8 juli juli 2013 Inleiding Halverwege het jaar is hier weer onze Nieuwsbrief. De meldingen van 2012 zijn verwerkt en geanalyseerd. Als volger van het Peilstation willen wij u deelgenoot maken van het resultaat van uw meldingen met een 8-jaars overzicht. Deze worden besproken naar voornaamste diagnoses, sectoren en blootstelling. Daarna volgen enkele samenvattingen van recent verschenen publicaties op het gebied van beroepslongaandoeningen. Als afsluiting volgt de agenda met aankondiging van aan te bevelen lezingen en congressen. We hopen u met de inhoud van deze Nieuwsbrief weer nieuwe inspiratie te geven om uw gevallen te signaleren en aan ons te melden. In dit nummer Overzicht van de meldingen p.2 Aantal meldingen en aantal teruggestuurde kaarten Diagnosen Beroepsgerelateerde astma & rhinitis Vergelijking meldingen bedrijfsartsen Logistiek van het melden p. 6 Literatuurbespreking p. 7 Wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen Agenda p. 8 Contactgegevens Drs. G.J. de Groene Nederlands Centrum voor Beroepsziekten Coronel Instituut AMC Postbus 22660 1100 DD Amsterdam Tel: 020-5664367 fax: 020-5669288 E-mail: g.j.degroene@amc.uva.nl Dr. J.M. Rooijackers Nederlands Kenniscentrum Arbeid en Longaandoeningen Postbus 80178 3508 TD Utrecht Tel: 06-45408864 E-mail: helpdesk@nkal.nl
Aantal Nieuwsbrief Peilstation arbeidsgebonden longaandoeningen juli 2013 Overzicht van de meldingen Aantal meldingen en aantal teruggestuurde kaarten In 2011 werd het aantal deelnemende artsen beperkt tot degenen die ook hun meldingskaarten retour hadden zonden. In 2012 werd 46,9% (2011: 50%) van de meldingskaarten teruggestuurd, waarvan 42,2% met een melding van long- en/of luchtwegaandoeningen. Het aantal teruggestuurde kaarten in 2012 liep terug van 48 in 2011 naar 45 in 2012. Het aantal beroepslong- en luchtwegaandoeningen liep ten opzichte van 2011 (n=80) sterk op in 2012 (n=105). Het grootste aantal meldingen is weer afkomstig van academische centra met specifieke expertise op het gebied van beroepslongaandoeningen. In 2012 heeft één arts aangegeven de deelname aan het PAL project te willen beëindigen. 400 Overzicht aantal meldingen 350 300 250 200 150 100 aantal verzonden kaarten aantal kaarten retour aantal kaarten zonder meldingen aantal meldingen 50 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Jaar Figuur 1 Aantal meldingen en aantal teruggestuurde kaarten in 2005 t/m 2012 Diagnosen Aantallen Afgelopen jaar zijn 105 long- en luchtwegaandoeningen gemeld door de aan het Peilstation deelnemende longartsen. Allergische rhinitis staat met 81 meldingen op de eerste plaats. Op de tweede plaats staat het beroepsgerelateerde astma met 13 meldingen, zie tabel 1. De stijging van het aantal meldingen van allergische rhinitis en beroepsgerelateerd astma en kan worden verklaard door het actieve opsporingsprogramma van allergische long- en luchtwegaandoeningen binnen de bakkerijsector dat eind 2010 van start is gegaan, zie www.blijmetstofvrij.nl. Het medisch onderzoek wordt gedaan bij de Bakkerspoli van het Nederlands Kenniscentrum Arbeid en Longaandoeningen (NKAL). Binnen dit programma is tevens aandacht voor voorlichting over gezondheidsrisico s tijdens de opleiding brood en banket bij enkele ROC s (Regionale Opleidingscentra). Pagina 2 van 9
Diagnose 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Totaal Allergische rhinitis 0 2 42 23 7 1 43 81 199 Beroepsgebonden astma 14 25 47 30 10 11 20 13 170 Interstitiële Longaandoening 3 2 10 4 29 15 15 4 82 Overige aandoeningen 1 0 3 2 1 3 1 3 14 Plaura-aandoeningen 2 0 0 1 6 1 0 4 14 Chronisch Obstructief Lijden 1 1 1 0 0 1 1 0 5 Longkanker 0 1 0 0 1 0 0 0 2 Totaal 21 31 104 60 54 32 80 105 487 Tabel 1 Meldingen van longartsen/ allergologen binnen het PAL project in de periode 2005 t/m 2012 Astma en rhinitis In tabel 2 wordt een onderverdeling gemaakt van de diagnose astma in beroepsgebonden astma ofwel het door het werk verergerd astma, en het beroepsastma veroorzaakt door het werk met de onderverdeling immunologisch t.o.v. niet-immunologisch. De opvallende stijging in 2007, 2008 en 2011 van het aantal meldingen van astma en rhinitis (tabel 1) komt geheel voor rekening van gevallen van meelstof allergie. Het aantal meldingen van niet-immunologisch beroepsastma en door het werk verergerend astma (in de meldingen beroepsgebonden astma) (tabel 2) laat vanaf 2005 tot en met 2012 slechts geringe fluctuaties zien. Diagnose 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Totaal Beroepsastma immunologisch 1 8 34 21 7 4 14 7 96 Beroepsgebonden astma 9 12 9 4 3 5 4 5 51 Beroepsastma niet-immunologisch 4 5 4 5 0 2 2 1 23 Totaal 14 25 47 30 10 11 20 13 170 Tabel 2 Specifieke diagnosen van beroepsgerelateerd astma in de periode 2005 t/m 2012 Pagina 3 van 9
Sectoren astma en rhinitis In de tabellen 3 en 4 wordt een overzicht gegeven van de sectoren waaruit de astma respectievelijk de rhinitis meldingen afkomstig zijn. Sector (astma) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Totaal Voedingssector 0 8 31 13 2 3 11 2 70 Industrie 1 3 4 5 3 4 6 7 33 Overige sectoren 2 4 3 3 1 1 1 2 17 Agrarische sector 4 3 2 1 1 0 0 0 11 Schoonmaaksector 1 0 3 3 1 0 0 0 8 Metaalsector 1 1 1 0 1 2 1 0 7 Cosmetica en lichaamsverzorging 2 1 0 1 0 1 0 1 6 Gezondheidszorg 0 3 2 0 0 0 0 1 6 Transport 0 0 1 1 1 0 1 0 4 Detailhandel 1 1 0 1 0 0 0 0 3 Bouwnijverheid 1 1 0 1 0 0 0 0 3 Onderwijs 0 0 0 1 0 0 0 0 1 Publieke dienstverlening 1 0 0 0 0 0 0 0 1 Totaal 14 25 47 30 10 11 20 13 170 Tabel 3 Sectoren waaruit meldingen van beroepsgerelateerde astma afkomstig waren in de periode 2005 t/m 2012 Sector (rhinitis) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Totaal Voedingssector 0 0 36 20 2 1 27 47 133 Industrie 0 1 3 2 1 0 12 20 39 Overige sectoren 0 0 1 0 3 0 2 11 17 Agrarische sector 0 1 1 0 1 0 0 0 3 Metaalsector 0 0 0 1 0 0 1 1 3 Onderwijs 0 0 0 0 0 0 0 1 1 Transport 0 0 0 0 0 0 0 1 1 Schoonmaaksector 0 0 0 0 0 0 1 0 1 Gezondheidszorg 0 0 1 0 0 0 0 0 1 Totaal 0 2 42 23 7 1 43 81 199 Tabel 4 Sectoren waaruit meldingen van beroepsgerelateerde allergische rhinitis afkomstig waren in de periode 2005 t/m 2012 Oorzakelijke blootstelling Een overzicht van de aangegeven oorzakelijke blootstellingen bij de meldingen van astma, rhinitis en interstitiële longaandoeningen is weergegeven in tabel 5. De tabel spreekt voor zich. De meerderheid van de meldingen van interstitiële longaandoeningen betreft silicose. Ook dit is te verklaren door actieve opsporing. Het betreft vroegdiagnostiek naar Pagina 4 van 9
silicose in de bouwnijverheid, dat door de Bouwpoli van NKAL wordt uitgevoerd in samenwerking met Arbouw. Van de meldingen van beroepsgebonden astma en allergische rhinitis komen er 71 meldingen van blootstelling aan allergenen aanwezig in de bakkersbranche. Bij de overige agentia, die als oorzakelijk zijn aangegeven bij de meldingen van (beroepsgerelateerd) astma gaat het steeds om een klein aantal waarnemingen. Het gaat hier dan overigens wel om stoffen waarvan bekend is uit de literatuur dat zij astma kunnen veroorzaken. Hoewel in de ons omringende landen en dan vooral in de UK isocyanaatastma één van de meest voorkomende oorzaken van beroepsastma is, zien we dit door de jaren heen niet terug in de meldingen in Nederland. Het aantal meldingen van isocyanaatastma is al jaren laag. Oorzakelijke blootstelling Beroepsgebonden astma Allergische rhinitis Interstitiële longaandoeningen Meel, bloem 4 67 0 Huisstofmijt en andere mijten 1 9 0 Onbekend 1 2 1 Enzymen 2 1 0 Schimmel (huidinfecties incl. dermatophytosis) 0 0 2 Graan 0 2 0 Andere isocyanaten 1 0 0 Textiel vezels/ stof 1 0 0 Aluminium en zijn verbindingen 0 0 1 Azijnzuur 1 0 0 Werk met blootstelling aan stof en rook 1 0 0 Kappersproducten 1 0 0 Totaal 13 81 4 Tabel 5 Oorzakelijke blootstellingen bij de meldingen van beroeps(gebonden) astma en allergische rhinitis en interstitiële longaandoeningen binnen het Peilstation Arbeidsgebonden Longaandoeningen (PAL) in 2012 Vergelijking met meldingen door bedrijfsartsen In 2012 kreeg het NCvB 107 (2011: 145) meldingen van beroepsgebonden long- en luchtwegaandoeningen. Dit is 1,7% (2011: 2,1%) van het totale aantal meldingen. Van de meldingen is 27% (2011: 30%) gesignaleerd tijdens de verzuimbegeleiding, 48% (2011: 43%) tijdens het Preventief Medisch Onderzoek (PMO) en 23% (2011: 23%) tijdens het arbeidsgezondheidskundig spreekuur. De opsporing via het PMO komt voor een groot deel voor rekening van de Stichting Arbouw. Het grootste deel van de gevallen betreft aandoeningen van de bovenste luchtwegen gevolgd door beroepsastma, stoflongen en een Mantoux omslag bij de screening op tuberculose. Bij de aandoeningen van de bovenste luchtwegen is nog een onderverdeling te maken in stem- Pagina 5 van 9
klachten (9), allergische neusklachten (10), chronische ontsteking van de neusbijholtes (4) en meldingen van de gevolgen van luchtdrukverschillen op neusbijholten en oren: barotrauma (4). Aandoening 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 (Beroeps)astma 40 24 29 41 23 22 47 21 Extrinsieke allergische alveolitis 3 3 7 2 2 1 5 2 Toxische inhalatiekoorts/alveolitis 1 3 3 2 1 0 0 2 Chronische luchtwegobstructie 12 9 7 10 12 13 18 7 Aandoeningen van de bovenste luchtwegen 50 35 43 34 29 15 31 27 Stoflongen 2 2 4 6 10 11 5 12 Tuberculose 17 4 1 9 15 19 13 12 Overige long- en luchtweginfecties 9 5 3 3 6 9 7 5 Mesothelioom 11 8 8 8 6 5 7 5 Longkanker/keelkanker/neuskanker 2 1 1 0 2 2 3 3 Overige aandoeningen van de luchtwegen en longen 6 10 5 8 11 20 9 11 Totaal 153 104 111 123 117 117 145 107 Tabel 6 Diagnose overzicht aantal meldingen door bedrijfsartsen van long- en luchtwegaandoeningen van 2005 t/m 2012 Veruit de meeste meldingen kwamen uit de economische hoofdsectoren bouwnijverheid 41% (2011: 46%) en industrie 19% (2011: 17%) gevolgd door gezondheidszorg 14% (2011: 15%) en onderwijs 6% (2011: 8%). De uitsplitsing naar beroepen vormt een weerspiegeling van de onderverdeling naar sectoren. De top 3 van beroepsklassen wordt aangevoerd door vakkrachten in de bouwnijverheid 25% (2011: 37%), gevolgd door voedselverwerkende beroepen 11% (2011: 9%), bedieningspersoneel van machines en installaties 8%, onderwijsgevenden 8% en verzorgend personeel 7%. Deze beroepsklassen vertegenwoordigen 58% van de meldingen. Logistiek van het melden De datamanager van het PAL project is Fred Moeijes. Gelieve hem uw meldingskaarten toe te sturen: Fred Moeijes Nederlands Centrum voor Beroepsziekten AMC, Coronel Instituut Postbus 22660 1100 DD Amsterdam Tel.: 020 566 37 03 fax: 020 566 92 88 e-mail: f.moeijes@amc.uva.nl Het verzoek aan u om de meldingskaarten na afloop van iedere maand naar ons op te sturen, ook als er geen arbeidsgebonden longaandoeningen zijn aangetoond. Pagina 6 van 9
Literatuurbespreking Wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen Beroepsastma Aanbevelingen van de longartsen De European Respiratory Society (ERS) heeft een leidraad gepubliceerd over het omgaan met door het werk ontstaan of door het werk verergerd astma. Doel is te komen tot optimale begeleiding van de betreffende werknemers, maar ook om bij te dragen aan een wettelijke harmonisatie tussen de verschillende Europese landen en om de sociaaleconomische last van deze aandoeningen te verminderen. De aanbevelingen zijn: 1. Een uitgebreide diagnostische benadering met oog voor het individu specifieke aspecten 2. Vroege herkenning en diagnose om tijdige en juiste preventieve maatregelen te kunnen treffen 3. Medische screening en gezondheidbewaking programma s voor risicolopende werknemers 4. Als therapie het standpunt dat stoppen van de blootsteling aan het oorzakelijk agens de voorkeur geniet. Als dat niet mogelijk is, dan vermindering van de blootstelling, ook al omdat adembescherming van beperkte waarde is gebleken 5. Tevens is bij primaire preventie het uitschakelen van de blootstelling eerste keus. Literatuur Baur X, Sigsgaard T, Aasen TB, Burge PS, Heederik D, Henneberger P, Maestrelli P, Rooyackers J, Schlünssen V, Vandenplas O, Wilken D, on behalf of the ERS Task Force on the Management of Work-related Asthma. Guidelines for the management of work-related asthma. Eur Respir J 2012; 39:529-545. Werkgerelateerd astma: ernst en beroep op zorg Werkgerelateerd astma bestaat uit door het werk ontstaan astma beroepsastma - en door het werk verergerd astma. Lemière et al (2013) hebben onderzocht of deze twee soorten werkgebonden astma klinisch verschilden en of zij verschilden in kosten voor de gezondheidszorg. Tevens hebben zij de kosten vergeleken van werkgerelateerd astma met niet werkgerelateerd astma. Patiënten met door werk verergerd astma bleken ernstiger astma te hebben dan de patiënten met een beroepsastma op het moment van de diagnose. In de groep van door het werk verergerd astma werden vaker recepten uitgeschreven voor inhalatie corticosteroïden; hadden meer patiënten een noneosinofiel phenotype; neigden meer patiënten naar een lagere longfunctie en waren er meer rokers. Werkgerelateerd astma was geassocieerd met een groter beroep op de gezondheidszorg met tienvoudig hogere kosten in het jaar voorafgaand aan de diagnose dan niet werkgebonden astma. Er was geen verschil tussen beide vormen van werkgerelateerd astma. Literatuur Lemière C, Boulet L-P, Chaboillez S et al. 2013. Work-exacerbated asthma and occupational asthma: do they really differ? J Allergy Clin Immunol, 131 (3), 704-710 Pagina 7 van 9
Astma en beroep in een Engels geboortecohort uit 1958. Ghosh et al (2013) hebben de werkhistories van bijna 9500 deelnemers aan het Engelse 1958 geboortecohort onderzoek verzameld tot een leeftijd van 42 jaar. Negen procent van de deelnemers vermeldden aan astma te lijden op hun 42 levensjaar terwijl zij als kind geen aanleg voor of tekenen van astma hadden vertoond. Het op volwassen leeftijd ontstane astma adult onset astma- bleek gerelateerd aan 18 beroepen. Beruchte blootstellingen waren meel, enzymen, schoonmaak/desinfecteer middelen, metaal, metaaldampen en textiel productie. Zestien procent van het op volwassen leeftijd ontstane astma leek het gevolg te zijn van expositie op de werkplek. Literatuur Gosh RE, Cullinan P, Fishwick D et al. 2013. Asthma and occupation in the 1958 birth cohort. Thorax 2013;68:365-371 Agenda Congres NVKA: Klinische arbeidsgeneeskunde in de agrarische en groene sector. Op vrijdag 27 september 2013 houdt de Nederlandse Vereniging voor Klinische Arbeidsgeneeskunde (NVKA) haar zesde jaarcongres. Het congres is getiteld Klinische arbeidsgeneeskunde in de agrarische en groene sector. Het wordt gehouden in het BioScience Center Lelystad, Runderweg 6, 8219 PK Lelystad. Tel: 0320-277500 [klik hier voor meer informatie over BioScience Center Lelystad]. De agrarische bevolking heeft een relatief goede gezondheid en het ziekteverzuim is lager dan het landelijk gemiddelde. Waarom dan een NVKA Congres gewijd aan de Agrarische en Groene sector? In deze sector bestaan specifieke gezondheidsrisico s, er is een branchegewijze aanpak van arbozorg en het is een sector met een grote diversiteit aan werkplekken en innovaties, ook op arboterrein. Agrarische arbeid scoort relatief slecht op het vlak van arbeidsrisico's en arbeidsongevallen. Vaak gaat het om fysiek zwaar werk onder moeilijke omstandigheden. Er komen in de sector specifieke gezondheidsbedreigingen door het werk voor, zoals allergieën en zoönosen waarvoor specifieke arbeidsgeneeskundige zorg en preventiemaatregelen nodig zijn. De sterke vergrijzing van de agrarische beroepsbevolking brengt speciale gezondheidsproblemen met zich mee. Bedrijfsgeneeskundige zorg is in de agrarische sector zelf georganiseerd. Samen met de bakkerijsector en de bouwnijverheid zijn dit in Nederland de enige sectoren met een branchegewijze aanpak van de arbeidsomstandighedenzorg. De voordelen van deze zorg door STIGAS, geworteld in de sector, komt in het congres ook aan de orde. De agrarische sector is ook één van de motoren van de Nederlandse economie. Het Nederlandse agrocomplex heeft nog een aandeel van bijna 10% in de nationale economie. De werkgelegenheid in de landbouw in Nederland is ca. 2% van de totale werkgelegenheid. Agrarisch Nederland heeft zich in het verleden ook laten zien als een kraamkamer van technologie en innovatie. Naast de inmiddels klassieke mechanisatie wordt biotechnologie, precisielandbouw, nanotechnologie en robotisering toegepast. Pagina 8 van 9
Op dit NVKA-congres komen vooral de klinisch arbeidsgeneeskundige aspecten van zorg rond de agrarische en groene sector aan de orde. Voordelen van intensieve samenwerking tussen de kliniek en de wereld van het werk zullen uitgebreid worden toegelicht. De branchegewijze aanpak van arbozorg in de sector door STIGAS komt aan de orde met een farm-visit : training, middels werkplekbezoek aan een melkveehouderij of een akkerbouwbedrijf. De deelnamekosten bedragen voor leden van de NVKA 150, voor niet leden 225 en voor (bedrijfs en verzekerings)-artsen in opleiding (AIOS) geldt een speciaal tarief van 100. De Nederlandse Vereniging voor Klinische Arbeidsgeneeskunde (NVKA). Iedereen die beroepshalve affiniteit heeft met de klinische arbeidsgeneeskunde zoals medisch specialisten, bedrijfsartsen en andere disciplines kunnen lid worden van deze vereniging. De vereniging wil de ontwikkeling van de klinische arbeidsgeneeskunde bevorderen. Klinische arbeidsgeneeskunde wordt gezien als het domein binnen de geneeskunde waarin structureel gebruik gemaakt wordt van arbeid- en bedrijfsgeneeskundige kennis in een reguliere klinische of transmurale setting in de zorg voor patiënten waarbij de factor arbeid relevant is voor de diagnostiek, behandeling en/of prognose. Heijermanslezing van het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten Op vrijdagmiddag 13 december 2013 vindt in het Academisch Medisch Centrum te Amsterdam de Heijermanslezing van het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten plaats. Deze lezing zal in het teken staan van preventie van beroepsziekten naar aanleiding van het vijfjarig bestaan van het Peilstation Intensief Melden (PIM). Aan dit peilstation nemen ongeveer 170 bedrijfsartsen deel. Aan de hand van hun meldingen en hun sectorgegevens worden de incidentiecijfers van de verschillende beroepsziekten binnen de verschillende sectoren berekend. In de loop van het najaar zal op onze website www.beroepsziekten.nl nadere informatie over deze Heijermanslezing verschijnen. Twee keer per jaar organiseert het NCvB een Heijermanslezing. Er zijn geen kosten verbonden aan de lezingen. Op de website van het NCvB wordt het programma van de lezing gepresenteerd. Aanmelding is mogelijk vanaf twee maanden voor de lezing via de homepage van de website. Pagina 9 van 9