswerkveld. Belangrijke begrippen worden uitgelegd in de tekst en aangeduid met een paarse kleur. Kritische beroepssituatie (KBS) In de KBS word je geconfronteerd met een probleemstelling of dilemma waarbij je niet kunt terugvallen op routinematig handelen. Online vind je bij elke KBS aanvullende opdrachten.
Verdiepingstheorie Elk thema heeft een verdiepende paragraaf waar het thema verder wordt uitgediept. Daarnaast kent Angerenstein Welzijn enkele online-aanvullingen die beschikbaar zijn via www.angerenstein.nl/welzijn. Het gaat om de volgende aanvullingen: verwerkingsopdrachten uitdagingen. Verwerkingsopdrachten Bij ieder thema horen enkele verwerkingsopdrachten. Deze opdrachten helpen je de informatie uit de theorie te verwerken. Uitdagingen Tijdens de uitdaging werk je met meerdere studenten aan een grote opdracht waarbij een beroep gedaan wordt op jouw samenwerkingsvaardigheden en jouw creativiteit. De uitdaging levert altijd een product op dat wordt beoordeeld. Veel plezier en succes met het werken met Angerenstein Welzijn! 9
T H E M A 01 WERK EN PLANNING In je werk heb je te maken met planningen. Je plant activiteiten en je werk. En je hebt te maken met planningen die jou worden opgelegd. Timemanagement kan je helpen je aan je planning te houden en je tijd effectief in te delen. Er zijn allerlei methoden voor timemanagement. 11
THEMA 1 WERK EN PLANNING 1.1 Planningen Werken zonder planning is lastig. Als je niet volgens de planning werkt, loop je het risico dat je je werk niet op tijd af hebt. Er zijn verschillende soorten planningen. In dit thema leer je meer over operationele planningen. Operationele planningen zijn gericht op de uitvoering. Denk aan een activiteitenplanning en aan een werkplanning. Activiteitenplanning is de planning van activiteiten, bijvoorbeeld een ouderavond of afscheidsavond van de oudste leerlingen. In een werkplanning kun je zien wie wanneer werkt. Activiteitenplanning bestaat uit meerdere planningen. 12
THEMA 1 WERK EN PLANNING 1.2 Activiteitenplanning De planning van activiteiten is opgedeeld in kleinere plannen. De jaarplanning is het grootste plan, deze wordt opgedeeld in maand-, week- en dagplanningen. De jaarplanning bestaat uit de grote lijnen, het is een overzicht van activiteiten die gepland staan voor het hele kalenderjaar. Oudergesprekken, vergaderingen, vakanties en feesten zijn hierin opgenomen. De maandplanning geeft een overzicht van alle activiteiten per maand, de weekplanning per week en de dagplanning geeft het verloop van een dag weer met de activiteiten die daarbij horen. De planning wordt steeds concreter en gedetailleerder. De planningen voor een school zien er anders uit als die voor een bso of dagopvang. Jaarplanning in de kinderopvang. 13
THEMA 1 WERK EN PLANNING 1.2.1 Betrokkenheid bij planning De directie van een school maakt de planning samen met het team. Werk je als onderwijsassistent in een school, dan kun je dus betrokken zijn bij het maken van een activiteitenplanning. In de kinderopvang is de gespecialiseerde pedagogisch medewerker verantwoordelijk voor het maken van de planning en de verdeling van de werkzaamheden rondom de activiteiten. Die maakt de planning ook in overleg met het team. Je bent dus medeverantwoordelijk voor het goed uitvoeren van een planning. Het kan zijn dat je ook verantwoordelijk bent voor het coördineren of uitvoeren van activiteiten binnen de planning. 14
THEMA 1 WERK EN PLANNING 1.3 Organisatie en uitvoering rondom planningen Een activiteitenplanning is een leidraad voor je werk. Hierin lees je welke activiteiten er zijn voor de kinderen, de ouders en het personeel. Het is een soort jaaragenda, waarbij je rekening houdt met het pedagogische beleidsplan, de visie van de organisatie en de doelstellingen. Eerst worden de jaaractiviteiten afgesproken en ingevuld: de vakanties, de ouderbijeenkomsten en ouderavonden, open dagen, excursies, vieringen, vergadermomenten. De jaarplanning moet klaar zijn voor het begin van een nieuw schooljaar. Bij het maken van de maandplanningen kijk je, als team, naar je einddoelstellingen. Je spreidt de activiteiten zo over het jaar, dat je je doelstellingen kunt halen. De maandplanningen werk je gedetailleerd uit in de week- en dagplanningen. Hierbij houd je rekening met pedagogische uitgangspunten en de organisatie. In het onderwijs moet je ook rekening houden met eisen die aan het lesrooster worden gesteld of afspraken over toetsmomenten. Maandplanning voor een school. 15