Regiobijeenkomst Flexibilisering en studeren met beperkte belastbaarheid Expertisecentrum handicap + studie Rijksuniversiteit Groningen 21 maart 2017 Regiobijeenkomst Flexibilisering Sybrand Poppema, voorzitter van het college van bestuur, opent de dag. Hij begint met excuses omdat blijkt dat de locatie niet toegankelijk is. Ook mensen in rolstoel moeten naar binnen kunnen. Hij gaat er voor zorgen dat dit verandert. Op de RUG werken ze er met zijn allen aan om het onderwijs zo onbeperkt mogelijk te maken. Ze staan voor inclusie. Voor studenten met een functiebeperking zijn er allerlei voorzieningen op het gebied van toetsing en andere onderwijsfaciliteiten. Bij vertraging wordt gezorgd voor vergoedingen. Ook zijn er voldoende studieadviseurs, decanen en psychologen beschikbaar. Sybrand Poppema is erg trots op de adviescommissie functiebeperkte studenten. In deze commissie zit een aantal studenten met functiebeperking. Dit is nog niet overal zo en dat zou wel zo moeten zijn. Naast de groep studenten met een functiebeperking is de groep buitenlandse studenten ook belangrijk. Ook zij hebben recht op voorzieningen. De RUG heeft een behoorlijk percentage buitenlandse studenten, 17% en voor deze studenten is de Nederlandse aanpak en onderwijs soms wennen. Judith Jansen van Expertisecentrum handicap + studie opent met een korte introductie. Flexibel onderwijs is een onderwerp dat bij handicap + studie al jaren op de agenda staat. Huidige ontwikkelingen in de maatschappij en het onderwijs vragen om flexibele onderwijsoplossingen. Flexibel onderwijs, geldt dus niet persé voor studenten met een functiebeperking, maar een bredere doelgroep heeft hier baat bij. Vanuit het onderwijs is er behoefte om over dit onderwerp uit te wisselen en dan ook in relatie tot studenten met een beperkte belastbaarheid. Beperkte belastbaarheid Sietske Sportel van handicap + studie gaat eerst in op het begrip 'beperkte belastbaarheid'. Eigenlijk is iedereen beperkt belastbaar, beperkt in zijn tijd. Als je het zo bekijkt, kan flexibel onderwijs voor alle studenten een positieve bijdrage leveren. Van elke voltijd student wordt verwacht dat hij of zij 40 uur per week aan de studie besteed, 42 weken per jaar. In de praktijk weet iedereen dat de student die dit ook daadwerkelijk doet, zeldzaam is. Studenten hebben te maken met allerlei verleidingen en andere activiteiten. Denk aan: een (bij)baan, sport en een sociaal leven. En wat als je je studie en alle andere activiteiten moet combineren terwijl je een functiebeperking hebt? Of topsporter bent, een beginnend ondernemer bent, moeder bent, een mantelzorgtaak hebt of misschien wel moeite hebt met de taal? Voor al deze studenten en dat zijn er veel, zal de flexibilisering van het onderwijs een positieve ontwikkeling kunnen zijn. 1/7
Ervaringsverhalen Sietske heeft in de voorbereiding met verschillende studenten gesproken. Hoe mooi is het om hen zelf aan het woord te laten. Vandaag zijn er twee studenten die over hun ervaringen willen vertellen. Deze verhalen laten zien dat de praktijk soms weerbarstig is. Karina Karina is in 2011 begonnen aan haar studie farmacie aan de RUG. Haar ervaring is dat er niet zoveel flexibiliteit is. Haar studieadviseur wist niet waar hij moest beginnen, had niet zoveel kennis. Toch kreeg ze de juiste voorzieningen wel geregeld. Het grootste probleem waar ze tegenaan liep was het vaste programma. In haar eerste jaar is ze ziek geweest en geopereerd. Zo miste ze wat vakken en doordat ze die niet had, mocht ze niet verder. Ze heeft veel thuis gezeten en gewacht tot ze de vakken van het eerste jaar weer kon doen. Als student wil je gewoon het liefst je vakken volgen en verder kunnen. Wachten is duur. Maar het studierooster staat dus vast en daar heb je het als student maar mee te doen. De lange dagen en verplichte aanwezigheid braken Karina soms best wel op. Ook kon ze niet altijd aan de deadlines voldoen. Met individuele docenten viel hier meestal wel een mouw aan te passen. Die werkten doorgaans fijn mee. Bij groepswerk kan je een deadline niet zomaar even opschuiven. Dus dat gebeurde niet en dan was het wel eens teveel voor haar. De studieadviseur en decaan heeft ze niet echt nodig gehad, alleen voor de aanvraag van de eerste voorzieningen. Ze maakte liever afspraken met docenten zelf, dat zijn korte lijntjes en zo kan je zelf en snel dingen regelen. Zo stapte ze bijvoorbeeld op de docent af als ze bij een practicum iets niet kon aandraaien, de docent regelde een vervangende opdracht en verder was er geen probleem. Als je fijne docenten hebt, dan heb je de studieadviseur niet nodig. En naar de examencommissie ging ze liever ook niet, dat duurt allemaal lang en vaak ging het om een eenmalige aanpassing die met de docent zelf goed af te stemmen was. Ze merkt wel op dat je als functiebeperkte student dus best afhankelijk bent van de goede wil van een docent. Karina kan ook gebruik maken van een extra half uur bij haar tentamens en van aangepaste stoelen. Dit was makkelijk te regelen. Voor haar stage kreeg ze een voorrangsplaatsing. Waardoor ze in Groningen stad zelf op stage en naar haar afspraken bij de fysiotherapeut kon blijven gaan. Ze zou wel wat willen veranderen. Het belangrijkste voor haar is dat je als student de mogelijkheid krijgt om op andere momenten je vakken te volgen en je tentamens te doen. Ook het ontbreken van begrip bij docenten en studenten vindt ze een punt van aandacht. Het is niet fijn als functiebeperkte student om telkens opnieuw te moeten uitleggen wat je hebt en vooral waarom je sommige voorzieningen nodig hebt. Zeker in geval van docenten, want zij hebben op papier staan wat ik nodig heb. Karina krijgt de vraag: wat zou helpen om meer begrip bij docenten te krijgen? Ze vindt dit een lastige vraag om zomaar te beantwoorden. In de zaal wordt gereageerd: we zouden docenten een spiegel moeten kunnen voorhouden. Je zou in elkaars huid moeten kunnen kruipen, die belemmering daadwerkelijk kunnen ervaren. Misschien moet je als instelling wel bewustwordingsactiviteiten organiseren. Later wordt het autismebelevingscircuit genoemd als een voorbeeld van een goede optie om je te kunnen inleven in de student met autisme. 2/7
Maarten Maarten is student rechten aan de RUG. Hij ziet behoorlijk slecht. Rechten is een grote studie en de RUG een grote organisatie. Zijn ervaring is: hoe groter, hoe minder flexibel. Hij noemt dat hij blij is dat rechten zo theoretisch is. Daardoor heb je allemaal schriftelijke tentamens en ligt het programma niet echt vast. Vakken kan je best wat verschuiven. Hij heeft wat langer gedaan over zijn studie, maar heeft niet hoeven wachten op vakken en tentamens, het kon allemaal makkelijk verschoven worden. Steeds meer gaat tegenwoordig digitaal en dat is voor Maarten erg handig. De digitale colleges van tegenwoordig vindt hij een groot voordeel. Ze zijn makkelijker te volgen voor hem, in een grote collegezaal mist hij namelijk nog wel eens wat. Werkgroepen zijn verspreid over de week en je kan je zelf inschrijven in een groep. Zo kan hij de uren mooi over de week verspreiden. Tentamens maakt Maarten met extra tijd. Soms is er wel eens iets onhandig, bij bijvoorbeeld het geven van een presentatie. Hij kan zijn powerpoint niet zelf lezen. Maar docenten hebben daar altijd begrip voor. Het meeste lukt wel en op de kleine dingetjes wordt hij niet afgerekend. Als Maarten een voorziening aanvraagt bij de examencommissie en deze komt er doorheen, dan is het doorgaans prima geregeld, maar het duurt wel erg lang. In combinatie met korte vakken is dat lastig. Eerder had je langere blokken en kon hij opgebouwde vertraging nog wel inhalen. Nu is dat lastiger. De universiteit is niet zo happig op het verplaatsen van tentamens. Maarten kiest er daarom vaak voor om sommige tentamens niet te doen en de herkansing te maken. Dan is het wel hopen dat je die haalt. Verschillende begeleidingsvormen Sietske bedankt de studenten voor hun verhaal. In de verhalen van Carina en Maarten en de andere studenten die Sietske sprak komen verschillende varianten van begeleiding tot uiting. Allereerst is er de standaard begeleiding. Die is er vaak voor alle studenten. Ten tweede heb je aanvullende begeleiding, waarbij maatwerk wordt geboden wordt en gekeken wordt wat de student nodig heeft. Met een goede, bereidwillige studieadviseur zijn studenten hiermee vaak al een heel eind geholpen. Flexibele leerroutes is dan het derde scenario. Dat gaat verder dan het bieden van maatwerk. What works for few, works for all De uitspraak: "What works for few, works for all" wordt genoemd. Want waarom nemen we de uitzondering niet als uitgangspunt? Veel van wat voor studenten met een functiebeperking geregeld wordt, kan ook heel nuttig zijn voor andere studenten. Flexibel zijn in je toetsmomenten bijvoorbeeld: de student met functiebeperking kan zijn toetsen meer spreiden en zijn energie dus ook. De andere student hoeft geen jaar te wachten tot hij kan afstuderen, zomaar een voorbeeld. Het is dan even goed investeren om de uitzondering uitgangspunt te maken, maar daarna levert het ook een hoop tijdswinst op. 3/7
Het gesprek aangaan Niet alle studenten weten even goed hun weg te vinden in het omgaan met hun beperkte belastbaarheid. Erkenning door de student zelf en door zijn of haar omgeving speelt hierin een rol. Is de beperkte belastbaarheid al eerder naar voren gekomen of krijgt de student er pas tijdens zijn studie mee te maken? De zaal gaat zelf in gesprek met elkaar om ervaringen uit te wisselen over de studenten die zij kennen. Hoe gaan die om met hun functiebeperking? Plenair wordt nog even nagesproken over deze ervaringen. Het is voor instellingen enorm lastig als een student pas later in de opleiding zijn beperkingen bekend maakt. Soms was de beperking bij de student zelf ook niet bekend, maar het gebeurt ook regelmatig dat studenten hun beperking niet willen melden. Het kan dan zijn dat je halverwege de opleiding als instelling het gesprek met de student moet aangaan dat deze opleiding misschien niet haalbaar is, ook niet met het oog op een toekomstige baan. Dat zijn lastige gesprekken, de vraagt is dan of je hoe eerder had kunnen ondervangen. Uit de zaal komt de opmerking dat de student ook een verantwoordelijkheid draagt. Als deze niet wil erkennen wat zijn onmogelijkheden zijn, kan je als instelling ook weinig betekenen. Toch moet je op een goede, invoelende manier als decaan of studieloopbaanbegeleider blijven wijzen op alternatieven. Door de studie heen en in de omgang met de functiebeperkte student heb je te maken met voortschrijdend inzicht. Dat is heel normaal. Je weet niet alles van te voren. Dus het liefst ga je het gesprek voorafgaand aan de studie aan, maar soms is de situatie zo dat het pas verderop in de studie aan de orde komt. Vragen die je jezelf als instelling moet stellen zijn: is dit redelijk? Kan ik de benodigde aanpassingen wel leveren? En is dit reëel, kijkend naar het beroepsveld straks? We moeten ook niet vergeten dat de stap naar het hoger onderwijs een enorme stap is. We hebben te maken met jonge mensen die vaak bezig zijn met zo goed mogelijk overkomen, daar hoort het kenbaar maken van je kwetsbaarheden niet altijd bij. Sietske Sportel beaamt dit: we zijn vaak gericht op rendement, op snel studeren. Maar tijdens je studie ben je ook gewoon in ontwikkeling. Persoonlijke ontwikkeling zou weer meer een plek moeten krijgen in het onderwijs. Misschien is het wel een idee om ouders actiever te betrekken in het proces van de overstap naar het hoger onderwijs. Dan krijgen zij de kans om een beetje te coachen. Stuur informatie niet per mail naar de student zelf, maar per brief naar het thuisadres. Er komt nog een mooi voorbeeld naar voren. In het voortgezet onderwijs zitten meer leerlingen met een functiebeperking die eerder nog naar het speciaal onderwijs zouden gaan. Nu niet meer. Een middelbare school in Deventer vroeg zich af hoe het straks verder moet met deze leerlingen. De kans is groot dat zij vastlopen in het hoger onderwijs. Ze gingen naar een hogeschool met de vraag of er een speciale avond georganiseerd kan worden voor studenten met een functiebeperking en hun ouders. Tijdens deze avond stond de vraag centraal: Hoe werkt dat precies, studeren met een functiebeperking? De hogeschool kon daarbij ook goed aangeven wat er voor de aankomend studenten allemaal mogelijk is en geregeld kan worden, maar ook wat er niet geregeld kan worden. Innovationlab in Leeuwarden Bij de Hogeschool Leeuwarden is er een Innovationlab. Het onderwijs is hier opgebouwd in modules. Bij aanvang van de modules wordt getoetst waar een student nu staat, daarna wordt zijn of haar leerroute bepaald. In een gesprek met de studieadviseur wordt ook een passende leervorm 4/7
gekozen. Doet de student veel vanuit huis, is hij op de locatie aanwezig. Binnen dit systeem is maatwerk bieden veel eenvoudiger. De docenten die daar werken geven ook aan dat ze minder tijd kwijt zijn aan begeleiding. De verantwoordelijkheid ligt nadrukkelijk bij de student. De ervaring leert dat studenten gemotiveerder zijn en docenten minder gefrustreerd. Meer informatie is over het Innovationlab staat op de website van handicap + studie. Flexibel onderwijs Er wordt gevraagd naar de ambitie van handicap en studie rond flexibel onderwijs. Sietske Sportel geeft aan dat de ambitie is dat alle studenten met een functiebeperking zo goed mogelijk kunnen studeren. Flexibilisering kan een antwoord zijn. De ambitie is om jullie als onderwijsprofessionals meer in handen te geven, zodat jullie een goede en passende keuze kunnen maken over de mate waarin je wilt flexibiliseren. De ambitie is niet om iedereen flexibel onderwijs te laten invoeren. Het kan zeker best spannend zijn voor instellingen en opleidingen om ingrijpende veranderingen door te voeren op het gebied van flexibel onderwijs, kleine aanpassingen zijn echter ook mogelijk. Als je bijvoorbeeld kijkt wat je als docent betekenen kunt. Het afgelopen jaar schreven we samen met docenten en studenten een handreiking met tips voor docenten over toegankelijk onderwijs. Flexibel onderwijs is onderwijs dat in staat is zich aan te passen aan de veranderende omstandigheden. Denk aan de diversiteit van de doelgroep en de behoefte van het werkveld, het team en de instelling. Ook biedt flexibel onderwijs verschillende mogelijkheden in het wat, waar, wanneer en hoe er geleerd wordt. "De wereld verandert, het onderwijs moet mee." Wat is er in ons huidige onderwijssysteem nodig om te veranderen. We werken nu doorgaans met kleine individuele oplossingen. Door groter te denken, zijn ook grotere veranderingen mogelijk. Flexibilisering gaat samen met het grotere denken, niet meer op individueel niveau, maar op instellingsniveau. Onderwijs moet nu nog tot een diploma leiden, maar het zou ook tot een deelcertificaat kunnen leiden. Verschillende deelcertificaten vormen dan samen een diploma. Niet iedereen heeft namelijk een volwaardig diploma nodig. Dit kan ook onderdeel zijn van flexibel onderwijs en is bijvoorbeeld waardevol omdat een aantal studenten met functiebeperking sommige aspecten van de studie niet kunnen doen. Ook kan een student makkelijker studeren, een tijdje werken en dan weer verder leren, waardoor een studie voor meer studenten financieel haalbaar wordt. In de intake zou het meer moeten gaan om het achterhalen van de onderwijs-leervragen en de persoonlijke omstandigheden. Dus de vraag aan de student moet zijn: wat wil jij leren? En niet de boodschap: dit is ons aanbod. En zijn er belemmeringen waardoor de student langzamer door het programma heen zal moeten? Of misschien juist wel versneld? Zo kan een persoonlijke onderwijsovereenkomst met de student worden vastgesteld. De rol van de docent veranderd bij de flexibilisering van het onderwijs. Van hem of haar worden andere competenties verwacht. Ook verandert de beschikbaarheid van de docent, studenten willen graag snel antwoord als ze ergens mee zitten. Op het gebied van onderwijslogistiek moeten wat veranderingen worden doorgevoerd. Denk aan de administratie, inschrijving, roostering en ICT-voorzieningen. Randvoorwaardelijk moet er wel wat veranderen wil je flexibilisering op het gebied van curriculum, toetsing en waardering mogelijk maken. Hoe organiseer je dat? Hoe organiseer je een flexibel aanbod van je onderwijs? Ook de inhoud en de doelen moeten dan mee veranderen. Qua toetsing 5/7
gaat het om de planning en om de vorm van de toetsen. Leerwegonafhankelijk toetsen moet kunnen, maar hoe organiseer je dat? Mag een student aangeven dat hij of zij er klaar voor is? En houden we rekening met de kennis die al aanwezig is? FlexScan De FlexScan is een instrument dat door handicap + studie in samenwerking met CINOP is ontwikkeld. Ook is er een deeltijdvariant ontwikkeld. Op verschillende aspecten van het onderwijs kan je op deze scan aangeven in welke fase van flexibiliteit een instelling zit: pure standaardisatie, standaard voor maatwerk, standaardisatie op maat en volledig flexibele leerwegen. Het is geen normerend instrument. Flexibilisering is een keuze. Er geldt niet per definitie hoe flexibeler, hoe beter. Het is een hulpmiddel waarmee studenten, docenten en het management kunnen aangeven hoe zij de opleiding of de instelling op dit moment ervaren. Waar staan we nu? De FlexScan kan ook gebruikt worden om aan te geven waar je als instelling naar toe wil. Hoe ver kan en wil je gaan? Wat zijn je ambities? Na de lunch kiest iedereen een onderwerp en worden groepen gevormd. De huidige situatie en ambities worden uitgewisseld. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen en hoe verklaar je deze? Ook denkt iedere groep na over wel probleem er moet worden opgelost. Hoe kan je daadwerkelijk iets veranderen? Wat moet daarvoor gebeuren, wie heb je nodig en op welke termijn is dit te realiseren? Er ontstaan interessante discussies en ervaringen worden volop uitgewisseld. Tijdens de afsluitende plenaire terugkoppeling komen de belangrijkste punten per groep naar boven. Sociale binding De eerste groep die aan het woord komt benoemt dat zij zich afvragen in hoeverre fase D van de flexibilisering wenselijk is. Dit zal ook verschillen van student tot student. Maar gedacht wordt dat studenten met name gebaat zijn bij D wanneer het gaat om de studietijd. Een risico van D is de mate van sociale binding. Bij veel flexibilisering zal er minder sprake zijn van sociale binding en dat kan best negatieve gevolgen hebben voor het studiesucces. Studielogistiek De groep studielogistiek begint met de uitspraak: hoe meer fase D, hoe ingewikkelder het is. Je komt in de knel met de beschikbaarheid van je docenten, met je roostering en je groepsgroote. Het lijkt hen voor grotere opleidingen makkelijker om te flexibiliseren dan voor kleine opleidingen. De flexibilisering van de studielogistiek hangt af van de mate van flexibiliteit van het curriculum. Denk hierbij aan de volgorde van vakken. Het zou wel heel interessant zijn om een diagnostische toets voorafgaand aan vakken in te voeren. Studenten die de kennis al hebben, kunnen op die manier versnellen. Haalbaarheid De volgende uitspraak van de groep gaat over de haalbaarheid: eerst moet de logistiek haalbaar zijn, dan pas kan het curriculum aangepast worden. Kan het niet ook andersom? Je kan ook eerst nadenken over je visie en curriculum en daar dan je logistiek op aanpassen. Examinering De groep toetsing en examinering komt ook met hun belangrijkste conclusies: als je flexibeler wil toetsen dan heb je toetsbanken nodig. Dat is makkelijker in samenwerking met meerdere 6/7
instellingen. Ook moet de student op zijn of haar eigen manier dingen kunnen laten zien, in plaats van de standaard manier. Zorg dat je als instelling ergens hebt vastgelegd wat je wel en niet kan veranderen qua toetsing, dan is dit duidelijk voor de docenten. Informatievoorziening De groep informatievoorziening concludeert dat ze eigenlijk allemaal wel meer zouden willen doen op dit gebied. Ze willen meer rekening houden met verschillende doelgroepen. Ook moet er meer aandacht komen voor de overdracht van het VO naar het HO. Ouders zouden hier meer in betrokken kunnen worden. Tegelijkertijd is de ervaring dat studenten eerder en meer vertellen over wat ze nodig hebben als je veel 1 op 1 contact met ze hebt. Bij open dagen, introductiedagen, de studiestartweken moet je als instelling benadrukken dat als er iets is dat de studievoortgang kan beïnvloeden, de student zich kan melden. Openheid vanaf het begin, leidt uiteindelijk tot het beste resultaat. Kortom: hoe kan je als instelling ervoor zorgen dat de student gaat aangeven dat hij of zij flexibiliteit nodig heeft? Intake De groep intake stelt zich de vraag: hoe zorg je ervoor dat studenten met een functiebeperking zich melden bij de intake en vertellen welke aanpassingen er nodig zijn? Eigenlijk komen zij dus tot dezelfde vraag als de groep hiervoor. Informatievoorziening en intake zijn natuurlijk ook verwante onderwerpen. Maar ook na de intake moet je in gesprek blijven: zijn de voorzieningen nu goed geregeld? Waar lopen we nu tegen aan, moeten er nog nieuwe voorzieningen bij? Misschien kan je studenten met een functiebeperking met elkaar in contact brengen, zodat ze ervaringen over voorzieningen kunnen uitwisselen. Verder kan je het als taak van de instelling zien om studenten met een functiebeperking breder te infomeren dan alleen de studie zelf. Denk dan bijvoorbeeld aan informatie over aangepaste huisvesting. Tot slot geeft de groep aan dat evaluatie van de intake niet vergeten mag worden. Werkt de manier van aanpak, of niet? Conclusie Het is ervaren als waardevol om met elkaar in gesprek te gaan over de FlexScan. Je gebruikt waarschijnlijk niet de hele scan, maar onderdelen ervan zijn zeker goed om eens te bekijken. Je kan het zien als een toekomstschets. Een duidelijk overzicht waar iedereen zelf punten uit kan halen waar de instelling of de opleiding iets mee kan en iets mee wil. Daar is de FlexScan ook voor is bedoeld: waar staan we nu, waar willen we heen? Het gesprek dat je met elkaar hebt naar aanleiding van de scan wordt als heel nuttig ervaren. Het is erg goed om na te denken over vragen als: Wat houdt fase B van de flexibilisering precies in. Staan wij daar, of niet? Waarom dan? En vooral ook: waar willen we naar toe in de toekomst als het gaat om flexibilisering van ons onderwijs? 7/7